Full text of "Mundus subterraneus, in XII libros digestus : qvo divinum subterrestris mundi opificium, mira ergasteriorum naturae in eo distributio, verbo [pantamorphon] Protei regnum, universae denique naturae majestas & divitiae summa rerum varietate exponuntur, abditorum effectuum causae acri indagine inquistae demonstrantur, cognitae per artis & naturae conjugium ad humanae vitae necessarium usum vario experimentorum apparata, necnon novo modo & ratione applicantur. Ad Alexandrum VII. pont. opt. max."

See other formats

& ■ Ool^J^

V L

MRS. RYDER,

FROM THE LIBRARY OF HER
LATE HUSBAND,

Rev, Wm. H. Ryder, D.D,,

Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

Boston Library Consortium Member Libraries

http://www.archive.org^tt^ll/mundussubterrane02Kirc

Athanasii Kirc
E Soc. Jesu

E R Iv

M U N

SUBTER

ANEUS,

in XII Libros digeftus 5

Qjp 0

Divinum Subterreftris Mundi Opificium , mira

Ergafteriorum Naturae in eo diftributio, verbo TravVfLo^ipQv

Protei Regnum^

Univerfa demque Natur^ majeMas & diviti^ fumma

remm varietate exponmtur , Abditorum e^eBuum Caufa acri indagine

inquifit^ demonfirantur , cognit£per Artis 6> U\(atur£ conjugium ad

Humame vita necejfarium ufum varioExperimentorum apparatu,

necnon novo modo (^ ratione applicantur.

ALEXANDRUM VII.

PONT. OPT. MAX.

EditioTertia,

Ad fidetn rcripti exemplaris recognita, & prioribus emendatior : tum ab Au^re Roma
fubmiffis variis Oblervationibus novifque Figuris audior.

T o M u s L

JMSTBLOTtAMh
Apud JoANNEM Janssonium a Waesberge 8c Filios^

Anno cId Idc lxxviii. Cnm !Privilepi$.

-4'k'W^

^..A*~iS<f wv->-i

dt^>

JOANNES PAULUS OLIVA

SOCIET A TIS JeSU,

VICARIUS GENERALIS.

Wm T>uodecim Lihm de Mundo Subterraneo P. Atha-
Inasii Kircheri nojlr^e Societatis Sacerdotts , tres ejufdem
^Societatis Theologi recognoverint , &- in lucem edi pofe probave-
rint .fotejlatemfacifnm , ut tyfis mandentur , Jiiis ad quos pertinet , ita
videbitur ; cujus reigratia has Iiteras manu noftrafuhfcriftas , noflroque
SigiUo munitas damm , "B^m^ 19 Aprdis 1662.

JOAN. PAULUS OLIVA,

Imprimatur, (i videbiturReverendiff. Patr.Mag.Sac. Palat.Apoft.
Ottavianus Patracensis Epifc. Vicegerens,

Imprimatur, F.Raymundos Capisuccus, Mag. S. Pal. Apoft.

J?_

V/^:

ALEXANDRO VIL

PONTIFICI

M A X I M O,

ATHANASIUS KIRCHERUS

Soc. Jesu

FELICITATEM

BEATISSIME PATER,

Um Tu in publica Mundi luce,

Romanse Urbis Majeftati &

Sandicati augufte ftudes : dum

beneficentiffim^ D e i Matris,

San^liTuiTnoM^ de Villa-

NOVA AntiftitisTempla domi & foris ma-

gnificentiffima aedilitate, qua exornas, qua

condis a fundamentis ; dum nova & felici

acternitatis albo infcripta piorum nomina,

ea qua unicus in terris poUes , prima fu-

premaque poft Deum authoritate rite aris

admo ves , tabulifque facris infcribis ; bene

deRomana , optimedeCoelefti Urbe me-

reri pergis , ea quam in Te Ijeti fufpicimus,

excelfitate ac foliditate fapientise , ac Ec-

clefiafticae difciplinae legibus exemplifque

firmat£e : nec annum uUum finis effluere, .

* 3 quin

D E D I C A T I
quineum heroico quopiam operememo-
ri^ commendes , veliit elogio a^tuofo .
Ego vero interea in inferiores partes Ter-
r^iteradorno : illic etiam ApoftoliciTui
regnipartem aliqoam reperturus in loco,
ubi felices anim^ velut in exilio claves
Tu.As expeftant , quibus Ecclefi^ the-
fauros eis aperias , & tanquam viaticum ad
patriam citius adcundam fuppedites. Ut
autem in fubterranea difclufi a nobis & re-
conditioris Mundi adyta , mihi pedem in-
trepideliceatintroferre ; ad introdu6tio-
nes ^ quas meditor ^ propitio T u o fidere
mihieftopus : adcujuslucempoflimtene-
bras illas defcribere luculenter ^ ne tene-
br^ conculcent me in labyrintho inferio-
ris Mundi errantem & laborantem ^ id eft,
majus dolium verfantem , quam aliquando
ingrefliis fuerit , verfaritque Diogenes .
Enimvero cum olim in arcanum templi
penetrale , feu adytum , nemini aditus ,
nifi Sacerdoti patuerit , Te fummum Sa-
cerdotcm pro duce habeo -, cujus aufpi-
■ciis ingrediar templum illud , quod fub
hoc templo , quod nos incolimus, veluti

:atis fu^ , ac ne-

gotiorum abiconditorum
• didit , atque in ilia pofuit auguftas te-

nebras

D E D I C A T I O.

nebras latibulum fuum D e u s. Ad hunc
mihi penetrare paranti , adefto beatiffi-
ma TuA luce , ut meas has tenebras
collocem in bono lumine vultus Tui.
Rimabor ego terrae vifcera , & oftia te-
nebrofa videbo , ut ex illis introfpedis
thefauros lucis erudiam_5. Templa fub
templis & in Germania vidifti olim, & in
Vaticano Tuo nunc vides : Ita veluti
fub Mundo mundus (ut De i templum)
lateti, habetque non pauca myfteria ^ vel-
uti minerales , ut vocant 5 auri latentis ve-
nas. Inde mihi eruendum eft exile tribu-
tum ingenii , quod Ingenio illi Tu o ac
Sapientia^tam varie opulenta^ pendam uti
tefferam obligationis , qua me quoque ad-
ftringis, dum minimam Societatem J e s u
amas ut Pater. Erit vero id folatium redi-
tionis meae , cum e terras profundis redux
inveniam Vaticanum Petri forum , Tuo
amphitheatro fuccindum ; ejufdem Ca-
thedram in templi capite confpicuam ; &
alia hifce plura. Dignare itaqueBEATis-
siMEPATER,ocuIofiderisTui,obfcurum
hoc munus ; aperi manum Tu a m ut Li-
brum accipias , ac libfi Authorem impleas
benedi6J:ione : & qui decretam T i b i a
S. P. Q. R. ftatuam non admiiifti, hoc etiam

ipfo

D E D I C A T I O.

ipfo ^ternis immortalis Capitolii honori-
buslongedigniffimus, admitte primas has
Mundi Subterranei live tenebras , five
umbras ; ut in illis Beatiffima tum Sa-
pienti^ , tum utilis ad omnia Pietatis
TvM imago magis refplendeat, tenebras-
que meas faciat erudita luce fplende-
fcerc-5.

rRis.-

PELAFATIO

1 s

M U N D U M

SUBTERRANEUM.

C A P U T I.

Dc occafione hujus Operis , & Authoris
Itineribus.

Orgamm agk aS^/fundus denis vocate regifiris
^rum in eo quot Junt entia ^ tot metra Junt,

Efi T>EVS Harmofies^ in quo Sapientia ^atris
Quee hene dijpofldt , Tb^^ctl©* unit amor,

Hic amor harmonia eHy hoc cS\<fundus amore ligatur,
O^^yuvov hunc z5^<fundum ^h(uminis ejje negas 1

iTa €^,Le^or ^enelfoie. Organum hoc, optimo ;ure hujusOperis
largumentumj quodMW/iSM^^frmwwnomineinfcripfimusjdici po-
teft. Organum vere harmonicum, in numero, pondere, menfura
•Triunius providentiffimi Numinis opificio ita difpofitum adapta-
' tumque, ut quamvis in intimis Terrx latibulis, occultifque receffibus
operationisinftrumentareconditahabeat j Tales tamen per fubterreftresconfer-
t09 immenfae multitudinis tubos & fiftulas , edit fonorum modulos , tantam vc5-
cum diverfiffimarum varietatem , ut nil in fublunaris Mundi ambitu obvium fit,
quod fympathica quadam harmonia, non fuo numero, non fuo ponderc, non
deniquc fua menfiira imbuatur. Duodecim vero Libris , veluti totidem inftru-
daim regiftris, organum hoc compledtimur, queis univerla Naturae Majeftas &
divitiae, fumma rerum varietatc explicantur, quod&expofiturusaudax fane,in-
folens & Herculeo peQ:orifor{animparfacinuscommitrerevideri poffim ; dura
multo fublimiori me C2irpQmo jquzmquoolim^Pro/eypinam k^ktone raptamMy-
thologiferunt, in abdita incognitaque fubterranei Mundi regna, inintimaGeo-
cofmicae Monarchiae penetralia abditofque receffus, itincre nullis, quod fciam,
hucufque non dicam attentato tritoque veftigiis , fed ne humanae quidem men-
tisconceptu penetrato, intromittere inconfultius , tento. At nil moror; Audeo,
audeo , inquam , ingredi & aggredi iter , non tam mea voluntate fufceptum,
quam nefcio quo Divini Numinis inipullii perfuafum , nec non illuftrium viro-
rum precibus extortum.

Novi non defuifle hoc illuminati feculi decurfu viros Geographici ftudii
cultu illuftres , qui ad externam Geocofmi faciein egregio fane conatu , nec
minori cum laude nominifque immortalitate explicandam fummis expenfis
impigre defudarint , qui tamen , quod unice deefte vidcbatur , ad internam
Telluris Oeconomiam , atque abdita latentis Naturae facramenta non dicam
penetrarit , fed vel mente pertigerit, inventus eft nemo. Hinc fa^um eft,

* * ut

P R -ffi F A T I O.

ut vel maxime mentis oculos reflexerim ad admirandum Geocofmi intcrioris
Organum, ejufque ftruduram , hucufque five ob inacceffa Naturge ktibula nc-
gledam, five opinelu(9:abilesineapenetrandadifficultates , paffim dcfjsefiam.
Conceperam jam dudum argumentum hoc uti rarum,infolens & praeftantiffimum,
ita quoque in quo omnis humani ingenii induftria defudaret , digniffimum. Multa,
fateor, legeram apud plerorque Hiftorias Naturalis fcriptores, de abditis Naturae
fubterrane^ miraculis, quae tamen proprii exptrimenti dcfedu non tam rite &
fincere explorata, quam fimplici relatione , cui multum fidi non poflet , reccnfita
credebamj cwT^^lcf.v fingulorumrequirebam, hanc unicam ad concepti moli-
minis executionem veluti perneceflariam effiigitabam.

Ifihoc ingenti cogitationumaefiucxagitatus, accrdit ut eodem temporeSupe-

riorum juffu iter in Siclliam & Melitam , in Exellrai Principis Friderici Land-

gravii Haffiae, modo Cardinalisdigniffimi, cui aconfeffionibuseram , comitatu

lufciperemi hanc occafionem veluti a Divina Numinis providentia mihi fubmi-

niftratam, nec non moliminibus meis tandem in executionem deducendis mire

peropportunam interpretabar, Necfpes mefefellit. Sicilia?n ingreflus, iftiufmo-

di, quodtot )am votis exopraram, Narnra! inHmira rerum varietate feexplican-

tis theatrum affecutus fum , dum quicquidintotoGeocofmomirura, rarum ,info-

litum atque admirationedignumoccurrit, inhocveluti inepitomequadamfaga-

cis Naturae induftria contra6ium comperi. Ingenti itaque fingulorum explorando-

rum accenfusdefiderio, infigni triremium Melitenfium commodo, fupramemo-

ratoHaffiae Landgravio tunc temporis Archithalaflb, conatus meos pro eo quo

in me meaque f^udia ferebatur affe(3:u ardenter promovente , infi;itutum meum

profecutus fum ; & ante omnia , quod maxime defideraram , ^tnam , omnium

prodigioforum in univerfa Sicilia fefe exerentium eff^e6iuum fontem , confcendi,

utadmiranda, quaedeeoomniumfeculorum Hiftorlci fcripierant, proprio expe-

rimentoKv '"^^ oti;'S'v]/<cM'comperirem,- DeindeiEtoIiasfiveHephaeftias Infuias,

& pra; caetcris Stron^ylum , & quem Vulcanum vocant , Fretum quoque Mamertimm

ob incredibiles geftuum reciprocationcs, nonminuspericulofum,quamnaufragiis

infime , triduano fcrutinio , fummo ftudio exploravi ; praeterea hmofg&ScylU Lha-

r)bdifquc miros motus , ebuHitionumque viciffitudines, fingulorumque fympto-

matum ratione«i,tanquam inftitutomeooppid6confentaneas,ingenti mentisaeftu,

seftu Scyllaeo forfan non minori , difcuffi. Quaecunque vero ftupcnda in fingulis oc-

currebant,palimpfeftocommifladomumredux, cxa^arationis trutina pondera-

tas expendi , quae & LeBor in hujus Operis decurfu ad fufcepti operis compro-

bationem opportunis locis fufiffimedefcripta reperiet.

Hifce omnibus rite obfervatis, placuit Divinae bonitati, aliud mihi aperire thea-
trum,& formidabile ac prorfus funeftis tragicifque cafibus refertum, non utique
alio fitie, quantum ex mea parte, nifi ut vifa ineffabili irati Numinis in Natura ope-
rantis potentia, argumentum meum,non iis tantum, quae curiofioris animi pruritum
demulcerent , fed quae timorem D e i & occultas judiciorum abyflbs intimis pedoris
mcdullisinferercnt ,copiofafegete amplificarem: dum enim expeditisterra, mari-
queobfervationibus, Romam rediturus, opportunamitinerisaufpicandioccafio-
nem opperirer , nefcio fane qua providentia fadum fit , ut tanto tempore Meffanae
contra voluntatem meam detentus , in tanta atque adeo multiplici difccdendi
opportunitate , omnis nihilominus opportunitatis inops , femper reftiterim. £t
quemadmodum occultas Divinae providentiae femitas , quibus mortales impro-
vidos , plufquam patcrna cura & follicitudine j ducit , fatis mirari non pofTu-
mus , ita quoque eas , utpote ab humani ingenii limitibus remotiffimas , inve-
ftigare minime conceffum eftj Veritatis tamen lumen tum primiim nobisobori-

tur.

P R iE F A T I O.
tur, ubi nos ex variis eventuum cafibus , c variis rerum difcriminibus erepto^
ad ejus immenfam bonitatem pietatemq|ue,qua unice fulcimur, internis mentis
oculis converterimus , quod &exdi(9:a meain Meflanenfi portu moraluculenter
patuit j certe apparebat , Deum O vt. M a x. nonfolum fecutorum ac jam jam
impendentium malorum me teftem oculatum,fed & ad nominis fui gloriam, meae-
que probationem fidei , earundem quadantenus participem fieri voluifle , ut ni-
mirum eas calamitates, quasomnibus retrofeculis necAfia, cum duodecim ejus
primariae urbes olimconciderunt; necltalia unquamaccidiflelegjt majores ; cum
nimirum exiguo temporis fpatio, tota pene citerioris Calahria portio in vafl:itatem
abiit, non folum fcriptis meis narrare, (ed &de pcriculis, & imminentis mortis
anguftiis,eorum, qui infimili flatuconftituuntur, proprioexperimentoindicare
poflTem. Itaque res ita fe(e habuit.

C A P U T IL

T)e horrendis Terrae motibus , Jnnoi6i%. in Calabria exortis^

ciuihus auatuordecim dierum Jpatio AuBor magno vit^ fua periculo

prcefens^ ejus occajtone magna [JVatur^ arcana didicit.

EGo itaque Anno i6g8. una cumduobusReligiofistertiiOrdinis^^.FMrayc/,
aliifque duobus ficcularibus condu£^a cymba , 24 die Martii McflTana folven-
tes; eo ipfo die Pelorum Siciliae promontoriumattigimus, ubi triduum fufiinen-
tes, cum nullo non calamitatis genere confliximus, adeo omnes loci^ aerifque
injuriae: in nos confpirafie videbantur; eranc autem haic omnia futurae tragcediae
quxdam veluti projcenia ; femelatque iterum difceflTum tentavimus, fed fruftra,
femper in eundem locum repulfi, ciim invito mari, tum occulta Dei manu, ut
pofteapatuit, nos remorante , reverfi fuimus; quod nifi fa6ium efl[et , omncs nos
in S.Eufihemia, quo propcrabamus, & ubi negotiorum caufa aliquantifper fubfi-
fterecogitabamus, manfifletiepulchrum; undeexhacmirabili Divinaeproviden-
tiaedifpofitionedidicimus, quamfaepehomonefciat, quid petat? & quam vanae
& caducas hominum, nifi Divinae voluntati fubmittantur fulcianturque, fintdi-
fpofitiones Illuceicente itaque die Sabbathi palmarum , quas erat 27 Martii , nos
diuturniores morae pertaefi violentam quafi profedionem occepimus. Mare eo
ipfo die praeter iblitum aeftuabat, & ingeUtes circa Scyllx potifljmum locum tot
naufragiis infamen, vortices turbinato deicenfuagebat, itaut nonnobis tantum,
fed & plerifque nautis res iniblita horrorem incuteret. Contrario itaque nobis ma-
ris aeftu phafelum verfusTyndaridas feuMylas direximus, ut inde proruente Eu-
ronoto , breviori & rediori tranfitu per Sinum Cujacium ad littora Calahri^ propel-
leremur; atubi pun(3:um illud maris, quod Liparas inter, Mylas & Promonto-
rium Vaticanum ferme medium eft , attigimus j Ego j^tnam Sc Strongylum diligen-
tius intuitus, eos ingentes fumorum globos, montium adinftar, praeter iblitum
eru61:are notabam, quibus longe lateque difFufis, non Lipararum tantiim,fed &
Sicilise quoque afpei^us ex oculis penitus tollebatur : augebant horrorem fubterra-
nei quidam veluri mugitus, quds percipiebamus, &fragores cum odore fulphu»
reo, qui nefcio quid fatale & funeftum infufurrantesintotiusCalabrix&Siciliae
exitium, quod parabant, unanimi confenfu conipiraiTe videbantur. Egohujuf-
modi impendentium calamitatura prodromis exterritus nautas omnibus, quibus
poteram, modis precibufque follicitabam, ut relida or^ Liparitana, Promonto-
rium Vaticanum reda petercnt, addens in magnonos difcrimine veriari , ne ma-
ris asftu abrepti, iter pararemus irremeabile : Nam Strongyb cura eifemus vicini,

** 2 eum

P R ^ F A T I O.

cum tamen utpotefumo obvelatumnoncernebamus, fragores {oliim cumodore
fulphureocTraveolente,quem exlialabat, fenfimus: prxterea mare ipfum fer^^ere,
& in aqu^ bullientis morem agitari, coelo praefertim (ilente & ferenitate claro,
aliafque huiufmodi infolitas alterationes fubire omncs mirabamur: qui tempore
pluviaelacumunquamvidit, innumeris bullulis ferventem, is de raaris bullientis
fer vore , hoc ip(o tempore judicium formare poterit. Porro cum ;am capiti Vaticano
appropinquaffemus, durantibus adhuc iifdem maris fymptomatis, ego futuras
calamitatesquafipraefentifcensj ex inaffueta mentis anguftia animum meum con-
ftringente, palam fociismeis ingentem mox terraemotum fecuturum, praedixi j
imo valde me vereri , ne totus hicpendentium fcopulorumtradusproftratuscor-
rueret, ac proinde einonnimium appropinquaremus: augurium probavit even-
tus, pofi: duas enim circiter horas , magnam hujus Promontorii partemuna cum
vicinis habitationibus concidifle audivimus. >

Interim iter noftrum prolecuti, Trop^am incolumes omnes & fummogaudio
tandemappulimus,ignari iis periculis,qu2spaul6ante in fervidomarivixevafera-
mus , modo primiim nos infeftandos etfi morti vicinos nos efle, coelo prxfertim le-
reno,& fine nube ulla, ne quidem fiifpicari poteramus. Veriim enim vero vix Col-
legiinoftrilimina fubieram, cumecce fubterraneumeumqueformidabilemadin-
ftarcurruumfummavelocitateagitatorumfonum&flrepitum, adeo vehemens &
mens & horribilis terrx motus excepit , ut CoIIegium una cum oppido fubjed:o-
quemontevelutiinbilancelibrari viderenturj Terra adeo vehementi motu fubful-
tabat , ut ego pedibus amplius confiftere non valens , fubito in terram illifus prono
vultu profternerer, ea qu3eantemecumanimopr3efenti{centevoIveramipfofa6io
incurrens, animamDEo incefTanter^defperatajamvitacommendabam. Oquam
inhoc anguftiae pundo omniaMundi gaudia defipiebant : quam uno i^u oculi
omnis honor, dignitas, imperium, fapientia, nil aliud nifi fumus, bulla, ftipula
a vento rapta etfe videbantur, dum in porta aeternitatis fians, animamcorporeis
folutam vinculis ad incorruptibilis vit^ ufuram capeflendam tranfmittere para-
rem 5 quod fane ipfo momento contigiifet , nifi Deo Opt. Max. me fin-
gulari gratia fua a ruina murorum praefervatum , ad duriora pro Nominis fui
honore & gloriafuftinenda deflinarevifumeffet. In hac mcntis lu6i:a, ingentem
formidinem cum tegularum cadentium fras;ores , tum fatifcentiummurorumcre-
pitus incutiebant , dum quo fugerem , aut qua ex parte me fervare pofTem,
ruinam jamjam ex omni parte muris minitantibus, difpicere non poflTem. Re-
fumpto tamen animo evafi , ita tamen attonitus , ut cum redditus niihi eflem j
fine pileo & pallio me reperirem , quibus tamen recuperatis , fine mora ur-
bem fugiens, ad cymbam noftram me contuli , hac eadem mentis confternatio-
ne , tum Patres nofiri , tum quotquot me concooiitabantur , laborarunt , dum
unufquiique de falute fua follicitus , ut poterat , vitae fuga , veluti muti atque
omni vocis ufu deftituti , confulere fatagcret.

Poflero die, qua; erat Dominica palmarum, iter nofirum profecuti,mari fer-
vente & mirum in modum tumido1^oc/;ef#^mperveniimis, ad defcenfione fa^ia,
febris Terrge recrudefcens , ita ingenti eam concuflit paroxyfmo, ut cymba ob in-
gens periculum, quodex intoIerabiliTelluris rabienobis imminebatjrepetenda
foret. Erat ibidcm domus vicina peregrinis hofpitibus recipiendis,apta,in quam
nos nonnihil quietis capiendge gratia recepimus : at recrudefcente Terr<:e tremore;
ego ingentis ruinae nobis imminentis pr3elagus,aperte dixi, qui vitam in tuto collo-
caredefideratjismecumlittusrepetat, ac proinde hifce commoti verbis comites
continuoreliftadomomefecutifunt. Vixaddimidium Iiorae nobis in littore tom-
rnorari conceffum fuit,cum ecce denuo Terra folito majori ferociafaeviens, & com-

plura

P R JE F A T I O.
plura ex circumfitis locis, & hofpitium, quod paulo ante deferueramus , vehe-
menti infultu concutiens, nonnifi lapidum calcifque acervo poft fe relido, pro-
ftravitj gratias proinde, quas potuimus , maximas Divinae Majeftati egimuspquse
nos a tam imminenti periculo per occultos inftin6tus eripuerat.

Locum itaquein quo a tanta terrae excandefcentia tutos fecurofque nos confer-
varemus,dumqu3erimus, ulterius progreffi, Lo/)i;^/Mw , medium Tropgeam inter,
& S. Euphemiam Caftellum pertigimus , ubi favorem ventorum , quo finum
transfretare poftemus , operientes , ab una parte mare vorticibus exxftuans, ab
altera parte ingens caftellorum pagorumque firages, quo nos verteremus nefcii,
incredibilem mctum incutiebant. Hifce calamitatibus dum jat^amur , ego curio-
fius intuitus Smngjkm 60 fere milliarium intercapedinediffitum, illum infolito
modofurere notavi,totus enim ignibus oppletus videbatur , tanta copia, ut mon-
tes flammeos eru(9:are videretur, fpedaculum vifu horrendum , & animo quan-
tumvis intrepido formidandum. Interea fonus quidam adinftar tonitrui , veriim
ob remotam, quaoriebatur,diftantiam, paulo obtufior percipiebatur , qui tamen
femper majus majufque in fubterraneis tuniculis incrementum fumebat, donec
locum fubterraneum , cui infiftebamus,tencrec ^ ubi tanto fremitu & indigna-
tione concuffit terram , ut pedibus amplius confiftere impotes , arrepto , quo
quifque poterat,obviovirgultoautfruticemaritimo, ne membra nimia concufla-
tione luxarentur', fuftinere (e cogeretur.

Contigit hac eadem hora res aeterna & immortali memoria digna , fubverfio
videlicet celeberrimi oppidi , quod «S. Euphemiam dicunt : Erat hoc in extrema
finus ora fitum , fub Equitum Melitenfium jurifdiftione. Cum itaque ad Lopi-
cium, exvehementiTerraefubfuItatione, veluti exanimes in terra proftrati , tan-
dem fubfidente Naturae paroxyfmo,ocuIis in circumjacentia loca conjedis, ingenti
nebula, paulo ante memoratum oppidum circumdatumvidiflemus,resfinepoft
meridiem hora tertia pr^lertim coelo fereno mira & infolita nobis videbatur j diffi-
pata vero paulatim nebula oppidum qu3efivimus,{ed non invenimus, mirum didu,
lacu putidiffimo in ejus locum enato. Quaefivimus homines, qui de infolito rei
eventu, nonnihil certi nobis enarrare poflent,{ed formidabilis cafus tantseque ftragis
nuncium non reperimus. Nautae ad hoc fpe^aculum veluti attoniti , & incredibili
formidineperculfi, projeftis remis tundentes pedora Divinam implorabant Mi-
fericordiam , propediem non nifi eandem fbrtem, aut ultimi Judicii diem exlpe-
£iaturi. Confortati tandem ac poenitentia; (acramento expiati, D eo duce inter
. tumentes maris fludus littus oppofitum tenuerunt, ubi exfcenfione fadia denuo
hominesquaefivimus, fed praeter puerum in littore fedentemvelutiftuporcattoni-
tum,inventuseft nemo ; hic interrogatusanobis,quidnam S.EuphemU cont\g\&^tl
fed muto locuti nihil extorfimus , metus enim vehemens & formidabilis eventus
linguamanimumque ita confternarat, ut nec verbis commiferatione plenis, nec
ullo charitatis officio ejus animum devincire nobis poflemus j cibum oblatum
omnem penitusnimiodolore&moerore oppreflusaverfabatur, digitis foliim ex-
tenfis San£i:-Euphemianam cataftrophen innuere videbatur. Confolationis itaque
omnis expers, vultuque fubtrifti & capta mente homini fimilis , a nobis recedens in
proximam M& fylvam proripuit, nunquam amplius vifus,

Nos itineri infiftentesNicaftrum,Amanteam, Paulam, Belvederiumtranfeun-
tes,nil aliudad 200 millia pafluum, nificadaveraurbium, caftellorum ftrageshor-
rendas reperimus , hominibus per apertos campos palantibus, & prae timore veluti
exarefcentibus j Ultimi Judicii diem jam jam imminere dixifles. His magno noftri
ftupore fimul & dolore vifis , tandem inter ingentia aeftuantis maris pericula , in-
felici fane itinere Neapolim tandem tenuimus. Quid jam mihi acciderit , fequen-
tibus Le£iori paucis exponam.

** 2 Ca-

P R ^ F A T I O.

CaputIII.

T>e zfM^ontis Vefiivii , relicjuarumque Injularum exfloratione
ab JuSore faBa.

POd tanta mari tcrraque exantlata diicrimina , pofl: exploratam incredibi-
lem Naturae in fubterraneis cuniculis operantis pGtentiam,ingens animum
meum (iibiit defiderium cQgnofcendi , num Sc FefuVtus nonnulla cum Strongyloy
& ^tna occultae negotiationis , in tam potenti Naturae bello , obtinuiffet com-
mercia ? Porticum conceffi , ad radices montis fitum oppidum ; hinc fideli &
viarum gnaro comite ruftico , opima fane mercede condufio , media node mon-
tem per difficiles, falebroias arduafque vias confcendi, cujus craterem cum jam
obtinuiflem , horrendum di(9:u , totum igne illuminatum vidi cum intolerabili
fulphuris & bituminis ardentis mephiti. Hic prorfus ad inufitatum rei fpedacu-
lum attonitus,inferorumdomiciliummeintueri credebain, inquopraeterdaemo-
num horrenda phafmata , niladeo aliuddeefievidebatur. Horrendi percipieban-
tur montis mugitus & fremitus , putor inexplicabilis, fumi fubfufcis ignium glo-
bismixti, quos ex undecimdiverfis locis,tum fundus , tum latera montis continuo
eruftabant, identidem me illud eru6i:are cogebant : 0 Altitudo diVmamm fapienti<e
& fcientiie Dei , quam incomprehenjlhiks junt Vtce tUiC ! Si potentiam tuam tam
formidandisNaturaeportentiscontrapraevaricantishumanigenerismalitiamofien-
dis, quid erit in illonoviffimodie,quoTerra ira furoris tui fubmerfa, elementa
calore folventur?

Auroraitaque illucelcente, ego,ut totiusinteriorismontisconftitutlonemea,
quafieripoterat,diIigentiaexplorarem,locum tutum & ad firmanda veftigia ie-
curumelegi, quae erat rupesingens fuperficie plana, ad quam per declive mon-
tis aliquoufque aditus patebat,me demifi ; hic deprompto Pantometro montis
dimenfionem exorfus, crateris amhitum ^oofere raillia pafiTuum , 800 vero pafllus
profunditatem Geometrico ratiocinio continere deprehendi. Mons undique prae-
ruptusi nulla,quaaditusadintcriorapatebat,declivitate data, in excavati cylin-
dri formam rZeO? "^^? op9cJ?> ambitu fuo defcendebat j & quamvis fundus ocu-
lisnofl:ris ftridiori peripheriaconclufusvideretur, id tamen juxtaOpticas ratio-
nes & leges , non nifi ex maxima a cratcris intima fuperficie, diftantia & profundi-
tate contingebat. In Centro fundi Naturafuum veluti focum conftituifie videba-
tur; vere Vulcaniae culinae officinam fempiternofumi flammarumque profluvio
fervidam,indecoquendisfulphure, bitumine, caeterifque mineralium fpeciebus,
eliquandis exurendifque , occulto quodam molimine funeftifque ftragibus paulo
poftedendisoccupatam : fiquidemhalitusintusconclufi; uticontineri nefcii, ita
tanto impetu& vehementiahorrendisfragoribus fociara impofitum fibi onusdis-
cutiebat , ut mons terrae tremore agitari videretur : quod quandocunque accidc-
bat, partes fupremae montismolliores,quse ex cinere, pluviis, caeterifque Mine-
raliumquifquiliiscoagmentabantur, tremore concuflTae folutaeque, collium inftar
in barathri fundum concidentes , ex varia foni reflexione, eumfragorem , quan-
tum quifpiam etiam imperterriti pe£i:oris vir fuftinerc vix poflTet , concitabant.
Mfl/m^^quae ex ccntromontis continuoeru6iabatur, novum velutimontemef-
ficiebat, mira ftriarum varietate praeditum , quam varia mineralium liquefafio-
rum ebullitio in omnes circumfercntiae partes fluxu fuo , coloreque nunc viridi
ex sere , modo fulvo ex fulphure , arfenico & fandaracha , jam rubro ex cinna-
brio minioque, jam nigro, ex vitriolo aquis mixto, vel ex ipfis cineribus cine-
ricio , ingeniofo Naturae penicillo effbrmabat : verum haec omnia in appofita
figura LeiSor confideret. Monticulus hic poft ultimum raontis incendium quod

Anno

P R ^ F A T I O.
Anno 1 63 1. contigic adeo excreverat, ut inde con;e6iurarelicuerit, futurum ali~
quando, ut in eandeni; quam olim obtinebat, altitudinem fit , furredurus , nifi alio
incendio fuperveniente defl:ruatur, quod hoc eodem, quo haec fcribo, A nno 1 660.
contigit : fiquidem novo & horrendo incendio (aeviens mons, adeo montis verti-
cem crateremque disjecit, ut multo hodie demiffior , quam quo eum paulo ante
defcripfi, appareat, & confequenter uti majoris.circumferentiae,itaprofundita-
tis minoris reperiatur.

His omnibus rite illufiratis Neapolim revcrfus ^ pofiero die in Infulam j^Enaridm,
quam & Ilchiam vocant, famae celebritate veteris fcriptoribus notiffimam , & hinc
in !P/?/f^r^eoiPuteolanicampi c^w/?Oi Vulcaniumqueforummecontuli jquaecunque
tumveteres, tumNeoterici de iislocis admirandaretulerunt, veriffima cfle com-
peri , quibus ne hoc loco recitandis tempus perdam , fingula Ledor in Operis
hujus lerie opportune inferta reperiet.

Obiervatis omnibus fupradiftis Naturse opcrum , nec non fubterraneorum ef-
fe£i:uum,qu3erecenfuimus,prodigiis,continuo mecum volvere ccepi , quaenam in
fubterranea oeconomia vis eflepoflet, tantarum tamque potentium rerum effedirix ;
intime quoque non infrequenter fubridebam eorum falfa perfuafione deluforum
placitum, qui Geocofmi molem a Deo Geoplafta ex limo Terrae cafuali potius aut
fortuita limi congerie , quam certaratione formatam coagmentatamque fuiflTe^fim-
plicius opinarentur omni interiori conclavium apparatu,omni reconditoriorum Na-
turae ufu orbam , omnibus aqu3edu(9:uum incilibus deftitutam, folum limo,lutoque
poftdiluvium haud (ecus ac cafei quoddam coagulum condenfatam 5 caeteroquin
Tellurisquoddamveluti iTuxnoy oix^©' /«««/^ /?o«c?«f confolidatum defidere , nc-
fcio qua mentis pervicacia perperam fibi perfuadent : quibus vcro tum Divinorum
operum majeftas, tum fublimium a Natura conftitutorum finium providentia in-
notefcitjhi faneinteriorem Geocofmi fabricam multo a communi hominum con-
ceptu differentem conftitutionem haberefatebuntur, utpote in qua aeterna Dei
Sapientia, cum fundamenta poneretOrbisTerrarum,inea miraarteelaboranda,
&juxtaarchitedonicamamuffim in ea rite difponenda, ncc non ad neceflarios to-
tiusNaturgeufus in innumeraelementorum receptaculadifponendacuminefFabili
quadam induftrialuferit; non minori fanequam in humani corporis,totvitaliuni
membrorum officinisdiftin(9:i, tot venarum , nervorum,f?brarum,muiculorumquG
dudibnsinftru^ijtotcaecis meatuumfiphonibuspertufi, fabrica conftituenda alla-
borarit . Qua de caufa folito molientis ingenii ardore inftimulatus nullum non
lapidem movi, ut quantum fieri pofTet, adadeoabftrufamin fubterraneo Vulcani
regno latentium rerum fyftafin profundius penetrarem,minimeiisa mehucufque
obfervatis contentus , quidquid in Geographicarum relationum monumentis,
quodtumTerreniGlobiformam, tum particularium regionumnaturamproprie^
tatemque concernebat, deprompfi, Au6i:ores veteres & no vos Europa:, Afiae, A fri-
ca;, Americae Hiftoricos , PhiloIogos,Geographos, Oceanearumque expeditio-
num circa univerfum Telluris globum fufcepta moIimina,qu3eque in novarum Re-
gionum mariumque incognitorum inventione detefta fuerunt, Naturae prodigia,
pari cura collefta intime ponderavi. Acceffit hifce ditiffimum relationum a Patri-
bus noftris ex Indiis hucHomam, quot trienniis adventantibus , fadarum fubfi-
dium ; dum quaecunqueterramariqueadmirationedignaviderant&exploraranr,
fcriptis comprehenfa mihi talium rerum avido, liberali fane animo communica-
runt. Ex quarum contemplatiOne rerum dici vix poteft,quanta animum meum ad
rerum tumpropriopericuloexpertarum, tum aliorum meis haud incongruarela-
tione acceptarum portenta , invaferitadmiratio; admirationemveroquamardens
caufarum inquirendarum exceperit defiderium. Singulis itaque cum fingulis Com-
binatoriae artis fubfidio ad incudem reduiiis , dum continuo ftudiofae mentis

** 4 ^fta

P R J£ F A T I O.

^flu altius aflurgo , tandem argumenti hucufque forfan intentati, id eft, Mundi Sub-
terranei fabricam orditus , quantum ingenii mei imbecillitas permifit , rite con-
ceptam,Reip.Litterari3e jam dudum promiffam , & multiplici remorarum obice
impeditam, tandem ad DiviniNuminis gloriam bonique communis emolumen-
tum in publicam lucem edidi . In quibus omnibus explorandis unicus Divinae
Gloriae icopus-mihi propofituseft ^ut videlicet illuc; unde veluti a bonorum
omnium originc cun6ia profluxerunt , ad Deum Opt. Max. reducantur, qui fic
{emperlaudatus,fine menfura benedidus^atquefemperomniumpoflibilium crea-
turarum afFe^u in perpetuas amatus aeternitates. Vale Led:or coeptifque fave.

PRAFATIO SECUNDA,

in qua eorum^ quifuam in hoc Opere injigni variarum Obferva-
tionum augmento operam contuierunt, mentiofit,

|Um multorum precibus hujusOperis curam (ufcepiffem , variifqueadtot
ItamqueportentoibsNaturge partus,qui nondicam in extremislndiarum
loris, fed vel in fingulis Europae Provinciis nullibi non (e {pe6}:andos prae-
bent, legitima authoritate ftabiliendos fubfidiis indigerem , operae pretium me
fadurum exiftimavi , fi ad prsecipuas Europae Provincias potiffimum ad Socic-
tatis noftrae peritiffimos viros litteras expedirem , queis fufcepti Operis inftituto
expofito rogarem, ut fi quidin eorum regionibus lateret in aquis, montibus, ipe-
luncis , fluminibus , fodinis, herbis , animalibus alibi incognitum, vel exotica Na-
turae proprietatc admiratione dignum , ad me traniinittere non gravarentur j fcri-
ptum^fa^um ; fiquidem percepta Operis quod moliebar defignatione, finguli ea
qualicuitcura&diligentia obftetricantes partuimanus uti adhibere non funt de*
dignati, ita quoque non immerito ingratus videri poffem, fi praeftitam in boni com-
munis emolumentum operam, filentio involutam praeterirem. Quare eorum no-
mina vel in primo hujus ^''oluminis veftibulo, ad ea immortalitati confecranda,
cxhibere libuit.

Ferdinandus in. gloriofae mem. Rom. Imper. femper Auguftus, qui pro
fapientia fua, & omnigenae {cientiae amplitudine , qua Mundo claruit , uti primus
hujusOperismotorextitit, ita quoque qualitteris, qua nummario fubfidio, me
quantumvis indignum , ad Operis incepti executionem fbllicitare non deftitit.
Quemfecutushaud difparisingenii, &virtutum paternarum fedator , & in Impe-
rio fucceffor Leopoldus Primus Auguftus , dereli&m morte gloriofiffimi
Parentis operis telam fapiens Filius denuo orditus, tandem juffu fuo continuatoque
fubfidio ad finemperduxit, mediatore Sereniffimo Archiduce Leopoldo Guilielmo,
qui pro fingulari fuo in me meaque ftudia affe6i:u , huic unice incubuit ; ne quid-
quam eorum qu3e tumad Operum meorum editionem , tum potiffimum ad Mundi
Suhterranei Opuspraeloparandum neceffariaforent, deforer, Qulbusmerito vel-
uti primis acmunificisftudiorummeorumMecgenatibus,fi quidpiam a aoanno-
rum decurfu laude dignum in Reip. Litt. bonum a meprodiit, id gratampofte-
ritatem iis acceptum ferre velim. Hifce acceffit Emin"' Francifcus Georgms S. ^. I.
Ele£i:or & Archiepifcopus Moguntin. necnon Qarolus LudoVicus Sereniffimus
S. ^ L Eledor Palatinus , qui inceptam operis defignationem , copiofis fane fubfi-
diis urgere non deftiterunt. Horum exemplum (ecuti Sereniff .Juguflus Dux
Brunfvicenfis & Lunaeburgenfis , uti & Hungariae primas Francifcus de Lippay Ar-
chiepifcopus Strigonienfis ; deinde Eccellent"' 'Bernardus , S. (^. /. Comes de
Martinez, meritiffimus protempore Boemici Regni Burggravius& Prorex,una '
cumFratre Maxmilimo fecundum in eodem Regno locum dignitatis obtinente^

infigni

P R -S F A T I O.

infigni liberalitate opus hoc nullo non tempore promoverunt & (bllicitarunt : Haec
vero mea raolimina cum inaudiilet SerenifT. Archidux Ferdina?tdus Carohis quid-
quid in Tyrolenfi intimumconfiliariumcolIigi&tranfiTjittijuffit.

Hofce (ecuti funt 'P. f^. jindreas Schajfer & Joannes EiJJirt Soc. Noftrse ; hi quid-
quidin Hungariamineraliumfodinisdefideraripotuitcuriorunijrarumjinrohtum^
in fubfidiura operis incredibili cura & diligentia undique conquifitum,necnon
Authentica Praefeftorum fodinarum attcflatione fiabilitum tranfmiferunt, quorum
opera non hoc praefens Opus dumtaxat , fed & Mufeum meum diverfiffimis
omnium mineralium fpeciebus locupletatum unacum Mundo Subterraneo,vcluti
de pr3edivitethefauro,merito,uti fuo locopatebit, gloriari poterit : Quid veroad
operisperfe^tionemcontulerint fubfidii V. P. N.N. ex India huc Romam nego-
tiorum caufa advenae, *?. Martinm Martinmj T. Francifcus Dorville^ 'P.Hyacinthw de
Magiftrisj l?/BhilippH6 Mjrmzw, aIiiquecompluresGalli,Hifpani,Lufitani, hujus
dccurfu Operisj ubifingulorum nominaadducam ,manifeftabitur, Quibusomni-
bus, uti par efi, gratias habemus maximas & immortales.

Ego vero, cum ita a natura conftitutus fim, ut iis quae ab Au^oribus ,circa rerum
naturaliumvirtutes& prodigiatraditafunt,facilefidem nonhabeam, nifi me vel
relationes a viris fide digniffimis indubia attedatione communicatse ; vel propria
experientia , & fenfata reruminfpediocertiffimum redderent a Ad hanc veritatem
obtinendam ; dici vixpotefi:quantum jamacompluribusannis temporis infumen-
dum, quantum expenfarumfaciundum, quanti denique labores exantlandi fue-
rint, dumvariaadres ipfas naturae prodigiofas , propriis oculis examinandas infii-
tuenda itinera ; abditi fodinarum recefius penetrandi , profunda fubterraneorum
vifcerumlatibulaexploranda; VulcaniaNaturxergafi:eria adeunda,lapidum faxo-
rumque fodinae examinandae, adeoquenihilquodadoperisfiabilimentum, quo-
visffiodo conducere videbatur, omiffum f uerit ; ne quoqueidemmihi, quod iis
Audoribus accidit, qui de Lapidum,Gemmarum, Metallorum, caeterorumque
foffilium differentiis , herbarumque fpeciebus diverfiffimis, iis ne nomine quidem
notis, inutililaboreinconfukiusfcribunt, nedicamdefcribunt, contigeret: di(3:a-
rum rerum peritiffimos ipfos , inquam , Chy micos , Aurifabros , Gemmarios , quin
&fofrore9, in meosadfcivi Magifiros, quofqueprxfentes non habui, per litteras
deobortisdifficultatibusconfulendosduxi, quoruminftrudione eruditior, atque
excultior, paulo folidiori fundamento de occultis rerum miraculis me philofophari
pofieexpertus : adeoque tibi, LeBor, perfuadeas velim,nilhoc in Opere abditarum
cau(arumoccurrere,quodexperimentisamefa^is comprobatum non fir,dum ne-
lcio quo inftindiu impulfos firmiter mihiperfuaderem,tunc me intimas rerumna-
turalium caufas adeptum dici pofle, fi idemquodnaturainfitafibi facultaref^cir,
egoadvivumejufdemprototypon iis in rcbus,inquibusNatura (e imitaripatitur,
arte conficerem. QuO; nifi mea me fallat «^^Aca^^Zict, fakem pro modulo meo id prae-
fiiti, ut fi obortarum difficukatum fcopulos intima penetrationc, non fuperafie,
aliis faltem , femitis jam complanatis , ad proximas rerum caufas aditum apt-
ruifle videri poffim. Erit forfan nonnemo alius felicioris ingenii fortem nadus,
qui hujus Ariadnei fili dudu penitiora veritatis adita fuo tempore fic aperturus.
Ego quod pro ingenii mei imbccillitate potui & debui , juxta concredirum
mihi a Patre luminum talentura , prseftiti : neque quifpiam fibi perfuadeat ,
aliome fine h9ec{cripfifle,quamunicoillo,quxefigloriaDei, qui eft mirabilis in
operibusfuisj fiveroexhocnonnihilautlaudis, aut finifira; cenfuras in me emer-
ierit ,nihil moror : cum aliam laborum meorum merccdem non ambiam; nifi ilium,
qui efl: mercesmagna nimis, & fpes omnium finium terrae. Vale_>.

I N D E X

ARGUMENTORUM

in hoc Opere contentorum.
P R ^ F A T I O.

C APUT I. ^'^^^ ^ occafione hujus Operis, & AuBoris itinerihus.

II. I ^»1 ^^ horrendis terramotihus AnnoT6i%. in Calabria exortis , quihusqua-
i ^MA taordecim dierum fpatio AuBor magnovit^fua periculo prafens , ejus
•^-^'^^ occafwne magna Natura arcana didicit.

III. De Montis Vefuvii, reliquarumque Infularum exploratione ah Au£iore faB:a.

LlBER PRIMUS.

IV. De motu pendulorum. 28

V. De motu projetlilium paralolico , ^ miris
ejus effeBthus. 30

SECT.3. Utilitates quae ex Cofmocentrica
arte deduci poflunt. 35-

CapuT UnicUM. Quomodovelocitasmotus
gravium adcentrum determinaripoffit. ibid.
SECT.4. Centrofophia applicata. 38

Cap.I. ibid.

II. De pendulorum motihus. 41

III. De ufu ^ emolumento ditlorum. 43

IV. De pendulorum ufu in rehus ad Geome-
triamfpedantihus. 48

SectioT^E mirifica Centri Natura , &
Pr IMA. -^maximo Dei opificio. Pag. i
CaP.I. Explicationes definitionum. 2

II. De Linea Dire^lionis. 9

III. Paradoxa deCentroTerra. 14
Sect. 2. De motu gravium ad Centrum

Univerfi 20

C AP.I. Dejinitio motus localis corporum & im

petus. 20

II.] De accelerato motu naturali & violento

gravium,ejufqus proportione ad tem-

pus quo d'MumffatiumconJicit. 22

III. Demotugraviumfupraplanainclinata. 2.j

L I B E R II.

Cap. I. T^£ fne ^fcopo Geocofmi. . fy

II. ^-^jdea Glohi Terreni in mente Di-

vina exifiens. S^

III. De Mundanorum glohorum feuftellarum

natura ^ compofitione , ^ quomodoin
Munduminferioreminfluant. ibid.

I V. De Sole & admirando ejus opiflcio , viri-

hus,proprietatihus, quihusin Mundum
Terrenum influit. 57

V. DeCorporisLunarisnatura^effeBihus. 62

V I. De proportione Glehi Terrce ad Solem ac

Lunam. 6 3

VII. De extima TellurisftruUura, ejufque ma-

gnitudine. 64

VIII. De Montihus Geocofmi, eorumque neces-

fitate. ' 67

I X. De arcana Montium conftitutione. 6 8
"K. De Montihus in particulari,& arcana eorun-

dem adufus humanos archite^ura. 70

XI. DeignivomisfeuVulcaniismontihus. 74

XII. Utrum Montes cum tempore decrefcant ,

aut denuo accrefcant , & de mira terre-
ftriumpartium transformatione. 76

De admirando Globi Terreni opificio.

XIII. De Aquis five Oceanum Geocofmum am-

hiente, Mariumqueper occultos meatus

communicattone. 84

XI V.Z)(? altitudine montium ^profunditate 0-

ceant martumque, uhi ^ Caucafimontis al-

titudo ah hxihoiQlQ afterta difcutitur. 89

XV. De inaqualitate fundimaris, cui jungitur
hiftoria memorahilisfupra dt^a confir-
manS' 97

XVI. Dimenfw freti Siculi ah AuBore fafla
Anno 1638. 99

XVII. De magnetica Ttlluris conftitutione ,
five de ojfatura Telluris. 103

X,Ylll-Geocofmusfivecorpus terrenum minime
homogenea,fedheterogenea natura eft ;
(^ de mira rerum varietate , qua corpus
terrenum confiat, ^ quodnam verum ^
proprium elementum terreftrefit. 1 07

XIX. De interiori Geocofmi c»nftitutione,offici-
nis ^ analogia adhumani corporis mem'
hra. iio

XX. De Antris, hiatihus ^ innumeris terra
meatihus. 1 20

LiBER III. Hydrographicus.

Sect.I.

|E natura Elementi Aquei, five
de Mari , motibufque conti-
nuis , quibus id nullo non tempore
agitatur, & de miris effedlibus, quos
in Mundo Subterraneo prseftat. 1 3 2
CaP.I. De diverfitate motuum , quihus mare
nullonontemporeagitatur. ibid.

I I. De Motugenerali maris, qui eft ex Oriente

inOccidentem. 134

III. DeMotihus, quos currentesvocant , five

repercuftos , aut reflexos. 137

W. De Motu generali Maris , ejufque circa

Orhem Terrenum effe£iihus. 1^6

Sect. 2.

Cap.I. De fecundo motu Maris generali, ex
duohus contrariis Motihus compofito,
^ quem afium Maris , five fluxum ©"
refluxum , accejfum quoque ^ receffum,
aut intumefccntiam ^ detumefcentiam
Maris vocant. 139

II. Quanam virtute aut qua/itate Lunamare

moveat. 140

III. Cur Mare potiffimum vimfuam tempore

Novilunii ^ Plenilunii exerat. 143

I V. Cur Mare non femper fex horis fluat aut

refluat in diverfis Orhis Terrapartthus,

^ ttnde

INDEX ARGUMENTORUM.

^ mde tam irregulares Maris metus
provetiiant. 147

V. Cur Lontlini in Fluvio Tamefis tmc maxima

Maris intumejcentia acciJat , quando Lu
na itf quadrantis /lufiro-Zephyrea parte
cenjiitutafuerit; contra Luna in BoreaH-
hmfignis , ® in Euro-horeaplaga confti-
tuta , tunc maxima intumefcentia contin-
gat , trilus videiicet boru antequam ad
MeridianumLond/nenfempertin^at.ij t

VI. Cur in Ofiio Garumna GalUaflumine, aqua

feptenis horis crefcat, trihia vero tantum
decrefcat ; contra vero in Senega Africct
fiuvio , aqua maris quuternis horis cre-
fcat, oSlonis dcCreJcat. if^

VII. Difquifitio. ly^,
Wll.Cur Mare Auftrale^vulgoAdZm, juxta TSf . Vtrum aqualis fit Maris falfedo per uni

Panamam tam infolitos ^ mcredMes\ verJasOceanifemitcudifperfa. 176

fluxui ^ refluxus faciat. Contra in Mari
Boreali , vulgo del Nord , juxtaportum
Nombre di Dios , caterifque Continen-
tis Amerias littorihus vix fenfihilem
aftum caufet. i^f

IX. Difquifitio. jfj

X. DeGurgite admirahiliNorveqia , omnium
tottus Orhis Terrarum celeherrimo (s*
maximo. ibid.

Sect. 3. Ars Plemmyrica. 1^4

Cap. I. De ufu ^praxt aftus marini in reNau-

tica. ibid.

II. De Oceani Pericyclofi feuCirculatione. 169

III. Defalfedtne Maris, ejufque origtne, necejfi-
tate, aliijque Oceani mariumque acciden-
tihus. 172

L I B E R IV

Sect.I.

II.
III

E naturaTgnisSubterranei,e-

jusfitu&operationibus. 179

CaP.I. Dentcejiitate ^ ejjentia ignis Suhter-

ranei ^ utrum verum elcmentumfit. ibid.

Quodnamfit verum ignis elementum , ^ u-

hinamproprius ipfius locus fit. i 8 1

De igne Suhterraneo per omnia diffufo , ^

cur in nonnullis locts fit perpetuus , in a-

liis ncn. 18 (5

IV. De Phlegrao Campo in Agro Puteolano. 189

V. De Specu Charonio , vuigo la Grotta de

Ca.ni fito ad Lacum Agnjnum, nonprocul
Neapoli, ^ da Letheuvi^ proprietate
qua introeuntcsfuffocatos ititerimit 190

VI. Montes ignivomiin extrematellurisfuper-

ficie fpetiahiles terram tgnihus plenam
effe fatis demonftrant, 194

Yll De perenni duratione ignis , ^ pahulofeu
fomento ejufdem. 198

Ylll. jEtna defcriptio,inqua veluti inprototypo
quodamSuhterran€0rumignium,eorum-
que pahuliindificientis rationes , ut dici
foUt,adoculumdemonftrantur. zoo

IX. Crateris Atnai defcriptio. 201

SfiCT. 2. De Aeris & Ventorum caufis, na-
tura.viribus&varietate, quitumin
extera Geocofmi fuperficie , tum in
internis Subterraneis cavernofis re-
gionibus dominantur, 210

III

IV.

Pyrologus.

Cap.I De multiplici Ventorum caufa, eorum

dtvifione ^ definitione. ibid.

De Fento generali, ^ quomodo , quavede

caufa nafcatur. zjz

De Ventisperiodicisfeu anniverfariis quos

Etefias Graci vocant , ® de caufis eo-

rum. 2.xf

De anniverfariis ventis in Oceane a nautis

Hifpanis , Batavis , Lufitanis ^ Anglis

ohfervatis. 2 1 7

Y.CauJa diverforum Ventorum explicantur.z j 9

VI. De tranfverJaliVentorum motu ejufque

caufa. 230

VII. Unde proveniat tremor , undulatio, ^ di-
verfi gradus intenfioms ^ remijiionis
impetus ventorum, ^ quomodo eaperfo-
num cognofci poj^it ? 2 ? i

VIII. De natura ^ proprietate Ventorum. 232

I X. De artificialium Ventorum , qui tum adre-

creationem , tum ademolumentum homi-
nihusconferunt , produEiione. 237

X. NuUum effe meteerum , quod genefin fuam

non ex Suhterraneo Mundo fortiatur,
quodque in eo omnis generis meteora, non
fecus ac in externajuperfici&^^ aerea re-
gione, producantur. 238

XI. Omnes meteorologica imprejfiones , qua in
fuhlimi nafcuntur,originemfuarn ah ignihus
Suhterraneis trahere demonftrantur. 244,

L I B E R V. De Lacuum,Fontium;,FIuminumqueongine.

SECT.I. T^E Fontium, Fluminum, La-
"^-^cuum orjgine , eorumque di
verfa natura , viribus, proprietati-
bus. 247

ChVX.De multiplici caufa originis fontium.z4.%

I I. De principali generalique tum fontium tur/i

fluminum caufa. 2)0

III. De reliquis modis & rationihus. 2^6

IV. De lacuum in plamtiehus origine. 26 2
Sect.2. Devariis AquarumdifFerentiis&

quaiitatibus. 2(^4

CaP. I. De aqua Fontana fimpltci, ^ de ejus ho-

nitate ^ mahtia. ibid.

II. De Aquilegiis , five defignis ",per qua, uhi-

nam aqua alicuhifuh terra lateat , cogno-
Jcere quis poj^it. 26 f

III. De aqu/s mixtis feu compofitis med/catis

ingenere, earumque caufis, Cg* de mixtio-
tiis cum mineralihus diverjo modo ^ ra-
tiofte. 267

IV. Demixturisaquarummedicatarum. 272
Y. Hjdrometri defcriptio, quo aquarum gravi-

tas ^ levitas exploratur. 27 f

VI. De aftu & calore Thermarum,ejufque cau-

Ja, ^ quomodoeaadeo differentimine-

ralium tintlura mifceantur. 277

Sect,

INDEX ARGUMENTORUM.
SeCT. I. DeThermis, & Aquismedicatis, jll. De aquarum nonnullarum gravitate ^ le-
earumque mirificis viribus & pro- 'vitatcearumqueniiracutis. 297

prietacibus m fpecie, quxomnes exjIII. De aquis kthiferii ^ fcrohilus Charoneis
Subterraneis originem habere de- deleteriavipollentibus. 301

monftrantur. 280 IV. De fontiumnonnullorumfluxu^ refiuxu.

Cap. I. Deprincipalihui Thermisfea aquis me
Jicatis , quizin Geocofmifuperficie paffim
occurrunt. ibid.

II, Unde medicata facultas thermarum contra tot
at tam differentes morhos profluat. 291

Sect, 4. De miraculis Aquarum , & prodi-
giofa quorundam fontlum natura&
proprietate. 294

Cap. I. DeColore, fapore, odore, mephitiin
nonnullis fontihiu thermifque elucefcen-
tihus. 2,95"

V. De metamorphotica vi fontium , fiuvio-

rum, lacuum , qua eje£ia quavisinfa-
xa aliafque metallicas fpecies conver-
tunt. 307

V I. De reliquis aquarum miraculis. 309

VII. De varta lacuum ,fluminum , fontium me-

tamorphofi, terrhftriumque partium mu-
tationihus. 311

L I B E R VI.

De quarto rerum naturaliumElemento, quamTerramdicimus , iifque qui ex

eodem producuntur, primis Subterranei Mundi fruQ:ibus.

IV. De Nitrofi pulveris' pyrii conficiendi modo

@ ratione , ejufque variis in arte Pyro-

holica ufihus. 330

SECT.3. De Alumine, tertia falis fpecie, 335

Cap. I. De Nomine , Definitione , ^ Varietate

Aluminis. ibid.

II. De Natura, Qualitate , ^ Praparatione
Aluminis. 3 34

III. De virihus medicis, caterifque ufihus Mu-
minis. 33(J

Sect. 4. De Vitriolo, ejufque miris pro-
prietatibus. 337

Cap. I. De definitione , divifione ^ ortu Vi-
trioli. ibld.

I I. Utrum Ferrum vere ^ realiter in Ms , me-
diante fpiritu Vitrioli,convertipofiit. 394

III. De varietate , virihus , ^proprietatihus,
ufuque Vitrioli. 3421

W . De Vitriolo jaSiitio. 345

Appen DIX.D? quadruplicifalium gf »f rtf. 344

Sect, I. T^E mira Terr2varietate,&an

-■-^vere&proprieElementum fit,

& quodnam & qualenam per illud

intelligi debeat. 316

Cap.1. DeElemento Terra. ibid.

1 1. De magna varietate rerum , qua in Terreni

glohi utero continentur. 317

m. De incredihili varietate rerum , qua falis

virtute una cum caterorum Elemento-

rum auxiliariis copiis, in vaflo Megaco-

fmi utero producuntur, ^ primh quidem

defale ejufque differentiis. 318

IV. De differentiis falium, 320

V. Demodofaliumextrahendorum 323
Sect. 2.
Cap. I. De Nitro , ejufque fpeciehusSalenitro,

Aphronitro,Halinitro, 325"

II. DeSalenitro tertiafalisfpecie. ^z6

III. DeSatifnitri Generatione , Natura , viri-

lus. 328

L I B E R VII.

De Mineralium fcu Fofliliumjqux proprie terreum Elementum (apiunt,

Natura, Proprierate, &L)fu ; & de pcrenni Geocofmi quae per eo-

rummotumfit, pericyclofi & revolutione.

Cap. I. De mutationis Geocofmica Caufis.

ibid.

SECT.I.Tr\E Terreftribus portionibus,
"■-^arenaceifque corporibus , quae
in Geocofmi utero concluduntur.

/> H7

Cap. I. De Arena,Sahulo, Glarea,Cinere. ibid.

II. De QualitateUfuque Arena. 348

III. Pericyclofis Naturamirahilis. 35-0
Sect. 2. DeHylocinefi Globi Terreftris,

id ejl, de magna & perpetua Terre-
ftrisMateriae feparatione, Arens, Sa-
buli, Glarese motu fadla , feu de Ar-
gillx , Lapidum , metallicarumque
mifturarum refolutione. ^j-i

I L QuidTerrapropriefit, unde generetur , ^
de 'variis terreflrihus fuhflantiis , quas
Terras vulgo vocant. 3 5*4

III. Unde tanta Terrarum differentia nafca-
tur. 3 '!6

lY. De ufu variarum Terrarum. 3^8

V. De requifitis ad culturam Agrorum. 3^1

VI. De Terreflrthus corporihus , qua fingulis

Plafiis ^ Pi^orihus in ujum veniunt,

Anacephalaofis 1>iilorum. ^66

MUN-

Folr

M U N D U S

SUBTERRANEUS.

LIBERPRIMUS

CENTROGRAPHICUS,

QV^^ E T

CENTROSOPHIA DICITUR.

S E C T 1 O I.

T>e mirifica Ccntxi ^J\(atHra &- maximo Dei Opificio.
P R tE F A T I o.

Vhterranei Mmdi admiranda in lucem ednauro mihi , ab eo difcepta- d« n^'«^^
tionisnoftraeprimordiaordirivirumfuit, quod omnium nonimme-'^^""''
rito bafis&fundamentum effecognofcitur. Itaque qucmadmodum
\ in univerfa Corporei Mundi fabrica , Entiumque ordinibus , infinita
Dci potentia : ita in Centri conftrudione potiffimum admirabilis &
inexhaufta Opificis elucet fapientia. Latet ineo, nefcioquid, prorfus admirabi-
le, velipfius, utitadicam, Divinitatis^mulum, in quo raaximum cum minimo
proxime coincidit , dum omnia in totius Mundi amplitudineelucefcentia Corpora
complicat,omniain fe derivat, cogitque^ & extra fe evolvit omnia ; Opus vere ad-
mirabile , Opus dextra Excelfij non nifi Omnipotentis (Dei virtute fundatum. Qui
utex Centro omnes eduxit Mundanae compagis propagines: ita in idem reducit
omnia , omniaque eidem connexa voluit , tam conftanti lege, tanta corporum colli-
gatione, ut facilius fit totiusMundi compagem diffolvi , quamutcorporaabhac
lege , ineflfabili Divinae providentias difpofitione fcmel lata , removeantur. Huc
refpiciunt primiim, omnia Coeleftium globorum Syfiemata, dum perenui fua ver-
tigine adnihil alludunt aliud, quam ad id fine quofruftraillainrerumnaturaa
Deo produfta vidcri poffint , utpote nullos unquam Influxuum fuorum efFe6i:us
fortitura. ElementarisMundi Syftemaadeoa Gw/ro neceifariamhabetdependen-
tiam , ut fine hoc neque ullam in efficientia rerum operationem , nec in generabi-
lium rerumpropagatione ullam energiam obtinere poffit. Et tametfihoc, tefte
^roclo, clo^^iv Kj a.TiJ.oVi minimum fcilicet incQnfpicuurn , Si indiViduum fit ; adeo ta- ^^ociua.

menvirtutefuamagnumeftutomniafuIciat,omniacon(ervet,omniaanimet,cor-
roboret omnia: finehoc, nullus rerumordo, nulla Elementorum efficacia: fine hoc
nullum in Suherraneo Mundo Mineralis naturaeincrementum, nulla Vegetativae
poteftas, nulIaSenfitivseoperatiofinemfuumnancifceretur: verbo, Mundum in
nihilum abire prorfus necefle forer. Er ne Lc6^ori a,7riq-ct yi (z^S^o^cjl proferre
videamur, omnia hucufque dida in hujus Centrofophict ferie nobisdemonftranda
duximus : Utque folidiori methodo procedamus, primo Definitiones , Axiomata,
aliaque ad artem perfe6i:am formandani neceflaria praemittemus.

D E F I N I T I O N E S,

1. U niverft mQ.^mm. , pun^um eft.

2. Umverfi medtHm immohile , j«o^/ Centrum Mundi <//aV«r , illuctque appetunt omma,

3. Centrum gravitatis , cujufque rei gravis , eft ejufdem gravis medium.

4. Centrum magnitudinis , efi punflum medium cujufvis figur-is , per quod figura quo-

modolibet fe^a , femper in partes dividitur aquales.

5. Centrum Virtutis eji phyfici corporis medium, ex quo maximeyimisejus fe exerit.

6. Linea dire^ionis eft , qu^ motus gravium dirigit , (^ du^a intelligitur a Centro,

ufque ad verticem , per Ceutrum rei gravis.

TOM. I. A Ca-

seax

Centrum,

MUNDI SUBTERRANEI

C A P U T I.

Explicationes Definitionum.

Definit.

Pruclus.

DEFINITIOI. I duci non poteft , cum Centro coincidere ; ut

proinde vel ex lioc capite cognofcas necef-

Centrum efi minimum (0 primum tn fpatio\ fariam Centri cum Circumferentia depen-

pun£tum ,fmplex, omnis compofitionis ^ di- dentiam ; ita ut nec Centrum fine Circumfe-

rentia , nec Circumferentiam fme Centro
conciperepoffis. Cum enim DivinaSapien-
tia ex Centro Orbem evolverit, tolle Centrum,
neque ulla erit Corporum evolutio ; fi nulla
Corporum evolutio, nuUa eritMundiam-
plitudo ; fi nuUa amplitudo, nuUa eritmun-
dialium corporum in Mundo dilpofitio,
nullus ordo , influxus nullus, nequemotus :
Qii£ omnia cum abfurda fint , omnia igitur
ad Centrum , e quo evoluta funt , ordinantur.
Centrum itaque efl , quod omnia appetimt ;
Centrum efl , qviod omnia ambiunt ; Centrum
eft , quodomnia refpiciunt,utpote ad U-
niverfi confervationem unionemque Cor-
porum pernecefTarium . Virtute Centri
omnes naturalium & elementarium Mo-
tuumvirtutes emanant; fine CentriYittute
nequeVegetabile incrementum fumere,ne-
que Avis volare,nequeQuadrupes incedere,
neque ullam Homo adlionem corpoream,
uti poflea demonftrabitur , exercere pofTet.
Omnia itaque a Centro funt , omnia ad Cen-
trum ordinantur. Verum ut hsec omnia lu-
culentius patefiant , primum DifFerentiam
inter Centruyn magnitudinis 8(. gravitatis ex-
plicandam cenfuimus.

vifiionis expers , neque totum , neq^ue quan
tum , nequemagnum , neque uUi quanto com-
menfurahile ; eft tamenid, quod omniagt^i-
viinaturaliterappetunt; a quo leyia^ omma
furfum feruntur.

Otum hoc ;cy rZtJi^^/^^ucnvi^jy (riu/9g<nv
ita demonflro.

Si Centrale pun^um non eflmini-

mum in fpatio , ergo minus illo aliquid in

fpatioprjBcederepotefl; fedhoc eft impof-

fibile , cum punfto minus alTignari nonpof-

fit ; Efl ergo minimum in fpatio , & confe-

quenter primum. Si ergo primum , erit fim-

plex ; fi fimplex , ergo omnis compofitio-

nis expers ; n omnis compofitionis expers,

ergo indivifibile ; fi indivifibile, ergo neque

quantum , neque totum dici potefl , cum

partibus careat ; fi non quantum , neque to-

tum , ergo neque magnum ; & quia non

magnum, nequemajus, minus^autaequale

erit ; & confequenter nec menfuratum', aut

commenfurabilequantodici debet; Ergoe

converfo , quia nulli quanto commenfura-

bile efl , nulli quanto comparari potefl. Et

quoniam non comparabile cum quanto,

quantum effe nonpoteft; & quoniamnon

eftquantum, non efl divifibile ; &quoniam

non efl divifibile , non eflpartibile ; & quia

non eflpartibile, non efttotum; & quia non

eft totum , non habet partes ; & quia non

habetpartes, ideo fimpiex ; & quia fimplex,

ideo minimum & primum in fpatio. & quia I f~^ Entrum , fecundum totam latitudinem ^«w /it

primum eft in fpario , ideo in eo fitum ha- fuam fumptum , dicitur cujufque rei ^^""""^

bet ; & quiafiaim habet, pofitionem quo- medium; eftque punftum quantitatis con- dinfs"""

queinfpatiohabet, & confequenter refpe- 'tinus&finitx, fignatum five aftu fivepo-

(ftum ad punfta , lineas , angulos , fuperfi- tenria , vel in ipfa quantitate ejufquetermi-

cies , corpora, qusefunt infpatio dicit : unde [ no , vel extra , cum certo five extenfionis,

nafciturilludparadoxuni. j five intercapedinis , five habitudinis par-

Centrum Mundi, tametfi fitpunftum, il- tiumrefpec^tuad id, cujus dicitur Centrum;

lud tamen quodammodo quantcecunque competitque hac ratione non tantum cor-

conimenfuraturpenpheri2;ita, utcircum- ,poribus,fed&fuperficiebus & lineis. Pro-

prie autem Centrum fiqune , eft illud pun-
dum in Circulo & Sphxra medium, aquo
omneslineaj adperipheriam duftaeinterfe
funt aequales; In reftilineis vero eft pun-
ftum, inquoomnesreftaelinese, vel angu-
los oppofiros jungentes , bifariam fecantur,
vel ab angulis duftae ad laterum oppofito-
rum bipartitas feftiones in eafdemrationes
dividuntur.

Centrum magnitudinis punftum eft , quod
undique sequaliter ratione marnitudlnis, ex-

DEFINITIO II.

Centrum magnitudinis efi pundummedium
cu]ujvis figunE,per quodfigura bifecatur.

ferentias & fuperficies etiam cujufvis Circu
li maximi, videantur in unum quafi Centrale
punclum contrahi , fecundumomnesfuipar-
tes , iifque commenfurari : fiquidem , tefte
Proclo, Circumferentia ex omnipartecum
Centro conjungitur , &; omnes fui partes in
Centrale pun£lum cogit & contrahit. Si enim
ex punfto quodam infiniti Circuli concen-
trici defcribantur , & ex maximo omnium
Circulorum per omnes intermedios lineae
in CentrumxmA^ defcripti funt , ducantur :

certum eft, Circulum minimum,quo minor ' tenfionifque ab extremis abeft.

Con-

LIB. I. C E N T R C

Caf. I. Convenit hsec quidem omni quantitati

finit2,lineis videlicet,fuperficiebus , & cor-
poribus, fed non fingulis; Linese enim ordi-
natas, atque utrinque terminatse, Cetitrum,
id puncflum eft ; quod eam bifecat. In fu-
perficiebus verb folus circulus intercorpo-
ra SphsEra ell , cui Centrum maznitudinis
propne competit ; impropne tamen locum
habet in polygonis & polyedris regularibus,
in quibus ipfa latera & «ciV- jeque ab hoc
Centro abfunt , prout tota confiderantur,
non autem fecundum partes. Atque hac ra-
tione Centrum magnttudinh etiam extra
illam quantitatem cujus Centrum dicitur,
reperiri poteft ; ut in lineis curvis in feipfas
recurrentibus accidit ; qualis eft circularis
&elliptica in Zonis, coronifquefuperficie-
rum ac corporibus annulatis. Apu.d Arahes
Geometras Pun6tum magnitudinis idvo-
cari lego, quod lineas rectas bifecat ; fuper-
ficies induas ^quales partes dividit ; in cor-
poribus verb id punftum , per quod planum
quomodocunque tranfiens , eodem modo
ut de fuperficie dic^tum eft,corpus aequaliter
bipartitur, ita ut partes ills feorfimfumpts
aequales fmt. Ex quibus patet , Centrum
magnitudinis & Centrum figurcc. in lineis &
fuperficiebus , uti & in corporibus , idem |
prorfus efie. i

D E F I N I T I O III.

Centrum gravitatis cujufcuwque gravis , ejl
ejufdem gravis medium ; Univerji verh me-
dium , id eji , quod appetunt omnia, Cen-
trum Mundi dicitur.

Ariftoteies. T 1 Tramque definitionem ex Ariftotele

^ defumptam, ejufdem verbis ac rationi-

bus licet comprobare: Is enim, duniTerram

Sphsricam ene adftruic , inter alias validis-

^idfit fimas rationes hanc affert: Videreautem, in-

Centrum g^ jj- ^^^ ^jj diffictk modicum infiftentes ^ di-
"Videntes , quomodo cenjemm , quantumvn ma-
gnitudinem hahentem gravitatem ad medium
ipfumferri. Intentam animi cogitationem,
omni fepofitaconfufione, exigereprimum
videtur Philofophus , ad hanc naturalium
virium ac motuum contemplationem ; de-
inde ad medium ferri omnia gravia mani-
feftis verbis exprefiit ; medium autem apte
dici in Sphxra Centrumyei ipfa Sphserae de-

Cicero. finitio , qu^ ufus eft Cicero , manifefte de-
raonftrat ; fic enim de Mundo ait : Ergo glo-
hojus eftfahricatiLs , quod a(pc!j.poa^5 Gtxcivo-
cant , cujus omnis extremitas parihus a medio
radiis attingitur. Hxc Cicero. De Centro
nwt&m gravitatisCxcidiQm Ariftoteles: Ma-
nifejlum enim ejl, quodnon quoadufque tangat
Centri extremum, fed oportet pnevalere, quod
ejl majus , donec utiquefui ipfius medio meaium
ipfum acceperit. Haec Ariftotelis ratio aptis-
fima fane eft ad Centri gravitatis naturam
percipiendam , quam ita explico. Sienim
fublata de medio Terra , intelligamus Cor-

G R A P H I C U S. 3

pus quodcunque grave a Lunse, verbi gratia, Dejinit.
concavo demitti , ad Centrum utique mo-
vebitur, neque quiefcet , cumextremafui
parte Centrum contigerit ; non enim eft in
Centro visaliqua,ut multi putant, magne-
tica , quas corpora attrad:ateneat,.ne inde
moveantur,fedinipris^njw^«y potius, at-
que in fingulis eorum partibus eft appeti-
tus quidam , qui ducit ad Centrum -• Cum
ergo pars illa extrema corporis , quse Cen-
trum contingit , quaeque, fiab aliis graviori-
bus efl"etfejuncla, quiefceret, comprimatur
ab aliis gravioribus , qux iilifuperftant, &
refiftere non poftitpotentibus; neceflariuni
eft eam cedere , a Centro dimoveri , atque
in oppofitam partem ferri, donec totidem
fecum partes aeque ponderantes attulerit ,
quotex hacparte fuperiore manent. Hsc
autem omnia quae dixi , ad unam tantum-
modo lineam pertinent , per quamgnri/f ii-
lud refta via motum eft ; atque hoc , quod
in ea,„linea praedifti motus haftenus com-
probavimus , idem prorfus in alia quavis ii-
nea cujufvis alterius motus , qui a concava
Lunae ad Centrum Mundi fieret , pari ratio-
neoftendetur : Exquofit,cotpusilludnon
prius pofie quiefcere , quam fuo ipfius me-
dio medium Mundi contingat : tunc enim
fuarum partium aequo undique ponderan-
tium pondere corpus illud aequepondera-
tum ftabit.Qiiae omnia Plato in Plisedro con- piato,
firmat his verbis : Hoc itaque ratum fixum-
que in animum induxi meum , primum fi ipfa
Terra in medio eji Univerfi , h Coslo circum-
quaque aquis circundatafpatiis , nullius quidem
illam rei pnefidio indigere neque aeris, neque
alius cujufpiam neceffarii fulcro uti , ne cadat.
Verum ad eam retinendam fatis effe, quod Cas-
lum f\hi quaquaverjum fimilefit ,X3Ji ^ Y^'^ cwrn^
icroppo-TnAV CS' quod ipja Terrafit aquilihris , res
enim (equilihris infimilis cujufdam aquique me-
dio conjiituta , nonpoterit aut magis autminus
atiorfum declinari ; quodquefimiliter^eodem
Je hahet modo , in neutram inclinat partem , fed
conjlanterpermanet. Atque fic eidem <Centrz
gravitatis definitio a Pappo Alexandrino PappjisA^
tradita appofite conveniet: Centrum, inc\uit, lexandri-
gravitatis uniufcujufq; corporis punftum quod- ""^*
dara interpofitum , a quofigt^ve. quoddam ap-
penjum mente concipiatur, dumfertur, quiefcit,
(^fervat eam quam in principiohahehat pofi-
tionem , neque in ipja latione circumvertitur,
quam paulb clarius ponit Fridericus Coni- Ff 'deric-
mandinusl.de Centro gravitatis , Centrum ,'"^^^f'^~
inquit , gravitatis uniuJcujuJqHe folidtz figurtz
eji punftum i//udimm^oCitum,circaquodun-
dique partes aqualium momentorum confiflunt;
quodita explicamus nos : Cum in Corpori-
bus, & figura & /'(?«/^f« expendipofiit , &
tam pondus quam figura in aliquibus cor-
poribus fibi conveniant , ut in Sphsra &
fimilibus videre eft ; non tamen idfemper
contingit, cum in plerifque corporibus lon-
ge diverfa fit figurae & ponderis ratio , &
A a figu-

4 MUNDISUB

Seii. I. figur^E medium longe diftet a ponderis me-

dio. Redleigiturmonet^/iow^fi-m tantum

rationem habendam , non magnitudinis

aut molis ; idque innuit , dum gravis me-

dium , dixit ; Dum vero dicit, fi per tale

Centrum ducatur planum , figuram quomo-

docunque fecans , femper in partes asqui-

ponderantes ipfam dividet; Secare^divide-

re non ita accipienda funt, ut feparationem

ab invicem partium fignificent: fitenim

pierumque , ut gra-ve , juxta planum aliquod

per CeKtrum gravitatis tranfiens , divifum

in duas partes jequiponderantes minime di-

vidatur : eb quod, poftquam divifse funt

gr<3x>/j partes , quaelibet earum ad fuum cen-

trum habeat rationem , non amplius ad

prius , quod erat /o;'/«J' , centrum. Exquo

fit , diverfam fortiri plerumque rationem

potideris , refpectu unius Centri , ab ea,

quam habuerunt refpeftu alterius. Cujus

rei ea potiffimura ratio exhiberi poteft,

qubd partes qub magis velminus diftent a

Centro , ebmagisvel minus ponderant, ut

injra oftendetur.

Senfus igitur eorum verborum erithujus-
modi. Si planum intelligatur quomodocun-
que tranfiens per ctntrum gravitatis , circa
prccdiftum planum partes aequiponderantes
iemper erunt. Qiiodverb nonnuUi exifti-
ment , Centrum magnitudinis & gravitatis
idemefTe, ex eo, qubd Centrum gravitatis
nuUibi gravitet, perperam fentiunt; tametfi
enim Centrum ex fe & fua natura non gravi-
tet, eft tamen fundamentum in corpore
gravi , cujus intuitu corpus , fe6;ione in
quotcunque partes peridfafta ,femperpar-
tes sequiponderantes relinquat, quod in
Centro magnitudinis nunquam fit. Si
enim globus daretur, cujus unum hemi-
fphaerium ex plumbo , alterum ex ligno
compofitum fit ; certumeft, in hocglobo
Centrum magnitudinis a Centro gravitatis
difFerre , ita quidem ut Centrum magnitu-
dinis medium globi refte pofTidere dici
poffit , utpote medium figurse ; Centrum
verb gravitatis tantb a medio recedet lon-
gius, quantb levior fuerit portio hemifphae-
rii ex qua globus conftituitur , ad punftum
videlicet , juxta quod fi fecetur globus, par-
tesrelinquet iforropas five aequiponderan-
tes. Verum tamen eft, in globohomoge-
neo , & nulla diHerentis materix mixtvira
compoflto , Centrum tum magnitudinis,
tum gravitatis coincidere , idemque pror-
fus efTe.

Pari itaque ratione in Terraqueo globo
fieriputandumeft; cumenim Aquaadter-
reftrium partium ftructuram differentis
ponderis rationem habeat,certufie eft , cen-
trum gravitatis in Terreno gloto a Centro
yria^nitudinis diverfum effe ; Centro tamen
Mundi femper congruere , utpote quod vi
innatainillud, uti &omniaalia, feratur.
Sed rem hoc exemplo confirmo. Sit Globus

T E R R A N E I

Terrae A B. centrum gravitatis C, con- Corollar,

gruat cum Centro Mundi C eodem ; fecetur

jam Divina po-

tentia fegmen-

tum D E , vel

quodlibet aliud;

quo ablato cer-

tum eft , Cen-

trum gravitatis

non jam in C

remanere am-

plius , fed in F ; atque adeb Mundi Centro

congruit , ei mox fefe accommodaturum,

ut fic juxta Centrum gravitatis aequilibra-

tum fubfiftat.

C O R 0 L L A R I U M.
Hinc patet, Terram , fi Divina potenti^ ^*'''''' ^*'**

, . 1 . , * . varetur

extra centrimiMundi elevaretur, non, uticeDtrum
nonnulli -exftimant , conftituram , fed di- '^""'^' ''*-
miflamfuavirtutepropria , uti omnia gra-^"*'^"'''''
via^ Centrum Mundi repetituram efle. Pa-Centrum
tetqubque, maenaittlnter centrum zravi-^^^^^^^l^^',-^
tatis ^ magnitudtms dirrerentiam efie.ww.
Sicuti Itaque Sphaerae proprium eft , ex eo
tantum , quod pvmftum habeatinmedio ab
aequalibus undique partibus circumdatum,
ut Spiixra in duas partes squales dividatur,
a plano per iilud medium rranfeunte : ne-
queenimuiiarationein duas dividi poteft
asquaies partes, piano per medium non
tranfeunte: fic etiam ex eo , quodunum-
quodque , grave iiabet fuum gravitatis me-
dtum , in duas sequaies partes fecabitur a
piano per centrum tranfeunte , neque a
pianointeiiigipoteritin duas asquaspartes
dividi , quin praedidum planum per iiiud
medmm tranfeat. Sequuntur Canones.

C A N O N E s
De Centro gravitatis ©" magnitudinis.

Si non effet Centrum gravitatis in rebus
exiftens , nuiius ex confequenti daretur
motus ; fi nulius motus daretur , omnia tor-
pefcerent , imb univerfam Naturam in
Chaosfuumreverti^neceffe foret : Idcirco
Natura provida rebus gravihus appetitum
indidit a.dCentrum, quod omnia appetunt..
Vervni cum ad Centrum defcendere non
pofTqtit virtute propria , id neceffarib requi-
ri vid^batur , quoa eorum ad Centrum Vni- j
verfi appetitum in motufuo dirigeret ; quod
quidem niiiii aiiud eft, quam Centrum gra-
•z;//^m unicuiquerei ^/-d^i;/ proprium ; fub
iioc enim omnia terminum fuum confe-
quuntur. Qiiomodb verb hoc Centrum in
finguiis Corporibus exiftat, &quomodoin-
veniri poffit, reftat expiicandiim ; utpote
fme cujus notitia , quae in decurfu liujus
Operis difturi fumus, perfedle inteliigi non
poflint.

Notandum itaque , Centrum gravitatis
in Corporibus folidis exiftens, piene conci-
pi non poffe , nifi id prius in fuperficiebus

fedo-

LIB.I. CENTRO GRAPHICUS

tap. I. feftorum corporum demonftretur. Nam uti

ex fequentihus patebit , cum hujufmodi

Centrum, utpote Corporibus folidis intrin-

fecum,oculis non pateat; idfaneexoccul-

to in apertum , nifi per fuperficiem, qusper

feftionem diftorum Corporum foliim pate-

fit, deduciminimepoterit. Centrum emm

gravitatis , quod in fuperficiequapiamexi-

ftere demonftratur , id quoque Centrum

gravitatis in eafuperficie , qu£ pei' medium

fefti corporis punftum tranfit , exiftiman-

dum eft : ac proinde nemo miretur , fi nos

Centrum gravitatis in fuperficiebus , quae

cmnis gravitatis expertes funt , inquirere

videat : hoc enim , non nifi in ordine ad fo-

lidi corporis Centrum gravitatis invenien-

dum , a nobis difponi , tunc patebit , cumye'-

quentia penitius intellexerit. Sed exemplo

rem oftendamusinGlobo, %i Cubohomo-
p genes materise : Centrum gravitatii cum

intrinfecum fit , non patet ; fed fi dida cor-

poraper medium , quacunque parte, bifa-

riam fecueris, ecce mox ex perafta feftione ' B C D apparet.

du3S relinquentur fuperficies , quarum me- '

dium magnitudinis pundum , Centrum

c^oc^Q. gravitatis eft ; quibus connexisde-

nuo in unum corpus, id in Sphzra aut Cubo

Centrum gravitatis eft , quod id in fuperfi-

-cie exhibebat : & fic de aliis pari paftc judi-

cabis. Quibus quidem praemonitis jam ma-

teriam inceptam profequamu^r.

CANONI. iTnt • T-L

In Polygonis regularibus quorumcunque

Inomnibus Figuris regularibus Cf«//-«w laterum , centrum circuli illis circumfcri-

lari dici debet. Si enim Figuram circulo cir- Canon.

cumfcribas , erit centrum circuli & figurse

circumfcriptJE prorfus idem ; unde Figura

per idquomodocunque fefta femper partes,

tum quantitate tum

pondere pares , re-

iinquit.In Triangulo

squilatero Centrum

magnitudmis & gra-

vitatis ibieft, ubili-

neaDL, IM, NO,

fe interfecant ; unde

per hoc Centrum in-

ftituta bifeftio , femperpartes relinquit &

pondere & quantitate aequales.

C A N O N II.

Centrum gravitatis & magnitudints in
Qiiadratis, Parallelogrammis , Rhombis &
Rhomboidibus iftud proprie punftum eft,
ubi diagonise lineae feu diametri diftarum
Figurarumfefe interfecant ; utin Figuris S

magnitudinis ^gravitatis idem eft.

Sint itaque Figurse regulares Circulus,

Quadratum, Pentagonum , Triangukim
asquicrurum : Et
quoniam A Circu-
ius eft , certum
eft , Centrumcirculi
idem efle cum Cen-
tro gravitatis &
patetid ex Defini-
tionefecunda & ter-
tia. Quemadmo-

pti , Centrum magnitudinis & gravitatis eft.
Vide Figuras E F.

C A N o N IV.

;us perimetri Centrum
i I quasritur : bifeftis tri-

In Trianguli reftangulis lineis cujufcun*
dum enim in Cir- ! que fpeciei , Centrum gravitatis & magni-
culo feftio per Centrum fafta circulum !/«/(// w.f habebis hocpafto : Sit Triangulus
femperbifariam,ideft,induoshemicyclosiIfofceles ABC , cu-
dirimit aequales : ita fi per Centrum gravi- "
tatis feftio inftimeretur , omnes hemicycl

forent ajquiponderantes. Qiiod ergo de Cir- 1 bus lateribus in punftis
culo dicitur , de Quadrato quoque dkipo- 1 D E F , duftaque per-
teft , cujus centrum magnitudims & gravi- 1 pendiculari A F , acci-
tatis ibi eft , ubi dia- j piatur E G zqualis F C,
o goniae lineae C D , & | fecabit jungens pun-
EF fefe interfecantj 6tumDG,perpenaicu-
in punfto S , per hoc } larem AFinl, quod dico efie centtum
enim Q^omodiocww-^gravitatis ^magnitudinis Ifofcelis ABC;
que fedio inftitua- 1 quod ita dempnftro. Junftis efiim D F,
tur, femper & quan- ! F E , ED,erit DEF Eparallelogrammum,
F titate&ponderepar- ■ juxta 2. 6. quare juxta 29. i. anguli D G E,
tes relinquit aequa- & F D G jequales funt ; fed & eidem anpulo
les: idem dequaYisPolygoniafiguraregu- aequalis eft angulus GDE ad bafin bG

' A 3 ' trian-

DISUBtERRANEI

bit illa lineam EF in pvmcto G, qnodei^ Cafion.
Centrum gravitatis Trapezii. Demonllra-

6 M U N

Sea I trianguli Ifofcelis D E G per f. i. ergo
' * etiamanguliFDG.&GDEsqualesfunt,
atque adeo angulus totus G D Eper reftam
DG bifeauseft; fed & angulus D I E per
reftam AF bifedus eft; ergo commune
pundumfedionisl, eft Trianguli Ifofcelis ^ Qgj^^.j.^j^ ^^^l^ ^,- jg ^^ Semkirculo reperire.
A B C Centrum ^ravitatis quxfitum , juxta j ° ^

\\\ ^eti\iz\xz\y\o 'Seto Centrum gravitatis
liabebis,fi Tetragonizufam, juxta ea quae in

tionemvideapud Lucam Valerium.
C A N O N VI.

L,V3leriut.

hoc enim bifedum, partes femper relinquit
gravitate xquales

SitdeindeTriangulusScalenusABC,inUr/^ magna Lucts & Umhr^ lih. 3. tradid
quo fi ex D bafis A C pundo medio , & ex mus, defcripferis. Sit A B C Semicirculus,

C in E hypotenu- ! defcribatur

fae A E B medium \ tetragoni-
punftum ex D B & i zufa five li-

CE lineas duxeris.ineaquadra-

erit pundlum inter- j trix , ex A
feftionis linearum in DB fe-
B D , & C E in pun- midiame-
AoF Centrum qravitatis quaefitum. Patet|trum Semi
itaque omnis Trianguli Centrumgravitatis
effe in linea refta ab angulo addimidiam
bafin dufta; five in quo reftslineaeaban-
gulis trianguii addimidia latera du6tae con-
currunt. Patet etiam , omnis Trianguli Cen-
trum gravitatis efle pundum, in reftali-
nea ab angulo ad bifedionem bafis dufta,
exiftens ; quodlinea ita dividit , ut fegmen-
tum ad angulum , reliqui ad bafm fit du-
plum. In Triangulo A B C fiat feftio ad B C

parailela per li-

neam D E , ita ut

D A ad D C, vel

A E ad E B fint du-

pla ; dico Centrum

gravitatis iftius tri-

anguii effe pun-

ftum F medium in

circuii,quae

fit A E ; dico punftum E , in quo defmitte-
tragonizufa A E pun&um efTe gravitatis Se-
micirculi A B C quxfitum : rationem vide

in citato/oco.

C A N 0 N VII.
Centrum gravitatis in Parahola reperire.

Centrum gravitatis in Parabola liabebis,

fi axin B G, quae bafm A C bifariam dividit,

in quinq; par- q

tes aequaies

dividas ; fi

enim recftam

V T ad bafin

AC paralie-

iam perfpar-
D E linea. Qiiod etiam habebis faciliima 1 tes in axi B G
methodo, fi alterutrum crus vel AB vellduxeris, dabit S interfeftionis punftum,
A C intrespartesaEqualesdiviferis, iine3.\ Centrum gravitatis inParabola quaefttum.

Archime-

des.

Comtnan-

dinus

L.Valerius.

Galdiuus.

enim per ^ ad catiietum B C, paralieia du6la
& bifefta dabit Centrumgravitatis. Verum
qui horum omnium demonftrationes de-
fiderat, is adeat Archimedem , Commandi-
num, Lucam Valerium , Galdinum , ubiomnia
fusedemonftrata reperiet.

C A N O N V.

Jn Trapezio Centrum gravitatis reperire.

Sit Trapezium A B C D , cujus Centrum

gravitatis inquirendum. In lineis termi-

nantibus B C & A

B^ ^ y< D , conjungantur

^ / j^//| /\ pun6ta bifedionis

'\|f; 7 '"■ EF, quam in tres
T partes squales divi-
des , & per punfta
^ divifionis ducantur
ad AD vei BCpa-
raiielae I H &; S T ; deinde ex A & F dux alix
iinese ducantur in E & C. His pofitis, fi per
puncta F C & AE , ubi iilslineas IH &
S Tinterfecant , lineam L M duxeris , feca-

Qiise omnia cum fuse a citatis paulo ante
Audorihus demonftrentur , iis , utpote jam
tritis, non immorabimur.

C A N O N VIII.

Gravitatis Centrum in Corporihus folidts
homogeneis reperire.

Reftatutbreviter quoque modum often-
damus , quo Csntrum gravitatis in quibufli-
bet Corporibus foiidis,reperiatur;quodqui-
dem , uti inftituti noftri proprium , ita pau-
io penitius iiiud pertraftandum cenfuimus;
cum multa ex hac propofitione depen-
deant, infequentihm i^rodxxcendz. Sit ita-
que Centriimgravitatis in Giobo aut Cubo,
exhomogeneamateria conflato, reperien-
dum; itaprocedes : Cum Centrum gravita-
tis Giobi cum Centro magnitudinis coinci-
dat ; dico Centrum Glohi efle Centrum gra-
vitatn quaefitum. Cum Cubus quoque fit
corpus regulare : dico Centrum Cuhi quod
eft in diametro Ciibi medium , efle Centrunt
gravitatis quaefitum. Res deraonftratione

non

LIB. r. CENTROGRAPHICUS.

C A N O N XI.

Cap^ I. non indiget , utpote ex fe clara, & ab Archi
mede ejiifque Interpretibus fupra citatis
fuse demonftrata.

C A N O N IX.

Canon.

y"\^.

">1

/ s

Infrufto Pjramidis Centrum gravitatis repe-
rire. Vide Figuram Canonis V.

Si Pyramis fit feda per planum bafi pa-
/ ; c. J^llQlnm, ddihilCentrumQravitatisdil^itm-

Centrum gravitatis /« Cylindns ^ Pnfmatis \ fti , Centrum trapezii m plano axis confide-

r^P^''^''^- ■ I ratum. Sit frullum feaaj PyramiMs B C

C^mi Columnafeu cyWr^a exduftu Cir-:^^' fjf^jL' "apezium veroinaxispla-

culi efficiatur, medium axis Cylimlri pQ^"ol^c ABCD cujusf.«//-«;;.^r^^;/^/«, fi

^ ^juxta ianotiem V. Praecedentem inveneris,

j verbi gratia , G, erit illud ScCentrum gravita-
imfrufti Pyramidis propofiti.

! C A N O N XII.

j Quinque Regularium corporum Centra gravi-
I tatis reperire.

r Quinque regularia corpora funt Cu^us
! Teiraedrum , Otlaedrum , Dodecaedrum,
; lcofaedrum , quibus fi circuli circumfcri-
bantur , erit Centrum circuli & quinque Re-
gularium corporum Centrum , prorfus idem
Centrum gravttatis qusfitum. Demonftra-
tionem vide apud Stevinum Propof. 14.

C A N O N XIII.

In UemifphcErio Centrum gravitatis reperire.

' Si Hemifpharium bifariam feces , erit

planum fedionis neceftario Semicirculus.

Si itaque Centrum gravitatis in hocplano fe-

micirculari per Canon. VI. inveneris, erit

l&idpunaumquoque Centrum gravitatis in

j z%Q.Hem!fphcEni qucefitum. Vel aliter hoc

j modo : Dividatur axis Hemifphcerii in odo

Isquaspartes; puncT:umenim , quodpartes

! quinque deorfum a vertice , vel tres a bafi

furfum determinat , eft Centrum gravitatis

' quxfitum.

j Idemdicendum eft de Corpore paraholoei-
•de ; Centrum e.mm gravitatis , quodplanum
jparabolicum per feftionem corporis ad
jaxemfaftam refert, id <{\\oc^\QCorporis pa-
I raholceidis Centrum exhibebitgra'z;//<j//j.

1 C A N O N XIV.

I Mechaniceper^lz determinare Centrum gra»
j vitatis inquoUhetCorpore.

I In extremitate Corporis//«»?feuperpen-
j diculum demittatur, & notetur linea, quara
I filum in fuperiicie lapidis figurat ; deinde
lapplica perpendiculum in quovis alioloco

lapidis , & iterum figneturlinea,quam//^»«

in fuperficie Corporis notat : ubi enim hxc
jJineaalterampriorem lineam fecuerit, ibi
i eft Centrum gravitatis in fuperficie lapidis.
iRepete itaque utramque obferVationem in

oppofito latere Corporis, & pari pafto figna
ipunftum linearum fe interfecantium ; fi
j enim hxc duo puncfta in binisfuperficiebus
|Obfervata, imaginatione per lineam

connexa cpncipiantur , erit mediumiftius

lineae

punftum B necefiario dabit Centrum gra-
vitatis quaefitum. Idem habebis in Prijma-
/e quorumcunque laterum-. Sit, V. g. paralle-
iobipedum I R S ex Qitadrati duc1:u confla-
tum , quod axin habeat per quadratorum la-
terum Centra I S du6lum , cujus medium
axis punftum R dabit Centrum gravitaiis
quzfimm. Idem de Prifmate ^.6. 7.8.&C.
laterum , & fic in infinitumprocedendo, di-
cendum eft.

C A N o N X.

Centrum gravitatis in Cono ^ Pyramide
reperire.

In Conis & Pyramidibus quorumcunque
laterum Centra graviiatis habebis , fi axin
diftorum Corporum ita dividas;, vit pars ad
verticem fit ad reliquum dupla ; id eft , fi
axemintressEquaspartesdividas, erit Cen-
trum gravitatis tertium a vertice divifionis
in axe punftum : Centrum enim fgura , per
quod axis tranfit , tam bafis,quam Centrum
plani illius paralleli, perquodfubdatapro-
portione fe6tio fit , Centrum etiam eft gra-
vitatis. Videf/g^rawadjvmftam MNO P;

in qua Centrumgravitatis eftpundlumT,
& in Figura A B D Pyramidis , pun-
aiimC. *^

MUNDI SUBTERRAiNEI

SeSl. I, linex pundum , Centrum gravitatis qu^fi-
tum. quodquidem veruni eft in Corporibus
regularibus ; In irregularibus vero corpori-
buspl-ures, ut intentum habeas , obferva-
tiones inftituendz funt.

COROLLARIUM
ex diBis.
Centrum Hincfequitur , Sicunfta Corpora Sphceri-

graritatis/» ,. ^^ ,. ; . ., .' o c ■

■vncHoCor- ca, iubica , CyLindnca , Prijmatica , oc limi-

porum jpa- j j^ hucvifque demonfttata, tametfi ita exca-

nJkcmce- vcntur , ut Orhis telinquat annulum , Cuhus

ptum,iAem yero duodecim folida fulcra corpus cubi-

Vlk!^ " <^um conneftentia , Cylindrm vero fiftula-

ris evadat , & Prifma quotcunque laterum

puteum referat ; Centrum tamen gravitatis

in vacuo fpatio imaginatione conceptum

idem futurum, quod in Solidis. Sic Centrum

annuli circularis , cubi vacui , & figurarum

cJEterarum , Centrum gravitatis in medio

imaginario erit , fuppofita femper squali-

tate partium homogenearum.

C A N O N XV.

De Centro gravitatis quodin Heterogeneis
corporihiis latet.

Iil Sphara ex squaliter ponderantibus
conflata, Centrum gravitatis Sc magnitudinis,
nt fupra indicavimus , idem eft ; Si verb ex
Hetercgeneb feu^diftimilibus conftet , &
idempoteftefTe, &diverfum.

Tres hic cafus occurrunt , prior eft fi to-
tus Globus fit homogeneus ; & fic Centrum
gravitatis &i magnitudinis , uti diftum eft,
femper idem eft. Secundus cafus] eft , fi fe-
quenti Sphara: , v. g. plumbeae , ab axe A B,
sequidiftantibus
Segmentis E F D
&GCHrefeais,
apponantur alia
fegmenta aequa-
B lia,fedexdiffimi-
li materia ffafta,
verbi gratia, ex
ligno vel cera,
quae fint difta
Segmenta E F D,
& G C H ; hsEc fegmenta , cum aequiponde-
rarefupponantur , illa confequenter in mu-
■tilzta.S^hxra.Centrum gravitatis & magnitu-
dinis non mutant ; fediUud quodprimoin
integra Sphaera habebant , confervant. Ter-
tius cafus eft, fi Segmento E D F fublato , in
ejus locum fubftituatur fegmentum ex he-
terogeneamateria, velligno, cera,.vitro,
metallo , auro ; hoc fafto Centrumgravitatis
ab axe A, B , tanto verfus C accederet vici-

K B

' 1

/ /\

i s> A

nius , quanto levius fuerit Segmentum ap- Confecl
pofitum E F D ; vel tanto verfus F, quanto
Segmentum E D F , appofitum , materia
Sphaerae fuerit gravius : Centro tamen magni-
tudinis femper fuum locum retinente quod
eft Centrum glohi heterogenei. QviX de
omnibus quoque Corporibus regularibus/«-
prh defcriptis inteliigenda funt.

CONSECTARIA"

ex di^iis.

Hinc fequitur primt; , cu jufcunque Solidi Ccntrum
Centrum gravitatis loco fuo dimoveri pofl^e, g'"»''!,^^!"'
cumaliquidadditurvel mmuitur, vel cxim mo-veripos-
partes alia ratione conftituuntur. Sit in Cu- f^ : '"'"
bo A B ex confimili materia , id eft , homo- ^""io[\!io°'
genea, conHsLto Centrum gravitatis C;dicoid additurvd
triplici rationelnutaripofle^velfidato Cor- ''''^'""'''-^'''
pori addatur Corpus E D B G , quia fi Cubo
AB addatur pon-
dus novum, Centrum
necefiario a fuolo-
co verfus partem
additam recedet ;
vel , quod idem eft,
fi ex AB detraha-
tur A F I R praepon-G"
derante G B D E ,
Centrum gravitatis C pariter a fuo loco rece-
det verfus B D. Verum fi intermedio Cor-
pori B F D A utrinque addantur F R & E D
sequiponderantia , Centrum gravitatis in C
juxta leges icroppoTnsi? manebit immotum.

S ea^utm fecundo , Sphaeram, tametfi ex
Segmentis varije mifturce compaginata fue-
rit, Centrum tamen gravitatis non mutare.
Sit Sphxra A B C D , cujus Segmenta A E B
& ejus oppofitum C H D fint ex cera , reli-
quavero duo AF C & B G D fint excreta,
A B C D vero intimum Sphasrje corpus fit ex
plumbo. Dico, Sphseram^tametfi exhetero-
geneae materije fegmentis conflata fit , Cen-
trum tamen nea^egravitatis neque magnitu-
dinis mutare ; quoniam enim Segmenra
A E B, C H D jequalia & ex eadem materia,
V. g. cera, fafta, vitrinque asquiponderant, ex
fuppofitione , Centrum gravitatis C a loco
fuo non recedet ; juxta ea quae Archimedes Archime-
in jequiponderantibus demonftrat ; fed & "*
Segmenta gypfea A F C, & B G Dpariter 2-
quiponderant : ergo Globus ex fegmen-
tis oppofitis, tametfi ex diverfis ponderibus
conflatusfit, Centrum tamen C nonmuta-
bit : Ergo fi Sphajra &c. quod erat demon-
ftrandum. Qiiod fi vero vel unum oppofito-
rum fegmentorum ex difiimili materia efiet
conflatum , tunc CentrumQ^o<:!^<tgravitatis
loco cedere necefl"e foret.

Caput

Cap.ll

LIB.I. CENTROGRAPHICUS.

C A P U T II.

De Linea dire6iionis.

Propoftt.

Llnea direBionis ea dicitur , qux motus |
sravium dirigit, &du6ta concipiturl
a MunJi Centro ad verticem gravis ; I
Gravia fiquidem omnia fuo naturalipon-
dere feruntur ad medium , quod Terrx am-
bitu continetur ; & ideo qux apud nos funt,
omnia vel moventur vel quiefcunt ; non
moventur , qvibd impediuntur & detinen-
tur. Eorumvero quae moventur , qusdam
in motu impediuntur, alia vero expedita
funt ; quemadmodum in Aqua patet Terras
circumfufa ; quoniam enim illa refta de-
fcendere non poteft , per diverticula de-
fcenfum parat ad Centrum , ufquedum ex-
cepta congruo receptaculo requiefcat : fi
vero nulium impedimentum obllet , recffca
defcendit Centro fuo copulata. lUa vero li-
nea qus hujufmodi motum dirigit , five
qu£ motum dirigeret , fi impedimentum
auferretur, dicitur Linea diretiionis. Hanc
autem lineam neceiTe eft a Ce^/ro procedere,
vel ad C£'»/ra»? tendere , quodidemeft; &
liihil aliud eft , quam linea Horizonti per-
pendiculariterinfiftens, five, quod idem
eft , linea ex Polo Horizontis five verticis
per Centrum Mundi direfta , axifque Hori-
zontis , uti Aftronomi vocant , ipfi prorfus
congruit , & proinde pro eodem fumitur
paffim. Atque hse linetE fiinTerreni globi
fuperficie confiderentur , quoad fenfum,
parallelae funt ; ut manifefte apparet in
Gnomonibus fciathericis ; qui quantumvis
diffiti , paralleli tamen cenfentur,nullo er-
roris praejudicio in negotio Gnomonico :
patet quoque ex praxi Archite^orum , qui
muros fabricae nuUohqbito ad Centrum re-
fpe(5lupraEciseparallelos adamuffim difpo-
nunt, tametfi illi in Centrum duftinonam-
plius paralleli forent , fed in eo coincide-
rent. Sed de hifce vide, quae copiose fcripfi-
mus /i^. 3 . Artis Magna Lucis (^ Umbra.

Propositio I.

Omnia qua moveniur , ful linea direftionis

moveri neceffe eji.

T Nomni Corpore gravi Centrum^ravitatis
^ con.(\^\th\lineadire£iionis , & juxta eam
movetur, ita ut Centrum gravitatis i^idim li-
neam diredionis motu fuo defcribat : cum
enim omnes partes gravis a.d Centrum gravi-
tatis comparatae aequiponderent , neceiTarib
medium gravis punftum lineam diredionis
conftituet, reliquis extremis corporispar-
tibus motu fuo lineas pariter ad Uneam dire-
^ionis parallelas defcribentibus. Sit Corpus
grave Sphxricum aut cubicum AB,cujus
Centrum gravitatis fit C ; dico Centrum gra-
vitatis C motu fuo in D defcriberelineam
C D , quae eft linea direfiionis , puiifta vero
TOM.I.

A B terminantia cor-

poris defcribere li-

neas A E & B F, linea

direiiionis C D paral-

lelas quidem in fu-

perficieTerrae, con-

currere tamen circa

Centrum Mundi , uti

Sc omnium partium

corporis gravis , in

Centrum quod appe-

tunt , nutantes. Si

quisvero neget, mo-

tum fieri per lineam

dire£iionis, (i2it itaque

perAEvelBF. Ve-

rum cum ills partes

extra lineam me-

diam fmt , neque ullum fffDppocna? momen-

tumin Bvel Aftatui poffit, impoffibileeft

in A aut B Uneam direS:ionis ftatui pofte ; Er- '

go neceffario linea direiiionis per medium

Corporis gravis punftum , quod Centrum

gravitatis diximus , ducitur ; Quod erat

probandum.

Propositio II.

Motum progreffivum hominis ^^/direftionis
lineam movert necejfe efl.

P Rogrediatur homo in fuperficie Terrae,
-"- dico progreffiivum motum non fieri nifi
fub linea diretiionis. Sit Globi terreni fuper-
ficies A B C , Centrum ejus D ; conftituatur
homo, aut quodlibet aliud animafin loco F;
dico hominem naturali grejfu ambulare
non pofTe, nifi fub linea F D, quae eft linea di-
reBionis :hac enim via tenderet,fi defcende-
ret ndcentrum TV/r^; Ergofubhac/iwdivere
& proprie
aequilibra-
tur Sc diri-
gitur ad o-
perationes
fuas com-
modius A!

peragen-
das. Qiiod
fi quis ne-
get, tendat
itaque per
lineamFE;
atcumhxc
extra Centrum gravitatis & lineam direEiionh
fit , ex punfto I defcendet oblique in K ; ex;
K vero adfcendere incipiet in E ; qui niotus
cum naturales non fmt, fed violenti, utpote
extra lineam dire£iionis: impoffiibile eft natu-
raliterullum procedere po{re,nififub//«e<J
dire^ionis F D ; Qiiod erat oftendendum.
B CON-

Sed. I.

Hotnines

itantes cur
ereBi.

Corpus
Aans > c

CONSECTARIUM

Hinc patet , Cur homines aut naves am-
bulantes circa fuperficiem terrenam fem-
^e.n>.ere^ce fmt , & undique videant omnia
furlWn , ut in punftis E G S ; quia cum gra-
via llnt, neceflarib juxta direciionis lintam
feruntur deorfumad Centrum, quodomnia
gravia appetunt.

C O N S E C T A R I U M II. '

"Hinc patet , Omne Corpus puncfto infi-

flens, tuncflare , cum hnea direBionis per

^"''^'""^'punftum, cui innititur , tranfiens, perCf;?-

trum quoque gravitatis ejufdem tranfierit ;

cd//<?r<? vero, fi extra ^'■^^^/■'j/i^ Ce«^/"/<»i trans-

ierit . Sit Globi terreni fuperficies A D B.

. Centrum e-

jus C , linea

dire£lionis C

D •, ponatur

V. g. Pyra-

mis apice

fuo in pun-

do D. ita ut

linea dire-

dionis prx-

cife tranfeat per Centrum gravitatis pyrami-

disinl. Dico Pyramidem manfuram ere-

dlam ; quoniam enim omnes partes jequi-

ponderantes ex aequo diflant a prasdifta li-

nea , neque ullae partes reliquas in alter-

utram partem perducere pofTunt , fieri quo-

que non poteft , ut hoc pado aequiponde-

rata Pyramis erefta non fubfiftat. Quod fi

Vel minime ex linea dtretlionis C D Centrum

gravitatis declinaverit , illam cadere ne-

cefTe efl , cum partes ab illa parte , a qua

Centrum gravitatis declinat , plus ponde-

rent quam reliquse. Sed hsc amplius in Je-

quenti Propofitione per exempla deducen-

tur.

MUND4^SUBTERRANEI

infiflens ,

Confe^

C O N S E C T A R I U M III.

Lanifta hn
ftam vi-
brarn.

cum omnes

partes natvi-

rali motu in

Centrum^vhli-

nea direilio-

nis ferantur ,

confequenter

pondus non

fortiatur. atfi

extra diretfio-

nis lineam fue-

rit conflituta,

ut in A ; )am omnes Sarife partes B C D E;

utpote extra fitum naturaiem conflitutae,

ciim omnes & fmgulae gravitent , necefTario

pondus augeri necefle efl , & tanto quidem

pkis, quanto Horizonti fueritvicinius;tan-

tb minus , quanto Verticaii fitui vicinius.

CONSECTARIUMlV.

Hinc patet quoque , cur Tunamlulones Funambu-
inchorda incedentes tam conflanterince-'onis <:«/««
dant ; quia cum perticafeuligno tranfverfo ^^Jclnltis
quod manibus geflant, squiiibrati, fub Itnea
direSlionis perpetuo incedant, fit, utaequi-
ponderantibus extremis iigni feu perticas,
Cew/rawquoquegr^^^i/^j/ij, quodin linea di-
redionis medium eft , perfefte aequilibretur,
unde nuiivis cafus pertimefcendus.

Propositio IIL

Corpora gravia tunc flahunt , cum linea dire-
clionis />£■/• medium quantitatis, cui infiftit
grave , du^a , per Centrum gravitatis
tranfibit.

O It Corpus grave A B C D , cujus Centrum
^ gravitatis E , & infiftat quantitati B C.
Si itaque linea direBionis F E, tranfiens per
punduni K medium quantitatis B C,
tranfierit & per punftum E , utique grave
flabit ; quoniam partes gravis , quas circum-
flant punftum E, sequiponderantes funt;
quare neque liae ilias traherepofTunt , neque
ab iliis trahi. Ex quo fit , ut totum grave
quiefcat. At fi grave augeatur ex aitera par-
tequantitate C D G •,iX.2L\xiCentrumgravita-
tis fit H , fi /inea dire£lionis tranfiens per ex-
tremum Cquantitatis B C , extenfa tranfie-
ritperpunftum H,dico Cor-

Hincpatetquoque , Sarijfam autiiaflam
ingentem , manu Lanift^ fub /inea dire-
Siionis libratam neque ponderare,nifipon-
dere omnium ievifTimo , neque cadere:
cumenimSarifTajlongitudofit fub linea di-
re^iionis , neceffario partes omnes aequi-

ponderantes nutabunt in Centrum; & con-ipus pariter ereftummanfu
lequenter dexteritate giadiatoris ita agi-jrum. Ratio eft , quia fi Cor
tanfe Sariffam, ut femper direftam teneat
fub difta linea , illa neceffario flabit , ne-
que muftum ponderabit. Si vero parum
extra lineam deciinaverit , jam & pondus
fortietur^&SarifTacadet; itaut quantoma-
gis declinaverit, tanto majoremfemper&
majorem gravitatem fortiatur , donec ii-

neae Horizontali paraiieia infuperabiie i extenfa non tranfierit per
pondus amplius fuflinere non poflit. Cu-!pun(ftum H , fed iilud ver-
jus quidem rei ratio non efl aiia, nifi quod i fus E promoveat , Corpus
Sariffa O I erecl:a , & palttix Laniflae iibe- j grave , uti prius , ftahit.

pus inniteretur pundlo C
tantum , per Confe^arinm
fecundum prcecedentis Propo-
fit. iWn^ftaret. Nihii igitur
obflare poterit , quominus
ftet , infiflens toti quantita-
ti BC. Iterum,fi iinea FC

Nam fi grave
pwi-

LIB. I. C E ,N T R O G R A P H I C U S.

Cap. II. punfto C poflit infiftere , quanto magis fta-
re poteritlineae C K infiftens , fuper quam
neceftarib Centrum gravitatisQ.xi^\X.> fiqui-
dem fieri non poteft , quantitatem A B C D,
cujus Centrum erat E, auftam ex parte, ipfms
E Centrumgravitatis retrahereadoppofitam
partem , nimirum ad E ; quare Centrum ne-
ceftario manebit inter puncfta H E , Imea di-
re£lionis tranfibit inter punfta CK*, atque
adeo Corpusftabit. Unde concluditur,quod
fi Centrum gravitatis fuerit extra fpatium
HE,v. g. inL, velin V , & linea diretiionis
extra //^^^-^^w CKferatur , Corpusnecefiario
cafurum ; fiquidem' ma)or pondere quanti-
tas traliet minorem , ideoque cadet ex parte
G vel S , quia in ea gravis parte invenitur
Centrum gravitatis , extra Itneam diretlionis
F E , & confequenter majus pondus immi-
net , unde confiftere non poteft.

CONSECTARIUM.

jyjujus Hinc fequitur, Cur fubinde nonnulli

fuhMneiiiM- muri reperiantur , qui proximeruinammi-

Kaionis jientur, cum tamen perpetuo & firmiter

■vu retonm perfiftant; cujufmodi eft murus tortus Romrs

(^ inflexM, gxtra Portam Flammineam mosnibus infer-

prjint. tus , quem quicvmque tranleunt , liorre-

fcunt, jamcafum ejuspertimefcentes, ob

nimiam ejus inclinationem. Quare ut

ignari reruni, tam infolentis effeftus, quem

mirantur , caufam penitius cognofcant,hic

rationem ejus dandam duxi. Sit itaque

moles tota
^ f ' R muri A B C

DF , muri
vero fuper-
ficies retor-
tafiveincli-
nata fit EB
C D , quae a
linea dire-
Slionis de-
clinet 20
gradibus. Sit autem Centrum gravitatis to-
tius faxeiE molis G , in ipfa linea dire^io-
tiis G D. Dico impofflbile efie , ut murus
E B C D cadat ; cum enim Centrum gravita-
tis totius molis fit G , neceflario pars muri
H B D C E xquiponderabit parti alteri A H
G DF , & confequenter murus^xHo linea di-
redionis jequilibratus ftabit , quantumvis
retortus & inflexus , cum pars H B D C non
pofllt fuperare pondus partis reliqux A H
F D. Si vero portio A L E K adimeretur 3f
totamole , tunc HB C DE portionem ca-
dere necefi^e foret , cum reliqua pars L H
K D infufticiens fit ad ponderi H B D C re-
fiftendum , utpote majore minori prsva-
lente. Ex quibus quidem luculenter patet,
quomodo fubinde Montium prasrupta , uti
& Turres.fua molefinecafufubfiftant. Sed
de his vide noftrum Iter Hetrufcum , de Tur-
ri Pifana.

PROPOSITIO IV.

Pro^ojit.

Nullus Motus aut Adio locomotiva /(?/-//><?-
/<'/?, nififuh lines Centralis diredtione.

Ivinaprovidentiaperartem fuam,hoc
eft Naturam, ita difpofuitMvmdum, ut
nulla yi£lio locomotiva fine refpeftuadC^;?-
tri/.m fieripofl^it; cujus quidem rei exempla
quotidiana in motihus humams non de-
lunt: Qiiisenim hominuminpartemante-
riorem vel pofter iorem,aut ad latera fefe in-
clinarepoterit,nifi linea diretlionis tranfiens
per extremam partem quantitatis , cui inni-
titur, ex ea parte in quam fe inclinat, trans-
eat etiam per Centrum gravitatis corporis,
aut hic immineat quantitati cui innititur,
cseteroquin necefl"arib cafurus } Huic igitur
neceflltati Natura providit, docens homi-
nem, cum fe inclinat , uti dixi, finiftrum pe-
dem inpofteriorem extendere, qui quafi ve-
cfis in ftatera praeponderet capiti ; quoniam,
uti dixi , ftare non poterit, nifi aut linea dire-
tiionis per Centrum gravitatis tranfeat , aut
faltem dimittat illud ex parte oppofita ei,
inquamfeinclinat. Nam fi quisutrumque
pedem copjunftum , actotum corpus muro
cuicunque eredo ab eo averfus adaptet,
atque inferiori parte muro conjunfto ma-
nente, {^i^ inanterioremparteminclinare
velit , neceflario cadet ; indequedifcet ,ho-
minem naturali quodam inftinftuduftum,
quotiesfeinclinat, illapraeftare, quae dixi-
mus. Qiis quidem hominiquoquefedenti
eveniunt ; hic enim crura& reliquam cor-
porispartem , qusependet , non opus habet,
utdirigat; atpoftquampedibusinfiftere cu-
pit, necefi^ariumeft, uttotiuscorporistTd'»-
trum gravitatis quam maxime fit propin-
quum lineadiretiionis , quae tranfeat per pe-
des,quibus infiftere vult; atqueideo corpori
fubmittit pedes, caputque educit, utpedibus
ipfis emineat , adjutufqueviribus naturali-
bus fe erigit ; fine qua incurvatione fieri non
poteft, utfeerigat, potiflimum fi lentoni-
misgradufeerigit ; quoniam wo/^j' veloci-
tas& impetusfvibinde ex his prxvenit, alia
ne fenfupercipiantur, efficit. Idem dicen-
dum de jacentibus in terra , qui fi fe erigere
velint, primbcaput, deindemanubracnio-
ve , veluti ve£ie quodam , fe erigunt in fe-
dentis fitum ; deinde contraftis pedibus ,
tandem utraque manu adjuti , fe in ftantis
fitum elevant : quae quidem aftiones non
alia de caufa fiunt , nifi ut corpus linea: dt-
retlionis fe adaptet , & fic finem fuum con-
fequatur.

Qiiod vero funamhuJones proftrati , vel- F««4mWtf.'
utiligna, nuUoex prsdi&s modis praevio,
inmomentofeerigerevideantur, id confe-
cuti videntur ex longa exercitatione & ve-
locitate motus , quae uti diftas aftiones fub
fenfum non fiftit , ita quoque fpedatores,
velocitateaftionumfalfi, fmeulla corporis
B 2 ad

11 M U N D I S U B T E Pv

Se6i. I. ad lineam dire^lionis adaptatione eas fieri
fibi perfuadent, licetfemper diftaad//»(?^w
(lireBionis adaptatio interveniat , tametfi ob
velocitatem, vxt dixi, adlionis infenfibilis.
Non nego tamen hominem exercitatum

R A NE I

to Archite^is , Sculptorihm , fimilibufque ar- Propofit.
tificibusinnaturaexhibenda , judicioopus
fit, appareat.

PROPOSITIO. VI.

fubinde tantum fibi impetum im\)rimerQ\ Volacrum motiu fieri tion potejl , nifiadVmex

pofie, ut gravium iegihiis fuperior iismini
meadllringi videatur;verum cum hicmotus
violentus fit, de eo non agimus , fed tantum
de naturali gravium motu , qui aftionesho-
minum a motu locali pendentes dirigit.

PllOPOSITIO V.

Animalia quadrupeJia progredi non pojfunt,
nififub perpetuo linejB direftionis fulci-
mento.
T TTi in omnibus aliis, ita in animalium
^ motuprogrefiivo mira elucet Naturs pro-
videntia , dum q^uadrupedia ita conflituit , ut
impofTlbile fit , illa progredi , nifi per diago-
tiakm ipedum proa^rejfum . Explico remfe-
quentt Hgura. Sint quatuor pedes Animalis
A B C D ; anteriores bini
AB,pofi:eriores CD. Dico

Centralis direftionem.

"^ Aturaquoque minime pigra fuifi~evi-
'^^ detur in iis, qux voiucrum genexi, ad
aftiones earum rite expediendas necefiaria
funt, pr6videndis. Nam five cilum capiant,
five incedunt , autaliudquidpiamperagant,
femper necefiarium eft , utratio Une^dire-
^ionii ,fubqualibrantur,fervetur. Utenim
cihum in terra capiant , obfervatione quoti-
dian^ notum eft , illas dum caput terram
verfus inclinant, pedes antrorfum itainfle-
ftereuthocpafto aequiiibra-
i tx aftiones fuas facilius per-
agant. Cumvero^^o/.?»;^, dua-
bus alis quafi fulcris fuftinen-
tur; ne totum corpus inan-

antmal proceetere non pos- ; - r r- - . i i-i

'^ - 1 r ! "^*"' e^csequo corporis pondus libretur

teriorem ^ut pofteriorem
" : partem prseponderans incli-

fe,binis pedibusuniuslate-, ^ , ^- -.(. ,. - / «• ■

R T~> „ 1 A r> r I r I I Quod non rieret, nili linea dtreatonts per

B D, vel A C fimul lubla- 1 rS o r . ■. .■ ^ r .. r^-.

fulcrum & Centrum gravitatts trannret. Et

uti alis volucres aliam corporis conftitu-

tionemhabent, ita non defuit Natura illas

tali ratione formare, tali arte corpus, pedes,

caudam , alasconftituere, ut fic inoffenfaj

fuas inftituant operationes. Hoc pa(^to colli

tis: quia hocpafto linea di-
retlionts EFnon .congruit
Centro gravitatis didli ani-
malis , quod in animali con-
fiftente reperitur in punfto
G : prasterea cum latusEB j|"'*

gions avihus Natura quoque longiora

FDelevatum prsponderetr""^^"^^^."'""^^ ^;^'"'"' 4""4"y"^'S^-^<^
/ ir ■'■ j ^ icruradedit, iutmC/co»//;videreeft, quaeut
, antmal neceiiano cadet. . , , r r j:l^ i-l > xt

.„.^<-^..^^:.^.^c^!x (y\mx.ervolandum fe perfefte librent , easNa-

lateri A E C F

Quaremiri Naturaefagacitate fadtum eft,ut

d^o feraper pedes dtagonaltter oppofiti vel h''' '^°''"' ' ""' ^'T "" '° antrorfum,
-,i„„„ :>,<!-.„. ,.„1 „1* ,„„..... ^^:..r..- 1.1 crura quoque retrorfuni pan intervallo ex-

plano infiftant , vel eleventur , cujufmod
funt A D , vel C B , hoc enim pacl:o ani-
wa/perfe6te ex jequiponderantia partium
C B D , &, A B C , juxta Centrum gravitatis
G , & lineam direttionis E F, libratur , atque
adeo fine uUo casiis metu procedit.

Videntur hic in Romano Capitolio bini Eq^ui
ingentes, fcalarum fummitati imminentes,
ex albo marmore elaborati, quorum qui ad-
fcendentibusaddextram eft , binoslatera-
les pedes elevatos habet , alios binos latera-
les abaco infiftentes ; quod magnam Scul-
ptoris imperitiam arguit ; cum ex prieditlis
fieri non pofTit ut equui , vel quodvis aliud
animd , fimul & eodem tempore ejufdem
lateris binos pedes fine cafu elevet. Si ita-
que naturam obfervaffet , duos diagonaltter
oppofitospedcs elevare debuiffet , interim

quoque retrorium pan :
tenderentur ; ut fic corpus Centro gravitatis
& linece dtreSlionis accommodantes , vola-
tuni commodius continuarent. Aliudquo-
queiibrandigenusx'o/«c/-(?i a natura edoftae
funt. Nam cum anteriorem partem furfum
elevare voiunt, &pofteriorem deprimere,
aloi , lioc eft, fuicra , quibus fuftinentur , in
anteriorem partem extendvmt ; cum vero
contra inferius fuum volatum dirigunt , in
pofteriorem partem alas retrahunt : Iioc
enim vel illo modo faciie efficiunt , ut Cen-
trum gravitatis in volantium corpore loco
mutetur. Eadem ratione ab ea parte quje
propendet, alas retrahentes, squatrutini
aves feipfas librare confueverunt. id enim
faciunt quod faceret ille quiabaxe cuiin-
fiftit ftatera , pondus removeret ; autaxem

reliquis abaco infiftentibus ; uti faftum eft r^moveret a pondere; utraque enim ratione
inAntontnt Imperatorts Equo sneo infidentis | P°"'^''' ^qmponderaret.

Simuiacro in Capitnlti area, fumma omnium '
admirationefpecT:abiii : inquo artifexma-
jori judicio eft ufus , dum equum gradien- '
tem ita ad naturas exemplar formavit , ut
bini pedes dtjgonaltter oppofiti tantumeri-
eantur, reliquis abaco infiftentibus. Qus
hic ex occafione apponenda duxi , ut quan- i

P 11 o p o s I T I

VII.

Vegeta-biiis natura crefcere nonpotejl, nifi
Juh \inex centralis diredtione.

Uicunque plantarum incrementa cum
induftria confideraverit , is admiran-
dam D ii. I fummi Optimi Maximi fapien-

tiam

LIB. I. CENTRO GR APHIC US.

Cap. 1 1. tiam fatis admirari nunquam poterit ; dum
tot tantifque adminiculis , iliis ad fe con-
fervandas providit, eafque iifdem /;»d'^ <^/-
re£lio?iis legibus fubjecit , quas tani impense
fervant utnulla violentia eas abhoc fitu de-
torquere pollit. Reda itaque tum arlores,
mm planta in altum fe eriguntnaturaliap

fx, fi aut feneflram aut patulum foramen Pr<7/<?/fA
naftxfuerint, rami naturali quodam defi-
derio ad Aullrinam plagam , utpote abundan-
tiore calore refertam , per difta foramina
fefe infinuant, ut hocpac% benefico Solis
cilore foet^e finem fuum nancifcantur: dice-
res, eas inflinftu quodam nolTe^utquaeadfe

petitu , & hoc fub linea direttionis , utpote confervandum neceffaria fmt difcernant.
fme ea finem fuuni nunquam confecuturac. j Mirum eft, o^odilndicrB naujgationiscvi-
Qiiam autem Natura pertinax fit in jure|riofi obfervartmt in nonnullis herhis, qua-
fuo fervando , infinitaj experientice in plan- j rum prior efl (quam Sar^affum vocant) & in
tis fadlas nosdocent : Si arboris ramosperjOceani occidentalis itinere fpeftatur , in
murorumrimasdiducas, moxubipatulumjmodumpraticircumfufa, & avento agita

aerem nactx funt, jam juris fuimemores,
ab Horizontali fitu reftitudinem appeten-

tes, in altum fefe furculi erigunt, ut in Figu

ta , non uno fixa loco , fed tempeflatum ra-
tione mota , diverfis tra6libus fpeftandam
fe exhibet; quodaperte monflrat,ilIam fun-
do radicibus fixis minime inhaerere , fed
avulfam inter medium aqua; , humoris am-
bientisalimento vivere, radicibuse fundo
abflraftis ; caulis tantsmagnitudinis efl ut
ad fo fubinde pedespertingat, foliis vero
duorum , trium aut quatuor^palmorum lon-
gitudine extra aquam fe erigentibus : Mi-
rum Naturx prodigium, multis etiam latio-
ribus foliis adfuperficiem aqus fe explican-
tibus , occulto quodam Naturae confilio , ne

r^iapparet, inAG&B. Qiiodfiquis ramo Iradix aut caulis protenfior folia pondere
alicui pondus appenderit , ut inl, cumin-jfuo infra aquam deprimat, obnitentibus.
tentione ad detorquendum eum deorfum, ) Altera eft Oryz.a China , cujus meffis non in
adeb tamen juris fui tenax efl ut mox ab in- 1 terra , {q^ in ipfis aquis perficitur ; unde in
curvatione rami , ultimus furculus G deor- ' flagnantium aquarum lacunis primo feri-
fum tendere nefcius , quantum potefl & li- j tur , qu£ concepto fcetu folia per longum
cet, fefeerigat, utfuae line^ <://rf^/io»i5fefe |Caulemextraaquasfuperficiem emittit, at-
applicet. ApparethicNaturspertinaciain que libero gaudens aere tandem in grana
omnibus paffim arhorihus piantijque , quae ; adolefcit , fummo fane &unicoIncolarum
exmontium declivitate aut rupium parie- j emolumento: efl& hoc inhacplantaadmi-
tibus, utinN&Mpatet, emergunt. Natura Iratione digniffimum , quod fi pluviarum

itaque illas juxta linea direclionis leges cre
fcere voluit ; fme quibusfinem fuumnun

augmentolacunaecrefcant, tunc &vel ipfa
herba pro incremento aquarum fefe extra

quam attingere poffunt. Qiiemadmodum aquam erigat: Qvix ommz ex P. Martino
enim Iiomo inverfus cibum potumque ca.-\Martiniocii\atoteike,8irerumTndicarumin-
pere non poteft , utpote naturae contrario dagatore foIIertifTimo, qui, dum hsec fcribo,
fitupofitus : itzplantienutvimentum,qnod\Procuratons Chinenfis munerehic Rom^eiun-
ex imis radicibus furfum propagatur, inver- ! gitur, accepi,°qu2e &in Atlante Sinico , quem
fsB capere nequeunt : Undetantusillisineftinonitapridemin lucemmifit, fusedefcri-
furfum vergendi appetitus , ut nulla arte ab buntur.

illo dimoveri queant , potius moriturae, Sed objicies, ^b hacIegenonnuUas /'£■/-- Serpyiium;
quam obfecuturs, leges, naturs earum con- { has recedere, uti funt, Serpyllum, Hedera ter- Hedera.
trarias, prsefcribere conantibus : arhor enim rejiris , & fimilia , quje nunquam fe perfeft^ utcre/cant.
tanto flabilior efl, quanto direftior : & cum 1 erigere videntur , fed per terreflrem fuper-
fefe fine hac reftitudine confervare nonl ficiem /erpendo, dum nunquam fe erigimt,
pofiit , eum fitum appetit confervationi fuae , alieno terrae fulcimento fuflinentur ; idera
maxime confentaneum,qui efl juxta lineam i de omnibus Convohulorum fpeciebus, de He-
dire£iionis. Hisaccedit, arhores & plantas,\dera & fimilibus /Ajwm , quae velarborum
quod calorem & vitam a ccelo & fideribus j vel murorum fulcris vivunt , dicendum eft.
expetant, naturaIiquafiwo/«j inftinftu injRefpondeo , nullumex Serpyllis effe, quod
coelum ferri ; ut experientia fat fuperquejnon furfum erigi appetat, & cum id fblia
docet: arbores enim quae in opacis locis|nonpoffint, utpote caule deftituta , caulis
nafcuntur , prae caeteris altius exfurgunt , ut ; tamen qui femen, florem & fruftum fert, ex
Solaris caloris benevolo influxu perfruan- j Centroplantte , feniper, quibufcunque modis
tur. Miratus fum non femel hujus appeti- 1 poteft, fe erigit ; ut hoc fitu, fus fpeciei pro-
tus vehementiam : d/-^0A-i?j enim & yr«/ic<?.f jpagationem confervet , fine qua finem
inter muros, qui Boream fpeftant fitse , locis fuum non confequeretur. Pari ratione Con-
earum naturaeinconfentaneis, veluti perts- volvulm & Lupulm, cum flne pedamento vi-

» B 3 vere

14 MUNDISUB

Se^.I. vere non poifint , aliena fulcra appetunt,
frutkes , arhores , cseterafque ftirpes , ut in-
de & vitam & nutrimentum acquirant ,
fingulari quodam inftindtu, arripiunt ; &
Convolvulm quidem mira naturae induftria,
cum mole caulis , thyrfive impedita , rede
adfcendere non poftit , in heltces fe contor-
quens, conum, cujus axis fulcrum eft, effor-
mat ; hoc enim pafto , dum obliquo fitu in
helkes torto pedamentumambit, tenacius
adhairet , & copiofius vim fuam in floribus
& feminibus parandis exerit. Hedera verb
tyrannicS. quadam vi arbores & mvirorum
parietes invadit , ut vitam , quam imbecilli
cauiis conftitutione pedumque debilitate
obtinere nequit , alieni juris inVafione con-
fervet. Exhis apparetkiculenter , nihilin
tota Veqetahilis natura oeconomia latere,
quod non ad lineam diretlionh fefe dirigat,
ut tandem a Natura fibi praefcriptum finem
affequatur.

Propositio VIII.

0/w?2ejMineralis naturce operationes in Svib-
terraneo Mundo , vel ad Centrum, ■vela
Centto fiunt.

"HSuhterraneo Mundo, quieft Mineralium
omniummatrix & receptaculum,prxter
Aqviam& Ignem, qviorvim hic a Centro , illa
ad Centrumy&tgit , funt quoqvie fucci , Jales,
terreftrium facviltatum mifceilaE , metalla &
lapides omnis generis , quorum quidem
omnium origo non nifi a Centro Mundi de-
pendet. Eft enim Suhterraneus Mundus in-
ftar diftillatoriae cvijufdam fornacis , in qua
Ignis& Aqua^conjunfta, mediantibusfpiri-

T E R R A N E I

tibvis, vaporibus & exlialationibus , petin- Propo/jt.

nvimeros canaies in abdita diverforum

montium cavernarumque fvibterranearum

receptacviia , quxfuntveiuti Alemhica qux-

dam , derivata , omnia machinantur mine-

ralisnatura o-piRci^ : ita qviidem , ut iiumi-

! dum in vifceribus iatitans , fe habeat per

modum principii aftivi , ex quorum reci-

iprocaadione&paflione, fpiritus in terre-

I ftribus partibvis latentes excitati , pervapo-

I res & exhaiationes, procujufvis terreftris

portionis natura&quaiitate, fundant ejus

I mineralis effentiam , cujvis fpermaticamra-

tionem difta terreftris portio continet.

Quae quidem omnia cvmi fieri non pof-

j fint, nifi cum refpeftu ad Centrum , fapienter

a Natura provifum eft , vitievia a Centro ad

I Circumferentiam , gravia vero , cujufmodi

■ humidum eft , contra a Circumferentia ad

I Centrum tenderent : Ex liujvxfmodi enim

) conjugio , paranymplia Natura mediante,

i rerum omnivmi juhterranearum generatio-

} nes emanare necefTe eft. Verum cum de

iiifce, ex profeffo, intoto tertiolihro2idiVii\

fimvis , fupervacanevim efTe vifvim fviit , iioc

ioco fufius tam amplum argumentum de-

fcribere. Quare fumciat lioc ioco demon-

ftrafie , omnes Sulterranei Mundi aftiones

neceflariam ad Mundi Centrum refpeftum

dicere ; Si enim tolias Centrum, jam , ut fupra

demonftravimus , omniaqviiefcent, omnis

erunt motus expertia corpora ; & ceflante

motu , omnivim rervim generationes cefl"are

necefle eft. Qviod itaque leviafvirfumver-

gant, deorfvimgraviaad/i«i5/(?mzw^(?i- gene-

rationes perficiendas , tendant ; foium &

vuiicum Terrce Centrum caufa eft.

C A P U T III.
Paradoxa de Centro Terr^.

Paradoxum I.

^omodoPons ligneus , circularis , E/lipticus,
in aere pendulus , fine ullo fulcro adifcari
foffit.

SUppono primo , Univerfam Terram
Centro vicinam admuitamiiiiariacon-
cavam efi^e. Quo pofito , fi circa Cen-
trum Terrce Ponsiigneusautfaxeuscircuia-
ris aut eliipticvis fiat , dico iilum fine fuicro
in aere conftaturvmi.

Sit cir-
ca Cen-
trum Ter-
rne I Pons
ligneus
ABCD;
cvijus o-
mnes &
finguiae
partes,
cum in
Centrum

inciinent, jvixta I definet : aequiponderatus
necefl^ario iijerebit in aere ex omni parte
aeque gravitans. Quod fi qviifpiam neget:
Quiefcat itaque in aiiquo punftorum A B
C D. Sed quoniam in nuiio diftorvim pvm-
(florum Centrum gravitatis totivis moiis eft,
juxta Can. i. & 2. fieri qvioque nonpoteft,
ut ibi quiefcat , fed juxta Iforropicas leges,
omnes partes fe accommodabvmt ad Cen-
trum medii , five Centrum Mundi , quod cum
Centro gravitatis coincidere /upra ample
oftendimus, ut ibi firmum ftatvim nanci-
fcantur; cum impoflibiie fit,aiiter eum con-
fiftere pofl"e. Pons ergo iigneus circuiaris,
autexquacunqueaiia materia conftruftus,
neceflario in aere circa Centrum Terrce fine
fuicro fubfiftet : Qviod erat oftendendum.
Idem fieret , fi annuius feu rota ingens in
Centrum Terrce conjiceretur. Idem fieret in
ponte ad ellipticam formam conftrufto , hac
tamen diflerentia , quod quatuor tantum
loca A B C D pianam haberent fuperficiem,
reliqua fuperficies a B & D verfus C , aut

LIB. I. CENTROGPvAPHICUS.

Cap. III.

a B & D verfus A , furfum tenderent , &
montofum quid exprimerent , atque adeo
homines in H & M , etiam in oppofitis
locis , in eUiptka fuperfide furfum adfcen-
derent , ufquedum quatuor diftis pundis
A B C D redla fuperficiei infiflerent.

CONSECTARIUM.

Potis qua-
dratus in

ciem inveniret; fiquidem ab A, verfus B, Confeii,
continub afcenderet , a B vero verfus C»
continuo defcenderet : pari pafto in trian-
gulari Ponte A B C D E F in punftis B D F
planum imaginari debemus , a quibus ver-
fus A C E , perpetuo ex E B D punftis ad-
fcendereturaut defcenderetur. Itaquidem
ut quatuor cornua quadratas fabricas aut tria
trieon£,fe habeant inflar montium,quoruni
radices funt in locis, vel in Triangulari B D
F , apices verb eorum fmt in Quadratje pun-
6tis B H N M , in Triangulari vero A E C ;
cum recefTus a plano circulari nihil aliud fit,
quam vel adfcenfus a plano in altum,vel de-
fcenfusexakoin planum. Apparet hsc ra^ *>

tio quoque in fuperficie Globi terreni iti
Montibus, qui quantb decliviores funt, tan-
tb linea dire£lionis , juxtaquam incedimus,
aeutiorem cum declivitate montis angu-
him conficit , & confequenter homo fe vio-

Hinc patet , fi Pons quifpiam forma qua
drata aut prifmatica circa Terr^e Centrum \ lenter ad lineam dired.ionis toto corpore de-
fieret , eum in aere pariter pendulum fubfti- ' torquere debet ; hasc autem detorfio uti vio-
turuni: Cum enim^f^^rawgriJw/^mQua-Uenta, ita contra naturam eft ; utproinde
drati&Trianguliaequilateris idem fit cuminon mirum fit , hominem in arduorum
Centro magnitudinis , mi fupra demonflravi- \ montium adfcenfutantopere fatigari.
mus Can. I . neceffarib Pons ad talium cor- j Qiiod autem de Pontihus circa Centrum
porumleges conflruftus , pendebitin aere : \ Terrtz immediate conftituendis diximus,
Sic enim omnibus & fmgulis molis parti- '-^"—-^' ^""- -'i- J-^^— =i-i----^-'— =-=- -■-
bus in Centrum aequa vi inclinantibus , Pons

aequilibratis confiftet , cum hon fit ratio,
cur ex una parte plus quam ex akera verfus

Centrumin-

idem dicendum eft de fimilibus fabricis cir-
ca fuperficiem Terrs in aere conftruendis.
Sed oftendamus negotium. Fiat Divina po-
tentia circa fuperficiem Terrae C B D , Pons
triangularis A B E D F C ; trahantur jan*

clinet. De- HneiS direSlionis verfus extimam fuperficiem

clinet a.\x-\pontis:cen-

tem , fi fie- ; tum eft ,

ri poteft,|hominem

Pontis NB.ex B pro-

Ponstrian
gularis fm
dltlui.

HM, por-
tio ABD
M magis
verfus Cen-
trum I , quam portio N H A D ; Ergo hoc
cafu zequale fuperabit aequale, Ergopartes
illx aequiponderabunt , & non aeqviiponde-
rabunt ; quod cum abfurdum fit & contra
hypothefin ,

JEquiponderantibus , & squa in Centrum vi
vergentibus , Pons quadratae figurse in aere
tna.nehitpendulus: Quoderatoftendendum.
Idem dicendum eft de Ponte triangulari
A B C D E F . Differentia tamen interpar-

grefTurum
verfus A,
continuo
adfcenfu-
rum vel-
uti edi-
tiffimum
montem ,
Ergo partibus circum circa j neqvie ullo loco reftum infiftere pofTe , nifi

in pvindtis E B D , ubi videlicet /inea dire-
tlionis normaliter in Po«/zjlatera incidit ; in
progrefluvero, uti linea direSionis interE
& A monftrant, plano Pontis amplius re-
6t:us infiftere nequit , neque linets direSiionis
tem circularem &quadratam aut triangu- ; amplius normalirg: in latere Pontis inci-

larem hajcjdent, fed angulostantbfacientcumlateri-
eft , quod bus Pontis acutiores , quanto apici A , plus

homo Pon-
tem qua-
dratum
perambu-
lans , in
quatuor
tantum lo-
cis ACD
E, reiflam
fuperfi -

appropinquaverint. Hinc fit , uthominem,
ut fe fub linetB centralis difpofitione fufti-
neat , incurvato verfus declivitatem corpo-
re &: extremispedum digitis infiftereopor-
teat ; cum in declivitate montis , fme cafiis
periculo , ftare reftum impolTibile fit.
CONSECTJVRIUM.
Hinc patet, in CentroTerrce , nuUam fa- Fahrkais
hricam ufui hominum apta«)i,nifi circularem, ^5"^^°
effe pofle.

Aquam
aliaque li-
quida in
Centro
Terrce non
aliter quam
fub forrm
globi conp-
prefop.

i6 MUNDI

Paradoxum II
Gnis , Aqua , arena , aliaque corpora l/qui

-*■ c/a in CcMtro Terrce in Sphceram mox fe con-
formabunt.
Deducatur Divina potentia per Canalem

S UBT E RR ANEI

res arcus fe contrahent ; Ubi verb Phiala Cen- Confecl.
iro Terrce congruerit , tum liquores fmguli
juxtafitum , quemcircaTerram5'«<i/«o/- Ele-
menta habent , fe Sphierke component ; ita
utliquorterreusinintegram Sphceram {econ-

inff»/r«wre/'r^magnavisAqu$;Dicoeam l^ahat, tresverb reliqui liquores circumam
Ce^tro Terra moxin Spha:ram fe confor- 1 bientes finguli fefe circa terreum compo

Quatuor
Eiemento-
lum refr£-
fentatio in
Fhialtt
Sphsrica,
ciim infu-
ferficie Ter-
rti,tum ver-
fof Cen-
trum ^
jn Centro
Terrse.

maturam : Cum enimCentrumgravitat/s ali-
cujus Sphanc homo^enea , uti in primo Canpne
oftendimus , idem fit cum Centro magnitudi-
nis Sphserae , certum eil: , aquam aliter confi-
llere non poffe, nifi fub torma glohi aquei.
Confiftat enim , fi fieri poifit , fub forma
•Qiiadrati aut alterius cujufcunque figuras,
ergo aqua hoc ftatu circa cornua quadrati,
contra naturam ftabit& violenter ; athoc
eft abfurdum: Ergb neceftario fe in globum
conformabit , hoc enim fitu , partes fingulae
in Centrum sequa vi inclinantes fe perfeftius
fuftinebunt , & ex omni parte asquiponde-
ratae confiftent. Idem de arena fluidadi-
cendum eft.

ConsectaRIUM

experimenti.

Hinc fequitur, quod fi quisquatuor di-
verfi generis liquores,qui quatuor Elementa
gravitate & levitate fua referant, proutin
Arte Magnetica fieri debere docuimus , infe-

nent, fecundum analogiamquandam, qus
in Elementis vulgb concipitur, ^figura H
hic adjunfta fatis demonftrat. Ratio ex prae-
cedentibus luculenter patet. Cum enim li-
quoreshiimpermixtibiles fint, &unusalte-
ro femper gravior ; necefiarib gravifijimus,
Terr^e, inSphcerm modum,partibusejufdem
rationis in medium inclinantibus , fe accom-
modabit ; aqueus verb liquor , graviori in-
cumbens , cum eidem mifceri nefciat , in
d»>7«//formamcircaterreumfefeGlobum,&
aeriuscirca aqueum , & igneus circa aerium
miro quodam Naturs artificio conforma-
bunt : Qiiod quidem nuUibi nifi in Centro
Terrce contingere poteft , &forfan inlpatio
imaginario, extra hunc Mundum fenfibi-
lem, fididaP/vfl^Divinapotentiiebtrans-
ferretur. V ide quas de hifce fufius egimus in
Arte Magneticalil). 3.

Consectarium II.

Hinc patet vana & ftupida nonnuUorum chvmki
Chymicorum jaftantia^qui per Chymicos liquo- va^ulant.

rat PhiaJa Sphcericce; experientia docet, in res in Sphsras congiobatos, totius Naturae
fuperficie Terrx diftos liquores Horizonti artificium, ideft, Senfibilis Mundi orbes,
parallelos, unum alteri incubituros ; ita ut atqueadebtotiusMundiopificiuminw/';-fij
gravifiimus , qui Terram refert , infimum lo- j sphcera extra Centrum Terrce, fe reprxfentare

cum ,Jecundus pofiegloriantur ; quod ctimnon dicamHu-

Aerei coloris, 'manaj, fed & Angelicspotentixlimites ex-

Aquam refe- cedat , utpote foli omnipotentis Dei viraiti

rens , fecun- refervatum , mirari fatis non poflum, rudem

dum in Phiala hujufmodi hominum ignorantiam , dum

locum fupra tam enormes Mundo aflanias offundere non

verecundanuir , dum aut non errare fe^ cum

taliacogitant, fibi perfuadent, aut cum er-

rare fe vident, fuos tam palmares fucos a vera

Philofophia deprehendi nonpofl"e,eonfiden-

tiusfibi imaginantur. Cefl"etigitur jam vana

de tam infano opificio Chymico , prxconcepta

apudplebemopinio ; illudque nifiin Centro

Terra; confici non pofl!e , certb fibi omnes

perfuadeant.

CONSECTARIUM III.

terreum liquo-
rem obtineat ;
tertius Aereus
fupraaqueum,
tercium , quar-
tus denique
Igneus fupra
aereum, quartum &fupremum in phiala lo-
cum occupet : atque adeo omnesdifcreti&
impermixtibiles in fuperficie Terrae eum
fitum tenebunt , quem Phiala A B exhi-

bet.Defcendat

Si vemm eft , quod unanimi fere omnium oe loco in-
San^orum P<3//'?/w confenlu traditur , infer-^^'"^,'-''"''
num in infimo Terrae loco a Deo conftitu- fu\ilca'
tum ; ut qui peccatorum gravitate a Deo fe Centrum

quam longifllme removerunt, ultimum me ^*^"* ^"

jam quis cum
dida Phida ,
Divinapoten-
tia,verius Ce»-

trum Terrce \xito & remotiflimum in Senfibili natura
Dico , quod locum occupent ; qui cum alius efle non
quantb difti ; pofllt , quam ingens illa Ignei Crateris circa
liquores plus { Centrum Univerji conftituta Vorago. Certe ex
appropinqua- | praemiflis luculenter patet , poft univerfa-
verint Centro ' lem Carnis refurredlionem , damnatorum
Terra , tanto [ corpora omnia in unum globum coacervan-
in fenfibilio- da , cunj nuUa ibi fuperficies nifi circularis
i con-

rago.

LIB.I. CENTROGRAPHICUS. 17

Centro diflet fpatio , & linea dire£lionh ubi- Parad.
que fit eadem. Qua: omnia ex diftis pa-
tent.

Cap. III. concipi pollit. Quemadmodum itaque ha-
leces doliu , ita ea conglobata poenas pecca-
tis fuis condignas , quamdiu Deus erit
Deus, idefl, omnis finis expertes, tantb
• acerbiores , quanto Centro Terrcc fuerint pro-
pinquiores , in perpetuas sternitates fufli-
nebunt. Difcat hinc Chrifliana Mens a pec-
catis recedere , & bonum feftari , ne ^quif-
fimi Judicis Senjtentia in horrendifiimum
hunc tormentorum locum , in formidabile hoc
perennium tenehrarum harathrum', ubi oc-
clufis omnibus Terrens molis repagulis,
nulla hix unquam , nulla dies ilhicefcit,
prjecipitata fempiterni horroris pcenas hiat.
Sed haec incidenter difta fufficiant.

Paradoxum III.

In Centro Terras nemo pedibus infiflere
aut frmari poterit.

Somo ut
proxime
Centro
Terrae re-

Um enim ( uti in pnecedentihus oflen-
dimus) omnia Corpora graviainTifw/^ro
Ternz juxta Centrum gravitatis fe confor-
ment , in pedihus autem , humani corporis
extremis , Centrumgra-vitatis effe non pofHc,
ergo necefTarib aut umbilico , autei vicina
parte' Centro Terrai inhsrebit , uti in Figura
apparet. Hinc aliud Paradoxum nafcitur,
quodhomo hoc fitu extenfus utraque me-
dietate corporis , pedibus ex una , ex altera
parte capite , & peftore , furfum & uno &
eodem tempore tendat.

Si verb Divinapotentia Glohus plumheus
proportionatae magnitudinis , pofita fex aut
feptem pedum diametro , in Centro Terra.
^TioBt^^' conflitueretur , dico , hominem eidem gloho,
gravitate non refiflente, naturali fitu infi-
flere , eumque circumambulare poffe , ut in
Figura apparet.

CONSECTARIUM.

stimh Hincfequitur quoque , fi di^io Glohoplum-
fuperimpo- heo AB fuperficiesdiametrosqvialisfuper-
{wpeificif. imponeretur , hominem nuUibi nifi in me-
dio didlaj fuperficiei punfto reftum ftare
pofTe ; Glohulus quoque N in diftam fuper-
ficiem conjeftus nullibi quiefceret nifi in
unicoillopunfto, per quod hnea dire^ionis
e Centro dufla tranfit medium , qux efl
omnium linearum ex Centro Terrce ad fuper-
ficiem duftarum breviffima ; iterum Glohu-

PaRADoxXJMIV.

In Centro Terrae homo pofitus neque come-
dere, neque bibere poffet.

pOnatur Divinipotentiain Ceniro Terrcs
*- quifpiam hoc pafto , ut os ejus Centri me-
dio congruat; Dico eum neque comedere
neque hihere hoc fitu pofTe. Cum enim hoc
fitu totum corpus quocunque vertatur , in-
verfum fit , & capite Centro Terra femper in-
fiflat , nec cihum nec potum hx flomachum
tranfmandare poterit; utpote quitotusin-
verfus undique & undique furfum pedibus
vergat: moxtamen acveladpedisinterval-
hxm caput e Centro emerferit , tum deglutire
quidem poterit ufque ad partem illam , quae
Centro refpondet , non ulterius : tanto enim
fempermelius tranfmittet cihum , quantoos
e)us a Centro fuerit remotius. Sed hsec clara
funt.

Paradoxum V.

Si totus Terrenus globus horizontaliter per
Centrum Terr^, ide/l, diametraliter fe-
caretur, in plano hoc fefto non nifi unus
retlo ^ naturali fitu confidere pojfet Ma-
thematica pofttione , Phyfici , plures.

It fuperficies Glohi Terreni fefta horizon-
taliter aut quocunque modc ABCD.
Dico , in difta fuperficie non nifi unum refto
& naturali fitu Mathematica pofitione confi-

lus hic , in quolibet fibi fuppofiti Glohiplum-
^e/punfto quiefceret\ curaubique aequali a
TOM.I.

ftere pofl^e , videlicet in Centro E. Cum
enim omnes difts fuperficiei lineas deor-
fum in Centrum vergant , fieri non potefl , ut
quifpiam alio in punfto, praeterquam in Cen-
tro {efrmare pofTit. Suflineat enim quifpiam
fe in linea A E , vel C E ; Verum cum ilk /i-
nece fint dire^ionis,h\ illis fefe firmare pofTet,
& non firmare poflet , quod efl abfurdum &
impolTibile. In folo itaque Centro didae fu-
^etRciei confiflet naturalifitu ; hactame nra-
tione, ut fi in dida fuperficieperpendicula-
rem fitum fortiatur , pedihm inftflere pofTet ;
fi vero fitum ad planum verticale paralle-
lum obtinuerit,non )am pedibus,fed umhili-
co Centro Terra, fitu naturali adhaerebit. Ra-
tio e^,<:\aizperpendiculariter '^\?ino infif][:ens,
habet infra fe quo fuflineatur ; fi vero fitum
ad planum verticale habuerit paralielum,
C janj

Se^. I. jam pedibus infiftere non poterit,fed corpus
juxta Centrum ^ravitatis fusE in Centro firma-
bitur; quemadmoduminy^^cawfi^d figuraz^-
paret, xxhiplanum LMNO; exhibetur fitu

MUNDI SUBTERRANEI

illam circuma£lam nihAaqute quam continet, Confe£l.
effufuram , cum omnia hauftra reftain Cen-
trum nitantur.

CONSECTARIUM II.
Hinc fequitur quoque , quomodo , quod
multi ex antiquis Patribiu concipere non
potuerunt, Antipodes pedibus fuis nobis op-
pofitis naturali fitu moveantur.

Sit Glohus terraqueus A B C D ; fint Anti- ,^°' j*''
podes F G , E S , qui pedibus nobis obverfis monftm-
incedunt : Dico , eos fitunaturali incedere, ""•
quia utraque oppofita parte per lineas dire-
tVionis F D & S G in Centrum D inclinant. '
Quod idem de navihus intelligendum , cum
perpendiculari : in quo luculenter apparet, undique & undique in Centrum Terrce ver-
hominem nuliibi in linea LN re£lum /^drr^, jgantper lineas dire^ionis,{ub quibus ferun-
neque in Centro S quidem pedibus confiftere j tur ; neque, uti fimpliciores fibi falso ima-
poffe; fed tum corpus primum; firmatum j ginantur , hominumznx. navium in oppofitis

iri , ubi Centrum gravitatis corporis gravis,
CentroTerne refponderit: quse omniaex//-
gura patent.

CONSECTARIUM.

Sequitur hinc quoque , quod quacunque

RtL femper tsitione. Glohus Terra five normaliter, five

«dCen- horizontaliter , five fitu declivi fecetur,

idem femper fequatur ; neque enimhujus-

niodi planum proprie horizontale dicipo-

teft , fed quomodocunque feftum , femper

fitum perpendicularem ad Centrum obtinebit.

Hinc planum A B C D eatenus horizontale

diximus , quatenus imaginationi noftrse

tale videtur , etiamfi id minime horizonta-

le fit , fed fuperficies perfefte perpendicu-

laris. Quemadmodum enimnemonatura-

Globi Ter

txfeia,

trum per-
findkulit-

liter & libere parieti alicuifeu muroplano ' adjcendit, utrum
infifterepoteft : ita necin difta fuperficie : j que, licet in op-
quae adinftar vafti cujufdam Muri undique pofitaspartes A&
& undique perpendicularis fefehabet, cujus i B adfcenderit , na-
medium Centrum Terra eft quietis pundlum. turaliter

nobis partibus cafus pertimefcendus eft. Si
itaque yeteres nonnulli Centri naturam co-
gnovifi!ent , non tam imperite de Terrs,
nefcio qua abyfix) & voragine , quam fibi
infra Horizontem imaginabantur efl~e , ra-
tiocinati fuifi"ent.

Paradoxum VIL

In Centro Terrje duo homines in oppojitas par-
' tes tendentes naturaliter a.dtcendent.

Cltin Centro Term A , Scala B C applicata ;
^Dico eyi.Centro A , duos homines , quorum
unus ex A verfus
B , & alter ex A
verfus C , uno &
eodem tempore

Paradoxum VI.

Im Centro Terrse rota qutzpiam circuma^a,
neque furfum neque deorfum feretur.

TN Terrx fuperficie rota quxpiam volvi
-■■non poteft , nifi una ejus medietas femper
adfcendat, altera defcendat. In Centrovetb
Terrte difta rota circumafta neque furfum
neque deorfum feretur , femper eundem ad
Centrum Terrce fitum habebit , cui ex omni
parte jequidiftat & aequiponderat ; neque
ulla differentia partium , dextr», finiftrs,
obliquje , fuperioris , inferiorifque erit. Ac-
cedit, quod in quamcunque partem verta-
tur , femper eo in fitu quiefcat; cum non po-
tiusadunam, quam ad alterampartemin-
clinet ; fed indifTerensfitadomnemfitum,

tamen
adjcendere. Ratio
patet ex feipfa.
Scala quoque in
quamcunque partem mota
fitum habebit.

ibi naturalem

Consectarium I.

in quem coUocabitur

Rota cir-
cumafta in-
fifientiit xj- r r

Hauftra Hinc fequitur, fi rotce molarios haujlra

ST^"''''"^^"^^^^'^^'^ infiftentia aquh replerentur , I ff »/a-«w Terra petet, quam fub laac //«f^r.
' I Si

Paradoxum VII L

Avis cujufpiam circa Centrum Terrje volatus
faci/limus , CS" maximenaturalis eritvel cit-
cularis ' velfuh helicis linea ; omnis alius
motus erit violentus.

\ Vis quxpiam circa Centrum Terrienatu-
^ ■* rali & facili motu movebitur , quando
iuha/^cu/i ziit he/icis /tnea movebitur, utin
Circulo A patet , quem avis vo/atu defcribit;
quia hoc pa6to nuUum violentum motum
fuftinebit , qui illis contingit , quando fur-
j fum feruntur : quod & de vo/atu , qui fub he-
' /ici's /inea contingit , dicendum eft, quae cum
ex circulari & declivi conftet , mzximhvo-
/atum accelerabit ; neque aliter facilius

LIB.I.

€j/.III.

tr^

CENTROGRAPHICUS. 19

re contendunt, Motum artificialem perpe- Parad.
tuum\ certo modo in Centro Terra confici
poffcidquehac ratione oftendere nituntur.
Ponanturprimo duo fulcra G K, H I, una
cum axe G H , circa quem Gnomon A B C
cum affixo plumbeogloboCita applicetur,
ut vertebra fua A circa axem volvi pofTit.
Hoc pofito dicunt , futurum ut gnomon
A B C femel in- u ^

citatus , fuum
circa axem G H

SiverofublineaABmoveretur, dico avem
non nifi violentum motum fubituram ; ex
D quidem in A velin Bfurfum fereturfub
linearefta^quimaximedz^i^ajviolentusefl;
omnium autem violentiflimus eft , qui fit
per lineam perpendicularem , ita ut vix avis
fit, quje eum fuftinere poffit. Hinc inftin-
»R:u quodam naturse omnes aves volatu heli-
cem, (ive furfum five deorfum vergant, affe-
ftant. Hinc in ipfo Centro Terne fixa hjereret
cum enim nihil adeo avihus contra-

avis ;

motum in circu-
lum B D E F
agitatus perpe- q
tuo continuet.
Rationemhujus
rei affignant,
quod globus
plumbeus gno-
moni afiSxus,
cum impeditus
verfus A Cen-
trum , juxta //-

rium fit , quam motus perpendicularis, fur- \ ^^^f dire£lionis C A, defcendere non poffit,
fum, ixvCentroy^roTerne, cum ex nuila j ^erfus D gravitate fua perpetub nitatur;
parteadfcenfusdetur nift fub perpendicu- 1 ^tque adeo ex Dverfus F, ^ex FverfusE,
lari, hinch£reret,tum difficultate adfcen- ^^^^"^cverfus B motus, cum pondere grava-
fus , tum proprio gravitatis Centro detenta. I '^"S nullibi quiefcere poffit, circulum denuo,

jnovafemper &novi circumvolutione^/if^-
enni motu fit repetiturus . Itaque hoc mo-
^operennem motum circa Centrum Terra fieri
pofTe , falfo fibi perfuadent.

Hoc ram prima fronre fpeciofum ma-

Paradoxum IX.

Si Semen alicujus P\.a.ntx projiceretur in Cen-
trum Terras , i//a quaquaver/us in formam
radiofce Stellas efflorejceret.

Jl maftae tevrex Semina alicujus/j/^jw/^in-
'dita projicerentur in Centrum Terra, di-
co , illa non nifi fub for-
ma radiofa fphane efflo-
refcere pofTe. Quoniam
enim plantce fingulse na-
turaliter, ntfupra quoque
diftum fuit , fub linea di-
re^ionis furfum ferantur ;

chinamentum , cum fjepe fcepius obfervaf-
fem , fallaces humance imaginationis illu-
fiones non potui non ridere. Quam itaque
hoc noftris inhoc librotraditispropofitio-
nibus , contrarium fit , declarandum duxi ;
neimpofterumalii inutili fefe labore in eo
demonftrando conficiant.

Primo itaque ponunt ii duo fulcra G K,
H I , una cum axe G H ; putantque axim
fulcraque eundem circa Centrum Term

linejc vero in Ceniro r^rr/^undique & undi- 1 ^itun^ ' quem in fuperficie ejufdem, habere ;
que furfum vergant; fub illis /m/»a puUu- Iquodridiculum &falf£imaginationisludi-
lantia caules (uos fpharice erigerent , cum brium eft. Si enim fulcra circa C,?«/ra»; Ter-
alio fub fitu finem fuum confequi non pof- ^^ difponi pofTent , ea utique non , uti in fu-
jfent. I perficie Terrx, perpendicularem, fed oppo-

' fitum,obliquum videlicet,& furfum vergen-

Paradoxum X. j tem fitum forrirentur. Qiiemadmodum &

T . . ry ^ r c \ • a una axis medietas G A furfum , & altera

Ignis .« Centro Terr^ accenfus Sphxncus eft.:^^ ^^^^^^^ ^^^^^^^^ tenderent. Si affigeren-

QUoniam enim ignis natura fua furfum , tur itaque in G&Hextremis axis partibus
fertur, in rd'»?^» vero undique&undi-iperpendicula plumbeis inftrufta globulis,
que furfum concipiatur , necefiarib undique ! videretur fane , ea juxta fulcrorum htum ca-
diffiifus radiofum corpus afFeftabit. i dere deorfum minime poffe , cum fint extra

1 lineam direcUoms. Fulcra ergo cum contra
Paradoxum XI. ( naturam furfum tendant , fubfiftere non

poffiuit.

His oftenfis jam videamus , utrum gno-

mon circa axem GH vev{a.tihs, motum per-

Oc loco omittere non poflumnonnul- i ennem conficerepoffit. Moveat ergo , fi fieri

Demotuperenni in CentroTerr2/«
flituendo.

■*^ -'■lorum vana technafmata, & infignes
paralogifmos , qui putant , imo demonftra-

poffit, ex C in D per arcum CD. Verum
cum hic motus , utpote violentus, extra A C
C z dire-

Sea. I.

ao M U N D I S U B

dire£iionis lineam confiftat , ut motum fine
novo impulfu continuet, fieri non poteft.
Stabit ergo Gnomon cum affixo fibi globo
in quocunque pundo Circuli B D E F, quod
ita oftendo. Quoniam enim totum gnomo-
nis complexum A B C feper modum folidae
molishabeat; eritjuxta DeJinitionemWl, &
Canottem 4. Centrum gravitatis inl. &confe-
quenter ubicunque ponatur, confiftet, quia
Centrum gravitatts I, tinecE diredionis perfe^le
congruit. Uti fuse vsxprima hac Se^l. demon-
ftratum fuit. Moveatur autem fuapte fpon-
teexCinD, & hincin F. Qu2rojam,vel
moies haec quiefcet , vel non quiefcet. Si
quiefcat, jam intentum noftrum obtine-
mus. Si no\\c^\<t{aiX,\3iX.\perennismotuinQ-
gotiatores volunt , ergo nunquam finem
appetitus fui obtinebit , quod eft contra
Definit. 3. Cum omne Corpus mobile in
tantum moveatur , in quantum finem appe-
titus fui , qui eft quies fub diretlionis linea
acquifita , intendit. Gnomon itaque in
omni pun(S:o Circuli B D E F firmabitur,
cumquotin eopun(R:a, tot linea diretlionis

Se^.U

T E R R A N E I

concipiantur , qux omnes per I, Centrumgra- Parad.
vitatis gnomonis , ducuntur ; ergo quocun-
que punfto circuli gnomon fuper id pofi-
tus quiefcet ; atque adeo in confequentia
punAa fuapte fponte , nifi in ea protraha-
tur , moveri non poteft. Neque quicquam
facit ad rem ; quod globus prasponderare,
& in anteriora femper niti falso cogite-
tur ; cum hvijufmodi prsponderatio non fiat
motu naturali in anteriora , fed in Cen-
trum A , per lineam dire£lionis fibi fubje-
ctam ; quod & ex Paradoxis pracedentihus
aperte conftat. Si enim circa Centrum Ter-
rte Canalis fieret in circulum B D F E con-
tortus , & in eo poneretur globus , certum
eft eum incitatum non ^erenniter motum
iri , fed in quolibet Canalis loco quietu-
rum. Quod idem de aqua intra canalem
Iparfa fentiendum eft ; quas non flueret, fed
cumquiete fecontineret fub lineis direBio-
»i^ fine motu. Ergcquodprimbaflumpfe-
ram , motm perpetuus in Centro Terrce difto
modo impofihilis eft : Quod erat oftenden-
dum.

S E C T 1 O II.

PHYSIC

ATHEMATICA

ET E ST

©^ Motu gravium ^^ Centrum Univerfi.
p R ii: F A T I o.

\\Jimomx\\z graVia in Centrmn, in^Mo qu6damappetitu,ferantur, fi Centmm
Inoneflet^omnis quoque wof <%j ceffaret ; cum^r^ Ve , quod appeteret , non
'haberet. Si Cew/mwj non effet , ceffaret & locomotiva potentia j cumnulla
a^io, utiy^/^rd demonftravimus, locomotiva fine refpedueflentiali ad Centrum
confici poflit. Si Centrum non efliet , levia non tenderent furfum ; quianon dare-
txxxmotus a Centro ad circumferentiam , uti necacircumferentiaadQwfmwingra-
vibus. Centrum itaque non tantum Motus localis , fed & omnis Elementaris motus
caufa eft. Quid autem hic Motm proprie (it , & quomodo perficiatur , hac SeSiione
oftendendum duximus*

C A p u T I.
Defiuitio Motus localis Corporum , & Impettis.

NOn agimus hic de Motibus intrin-
fecis , qui funt intelledlus , volun-
tatis,variarumque afl^eftionum ani-
mx, fed de Motu rerum locali, naturali&
violento , five intrinfeco & extrinfeco ; de
motu refto & circulari ; & porro mixto
tum ex naturali & violento , tum niixto ex
refto & circularis & de reflexo ; de omni-
bus denique , qui fine refpeftu ad Centrum
confici non poflunt.

Motus naturalis gravium deorfum , eft ap-
petitus intrinfecus ad CentrumTerne, quod
omnia appetunt :

Non utinonnulli fibi perfuaferunt , ab

attradivaviTerrje ; nec a materia quadam f^jft. j.
tenui , quae gravefollicitatad motum ; nec
ab aere incitato retro impellente , uti Perie- perierius.
rius vult ; neque a gravitate aliqua in ipfo
motu lapidi fuperaddita , ut nonnulli Peri- Peripate-
pateticiyohxnt; Sedutdixi, appetitu inna- '"^'"
to , cujus tota vis eft ab impetu feu impulfu.
Ut autem impetus impulsAfve ratio , ante-
quam ulterius progrediamur , luculentius
patefiat , fciendum eft,

Impetum feu impulfum nihil aliud efi^,
quam qualitatem quandam , qux exigat
motum fui Subjefti.

Cumenimpotentia&factiltas motrix fit

aftiva,

LIB. I. CENTROGRAPHICUS.

Cap. I. a(fliva , ut producat aliquid, neceffe efl ; Sed
nihilaliuci, quam «w/^f/awproducit; Ergo
fine impetu grave naturaliter moveri non
pofTet. Eft ergo impetus feu impulfus necef-
farib connexus & connaturalis motui gra-
vium , tametfi is a fubftantia mohilis diftin-
^lum quiddam fit; cum woZi/e quiefcens
fine impetu effe poifit , in aftu autem exi-
ftens fme impetu concipi non poteft. Hinc
concludo , Qiiod impetus produftus ab ex-
tra non producatur a qualitate, nec a virtute
refiftente , nec ab alio, quam ab impetu ; qui
maxime eft caufa connaturalis alterius impe-
tus ; agittamen in tantum ad extra, in quan-
tumtollit impedimentum. Hincpro diverfa
ratione Objefti impedientis modo plus,mo-
do minus agit , tum vero maxime , cum im-
pedimentum eft maximum. Hincfequitur
jecundo , Impetum intenjum producere poffe
impetum remijfum , fi minoris mobilis impul-
fusferaturinmajusfemobile ; &remiffum
impetum , intenfum , fl majoris mohilis im-
petus feu impulfus feratur in minus fe mobi-
le ; fi vero mobilia fuerint aequalia , impe-
tum (equalem producent , quod tum maxime
fiet, ubiutriufquemobilis Centra gravitatis
conneftenturcum /i«i?d dire^lionis ; ut poftea
demonftrabitur, Teriih, cum datur motus na-
turalis gravium decrfum ab intrinfeco , is
non poteft effe,nifi ab impulju\mm quia ejus
acceleratio fme impulju explicari non poteft,
tum quia grave deorfum cadens imprimit
impuljum in corpore occurrente, quodnon
fierer , fi impuljus expers foret ab intrinfeco.
Itaque motum naturaliter acceleratum effe,
vel hinc patet ; quia cum motus in libero
mediononimpediatur, neque impul/us^n-
mo inftanti produftus , fecundo inflanti a
caufaprimoprodu6tiva confervetur , fed ab
alia, fitque ipfa mobilis fubftantise caufa ne-
ceffaria ; certe fecundo inftanti novum pro-
ducitiw^a//»»;,' quodidemde tertio, quar-
to , quinto iniftanti dicendum eft. Crefcen-
teitaquecaus^. motus , crefcit &ipfe motus.
Hinc ^equalibus temporibus jequalia acqui-
runtur velocitatis momenta , quia caufa ne-
ceffaria squalibus temporibus cequalem
producit effeftum.

§. I.

Verafententia exponitur , cur gravemo-
tum injine velociusy?^

Motus gravium utiomniumnonimmeri-
to Philofophorum torfitingenia , ita quoque
fummo ftudio explicandus eft. Ut recondi-
tiflima tam kiculenti effeftus caufa cogno-
fcatur, Suppono primo, Adivum principium
tnotus , & aftivum gravitatis principium
quoad rem identificari ; principium autem
illud nihil aliud effe dico , quam propen-
dentiam in aftu primo tendendi aliqub ver-
fus ; motus autemScgravitas aftus fecundi,
diverfiiicantur tanquam efFedus ab ilio u-

noprincipio, eoferemodo, quoin via Peri- §• I-
patetica lumen & calor producta a Sole,
funt diverfi effedlus uniusprincipii , feu So-
lis. Siquidem motus eft efireftuspropenden-
tix five inclinationis naturalis non impedi-
tx ; gravitas autem eft effeftus ejufdem pro-
pendentisfeuinclinationis impeditas : ideo
enim Corpus gravat, quia propendet ali-
quoverfus, &ne moveatur, impeditur; fi
enim omnis propenfio toUeretur , certe
omnem gravitatem ceffaturam necefle eft.

Sw^^ono fecundo , Omnegrave in eadem
facultate eodemque ad:u fubfiftere , tam fi
folutum currit , quam fi impeditum , gra-
vat ; tanta enim vi arcus tenfus fagittam,
relaxatus , impellit , quanta impetus obfta-
culum premit. Hinc lublato impedimento
pondus evadit in motum , & obftaculopofi-
tomotusevaditinpondus ; quse omnia ex-
perientia conftant.

Suppono tertio, Omne grave, uti fupra
quoque oftenfum fuit , certam propenfio-
nem tendentise ad Terne Centrum a Naturas
Opifice obtinuiffe , ut Mundi Centrum per-
petuo affectet ; qus quidem pronitas talis
eft , ut cum mobili feu cov^or^ gravi , in quo
exiftit , femper aftu vigeat , ipfumque mo-
hile , cui femper intime pra;fens eft , conti-
nuo, addito quodam ftimulo, velad moveri
veladgravitarefollicitet. Cui propenfioni
nihil adeo adverfatur , ut eam abinfitafibi
affeftione quandoque avertat , five mohile
fit in quiete compofitum , fjve fit violenter
raptum naturali illa fua aftivitate ; cum
neceffario inde aliquo confequente effectu
privari non poffit , etiamfi maxime violen-
to contrarioque raptu impetatur.

Unde concludo/iriwo , Corpus extra Cen-
trum pofitum, autnonimpeditummoveri,
aut refpeftive impeditumgravare. Addidi
refpe£iive, propter debile , quod fspe occur-
rit, impedimentum ; fiquiclem tu^ic mobile
ex parte gravat , & ex parte movetur. Con-
dw^^o fecundo , Majorem r/iotiis velocitatem
effe , ac difcerni in mobili , quando ipfum
mobile percurrit sequale fpatium minori
tempore , feu majus fpatium aequali tempo-
re : illud quoquemanifeftum eft , motum au-
geri poffe in infinitum , fi adfit virtus mo-
trix : adeo utpermobilenonftet,quin ali^
quod defignatum fpatium poflit femper m
minori tempore percurrere , juxta tempo-
ris partium in infinitum divifionem.

His pofitis , quod in principio intende-
rani , demonftro , majorem velocitatem de-
here ejfe corporis mohilis in fne , quaminprin-
cipio , aut inm.edio Jui motus. Suppono au-
tem, mediumfemper plenumcorporeuni-
formiter fluido , & quod fe aptum prsebeat,
uniformiter dividi a cadente mobili ; quje-
cunque enim in medio occurrunt , cum fmt
extrinfeca , & folum per accidens juvent
aut retardent , negligendafunt in Demon-
ftratione.

Sic

MUNDI SUBTERRANEI

Sea I r Sit fpatium A B percurrendum a mobili,
A ntotu mturalt , ipfumque fpatium
in fpatia aequalia dividatur , quse
funt C D E F , dimittaturque mo-
bile e loco A ; certum eft illud
naturali propenfione fua primo
ferri debereper fpatium C. Inpri-
mo autem curfu , dicamus veloci-
tatis gradum ipfius mohilis debere
efTe ut unum. Jam verb cum in
puncfto OMobilefmeimpedimen-
to labens fua naturali propenfio-
ne tendentiae in Centrum non pri-
vetur, fed acquifitum femel mo-
tum , motufque formationem per-
petuo confervet ; ergo per fpa-
tium D infita fibi propenfione,
jugi .quafi ftimulo agitabitur : nam
prster adventitiam illam , a pri-
mo movente , motus formationem
procuratam & femel acquifitam,
viget interna illa naturalis ad Cen-
/r«ffi propenfio , quse continuo fti-
mulat , & quafi manu impellit , ex

novorum femper & novorum'impulfuum
producftione. Quare quoniam illa ftimu-
latio effeftum fibi vendicat , non fecus ac
candela addita candelx auget intenditque
lumen in cubiculo , adeo ipfum mobile
motu formatum , ac naturali impulfum fti-
mulo , percurret fpatium D minori tem-
pore, quam ex folatunc acquifita violen-
tia percurrifTet , atque adeo majori cum
velocitaiis gradu percurret partem fpatii D,
quam abfolverat partemfpatii C , qui velo-
citatis gradus dicatur effe ut dico. Pari pa-
fto , novorum femper ac novorum impul-
\fuum produftione Mobileagitatumpercur-
ret E fpatium , minori temporis fpatio
quam quod in D confecerat , & in F adhuc
minori temporis fpatio, quam in E, & fic in
infinitum. Mohile itaque tum naturali illa
propenfionetendentiaein Centrum Univerji,.
tum novorum femper & novorum impul-
fuum produftione , circa finem velocius &
velocius agitabitur : Quod erat- oftenden-
jdum. Qujenam autem wo^^j^hujusadtem-
pus proportio fit , jam exponendvmi eft.

C A P U T II.

De accekrato Motu Jiaturali & Vtolento graVium , ejiifque proportione ad tempus,
quo di6tuin fpatium conficit.

NEgari minime poteft , fagacitatem
lynceorum hujus temporis Philojo-
phorum, in fcrutandis Motiis arca-
nis, eo pertigifre,utomnes Veteres multis
pofl fe parafangis reliquiffe videantur;
Nullumenim, quodfciam, Veterum , ge-
nuinam accelerati motus proportionem afli-
pnaffe , reperio ; qua tamen non affignata,
neri non poffe video , quomodo Motus ra-
tio & proprietas (loquor femper de Motu
Qor^otwmgravium {vfQnaturali {lYQviolen-
to) conftare poffit. Et quoniam res eft plena
fubtilitate & ingenio , hoc loco moderno-
rum Philofophorum dogmata & inventa fe-
cutus, paulo fufms de eo difceptandum
duxi. Quod ut quam optime faciam , pri-
mo nonnuUa , ad faciliorem tironum ca-
ptum, praemittendafunt.

Notandum itaque/^A-iw^, omnibus effe
manifeftum, Motum rerum ex alto caden-
tium , in fine quam in medio , & in medio,
quam in principio velociorem efTe. Notan-
dum fecundo, Motus gravium velocitatem ea
ratione incrementa fua multiplicare , ut
abipfoprimocafusmomento, quo mobile
aquieterecedit, illius motus magis magif-
que continuo acceleretur , feu , quod idem
eft, incrementa velocitatis pkira femper&;
plura uniformiter , praeacquifitis fuperad-
dantur. Notandum /cr/i^ , hsc incrementa
comparari pofTe vel cum partibus temporis,
aut cum partibus y/'<J//i. Poteft enim defi-
gnari primo quoddam tempus , ut Minutum
primumautfecundum horae,cui confequen-

tiatemporaaequalia poflimt affignari, adeo
uttotumillud tempus, quod indecidendo
mobile infumit , in pKires hujufmodi par-
tes horajdiftinguatur; vel7^i?/i«wquoddam,
puta unius pedis aut cubiti, fimilifque men-
furs, cui alise aequales poflunt accipi in
confequenti fpatio, adeo ut totum illud
fpatium, quodamobili decidentepervadi-
tur , in plureshujufmodipartes divifum in-
telligatur ; vel etiam poteft motus habere
comparationim ad velocitatem aliquam pri-
mam , quae fcilicet fit acquifita in fine ejuf-
dem primi temporis , & cui per confequen-
tem motum aequales aliae fuperaddantur, ut
folent gradus gradibus in capacibus inten-
fionis qualitatibus fuperaddi,ade6 ntvelo-
citas , quK in fine motus acquifita eft in-
tenfifTima , ex omnibus velocitatihus five
gradiihus qui perfeverante motu acquifiti
fuerunt , iifque inter fe & cum primo illo
aequalibus conftituatur.

His prsemiffis jamante omnia definitio-
nem accelerati motiu gravium adducamus,
ut illa cogniti , reliqua facilius intelliga-
mus. Gravium ad Centrum tendentium Mo-
tum acceleratum Galilaus eum effe definit, Gaiii:eus..
Qui a quiete recedens temporihus t^qualihus
iequalia celeritatis momenta incrementaque ac-
quirit. HancdefinitionemnonnuUi perpe-
ram explicant ; putant enim velocitates fe
habere uti /patia, feutot qradus 'velocitatis
ajquales primo acquiri , quot funt partes
acquales fpatii quae poft primum gradum fu-
peratum decurruntur : Verbi gratia : Si

LIB. r. CENTROGRAPHICUS.

Cap, 1 1. fpatium quoddam divifum fuerit in decem
pedes , fi in fine primi pedalisfpatiiunum
velocitatis gradum acquiliverit mohtk , in fe-
cundo duos , in tertio tres , in quarto qua-
tuor , & fic de caeteris , in decimo decem
velocitatis gradus acquifiti putentur ; quod,
uti experienriae reclamat, ita nullararione
dici poteft. Sequeretur enim , gradum ulti-
mum uelocitaiis primoaEqualemefle; quod
contra noflram fuppofitionem eft , & coni-
muni axiomati Motus in Jine velociorii^e.xth
repugnat. Alii putant , quod tempus , quo
V. g. Mo^i/a' quoddam percurrit AB, fit ilu-
plum temporis ejus , quo percurrit B C ; quod
pariter nulla ratione dici debet & poteft ;
Sequeretur enim neceffarib , quod , tem-
pore dato , quo decurfa femel fuerit pars
A B , tempus aliud ipfi sequale attingi nulla
rationevaleret, nifi fuperato fpatioinfini-
to. Quod ut aperte pateat , intelligatur li-
nea A B infinite produfta , divifaque in
partes aequales AB,BC,DE", EF,FG
& G H : Si itaque tempus quo percurritur
A B , duplum foret temporis , quo percurri-
tur B C , fequeretur necefTario , tempus id,
quo percurritur B C , efle duplum temporis,
quo percurrirur C D , & hoc , dupltim ejus
quo D E , & iftud illius , quo E F percurri-
tur , &c. Neque enim major unius quam al-
terius ell ratio. Cum enim tempus .quoper-
currimr B C , fit dimidium tem-
poris , quo percurritur A B , necef-
fario inde concluditur , quod illud
fpatium , quo percurritur CD , fit
i:primi temporis , & illud , quo
D E , i , & quo E F , ^5 , & quo F G,
3'j, & quo G HzV primi temporis
portio fit; & fic in infinitum di-
minutio fiat partium in dupla pro-
portione diminiitionis fe refpi-
cientium ; quaj omnia tamen fimul
junfta nunquam primo tempori
A B , utpote quas fint partes ejus,
aequabuntur , nifi fpatium infini-
tum , & partes jequales in eo infi-
nitas admiferis ; qviae infinitis ana-
logisfeudimidiorumdimidiis, in
tempore ipfo , quo A B percurri-
tur , contineri intelleftis refpon-
deant. Neutiqnam itaque hoc
pafto Definitio intelligenda eft, fed
eo modo , quo jam exponemus.
Certum eft velocitatis incrementa zdfpatia
cettSLmohtineTeproportionem , non quidem,
quam aequabilis immediate , fed quam ex-
hibet motus aequabiliter acceleratus , cujus
velocitas continub uniformiterque incre-
fcat ; ita ut nullum fit momentum confe-
quentis temporis , in quo motus non fit ve-
locior , quam in quovis antecedente , & in
quo non eadem ratione velocitas augeatur.
Hinc Galilaus didtarumvelocitatumincre-
menta exponit per Triangulum fequens
A B C ; cujus A C latus in quotlibet partes

H-1-

Galikus.

aequales , v. g. quinque , A D , D E, E F, F G,

G C , divifum lit , ex quibus deducuntur to-
tidem ad bafin B C , parallelae H D , I E,
KF, IG, hoc enim padopartes A Clate-
ris , expriment tempora aqualia ; parallelae
yeno, gradus velocitatis , qui temporibus a:qua-
lihus sequaliter & uniformiter crefcunt. Ita
quidem ut A referat locum quietis , unde
molile delabitur ; parallela vero H D , velo-
citatem , quam A mohile cadendo per AD
acquirit ; parallelaverb lE notet velocita-
tem , quam A mohile ex A cadendo per fpa-
tium AE acquirit: & fic de csteris. Quo-
niam verb haec velocitas continub de mo-
mento in momentumfineullainterruptio-
ne, fine uUa paufaautfaltuuniformiterde
certo tempore in certum tempus crefcit ; cer-
tumeft, velocitatisgradus ab Aufqueadac-
quifitionemgradusHD, quodfit tempore
A D , effe infinitos , juxta infinitatem in-
ftantium temporis A D , five punftorum
linesAD. Sednegotium paulb dilucidius
exponamus.

Notandum itaque , quod omnes velocita-
tes B C ex omnibus praecedentibus compofi-
i(E cenfeantur ; quemadmodum A C linea
temporum , exomnibusaliis partibus compo-
fita cenfetur. Sed fuperficies triangulorum,
qvios lineae parallelsB cum lineis temporum
conftituunt, cujufmodifunttrianguli A H
D, AIE, AKF, AIG, ABC,augentur
ad rationem quadratorum temporum , five
quod idem eft , fub duplicata ratione tem-
porum. Hoc pafto triangulum AIE exhi-
het fpatium , quod fit durante tempore motus
ex A in E, & eft quadruplum adtriangu-
lum A H D , fpatium videlicet , quod fit du-
rante tempore motus exAinD ; haec autem
lineaAD dupla ei\. temporis AE, &confe-
quenter fuperficies trianguli A K F novies
major eft fuperficie trianguli AHD , uti
Scjpatium, quod facit mobile , tempore AF
novies majus eft , quam illud , quod , confi-
cit tempore A D. Unde cum tempus A E , &
velocitas EI, adtempus AF & advelocita-
tem KFfehabeantficuti 2 ad 3 , eruntne-
cefTarib fpatia feu fuperficies triangulorum
AIE & AKF ; ficuti quadratorum 4&9.
Si itaque fpatium totum in
partes diftorum temporum
diftribuatur, continebit pri-
ma pars i. fecunda 3. tertia
5". quarta 7. quinta 9. & fic
juxta numerorum impa-
rium progrefTum in infini-
tum procedendo ; quemad-
modum exhibent Superfi-
cies triangulorum A H D, i .
HD lE, 3. lEKF , 5-.
KFLG,7.LGBC,9.
1 Sedutmentemmeamlu-
culentius percipias,alio tibi

Schemate , quo & Gaffendus l ,^,„^ g; Gafienduar

in Epiftolisjuis utitur , paulo

ants

Sea.U.

24 M U N D I

ante diaa enucleanda duxi. FiatTriangu-
lumABC, cujuslatera AB & ACfintdi-
vifainquotlibetpartessquales; latus AB,
V.?. in ADFHKMO &c. AC vero in
A E G I L &c. ordine fequentes partes; pvm-
d:a vero fmgularum in duobus fateribus oc-
currentium conjungantur lineis D E , F G,
H I , K L , &c. deinde ex fingulis pun6lis
binorum laterum alix lineae lateribus paral-
ielae in bafm B C Trianguli A B C ducantur,
utE^', G/3, ly, & lineae parallelx ex late-
ris AC pundis in bafispunfta ; viti & pa-
rallelae ex lateris A B punftis D F H in bafis
Trianguli pundla < 6 >, duftae fatis demon-

SUBTERR ANEI

dit , quot fub aequalibus temporibus fpatla
conficiat Mobile ; prius enim Triangulum
A D E in linea P Q^,fpatium primum P R,
unius , verbi gratia, cuhiti, c^od. primo mo-
mento temporis mobile percurrit , oftendit.
Tria vero proxima Triangula oflendunt
mobile in Jecundo momento percurrere tres
cubitos , quos in linea P Q_exprimuntR S.
Ouinque verb triangula inter partes F G,
HI, intriangulo ABC inclufa , indicant
mobile tertio momento G I , percurrere
ijuinque cubitos, quos in lineaPQ^indicat
fpatium S T. Septem vero triangula inter
H I , K L . paralielas interclufa oftendimt.

ftrant. His enim duftis totum Triangulum jmobile quarto momento IL percurrere /(?-
ABCin alia Triangula minora , majori /»/"^»7 cubitos , quos in linea P (^, T/^-^^i^»*

continua analogia inter fe fimilia & prorfus
jBquiangula, diftribuuntur. Hocitaquepofi-

a P y ^ £ ( :, e ,

to , pundum A in hoc Triangulo funii po-
teft vel pro initio tempons , vel pro initio
Jpatii , vel piro initio velocitatis ; quae tria hic
inMo/^ifpeftantur, utiy^z-r j didum eft , ac
unacumipfoincipiunt. Lateris veroutriuf-
queinpartesxquales AE,EG,GI,IL,
&c.vel AB , D F, FH, HK , divifi ftatui
poffunt pro Kqualibus ab initiofeupundo
A fluentis temporis momentis ; ita ut A E
notet /'riw^w momentum , EG fecundum,
Gl tertium , Ih quartum. Linearum vero
parallelarum in triangulosfuos diverfarum
partes D E , F G , H L K L &c. fumi poffunt
pro velocitatibus , quibus accelerantur mo-
momentis laterum correfpondentibus

T Q^indicat ; & fic de csteris idem in infi-
nitum procedendo , ftatuendum eft.

Ex quibus kiculenter patet , aggregata
triangulorum ita fe habere , uti quadrata
temporum ; ficuti enim A D E triangulum
unum eft , iizjpatium P R quoque unum eft,
& A E momentum temporis , quo diftum
fpatium mohiie percurrit quadratum , pari-
ter unvim eft. Qiioniam verb intra A G duo
{nnt Jpatia , iila in fe duftadabunt 4, qua-
dratum fciiicet, quod totidem triangula
minora triangulo AFG inciufa notant;
quibus in iinea P Q^aggregatum partium
inter P&S , inciufarum correfpondet. Sic
vides aggregatum A H I in trianguio A B C
effe 9 , uti & aggregatum partium in iinea
P Qinter P T interciufarum , quemadmo-
dum & AI lines tripartitx, qux tria mo-
menta temporis notat , quadratum , 9 , eft.
Denique AK L, qu3e PQ^in iinearefpon-
dent , eft , 16; quemadmodum quadratum
A L , iineae ex quatuor momentis compo-
fitse , eft 1 d.

Porrb ficuti A L primi temporis momen-
tum in infinitum poteft dividi , ita ex infi-
nitis punftis iineae AE infinitse paralieise
ufque ad D , ex iis duci pofliint ; adeb ut
quemadmodum liae iineae continub in-
crefcunt a punfto A in iineam D E , ita ve-
locitas aprincipio w«?;'/<5Continubincrefcit,
ufque ad ultimum ejufdem primi temporis
punftum , quod E refert. Et quia velocitas
deincepsincrefcens, repraefentari rurfuspo-
teft per iineas majores & majores inter la-
tera trianguii du6las, efficitur inde, ut linea
F G reprsfentet velocitatem in fine fecundi
momenti acquifitam , iinea H I acquifitam
in fine tertii, & iinea K Lacquifitam in fine

tus _ ___

&aequalibus: Triangula verb pro partibus quarti. Utproinde lucuienterhincpateat,
fpatii , qu£ mobile fingulis diftis momentis 1 uti tempora , ita velocitates fefe habere ; cum
percurret. Sed applicemus fingula fingulis. ' ficutifehabet D E ad E A, ita F G ad G A,
Sit itaque iinea PQ^, per quam mohile & HI ad I A , & KL ad L A. Atque ex
quodpiam in Centrum sequabili wo/« & uni- liis omnibus patet, motum acceleratum gra-
formi decurrat. Sitque P Q_ in kJ squas vium ad Centrum tendentium incrementa
partes divifa,qujepartes/j'j///refcrant ,per velocitatiskxx juxta numerorumabunitate
quas labitur mohile ex PinQ^per fedecim, imparium progreffionem continue, xqua-
yerbi gratia, cubitos. Certe Triangulum biliter, uniformiterque acquirere, uti De-
ingeniofa fua difpofitione pulclire often- /«i//^/»//^ pofita docet ; aggregataveroz;^-

I loci-

f^c

LIB.I. CENTROGRAPHICUS.

Cap.Wl. locitatum fub duplicata ratione temporum
contingere. Qiiod adeo verum elt, ut nul-
lusmotus five naturalis flve violentus, five
reftus , five inclinatus , five circularis in

Gtlilxus.

pendulis reflexus, five denique aquaj fpe- 5c/;t?/.
des intra canales conclufum lapfum ; in
quo id non verificetur ; quod& totidem Ca-
pitihus oftendendum duxi.

C A P U T III.

De MotH graVumi fupra plami inclinata.

Uemadmodum in prascedenti Motu . erit linea A C , dimidium
^gravmm perpendiculari , mobilia BA, qui eft Sinus totus;
-motu accelerato fub continua & uni- ' ficuti A C Sinus redus eft
formi velocitatis augmentatione ferunturj 30 Graduum, qualis &an-
ad Centrum , haud fecus id faciuntin plams i gulus D trianguli A B O
quibufvis & quomodocunque /«f//«jm. j exiftit , adeoque ejus Si-
Sup^onendotameii /?/a>?um i^cnmtumlzYif-lims AB fubduplus ad Ra-
fimum politimmumque efle; mobile quo- dium A D, qui eft quadru-
que exafte rotundum , aciemque ita difpo- \ plus C A ; & B A media pro-
fitam, utnullum motui impedimentumob-jportionalis eft inter AC& AD; eft enim
jiciat. Qiiibus pofitis, ilk dupla ad A C , & fubdupla ad A D ; &

Sint duo piana incUnata KQh.KV>, per ! fi fupponamus A C fpatium efle trium pe-
qus mobile quoddam decurratufque in hori- ! dum , pondus quoddam idpercurret tempo-
zontalepunftum A ; CBvero linea fit per-!re dimidio unius Minuti fecundi , & tres
pendicularis , per quam motu naturali gr^x;^' i alis partes , quae funt de C in D , tempore
^ yexiusCentrum movea-! alterius dimidii unius fecundi. Quopofito
tur; deinde ex B adu-' dicimus , dicftum pondus eodem tempore
X.tZTno^eincUyiatam C A, moveri per inclinatam A B , quo per norma-
& D A ducantur per- lem feu verticalem A D : unde fequitur mo-
pendiculares B T, &|///£'temporeuniusfecundiMinuti,bis plus
B I. Dicit itaque G^// itemporis infumere quam wo^i/e facit ex A
/^«j^, quodeodem /£■»?- inC. Unde & iterum fequitur , eandem
/>(?;£■ &moniento, quo eflerationemtemporis woz^ai AB, adtem-
molile ex C cadendo at- ! pus motus A C , quam habet linea B A fex:

tingit ultimum termi-
num moius B, eodem
'■ tempore & momento , C
mohile ex C per inclinatam C A , & per in-
clinatam 0 A delapfum aflequatur termi-
num fuum ; iUud ex C in T , hoc ex D in
I, Terminos videlicet per perpendicula

pedum , ad lineam A C trium pedum ; quia
iinea A B dupla eft ad A C , ficuti tempus
cajus A B eft duplum ad tempus cafus A C,
Velaliter;

Cum tempora fint in fubduplicata ratio-
ne fpatiorum, erit ratio temporis , quo
mohile cadit per A C , ad tempus quo ca-

res B T, & B I in inclinatis planis A C,& D A dit per A D , ficuti eft radix fpatii A C, r.
aflignatos. Qiiod idem intelligendum eft ad radicem fpatii A D. 2. Eft etiam eadem
de quibuflibet iinearum i«£//«<j/<3/«?w pun- ratio lineas ACadBA, &AB, adDA;
ftis , qux aflTignantur in C A & D A. £tfi quiacum ABfit mediaproportionalisinter
pundlum A fit determinatum in lineaC A 1 A C& A D, eritillaad di6tas lineas , ficuti
ultimum, dicit, mohile exCeodem tempo- fsidices fpatiorum AC & AD funt ad fe
re defcenfurum terminum motus fui , quo , invicem.

mobile cadendo ex C in S , qui duos termi-
nos affignat per lineam perpendicularem
A S , irt utraque linea tam A C quam C S

S C H O L I U M.

Tametfi Gal/Iaus Motum fupra plana in- nijputntKt
produda , definitos. Unde aperte fequitur, ' clinata ingeniofis rationibus oftenderit ; ne- """■" ^*"

■* - ,.J'.^^.. D _ ... ., Mxi conje-

mo tamen, qui rem penitiori trutina pon- ^«r/« de

tempus cafusperpendicularis ad cafum obli
quum fe habere, uti w^^/^ai declivis adper-
pendicularem. Exempli gratia : Tempus
cafus ponderisalicujus ex C in B , adtewpus
cafusejufdemponderis ex CinA, velexO
inA , fehabebit, uti CB ad CA, vel uti
D B ad O A. Sed rem melius in Jecunda Figu-
ra percipies.

Dico itaque , quod ficuti fe habet A C
ad B A , ita fe habeat motus ex A in C , ad
motum ex Ain B ; & confequenter A mohtU
*eodem tempore cadet in > ex A, quowo-
lile ex A in B. Quod itademonftro : An-
gulus B trianguli A B C, cum fit ^ograd.
TOM. L !

deraverit , negare poterit , multas fub iis '^«f" .^"Pfa
falfitates latere , experienticE prorfus con- „3*"^ ""'''"
trarias. Primum itaque quod huic opponl
poteft , eft , quod infignis differentia in-
ter motum reftum feu verticalem , & fupra
plana inclinata, elucefcat; quos duos mo-
tus , fi quis rite inter fe comparaverit , is,
fieri non pofTe, videbit , ut motus inplano
tnclinato per perpendicularem determina-
tus exafte refpondeat ei , qui per lineam
verticalem fit. Cum enim in verticali de-
fcenfu mohilc prseter aerem nullum aliud im-
pedimentum habean ; id certe multo cele-
D • rius

•^.

26 MUNDI SUBtERRANEI

Se^ 11 rius & expeditius fpatium fuum conficiet, I ego fane caufam tantae hujus difcrepantiae SchoL
' quam mobile in defcenfuper planum inclina- j non dixerim aliam efle , quam frequentem
/«w, ubi quotpunfta mobile quoddamtan-! wo/;<iindi6lis/'/d[wii interruptionem inter-
eit, tot impedimenta &interruptionesre-|polationemque; qua plurimum W(??»5 velo^
perire , cenferi debet. ; citas impeditur. Quod vero in planis^^-s gra-

»9ff««rf'(?. Suntexperienti2E,quibus, quan-'dus i»c//«^//o»e excedentibus , eadem lere
tumaveroaberrentGd///^/conjed:uras, fatjfit wo/^;velocitas, quamin planissinte^f

Merfennus. fuperque oftendit Merfennus lib. 2. MuficcE \ gradum ; hujus caufam aliam non reperio,
ufiivfrjalis ,/<?/. 1 1 3 , & in una ad me data : nifiquodin tnclinatijfmis planis globus , non
Epiftola , ubi experientias a fe faftas, re-|tam regulari motu progrediatur , quam in
cenfet his verbis: Ut itaiiue vnox.Vin\ juper\min\3i% inclinatis , fedper faltus&faltuster-
plana inclinata a Galilxo dejcriptum exatiius minum fuum attingat. Hinc fit , ut globus

examinarem ; primb Jelegi altitudinem s pe-
dumregiorum, deinde curavi fieri planum,
quantumfieri potuit ,politum , ita conftttutum,

ejtfrequenti faltu & illifione a linea refta
motus necelTario divellarur ; atque adeo
tempus iilud , quod juxta reftam lineam

ut id juxta diverjas inclinationes/zro libitu in maxime declivi fuperficie conficere de-
mjchinatoris, dirigi pojjet; denique duosglobos \ bebat , juxta ratam velocitatis proportio-
p/umbeos aquama^nitudinis ^ grayit^usde- \nem, illud ipfum frequenti faltu a linea
ciderepermifi, /'mrewz/^erplanum inclina- j refta wo/^j-divulfumperdat. Si itaqueglo-
tum , alterum per lineam verticalem , eodemlhus per planjum quodpiam inclinatum , ea
tempore @ eadem altitudine : ^ imjenimus,: conditione volvi poflet, ut diS:\im planum
^/oi/iOT/^^A- planuminclinatum 1 s Graduum,] minimh tangeret , fed per aerem folum-
currentem, unum tantumin diBo^^Xzno pedem\modiOVt)xQXQ.tVit ; non eft ullum dubium,
confecijje , dum interim alter per verticakm li-' quin tunc Galilcei ratiocinium fuam habe-
neamdecidens,^ pedesconficeret. Debebat au-\re.t verifimilitudinem : aut etiam forfan

tem qlobusfupra planum inclinatum 1 6polIl
ces in dith plano , fi verum fu/Jfet Galilxi ra-
tioamum , conficere , non unumpedem.

Jterumdiilum planum inclinavimus ad z^
gradus , ^ repetita ilohorum cadenlih, inve-
tsimus , globum per planum inclinatum , «-
num tantum ZS dimidium pedi? conjecijfe ; cum
tamen conficere debuerit duos pedes , unum pol

aqujE fluxus intra canales inclinatos, diftas
motus leges facilius exhiberet. Sed de hifce
in Jequentibus.

Tertium , quod ratiocinium Galilcei du-
bium facit, eft ipfa/^/iJw/ inclinati ratio : Sup-
ponit enim , uti & plerique alii faciunt,
piana tnclinata , quae paffim occurrunt , in
omnibus fuis partibus & punftis aequaliter

Itcem . ^ unum tertium pollicis. Hoc patio in | ad Horizontem inclinare , quod Mathema-
plano cd lOgradus incltnato ,globus duos tan-\ticoratiociniote^ugn^t. Sit planum , v. g-i«-
tumpedes conpciebat ; cum ex vipraficripttB re- clinatum A B , linea horizontalis B C , ver-
gulce deluiffet confcere z\pedes. Porrbfupra tica.hs AC. Dico in rigore Mathematico
planuminclinaram4ogr^^««w, globus , qui\^\xn^tVLm hintncUnatahnea h^ aliter incli-
exvi regulce dthebat currere tres pedes , duos \nare , aliter punftum E , punftum Bali-
folhces ® dimidium , experientih exadijfmhltex , aliter omnia reliqua intermedia puti-
fa^a , non dedit , nifi duos pedes ^ 9 polii- cta. Et tametfi nobis id ob plani exiguita-

tem ad Centrum Terrce comparatam mi-
nime videamr ; dari tamen pofiTet planum
aliquod , in quo diverfitas incltnationum
nobis maxime fenfibilis foret ; atque adeo ^
non leve impedimentumadferrepofletve-
ritati demonftrationum , quse in indivi-
fibili confiftunt. Verum didla demonftre-
mus.

d) @ © ©jpMfc),

ces. Supra planum 45" graduum deberetcade-
re 3 pedes^j, Jed experientia docuitnon ca-
derenifitrespedes. Supra planum ^ogradus
inclinamm, deberet facere tres pedes^ de-
cempollices ; cum tamen non fecerit , nifi duos
pedes ^ 9 polltces. Qua omniafumm^ diligen-
tia in prcefentiaplurium artijque peritorum non
folumfemel pera£la , Jed ^fape fapius , metu
Jailucice , quam forfan alicubi interveniffe pu-
tahamus , repetita Junt. Et hocmaximemirum
^ pjradoxumvijumfuit , globum /»plano yo
graduum inclinato non citius dejcendere,
quam m ^Xdino /ifO graduuminclindito , tametfi
id hoc decem gradibus inclinatius fit. Eft ^
hocnotandum , ^«^^^inclinationesplanorum
yo, (5o , 6fgraduumaquaiemferemotnmjor-
tiantur ei, qutfitfupra planum^j- gradtbus
inclinatum ; tta ut motus/«pIano7f grad.
inclinato , differentia a pnoribus non fit nifi\
dimidiipedis. Ex quihus apparet,quamfpecula-\
tiones JcEpe expertentiis contradicant. Haec i Sit itaque linea Iiorizontalis E F , qux
Merfennui. Qiiae fi vera funt, uti folertia ! Terrae Globum DNOP, tangat in D. Sit
tanti viri , veriflima efte nobis perfuadet ; praeterea globulus qui decurrat per lineam

' EF,

LIB. I. C E N T R O G

Ca^. III. E F. Quoniam itaque globus primo loco
conftitutus per lineam verticalem feu Cen-
tralem I S , horizontalem lineam E F adan-
gulosreftosfecat ;ideo hocloco, utiHori-
zonti reda infiftit, ita innuUoaliolocoli-
nese EF, prseterquam in hoc fitu naturali
quiefcit : uti jam alias in pracedentihus de-
monflravimus. Conflituatur jamGlobusin

R A P H I G U S.

tem in X , utpote , fi aerem excipias , nulli
alteri impedimento obnoxium , multo cele-
riusfpatium A X conficere , quam globus ex
A in C conficiat ; fiquidem globus in omni-
bus plani inclinati partibus , uti novam con-
flitutionem fortitur , ita nova difparataque
velocitatismomentaacquirit. Unde motum
varieimpedirinecefTeefl, obdiverfam glo-

pundo X linese EF. Dico eum jamfitum j bi feftio*nem , quae fit per lineas ex Ce^tro
naturalem amplius non habere , cum linea dudtas , globumque in eo loco , ubi infiflit
centralis feu direftionis S X non amplius //ij^/i? , in^equaliter fecantes ; quse feftio cuni
cum E F , angulum reftum faciat , fed mi- 1 in nulla parte plani , glohi Centrum contin-
norem redo; Unde paulatim inclinare a,d) gat, neceffario is, oh pondusdiNQx.i\xm ma-
Horizontem incipit. Si vero in H confli- j jorisportionis globi prseponderantis , diver-
Uiatur globus , jam adhuc majorem centralis I fam quoque motus rationem inducit. Ciim

linea S H cum linea horizontali E F, inclina
tionem (a.ciet, & ficadhuc majorem femper
& majorem in reliquis punftis LVQ^;
quemadmodum Figura ipfa demonflrat. In
omnibus itaque pundlis E F , aliam & aliam
globus fortietur inclinationem : Quodindi-
care voluimus. Unde & fequitur , diverfa
quoque velocitatis momenta , ratione Cen-
tri gravitatis globi in aliis & aliis diftxli-
neae E F punftis , mohile acquirere. Vides
itaque globum hunc, utpote extra fitum
naturalem conflitutum , nullo diftse linece
E F locoquiefcerepofTe , nifi in punfto D ;
ubi nimirum linea dire^tionis cum Centro
gravitatis globi , quani & bifar-iam fecat,
perfefte congruit. Siquidem in quocunque
alio loco lineae E Y Unea centralis non tranfit
per Centrumgravitatis globi ; fedlineajSX,
S H, S L, S V, SQ, per ea pundta in quibus
globus Horizontalem E F tangit, duftse, glo-
bumfemperin portiones inaequales fecant.
Ex qua fedtionefequitur, portionem globi
majorem , utpote ^rdfword-w, prseponderare

itaque uti mprcecedentifigura paruit , quo re-
motior globus efl a punfto D , eo inaequa-
lius a linea centrali dividatur ; & quo vicinior
punftoD, eo aequalius ; fequiturinde, glo-
bi portionem majorem in majori a D di-
flantia , ob majus pondus , velocius moveri,
quam ubi portiones fedi per lineam centralem
jequiores funt, utpote quieti viciniores , quje
habeturin punfto D , ubi & globus a linea
centrali perfefte in duo hemifphieria globi
biffecatur.

Unde concludo , proportionem motus,
per numeros nulla ratione ei applicari pofTe.
Cum enim , v. g. inpriori Figura in F confli-
tuaisincipiatcurrere ; globusveroineodem
loco inaequali menfura , videlicet , in por-
tionem minimam Q_I F , & maximam
Q^S F , dividatur ; Sequitur necefiario , pon-
dus majoris portionis Q^S F, majori impetu
ie.niohin{\td.m gravitatem, quaminV, ubi
major globiportio VTM, majorefl, por-
tione majori in Q^S F ; & in reliquis punftis
L H X , femper major globi portio minor

minori,& confequenter femper majorave- 1 fit, quam prscedentium , utpote qu£B magis

locitatis momenta acquirere, donec in D, j femper magifque ad asqualitatem tendant:

Veluti loco fuo naturali , requiefcat. Idem

contingit , idXtemin r igore Mathematico, in

omni plano inclinato., Sit planum inclinatum

A C in triangulo A B C ; fuperficies vero

Terreni globi fitC B V , cujus CentrumX;

Cadat itaque globus ex A per fuperficiem

inclinatam A C , & alius ex eodem loco &

tempore ex A in X ; certum jam eft ex
diftis, globum ex A, per aerem delaben-

atque adeo diminuta femper gravitate , &
gloDo , loco quietis, quae in D exiftit, fem-
per magis appropinquante , motum quoque
ex A ufque in D , per intermedias plani par-
tes femper decrefcere, luculenter patet. Ex
ratiociniovero Galilai contrarium fequitur, Galikus,
cuminprincipiotardius, in finevero velo-
cius globum, in diS:o plano moveri dicat.
Verum tamen eft, ab impetuin principio
acquifito , velocitatem augeri in fequenti-
bus punftis; at non ea ratione , quampro-
portioper numeros impares nobis praefcri-
bit : cum pondus diverfum , quo globus per
inclinatum planum fub nova femper & nova
ponderis diminutione movetur , impetum
nonnihil inhibeat : atque adeo fub pertur-
bata quadam proportione eum procedere
necefle eft.

Atque hae funr difficultates , quae ratioci-
nium Galila^i , de motu fupra diverfa plana GalilKus-
perafto , infringere videntur ; quae nifl fu-
perentur , fruftraneus merito omnis labor
in certa aflignanda proportione motus fupra
Vtnclinata plana , ad motum naturalem peir
' D 2 aerem,

28 MUNDISUB

Sea. II. aerem , luditur. Ut proinde ex liifce lucu-
* lenter pateat , quam multa fepe Geometricis
legthus adftringantur , quae tamen exaftio- '
ri trutina ponderata , falfa denique per
afliduum experimentum reperiuntur. Di-
cotamen, cpo^ (kfupra innui , Si globus
quifpiam ita per phnum movert poffet , ut
id nulla fui parte tangeret ; quemadmo-

T E n R A N E I

dum in iis , quae motu 'verticali deorfum fe-
runtur, contingit ; tunc ratiocinium 6'(i/;- Galilseu».
l{Zi aliquo modo defendi pofTe. Verum cum
hujufmodi motus naturae videaturrepugna-
re, nulla alia ratio defedum hujus motus
fupplere poterit , nifi ea , qus fit per pon-
doa pendulis affixa , de quibus modo reflat
dicendum.

C A P U T IV.
De Motu pcndulorum.

leri non poteft , ut globus quifpiam li- } tantum tertiorum , atque adeo citius fex
bere per convexam' Sphaerse fuperfi- j Minutis tertiis ad terminum E perveniet,
ciemmoveatur , quin moxea defertaj quam pondus pendulo alligatum ex L in B.
infito fibi ad Centrum appetitu , motu deor- 1 Sit itaque chorda A B tres pedes longa , &
iumperpendiculari feratur. Hincfaftum efl, | in yoo partes divifa ; arcus quoque L Bfit
mponJerummntui exaftius exploraturi /y«-! intres pariter aequales partes divifus, vide-
ce/ hujus feculi Phdoiophi ea chordarum; licetin LO, OD, t^DB. Fiet itaque, vir
catenarumque vinculisadcircvilarismotus cum pon-dus ex A perlineam ABcadendo,
leges conflringerent. Sit itaque Semicir-i pervenerit in punftum M , fcilicet per li-
" ■ " ■ ' ' '^ neam A M aequalem Sinui NO 30 gra-

dvium, )2im Jpatium 25-0 partium , qualium
A B f 00 eft , confeftvim cenfeatur ; &quan-

culvis L B K, in cujus Centro A chorda afSxo

dem , ut quanrb punfto B vicinius fuerit,
tanto velocius moveatvir, fiquidem in O
velociusquamin L, & inDvelocius quam
in O , & in B velocius , quam in D movebi-
tur. Verum antequam pendulotum hvijuf-
modi per Circvili quadrantem agitatorum
lelocitatem cum gravium naturali & per-
pendicvilari motu deorfum vergentium ve-
locirate comparemus ; Notandum efl , nos
hicfupponererationem//'j/'/c/7<w qvise pon-
dera conficiunt per duaslineas., efle in du

K ,

do puncPium illud attigerit, qviod linea C D
in A B fecat , tum fpatium 433 partium con-
feciffe cenfebitvir; quod quidem (patiurri
aequale efl Sinui 6c graduum , a quibus fl
partespriores zfofubtraxeris, remanebunt
183, pro partibus , quas ^rave conficiet
currendo per arcum O D. Si porro 433 fub-
globo prjegravata eleveturinL, &'demifro trahas a radio yoo partium, remanebunt
ponrlere pcn4ulum necefTario defcendat ex dypartes, quas wjo/^^ fuo/»c/7.^«/«wconficit,
L in B , per quadrantem L B Circvili L B K; dum fubit arcum D B.
qux chorda una cum pondere defcendendo, ; His pofitis , ut tempus , quo fingula fpatia
differentes motus leges obfervabit infingvi-^/^^^Wfs/^/^/wconficit, inveniamvis, fic operare.
lisintermediisquadratispartibvis ; ita qui-; Acciperadicem yoo partium , equibus Se-

midiametrum A B conflarefuppofviimus, &
dein acciperadicemde 25-0, cujus numeri
ratioefl fimilis 30 Minutistertns . qviae pen-
dulum infumit cadendo ex L in O : & habebis
radicesbinas 2 3 plus 29 & 1 2 min. 6 qvue fe
habentut rT+iad f. Ergo ficutfehabet 7mad
y^fic 30 tertia minuta ad aliud, & prodibit
2'im, tempus quod* pendulum infumit ca-
dendo ex L in O , id efl Wo partes. Hac praxi
invenies tempus lapfus penduli ex O in D
6^ 30 , & tempus lapfus penduli ex D in B
plicatarationetemporum, uticvmicompa- '£ io. Unde certe fequimr , c\x\\x% motum
ramus lineas NO & ID, in quantum cor- perpendicularemfinemfvmmafTequi^quam
refpondent iisarcas LO & LD. motum penrlulorum per arcum.

Dico iTdique p> .mb , pondui dum defcen-l Ubitamen //^ijp cumprimis, velutiexpe-
ditper LD B, non tam cito pertingere ad rientia infallibili comprobata fupponenda
punftum B, quam dum defcendit perver- funt: quorum /'//«5 eft , Pendulum pondere
ticalem ABex Ain B. Sed fi A Bintantum gravatum ex L , ultra B , verfusKagitatum,

f)rolongaretur , ut ea arcum quadrantis L B j vibrationem five diadromvim fvmm perfi-
ongitudinefuaadxquaret; Dico,hoc cafvi, | cere/d^m/^orcuniusfemidiminuti ; &tametfi
eodem tempore nnndus tvim per arcumjab L in K. diadromi majores fint, quam
LB , tum ex A in terminum prolongats; ! qvtae ex O aut D verfus K, nihilominus eos
linex A B perventurum. Cum enim A B fe- j etiam minimos inter D & B , maximo , &
midiamerer fit adQuadrantis LB lineam, omnibus aliis fere aeqvie diuturnos efTe.
ficuti 7. ad iT. & liiieieprolongatae tempus, Dixifere, qviia compertum efl, maximum
quo/>^'«^y perillamcadit, fit 3oTertiorum; diadromum minimum fuperare temporis
illa cadendo ex AinB cgnficiet tempus 23 adeo infenfibilii fpacio,utpofl^orecurfus,

' mini-

perque demonflrant : ita Galilceus. Verum Galiku».
oi

LIB.I. CENTR O GR APHICUS. 29

Caf.V7. minimi recurfus non nifi I pluslucrentur, ! uti parallelae M E , E D , O C , P B fat fu-
quam maximus recurfus.

Secundh, confideranda venit Chorda con-
llitutio ; nam quo graviori ea pondere ten-
ditur , eo lonq^tori durat tempore ; contra,
quanto leviori poadere tenditur , tanto rrti-
nori quoque tempore diadromos fuos confi-
cit. Exempli gratia , plumbeus globus,
cujus gravitas duodecies continet lignei
globi ejufdem magnitudinis gravitatem,
quater plus durat , quam ligneus ; ubi ta-
men uterque ex squali a B diftantia motus
fui principium fumpferit. Nam ligneus
globus facere compertus eft^odiadromos,
dum interim plumbeus non nifi ^9 conficit;
atque adeo ligneus unum diadromum fu-
pra 40. QiTod n (:/'<?/■ ^j fuerit fexies craffior,
illa lucrabitur unum diadromum fupra 20C;
ita quidem , ut diadromi chordce crajfioris
femper plus diminuantur , quam diadromi
chordcejubtilioris, feque ad invicem habeant
chorda^Viii pondus iis affixum adpondus

nec hoc loco , ubi intelleclus nofter re-
quiefcat, invenitur ; cum defcenfus, adfcen-
fufque penduU multum a motu verticali
deorfum difcrepet , tum propter aeris refi-
ftentiam , tum ob chordae renifum ; quae
cum fecundum totam fuam longitudinem
una cum globo ei affixoplus aeris fuperare
debeat , quam fi fohis globus ex ako verfus
Centrum nztmz.\itex deferatur; hincfit, ut,
quemadmodum/^pr^ diximus, globus li-
bere & normaliter defcendens femper ci-
Supponamus itaque/>r/»7^, Chordam A B ' tius terminum fuum affequatur , quam pen-

trium pedum , & globum plumbeum ei affi.- j dulum vario modo per circuli ambages afri-
xumoftounciarumvelraedislibrs: Dico, Itatum; quia tamen difFerentia non adeo
hanc Chordam tanto celerius exLufquead fenfibiliseft^ufum/ewiS^^/oraw non ideore-
B decurrere , quantb fueritpunfto B , quod | pudiandum cenfeam,prxfertim cum in Phy-
Centrum TerrcE refert, vicinior. Secunrtb^i- '•jtcts rigor Mathematicus nonfemper atten-
co , velocitatem motuspenduli per quadran- ; dendus fit. Et tametfi Galilaus putetfe cer- <ii\\\x.\isi
tem circuli , fequi velocitatem wo/«j pon- ' titudinem rei infallibili expei^imento fae-
deris cadentis per lineam verticalem. Sed , pius repetito inveniffe , in exigub trium pe-

ex comparatione unius ad akerum , men
tem meamfacilius Leftorempercepturum
confido.

Diximus fupra C. 2. Velocitatum mo-
menta in naturali graviuni niotu deorfum,
fieri juxta numerorum imparium propor-
tionem ; ita ut, fi pondus quoddam pri-
mam fpatii partem fuperec , dato quovis
tempore , verbi gratia , uno momento , illud
duohus momentis conficiat tres fpatii par-
tes ; & tertio momento qutnque fpatii partes;
quarto momento Jeptem ; quinto denique no-
iiem fpatii partes conficiat ; atque adeo

Axxmpendulo , quo ipfe ufus eft , facile con-
cefTero; at fi in 30 pedum pendulo experi-
mentum fumeretur, tunc haud dubie nota-
bilisvelocitatis />£"»</«//, & ponderis iibere
cadentis differentia notaretur. Si enim nos
inveriimus differentiam fex tertiorum Mi-
nutorum , quibus pondus motu naturali ci-
tius terminum fuum confequitur , quam
pendulum ; certe hanc differentiam pro />f «-
dulorum longitudine femper crefcere, nulli
dubium efie debet. Idem accidit in binis
giobis aeqviaiibus , at ex differenti materia
compofitis ; qui fi ex alto non adeo magno

qutnque momentorum , id eft , inaequaiium ! fpatio dimittantur , tum iftus , queis iiori-
datorum temporum duratione , pondus 2 j- • zontaii piano impinguntur , tum ocuius.

fpatii partes fuperabit, uci ex ligura liic ap-
pofita patet.

eosfimui&eodemtempore adpianum per-
venire judicant : cum tamen experientia

Idem aiiquo modo dicendum eft de motu ad 600 paimorum aititudinem fafta , nota
pendulorum per Semicirculum agitatorum. biiem vaide & fenfibiiem utriufque mottis
Dixi aliquo modo , <^\i3.cum pendula dupiici differentiam conftituat , giobo piumbeo
/wo^a, «^;f«rtf// videiic.defcendendoperqua-lfemper Minutis nonnuiiis primis antici-
drantem , & violento adfcendendo per eun- 1 pante , globum ex ieviori materia conftitu-
dem ferantur ; fequentur pendula rationem tum. Quod fi iioc in 600 pedum aititudine ;
projeftiiium furfum,quorum impetus eadem j quid in 1 000 ? quid in 1 0000 > Deinde, quod
proportione diminuitur furfum , qua crefcit ; pendulum non praecise ex adverfa parte ad ul-
defcendendo. Hocpafto/i^^^A/^w AG, exjtimum quadrantis punftum adfcendendo
G deiapfum , veiocitatis augmenta juxtalpertingat , iilius caufam non tantum refi-
eam proportionem augebit , quam iinesj ftentiamexiftimem, fed & ipfam aftivita-
paraiieiae BH, CI, DK, EL, demon-ltem virtutis motricis in ipfo defcenfu
ftrant in Semidiametro A F. Eodem pafto ! adfcenfuque debiiicatae ; & hoc argumento
fendalum vioiento motu ex F, verfus Q^vi- iprobo : Ibi motus majoreii, ubi motiva vis
bratum ea proportione diminuit velocita- imajor; Sed virtus motiva , quae ex Q^mo-
tis momenta , qua defcendendo ea auxerat; vetur in F , ma jor eft , quam quas movetur

D 3 ex

30 MUNDISUBTERRANEI

Se^ 11 ex F in G ; Ergo motus liic erit major. [F G,folus impetnsmovet, &gravitasnofl
Probo minorem ; quia motus in fpatio Q¥ j confpirat, fed refiftit ,• Ergo major motus ex
eft a propriagravitate , &ab impetu conti- Q^in F , quam ex F in G : Quod eratpro-
nue concepto ; atvero, dum moveturper bandum.

C A P U T V.
De MoUt projeclilium parabolico i & iniris ejusefFedibus.

EX hac admiranda motus proportione
notatum fuit^b infignibus hujus tem-
poris Mathematkis , Corpora gravia
nullo ligata vinculo , impulfu projktentis,
ex vi hujus declaratx proportionis , defcri-
bere lineam , nefcio quam parabolam affe-
ftantem. Verum rem paulb altius introfpi-
ciamus : Ci^im enim duo motus in quolibet
projeSio gravi corpore confiderari poffint,
mturalisScvio/entns ; Scnaturalis normalem
motuni appetat ; ■z^/o/i-»^«i' verb motum ver-
fuseampartem, verfus quam grave , obli-
que impulfum eft ; fit , ut inde in oblique
projedis medius quidam motus detur , quo
gravelineam/>62ri3/^o/^verifimillimam,juxta
datasinprsecedentibus proportiones motus,
defcribat. Verum rem in tormento bellico
oftendamus. Supponamus igitur , lineam
T O refefre tormentum Ij^llicum fitu Ho-
rizonti parallelum, vef quovis alio fitu,
cujus orificium fit O : globus itaque vi pul-
veris accenfi , fi nuUa gravitate polleret,
neque aerem refiftentem haberet , refta li-
nea liaud dubie tandem uniformi motu ter-
minaretur in Q, cum nullam , quas ab in-
cepto motu eam retrahat , remoram inve-
niat. at cum infita gravitate Centrum per
normalem iineam appetat ; fit , ut ab in-

V D d

N O H

M R Q

Aat I XVR.H y

choata linea T O , vi gravitatis , dimotus,
mediam quandam viam feftetur. Sit itaque
tempus , quo globus percurreret TO divi-
fum in quatuor partes sequales , ajquipoUeat
hoc tempus in Ma/ca Notx D longse,lintque
partesdivifsOH, HM, MR, R(\ Cer-
tum eft , per fingulas hujufmodi partes glo-
bum uno tempore Mujico , ute latere patet,
tranfire : Si, ut dixi , non efTet gravis , nec
ulladaretiirmedii refiftentia: Verumquia
gravitas eum verfus Centrum impellit , po-
namus graviratem eo tempore , quo globus
moveturperOH, alineaOQglobum di-
movcrefpatiolinejc OB, quxeftparslineae
normalis motus O X. pari pafto per pun-
c1:um H tranfeat linea H V parallela ad
OX; ficuti etiara per punfta M R Qjiu-

cantur M R , R H, Q_Y , omnes & fingulse
inter fe , & ad O X parallelx ; fitque di-
motio globi a linea OQ^mox ubi lineam
M R attigerit, tanta , quanta eft portio O L,
hormalislineseOX ; & dimotio globi ali-
nea O Q_, mox ubi lineam R H attigerit,
tanta , quanta eft O P ; & dimotio globi a
lineaOQ^ mox ubi lineam QY attigerit,
tanta fit, quanta eft linea OX normalis:
ducanturque deinde per punfta O B L P X
ad O X normales & parallelje inter fe S F,
E K , Z C , A Y , aliaeque ad T O normales
parallekTA, Da,GT,NI. Hispofitis,
globus dimovebitur a linea O Q_^, interim
dum con^ciijpatium OYi , quantitate lineas
O B vel H F , quse uti latera oppofitafunt in
parallelogrammo B H , ita quoque squalia
fint : parrpafto, interim dum globusmove-
returperHM, dimovebiturab OM, inK,
&perMRinC, &perRQjnY. cumque
hujufmodi dimoti globi fpatia fint aequali^
fpatiisOB, OL, OP, OX, ideft , dum
incrementum fumunt fecundum quantita-
temlinearum OB,BL,LP,PX, necef-
fario fequitur illas augmentari juxta feriem
numerorum imparium ab unitate conri-
nuatorum. Si ponamus itaque O B. i. erit
BL. ?. LP.f. PX.7.velOLerit+. OP. 9.
O X. \6. at hoc eodem pafto procedunt
quadrata OH, OM, OR, 0(^; vel BF,
L K , P C , X Y , qiiae illis aequalia funt , ut-
pote oppofita parallelogrammorum latera.
Cum itaque Qiiadratum B F fit i , erit Qua-
dratum L K 4, & P C quadratum 9 , & X Y
quadratumid. fietque ut OX ad OP,ita
XY adquadratum PC ; & ficuti OPad
O L , ita quadratum P C adquadratum L K;
& ficuti L O ad O B , ita quadratum L K , ad
quadratum B F. Si itaque defcriberetur
)\xxtz^\xn^z OY femiparahola, vel integra
parahola A O Y (quje per pundlum O tranfi-
ret , & per punfta A Y) , Quadrata quoque
intraOX, ^ paraholam AQY intercepta,
eandem ad invicem habebunt proportio-
nem , quam inter fe habent O X, O P, O L,
O B ; ut in Arte Lucis ^ Umbriz Cap. de Conicis
SeElionihus , fuse oftendimus. Erunt itaque
latera horum Qiiadratorum congrua lateri-
busPC, LK, B F, &lateribusPZ, LE,
B S. globus igitur in pundis O F K C Y erit
femper in parohola A O Y. Qiiodidem de
quacunque z\tQ.x:2iproje£lione corporis gravis
demonftrari poteft. Globus ergo ^rojetlus
motu fuo afFeftabit paraholam : Quod erat
demonftrandum.

Dixi , affe^ahit paraholam, quia uon ar-

bitror

LIB. I. CENTROGRAPHICUS.

€ap. V,

bitror liujufmodi lineam a proje£lis caufa-
tam , efle paraholam perfetlam , uti plerique
hujus temporis Mathematici GalUaum fe-
cuti exiftimant ; fed efTe quid fimile. Ra-
tio dubitationis mes eft ; quod non habeat,
ex quo generetur; omnisautem parahola
originem fuam habet ex feftione Coni. In
prcjetlilihus autem nuUaConi feftioconci-
pi poteft , quemadmodum in Sciatherico
negotio, ubi kix, &:umbracircuitjbusfuis
veros Conos fundant , qui deinde Conoto-
mo plano Horizontis fefti omnis generis
feftiones Conicas producunt. Ubi itaque
fundamentumConicarum fedionum deeft,
ibi verx quoque feftionum affeftiones con-
cipi nulla ratione pofTunt. Sic in chorda
grandiore & ponderofiore , fi ex duabus fuis
extremitatibus fufpendatur , folet illa ob
fuuni pondus nonnihil inclinari deorfum
in medio , ac eflicere curvam figuram ; qux
nefcio quid paraholkum afTeftare videtur,
nec tamen proprie/^^rd/^o/^dici poteft, cum
fundamento careat , quo generetur , vide-
licet Cono. Si enim vtraparahola eflet , non
foret ratio , cur non etiam hyperbolani &
ellipfin , flmilefque Figuras produceret,
quarum tamen nullam in hujufmodi effe

bile normaliter & naturaliter dilapfum. Ita Corollar,
Galilaus caererique ejus fedatores , Gajfen- Gaiikus.
c/us, Torricellius, Cavallerius ; putantque rem GafTendus.
fe demonftrarepofTe in exploflone tormen- lius""^^ '
torum exarte parahoLica feuignium projetli- Cavalkrius.
lium, utiexfalientiumaquarum motu, quae
omniz. paraholam defcriberevidentur. Alii
putant, hoc contingere duntaxat inpyro-
bolo & aquarum faltu declivi motu ex-
cufTo ; in Horizontali vero motu , non tam pa-
raholam , quam figuram quandam ex circu-
lo&reftis lineis conftitutam efficere arbi-
trantur. Qiiicquid fit , resnonpaucasdiffi-
cukates habet , quas hoc loco enodandas
duxi, ut quid deniquefentiendumfit, co-
gnofcatur. Certum enim eft , xxtifupra quo-
que innuimus, GeometricispriMcipiis,ta.m.et{i
Phyficis rehus hciic ea applicentur, itata-
men comparatum effe , vit rigoris Mathema-
tici in Demonftrationibus leges fervare mi-
nime poffint ; cum fenfibili tantum expe-
rientia notantur , quse cum fallax fit, & fen-
fus utphirimum decipiat , fieri non poteft,
ut iis infallibilis fides adhiberi poffit. Sed
antequam ulterius rem deducamus , hoc
loco primum vifum eft , Demonftrationem
adducere , quam Cavallerius, Galilcei princi-

i\\s , uti nec m proje£iihhus aut chordis j pia fecutus , ponit , & deinde noftram fup

fpontaneo pondere tenfis, videre eft. Quod
vero proportiones imparium numerorura
huic exa6te quadrent, a pofteriori eft : Cum
enim \\\x)\\{moda projtciilium linese ,paraholce
fimillimae fint , ita paraholis veris , facile
applicari poflunt. Eft enim Geometricis&i
Arithmeticis rehus ita comparatum , ut Phy-
ficis rehus quibufcunque facile applicentur,
etiamfinullumin Phyficis demonftratarum
affedlionum fundamentum fit.

COROLLARIUM.

ponemus , ut quid de utraque fentiendum,
cognofcatur.

Cavallerius , uti & Torricellius , paraboli-
cum projedilium motum demonftraturi , fic
ratiocinati funt : Cum duo motus in quo-
libet proje£io gravi corpore confiderari pof-
fint, naturalis&violentus; normalem ve-
ro naturalis ad Centrum appetat ; violentus
furfum verfus eam partem , verfus quam
grave corpus oblique impulfum eft : fit ut
inde in oblique proje£lts medius quidam
motus , quo grave Uneam paraholicam defcri-
Hinc patet quoque diadromos , qui in jbit, juxtadatasimpariumnumerorumpro

portiones
la

Diadromi

chordarum chordarum tenfarum incitatione notantur,
paraboli- Viow paraholas , utquidamvohierunt , Ma
cum quid thematicasA&ictihexe.-^ fed nefcio quid /"d-/-^

per fingula fpatiorum interval-

quse proportionibus correlpondeant,

|defcribat: illudque in tormento bellico.

ipc antes. ^^^^^^^ affeftans , ea prorfus ratione , ut de i pyrobolifque demonftrant. Supponamus

itaque lineam T ; referre tormentum belli-
cum fim Horizonti parallelum , vel obli-
quo fitu,perindeeft,cujus orificium fit T.
Globus itaque vi pulveris accenfi , fi nulla
gravitate polleret, neque aerem refiften-
tem haberet , refta linea T O haud dubie
tandem uniformi motu terminaretur in Q,
cumnuUam, quseab inceptomotueamre-
trahat, remoram inveniat ; at cum infita
gravitate Centrum per normalem lineam ap-
petat, fit utabinchoatalinea O Q_vigra-

chorda di(5tum eft
Mobilei)/o- Moderni Philofophi ex moxu prvjeBilium,
Unier in ai- expetientia dofti putant , mohile oblique &
fum a» "J violenter excuffum in akum , tum in ad-
aiifcm^u i^ fceufu ,,tum iu defcenfu veram & perfedam
peffcaam paraholam defcribere ; cujus axis fit media
paraboiam lincanormalis exvertice/'4/-a/5o/^ infubje-
<R:am horizontalem lineam , quam ordina-
tim applicatam Conici Scriptores appellant,
dedufta : qvi2 uti ordinatim applicatse /Vi^i
•vli ogOsL? infiftit , ita totam paraholam bifa-

riam fecat : ut adeo adfcenfus mohilis per vitatis dimotus globus , mediam quandam
unam paraholce medietatem , violentum, jviamfeftetur. Sit itaque /m/«j quo globus
per akeram , naturalem wo/aw fortiatur ; percurreretOQ^divifum inquatuor partes
ideoquemotustotusexviolento& naturali Isquales; sequipolleant vero fingulas partes
conftitutus effe cenfeatur : putantque tan- OH,HM, MR,RQ_, uni Minuto lecun-
/«wmobile/d^M^/iori^infumereinadfcenden- do. Certum eft, per fingulas hujufmodi
do , & tantum in defcendendo , quantum partes globum uno Minuto fecundo tranfi-
peraxim/ar<z^o/<g temporis infumeretmo-jre; fi, utdixi, non efTet gravis , nec ulla

MUNDI SUBTERPvANEI

Sea. 1 1. daretur medii refiflentia. Verum quia gra-
vitas eum verfus Centrum impellit , pona-
mus gravitatem eo tempore, quo globus mo-
vetur per OH a lineaOQ^globumdimo-
verifpatio line^ O B, qvix eft pars lines
normalis motus naturalh O X.Pari pafto per
punftum H tranfeat linea H V , parallela
adOX. Sicutietiam perpunda MR Q^du-
canturMR, RH, QY, omnes& finguls
inter fe , & ad O X squidiftantes ; fitque
dimotio globi a linea O Q^, mox ubi lineam
MR , in K , attingit , tanta , quanta efkpor-
tio O L in normali O X ; & dimotio globi a
linea O Q^, mox ubi lineam R H attigerit
in C , tanta quanta eft O P portio in nor-
mali linea O K ; & dimotio globi a linea
O Q_, mox ubi lineam QY attigerit in Y,
tanta , quanta eft O X normalis. Ducantur
deinde per punfta OBLPX adOX nor-
malis & parallelas inter fe , S F , E K , Z C,
AY, alixque ad O T perpendiculares &
parallels inter fe T A , D A, G T , N I, H V,
M R , R H , Q_Y. His pofitis dimoveatur

X V B^ H

globus a linea O Q, interim dum conficit
fpatium O H , quantitate linea: O B , vel
HF , quae uti inparallelogrammo O F late-
ra funt oppofita , ita 8csqualiaifunt. Pari
pafto, interim dum globus movetur per
H M , dimovebitur gravitatis impiilfu a li-
nea OM in K, per lineam FK, «Sc ex K
in C , per K C , & ex C in Y per lineas nor-
males M R , R H , QY. Cumque hujufmo-
di dimoti globi fpatia comparata ad perpen-
diculares fuas , fint jequalia fpatiis O B,
O L , O P , O X , id eft , dum incrementa
velocitatis fumuntur fecundum quantita-
tem linearum OB,BL,LP,OX, necef-
fario fequitur , illas augmentari juxta fe-
riem numerorum imparium ab unitate
continuatorum. Si itaque OB lineampo-
namus efCefpatium unum , erunt B L triafpa-
tia, L P quinque , P y^feptem ; vel, quod idem
eft , erit O L , ut 4. O P ut 9. & O X^ ut
x6. At hoc eodem pacto proceduntlines
OH, OM,OR,OQ^, velBF,LK, PC,i
X Y , ipfis xquales ; quia latera funt in pa- '
rallelogrammis oppofita. Ergo cum qua-
dratumlinea; BFfitut r. eritquadratumli-
neae L K , ut 4. & quadratum linex P C , ut
9.quadratum deniqueX Y, ut i6. fietque
utO X , adO P , ita XY adP C, & ficuti
OPadLO, ita PCadLK; &ficutiLO
ad B O , ita L K ad B F. Si itaque defcribe-

retur juxta punfta O'? Y^CY femiparaholaCoroll
vel integra parahola A O Y , qu3E per pun-
dum O tranfiret , & per punfta A Y ; latera
quoque quadratorum , id eft , lineae O Y,
P C , L K , B F , vel ex oppofita parteX A,
P Z , L E', B S , hifce sequales , intra O X,
Scparaholam A O Y intercepta , eandem ad
invicem habebuntproportionem, quamin-
ter fe hdihent fpatia OX,OP,OL,&OB.
Globus itaque per punfta AZESO fur-
fum , uti «Sc deorfum per pundla F K C Y de-
latus , perfetlam defcribet paraholam , tan-
tumque temporis infumet ex P in X naturali
motu\2Xx\s : iterum , tantum temporis exZ
in E , adfcendendo ex Ain Z , & hinc in E,
&exEinS , &inO , quantum temporis in-
fumit ex XinP , & hinc in L, &ficdein-
ceps ex Lin B , & in O , violenter & verti-
caliter expanfus. Iterum , ex O in F , & hinc
in K C & Y naturali motu defcendendo tan-
tum temporis infumet , quantum ex O in B,
& hinc in L P , & X , naturali motu dilapfus.
Cum iraque globus quifpiam per lineam
O X naturali motu dilapfus fpatia O B , B L,
LP, PX conficiat, juxta numerorum im-
pariiim proportionem ; certe ejufdem pro-
I portionis legem in fpatiis paraholtz O F, F K,
!KC, CY, utfervet, necefi^e eft : Quod
I erat demonftrandum.

I Atque hxc eft Demonftratio Cavallerii,Cvii\ktm,
j qua pvitat fe demonftrare motum proje^iilium
! non aliud , quam paraholam defcribere ; In-
geniofum fateor inventum , fi Phyfica motus
ratio ei correfponderet , aut fi experientia
certo fibi conftaret. Verum cum fupra
oftenderimus, mohilis (emitzm juxtaimpa-
rium numerorum proportionem , necdum
Mathematice efi"e demonftratam ; certe haec
demonftratio , fi pro Gsometrica accipiatur,
'nunquam peritis fatisfaciet; cum femper .
animus circa fallaciam experimenti dubius
& anceps haereat. Sed examinemus fingu-
las Demonftrationis partes.

Putat itaque , imo fupponit Cavallerius^
motum glohi ex tormento , horizontali fitu
direfto,excu(ri,incipereab O verticepara-
holce , quod omnino dici non pofTe expe-
rientiadocet; quse evidenter totumdifcur-
fum & demonftrationem illam falfo niti
fuppofito convincit ; cum glohus non mox
ac extra tormentum exivit , paraholam de-
fcribere incipiat , fed aliquantum reftasli-
neas in motus fui impetu afFeftare videa- .
tur ,tunc Aem\\mi{\paraholaioxm2iminc\xr:-
vetur. Deinde non videtur confonum , glo-
hum per fpatia temporis sequalia , aequales
conficere partes lineaehorizontalis , uti ipfe
fupponit; ci\m in omni projetlili mobilia
femper lentius & lentius moveri videantur,
ut ad fenfum patet. Conftat etiam, quod
quemadmodum in motihus naturalibus ve-
locitas femper augetur , ita in violentis
femper minuitur. Ponamus itaque orifi-
cium tormenti conftitutum effe in T; glohus

ali-

LIB.I. CENTRO

€ap. V. aliquoufque reftam lineam affeftabit , quo-
ufque vi impreflalanguente, paraholtz for-
mam aufpicetur : neque fpatia illaTD;
D G , G N , N O , agualia affumi poffunt,
ob rationem didam : cum in TD fpatio,
globus incitatiori motu feratur , quam in
D G, & in hoc incitatiori , quam in GN,
&ficclereliquisfpatiis : atque adeo prorfus
fefehxcfpatialiabere debeant, ficuti in li-
nea OXfpatiaOP, PL, LB, BO, inter
fe insqualia. Nulla itaque ratione dici de-
bet, autfupponi, glohum infmgulis aquali-
lus texxvpovis fpatiis , aquales in linea hori-
zontaliconficere partes , ad arcus paraholce
comparatas. Deinde incertum efl , utrum
partes parahoU OF,FK,KC,CY, quae
partibus OB,BL, LP,PX,in linea X O
verticali refpondent , eodem prorfus tem-
pore tranfeant , quo grave quodpiam per-
tranfitpartes di^tas lineas O X. Experientia
enimdocet, glohum aut pyrobolum nioxut
extinfta eit vis imprefTa , non amplius pa-
raholx femitam tenere , fed refta deorfum
tendere , & perpendiculari motu terram fe-
rire; quodmaximecontingitinultimo mo-
tus fui fpatio : in paraholam autem nihil re-
■ ^ilineumcaderepoteft. Undefequiturlu-
culenter : in ultimo motusfuifpatio pyrobo-
lum multo incitatiori motu , utpote natu-
ralij' defcendere, quam in reliquis fpaths
paraholce C K , KF , F O. Cum itaque mo-
bile inpartibus lineasOX, utpote naturali
appetitu in Centrum latum , velocius mo-
veatur, quam in. parahola ^znihns exvio-
lento & narurali compofitis ; fequitur ne-
ceflario, majoremin hifce moram quam in
illisfacere; cum& oblique tendant, & re-
fiftentiam tum aeris , tum violenti motus
fuftineant. Quod fi experientia nobis con-
llaret aquulitas horum motuum , certe vel
ipfe libenter illis fubfcriberem-,fed cum huc-
ufque nullus fit , qui experientiam in nego-
tio tot oculorum Ivdibriis expofito fecerit,
certe demonftratio certa de iis tradi non
poteft: atqueadeo veritas hujvisphaenomeni
in profundo adhuc latet : neque concipipo-
teft , quomodo ^lohus ex orificio tormenti
in Oconftituto , tantam alinea declinatio-
nem fubeat , ut mox parahoLm defcribat
O F , cum , uti mpra dixi , is in prinii impul-
fus fui violentia , nefcio quid reftilineum
defcribat, donec vi languefcente , tandem
in paraholam fe conformet. Sed , ut dicam
quodfentio, experientiismagis verofimile
videtur , fi tormentum horizontali fitu con-
ftitutum explodatur , futurum , ut ftatim
ab QgxeGvi glohus pro impulfus rationeali-
nea refta A B , non ftatim declinet , fed ali-
quoufque propter impetus vim refto trami-
te feratur, utiin Unea ACapparet; donec
languefcente impetu qlohum in parahoUcum
quoddam fuumpondusurgeat, atqueadeo
vertex parahola minime in O , uti in preece-
ienti Figura Cavallerms pofuit , fed in V
TOM.L

GRAPHICUS. 33

conftituendis fit ; ex quo deindepro duran- Corollar,
tis impetus ratione , alterum paraholce latus
O S defcribat. ubi vero impetu languefcente
paulatimvis impreffaextinguitur; tumve-
r6nihilampliuspdr<7^o/ic«w , fed prorfusre-
ftilineum defcribit , naturali »»0/« , id eft,
per*pendiculari, terramferiens.

Sit orificium tormenti A , quod explo-
fum ex A ufque in C nihil paraholicum de-

fcribit , cum glohus tangentis A B paralo"
lce partem ufque in C , inde verb putaticiae
paraholce arcum ufque ad V verticem ejus,
& hinc alterum paraholce arcum ufque inT
format ; ubi deficienteimpetusvigorereli-
quum fpatium T S , fub reftae lineae ratione,
portionem x.2Lngenzis paraholce BS conficit,
aut eidem parallelo tramite defcendit. Etli-
cet omnibus paraholicum quiddam mobile
decircinarevideatur , idtamenvere/^^i/vj^ff-
//«:«wnoneft ; cumtaminprincipio, quarti
in fine motusglohi fiatper tangentes paraho-
lce A B & B S ; quod abfurdum eft , cum tan-
gentes paraholce , paraholam nifi in pundlo
tangere non poflint. Neque dici poteft, glo'
hum ftatim ab egreflii tormenti in lineam
Curvam fenfibilem inclinare ; experientia
enim docet , glohum explofum in pundum
metae etiam ad ducentos paflus diftantis , in
finefubinde vixfenfibilem arcum defcribe-
re ; fubinde etiam prorfus fub linea refta
pro ratione velocitatis feu impet^s , juxta
vifualis lineje femitam , in pundlum metas
tendere ; deberet autem globus , ut paraho-
lam veram defcriberet , ftatim a primo
egrefTus fui momento de punt^lo in pun-
6tum , paraholce defcriptionem inchoarej
quod contra experientiam eft. Sicuti itaque
reftilineum cum curvilineo in motu proje^i-
//«w confunditur , ita fruftra quoque fub iis
quifpiam paraholtcas rationes quaerat. Ac-
cedit , quod hujufmodi parahola , uti paulo
<2»/?di(?tum eft, nonhabeat, aquogenere-
tur ; omnis autem parahola originem fuami
habet ex feftione Coni ; in projeftilibus
verb nulla feftio concipi poteft , quemad-
modum in Sciatherica theoria , ubi lux c*^
umbra circuitibus fuis veros Conos fun-
dant, qui deinde pro fciatherici plani ra-
tioneomnisgeneris feftiones Conicaspro-
ducunt. ubi itaque Conicarum feftionum
fundamentumdeficit, ibi veraequoquefe-
E ftionunS

MUNDI SUBTERRANEI

SeSl.lI. ftionum affeAiones concipi nulla ratione
poflunt. Si enim paraholam veram grave
quodpiamviolento motu circulatum defcri-
beret , non efTet ratio , cur non eadem ra-
tione & circulum, & hyperbolen aut ellipfin

A V, ita quadratum C G ad quadratum VE : CoroSar-
acproindelinea AEF G,non e.^parahola.

Sitjam, fi fieri poteft , hyperbola; aflu-
maturveroliujusdiameterpartium 8 , qua-
lium ACeft 10, & AV.2. Igitur triangu-

defcriberet ; quorumtamen in proje£iilihus j lum redlangulum contentum fub A V , &

nullum veftigium apparet. Sed ut veritas
rei luculentius pateatj, eam hoc pafto de-
monftrandam duxi.

Sititaquein^/-4/f«/i/"/^«r^linea AX li
nea verticalis motum naturalem exhibens,
linea vero A B, lineam horizontalem, juxta
quam molile ducitur ; fiat deinde arcus ex

punfto X defcriptus , &:rit A I ; linea quo-
que horizontalis A B in aliquot aequales pe-
des dividatur A L M N O P B -, lineifque du-
€iis perpendicularibus in lineam horizon-
tali A B parallelam , nafcentur fex Qua-
dratainterfesequalia AQ_, LR, MG, &c.
His pofitis ; Dico , primum in linea motus
proje^iorum non efte circulum , neque/»^ra-
holam, neque hyperbolen , neque ellipfin.

Quod non fit circuhs , ita demonftro.
Quoniam enim triangula APT , AEV
funt fimiiia , erit E V ad A V , ficuti A P ad
T P. Eft autem T P pars quinta linea: A P.
Ergo & A V , quinta pars erit linex E V.
Et quoniam quadratum E V , vel AL eft
OEquale reftangulo contento , five paralle-
logrammo fub A V & linea A P comprehen-
fo ; E V verb afiiimpta i o partium fit , qua-
liuni A V eft 2. erit hujus Complementum,
videlicet linea AP partium yo. & tota dia-
metros partium f 2. Rurfum , quia C G eft
tripla A C , illius vero quadratum aequale
redlangulo contento A C , atque hujus com-
plemento ad diametrum circuli ; eft vero

latere compofito ex A V atque diametro
Figurae, eritpunftum 20; triangulum vero
contentum fub A C , atque fub latere com-
pofito ex A C , & diametro ejufdem Figu-
XX punftum 1 80. hujus vero ratio ad illud
noncupla. Eft autem quadratum quoque
femiordinatx C G , ad femiordinatje alte-
rius V E quadratum ; eo quod latus C G fit
triplum lateris V E. Cum itaque eandem
rationem ad fe habeant redlangula fub
fegmentis axis hyperholce, quamhabentqua-
drata femiordinatarum ; erit permutando
eadem quoque ratio reftangulorum fub
fegmentis axis hyperhola ad quadrata fua-
rum femiordinatarum , ac proinde punfta
E G in eadem hyperhola. Rurfum verb quo-
niam A O S , A R F , funt triangula fimilia,
& AO quadratum OS , erit quoque AF
quadratum A K , & A Kpartium 5-, qualium
KFeft 20. triangulum ergo reftanguhim
contentum A K , atque latere compofito ex
AK & diametro Figuras , erit partium df ;
reftanguhim verb contentum A V, & latere
compofito ex A V, atque diametro ejufdem
Figurse, partium 20; eft autem ratio 5 f ad 20
minor , quam fit quadrati K F ad quadratum
VE.Igiturpermutando,non eadem eft ratio
reftangulorum fub fegmentis axis ad qua-
drata femiordinatarum : Acproindepund:a
E F non continentur in linea hyperholce.

Demum neque ellipfm efl^e hanc lineam
motus, itz. probatur. Producatur A in Z,quam
fecatlinea perpendicularis I Z. Cum itaque
in Lgravitasfiatsequalisimpulfui ; eritlZ
major omnibus reftis , quje ex linea motus
cadunt perpendiculariter ad diametrum
AZ ; acproindeeritfemidiameter Figurae,
M verb I Z aequatur femidiametro A Z,
oportebat verb efie inaequalem ; Non itaque
pundla A E F G H I in f ////>/5 continentur.

Patet itaque ex dicl:is lineam motus in pro-
jetiilihus nullam ex Conicis feftionibus de-
fcribere.Concludendumitaque eft, lineam
w(?/«j,quam mohile quoddam defcribit, non
homogeneo wo/«procedere, fedheteroge-

quadratum C G partium 900, & A C par

tium 10 : erit ergo refiduum fegmentum jneo, i^eft, exw^^^/^refto&circulariinfen

partium 90 : totavero diametros 100 par- j fibiliter mixto. Nam fi proportio motus na

tium : eft verb eadem quoque f2partium.
Non itaque linea motus A E F G H I eft pe-
ripheria circuli.

Sedneque/^ara^e/jcfrepoteft. Sitenim,

turalis & violenti juxra numerorum impa-
rium proportionem certb & Geometrice no-
bis conftaret, &^vera daretur ejufdem De-
monftratio; certetunc, quaecunque hucuf-

fifieripoffit, VmQzparaboliC ; erit itaque ut quediftafant, reftefehaberent. Verunta-
refta AC ad reftam AV, ita quadratum i men cum nulla , meo quidem judicio, ve-
femiordinatse C G , ad quadratum femior- rior&proximioradwo/^wjrationemdemon-

dinats V E ; & quia C G eft tripla , E V
eric ejus quadratum noncuphim ad ilhid
quadratum. At verb A C ad A V eft ut i o
ad 2. hoc eft,quintupla; non igitur ut A C ad

ftrandam proportio aftignari poftit, vel huc-
ufque affignata fuerit ; illa legitime , uti in
omni negotio mechanico , uti poterimus ; uti
infequentibusdefado utemur.

%>. I.

LIB.I. CENTROGRAPHICUS.

S E C T 1 O III.

ARTIS COSMOCENTRIC^

P R A C T I C A,

S I F E

Vtilttates qu3s ex (^ofmocentrica Arte dcduci poffunt.

Caput Unicum.
Qmmodo Velocitas motus gravium ad Centrum determinari pof^it.

Uamvis in fuperiorihus clare often-
derimus , proportionem motus gra-
.vium^^Centrum , juxta numerorum
abunitateimpariumincrementum , Geome-
trich demonftrari non pofie ; quia tamen,
hacproportione, verofimilior & verovici-
nior necdum afTignata eft , illa a plerifque
fere liujus temporis Philojoplm ^LMathema-
ticis tanquam vera fupponitur , & in prafti-
co negotio fine notabili errore , ut pojiea
videbitur , adhibetur.

Hujus itaque diftx proportionis adju-
Merfennus. wi^nto GaliUm , Merfennus , aliique deter-
minare fe pofTe putant , quantum lapis
quifpiam a Luna, Sole & Stelliscadendo
vi{qne2idCentrum Terra, temporis conficiat;
quse tamen res uti exiguis fundamentis in-
nititur, ita quoque nunquam folidam cer-
titudinem in animis fenfatorum virorum
parerepoteft. Quare antequam rem fufius
deducamus, necefTario nonnulla fupponen-
da funt : ut iis pofitis , quid fentiendum,
Leftor dignofcere poftit.

Supponoitaque/ir/w^, lapidemfivequod-
libetaliudpondus , in naturali motus fui de-
fcenfu , 'velocitatuwij.He incrementis eam
proportionem fervare , quam numeri ab
unitate impares ad fe invicem fervant ; un-
de confequenter fupponendum , motus velo-
citatem efte in duplicata ratione temporum,
velita fehabere,uti Quadratum adfuasra-
dices.

Suppono fecundo , Medium per quod^r^-
've quodpiam decidit , debere effe nomoge-
neum , jeque ubique fubtile , nec uilis diffe-
rentibus impedimentis obnoxium ; grave
enim per medium limpidum , quietum,
tranquiHumque velocius defcendere , quam
per medium rofcidum, nebulofum, aut craf-
fiufculo acre ofFufum , experientia docet.

Suppono tertio: Ponderis quoque Caden-
tis conftitutionem cumprimis confideran-
dam. Certum enim eft , & experientia do-
cet , globum five quodvis corpus fphsricum,
vekcius defcendere , quam corpus planum
aut variis angulis impeditum ; etiamfi pon-
dere asqualia fmt. Cohimna queque fecun-
dum fuam longitudinem deorfum perpen-
diculariter delapfa , minus temporis in de-
fcenfu confumit , quam fifecunduralongi-

tudinem Horizontalem conftitura labere-
tur ; quia hoc fitu majorem aeris refiften-
tiam , quam priori pateretur. Pari pa6to
corpora porofa & pumicofa , utifunty^^er
^pumex, aliaque hujus generis innumera,
ex ako lapfa , non tam cito motu s fui terrai-
num aftequuntur , quam minus porofa &
folidiori compage coagmentara ; etiamfi
pondere aut magnitudine SEquipolleant.
Nequeaudiendifuntilli, qui dicunt, glo-
bum ligneum & ferreum feu phimbeum , ex
quavis akitudine demiffa , aequali tempore
terram ferire ; cum in Cochlca 6 Peti i , nota-
bilis akitudinisloco , contrarium omnino
me mukiplex experientia docuerit. Ve-
rumtamen eft, in looaut zco pedum aki-
tudine vix fenfibiliter variare ; fed in nota-
bili akitudine , id quod gravius eft , citius
terram ferit. Siquidem in notabili akitu- -
dine, aeris conftipatio ex ponderis premen-
tis vehementia adeo tenax eft , ut , nift pon-
deris gravitate vix diffindi valeat ; levius
verb corpus non refta defcendit , fed hinc
inde fluftuat , ftipantis aeris cedere , ne-
fcientis, robore varie agitarum. Quodfiin
akitudine 400 pedum id pracftet aer, quid
non prasftabit in 1000, zooo , 3000, &c.
pedum akitudine >

His itaque fuppofitis jam videamus , fi
globus quifpiam ex globo Luns , caeterifque
corporum coeleftium peripheriis decidere
poflit, &fipofIit, quantumtemporisinfu-
meretincadendo. Non ignoro , varios va-
rie hujufmodi tempus determinaffe. Schei- ScheJherH»,
nerus pm2it, globum quempiamfex dierum ,,

^- P .11 -r . ^uantum

tempus coniicere in cadendo ex Luna m timponi la-
CentrumTerm, fedfallitur; Cum Luna in p'' ^ ^""*
Orbe fuo circumlata jequali prorfus motu frun, Te"-
fpatiumillud conficiat. Gravevevb motu na- f^e ca^^nd»
turali defcendens , non sequali rr^otu , fed '"/'""'"'
juxta numerorum imparium proportionem
velocitatis fuse incrementa acceleret. Quae
proportio tunc temporis nondum ipfi fuir
cognita: aliamque wi/zwjproportionemforte
habuere accelerationi ejus congruam. Qali- Galikus.
lceus emendare volens Scheinerum , tametfi
propius accedit ad veritatem, neque is t^-
men eam attigit ; quid itaquenobisvidea-
tur, hoc loco aperiendum duxl.

E 2

Pro-

55 MUNDISUB

^e^.III. PROBLEMA I. PROPOSITIo I.

Quantum pondiis centum libramrn e Calo
LunjE cadens temporis infumat ujque ael
CentrumTerrs, determinare.

SYK

■)o(\to itaque _2;r<3xi^ quoddam velocita-
^tn Yus gradus juxta numerorum impa-
lium incrementa acquirere, & quodfpatia
juxta temporum quadrata crefcant. Sit, verbi

Galikus. gx.glohui quidam , juxta Galilceum, i oo libra-
rum , qui fpatio temporis quinque Minuto-
• rumfecundorum decidat exalto centum cu-
hitis (& hoc fit experientiia Galilxo com-
probatum). dicit , illum manori tempore.\ho-
yaraw , terminum fuum , quiefl, ex Luna in
Centrum Terroe motu iiio conficere. Si enim
nofTevelis, quantumfpatium unius Mmuti
prmi tempore , quK eft doparshoras, confi-
ciat^ hahebis dejideratum tempus , fl loo cu-
litoi (quibus diximus globum cadere fpatio
tcmpons quinque Minutorumfecundorum)
multiplices per quadratum 12, id eft , per
1 44. quia f Minuta fecunda in 1 2 duda fa-
ciunt 6 o Minuta fecunda : quadratum iraque
tempons 5- fecundorum eft 1 2 , qu2 , uti dixi,
jn fe duda , dant 144. haec iterum dufta in
1 00 cuhitos , dant 1 4400 cuhitos , pro tempore,
quo fpatio vmius Minuti primi cadit in
Terram.

Quod fi fcire cupias , quantum diftus glo-
^«ifparii umus /jor^curriculocadendocon-
ficiat; duc quadratum 60 Minutorum pri-
morum in paulo ante inventum numemm
14400, & prodibunt c«/^i// , qui aequivalent
i72 8omilliaribus,^^/ii!/w qucejttum. Side-
nique fcire defideres , quantum fpatii con-
fumat 4 horarum infervallo ; duc quadratvTm
4 horarum, videlicet x6 in 17280, paulo
ante inventum unius /jor^fpatium , & prodi-
bunt 2.76i^%omilliaria, quod fpatium majus
efl Semtdiametro Orbis Lunee. Eft enim juxta
Aftronomorum calculum Semidiameter Orbis
Lu-ncE non nifi \<)6ooo milliarium, five, quod
idemeft, f6 SemidiametrorumTerrce ; con-
tinet autem- Semidiameter Terne 3 5-00 mil-
liaria,unum verbmilliare ^ooocubitos. Si
itaque calculus exafte conficiatur, invenie-
mus , jilohum a concavo Lunce in Centrum
Terrcc decidere minori 4 horarum tempore , vi-
delicet juxta Galilceum tribus horis ai&^:
Cum enim ex fuppofitione globus tempore 5
ex alto decidat 1 00 cubitis , necefiarib juxta
regulam proportionum , trium horarum 2-i
& 4 tempore fpatium conficiet 1 9 (j 000 millia-
rium five f 8 8000000 cubitonim, quod fpa-
tium sequivalet fd Semidiametris Terrre. At-
que hic calculus cum experientia Galilcei
apprime confentit. Sed juxta experientiam

Merfennus.faclamper ^^//«'««^^w , multoadhuc minori
tempore globus illeex concavo /.««(^in Ter-
r<B Centrum decideret. Cum enim experi-
mentum Qalilcei ad incudem revocalTet , glo-

T E R R A N E r

hum , quem Galilceus tempore <; fecmdorum ProhL
100 cuhitorum fpatium conficere invenit,
multo adhuciway«j fpatium videlicet 1 80 cu-
bitoaim, minonVideVic&Ltempore 3 , 4^3, 20',
& non 5, conficere invenit; adeo ut diftus
glohus)\\.xzz obfervationem Merjenni inter-
vallum 108 pedum trihus prxcise jecundts;
&. tandem 300 pedes, id eft, 180 cubitos,
'jtempore conficiat ; quae a Oa/t/at ex-pen-
mento non parum difierunt. Ex qua expe-
rientia concluditur, globum prsfatum ex
Luna ufque in Centrum Terrce cadendo non
nifi tempus duarum horartim 29, 14 infumere.

Problf.maII. Propositio II.

Qjianto tempore <^<:^\}iS quifpiam. cadendo ex
Luna tn Centram Terrs jpatium i/lud,
quod fuperficiem inter^ CentrumTerrae
tnrercedit ,fwe, quad idem ejt , Seitiidiame-
truniTefras, conjiciat , determinare.

"XJ Otandum primo , fub duplici ratione
confiderari pofle motum ponderis in Cen-
trum Terrccprimo-^etxVie^mm inchoationis,
ut dum quifpiam per Divinam potentiame
Centro Lunce globum cadere permitteret in
Centrum Terne; fecundo per medium conti-
nuationis, ut £\ g/ohus quifpiam per Divi-
nam potentiam ex juperficte Terrce , in Cen-
trum Terrce caderet; hic enim motus uti ex
continua velocitaaim augmentationemul-
to celerior eft ; ita breviori quoque tempore
fpatium illud Semtd/ametrt Terreliris confi-
cit , quam fi immediate ex ipfa fuperficie
Centro Terrce illaberetur ; Utriufque motus
durationem hocloco affignabimus , ut diffe-
rentia utriufque motus luculentius pate-
fiat.

Cum itaque in pracedenti Propofitione
oftenderimus , plumbeum g/ohum ex Luna
cadendo in Centrum Terrce intervallum
1 9(^000 milliariorum conficerefpatiohora-
rum 2 , 29 , 1 4 ; a Luna verb ad fuperjiciem
Terrce juxta calculum Merfenni fpatio 2 ho- Merfennus.
rarum ij ,')^. facile cognofces , quantum a
juperficie Terrcc ufque ad Centrum , motu a
Luna ufque in Centrum continuato conficiat.
Si enim motum a Luna ad Juperficiem Terrce
fubtraxeris a rtiotu a Luna ad Centrum Terrce,
videlicet 2 horarum 17, 54, a 2 horarum
29, i4,remahebunti,2d, 18- tempusnimi-
rum quod conficit motus a fuperficie Terne
in C(?w//-«w continuatus. Si verb fcire defi-
deres , quantum temporis a Juperficie Terrce
ufque ad Centrum globus plumbeus dimifTus
conficiat; fupponendum primb , lapidem
tempore unius Minutifecundifpatium con-
ficere 12 pedum, & f tempore, altitudi-
nem 300 pedum conficere ; quo pofito,
juxta prsdiftas operationes lapis feu gtohus
plumbeus Semidiametri lerreftris fpatium
conficiet 19 , 56 tempore.

Pro-

LIB.I. C E N T R O

Ca^.l. PROBLEMA III. PrOPOSITIO III.

Quantum tempons globus plumbeus infumat
ex Solisfuperficie, 6tellarumque Jixarum,
in Centrum Terrs cadendo , determi-
nare.

OUpponimus primo, communi Afirono-
^morum traditione Solem a Centro Terra re-
motum 1142 Semidiametris , quibus fiprac-
diftas operationis regulas applices , inve-
nies, globum, totumfpatium intraCf/^/rww
Terrce & Selisdi^cwm interjeftum undecim
lioris , 15,56' ,48 , conficere ; fpatium vero
inter Solem & Lunam interjeftum , conficere
horis decem , 57 , i x , 54 ; quae fubcluda ab
1 1 horis 1 3 , relinquunt 16, 430. Luna ufque
ad Centrum Terrce. Iteriim glohu. fpatium a
SolevSs^^Z.^fuperficiem Terra conficiet lio-
ris I r , 1 5 , 38 , 57 , qus fubdu^la de 1 1 ho-
ris 13, 56 , 48 , relinquunt 1 7 , 51 , pro tem-
pore , quo didus glolus reliquum itineris a
fuperficie Terrte , in Centrur/i conficeret.

Porro fi quis curiofius noffe defideret,
quantum temporis diftus glohus plumheus a
Iirmamento ufque ad Solem , Lunam & Ctn-
trum Terra infumat, ei primo fupponen-
dum , Firmamentum a Centro Terrce , juxta
jflronomorumtTa.dinonem , remotum 14000
Semidiametns Terra;. Si itaque jiixtQ. Jupe-
rius traditas regulas operams fueris , repe-
Tiesglohum , totumiikidimmenfumfpatium
TiFirmamento ufque adCentrum non nifi;9
horisi9,4t', 57,54Conficere. Spatiumverb
inter So/em & Firmamentum 3 7 horis, 4 , 24,
37 , a'i" , & ex Sole ad Centrum Terrce i hora, 38,
17 5 28, 3'3''. a Firmamento vero ufque ad Lu-
nam 39horis,i4, 58, 30. & a !««<? denique
2.dCentrumTerra\, 43, 27, 54- &a Sole
ufquead£«»^wunahora 33, 33, ■fl, 59'. a
Jirmamento denique ufque ad juperficiem
Terne 39 horis, 19 , 36 , 54 , & hinc ufquead
CentrumTerra 'j ,'.^, i'^'.

Epilogismus Temporis,

Quad globus qutfpiam plumheus ex Terra,
Luna, Sole, Firmamento, ad Centrum
ujque injumit.

A Terra Jiiperficie ufque 2idCentrum 114J'
leucarum (quarum unaqusque jooope-
des habet) fpatium,conficit pkmibeus_g/o-
hus tempore 1 9 , 56 Minutorum.

K Luna ufque ad Centrum 196000 milliar.
fpatium conficit tempore duarum hora-
mm,29, 14.

A Sole ufque ad Centrum 3997000 milliar.
fpatium conficit tempore undecim hora-
rum, 13, 56.

G R A P H I C U S. 57

A Firmamento ufque ad Centrum Terrre Confe^.

49000000 milliar. fpatium conficit tem-

pore 39 horaaim, 19 , 41.
A Firmamento ufquead Sokm fpatio 37 ho-

rarum, 4 , 24 conficit,
A Sole ufque ad Lunam motu a Firmamento

continuato fpatium i horsE, 33 , 33.

A Sole ufque ad Centrum Terrce motu a Fzr<
mamento continuato conficit fpatium

39' 17-
A Luna ufque ad Centrum TerramotU3.Fir-

mamento continuato conficit fpatio^ , 43.
A Superficie Terrce ufque ad Centrum conti-

nuato a Firmamento motu Ipatium 3^00

milliar. conficittempore 5 , 4.
Atque hic eft cakulus temporis , a^od pondus
quodpiam ex cmlejlihus corporihus in Centrum
Terrce lapfum infumit , fi fecundum propor-
tionem numerorum imparium Velocitatis
fuae augmenta acquireret ; quem quidem
juxta experimenta Merfenni ordinavimus, Merfennus.
uti patuit.

C O N S E C T A R l U M I.
Exhocpatet, quam fit incomprehenfi- Veiodtis
bilis humano ingenio velocitas illa , qua glo- dtndsTfu-
hus a Firmamento lapfus, z Juperficie Terrcep^rEde
ufque ad Centrum 35-00 milliar. fpatium,^"*^^^^
nonnik 5- (quae correlpondent fexordina-trum«w*i-
tisvensepulfibus), conficit. Unde velocitatis""^" """^
hujufmodi exceflu muki compulfi , ne in mento. '
abfurda inciderent , aperte hujufmodi mo-
tum negarunt. Ego certo dico , ex tanta al-
titudine, uelocitatem intantum increfcere,
ut nullum fit corpus in rerum natura adeo
folidum , quodexceffivum hujufmodi mottis
impetumfuftinerepoffit ; fiquidem metalli-
cum corpus caloris ex impem fufcitati vehe-
mentia liquefa(R:um , mox refolutum iri ni-
hil dubito. Secundo , nihil hujus velocitatis
motui comparari pofTe , non miffilium, fpi-
culorumque ejaculationem , non avium,
non rots figuli motum , folo Firmamenti
motu excepto, quod fpatio 24 horarumpe-
riodumfuam conficit; cumg/ohus TiFirma-
menio decidens 3 9 horis , 1 5- nimirum horis
tardius terminum fuum attingat , quod eft
Centrum Terrce: atque adeo ex hoc motu Fir-
mamenti velocitas aliquomodo conjiciatur.

CONSECTARIUM II.

Colligeshinc, quamineffabilisfit Spiri- ^-^^^^^^
tualium Subftantiarum velocitas , dum fpa-iium5«^.
tium quodiibet, etiam quantumvis diffitum, ^^^"J^^"^"^
quafi in moniento conficiunt.

Sed hxc degravium iapju fufficiant; quare
adaiia.

E 3

Sectio

Sea.lSf.

MUNDI SUBTERRANEI
Sectio IV.

ARS COSMOCENTRICA,

E T E S T

CENTROSOPHIA APPLICATA.

Propofi
Theon

C A P u

Il^pracedenti 5<?^i<»»^ noftrum de Motus
proportione judicium dedimus ; In hac
Se^ione , ufum & applicationem eorum,
qusedidafunt, explicabimus ; Et tametfi
veras & Geometrkas demonftrationes , res
Phyfiae Mathematkis applicatas ob experi-
mentorum lubricitatem , fallaciafque oc-
cultas (materiae conditione fic ferente)ex-
hibere non pofTmt ; abftrahendo tamen ab
omni medii refiftentia , & ab omni ma-
teriae fallacis inconftantia , hoc loco non-
nviUas Demonftrationes adducimus , qui-
bus Motus localis conditiones , quantum
ad Phj/jcas apodixes fufficit , demonftre-
tur , ne quicquam modernis Mathemati-
mprasjudicaflevideamur; quodut ■^^■^^^^/'«i
fiat,

Suppono I. In omni Motu locali tum na-
turali, tumviolento, velocitatismomenta
fe habere , uti numerorum ab unitate impa-
rium incrementa. II. Spatia fivelineasde-
fcensus gravium efte in duplicata ratione
diuturnitatum feu temporum ; five , quod
idem eft , Incrementa velocitatis eandem
rationem habere, quam tempora ad qua-
dratum.

Propositio I. Theorema I.

Motus per lineam verticakm ©" lineam incli-
natam, quorum terminos conjungit linea re£ia
perpendicularis ad lineam inclinatam , inter
fefunt aequales.

QUando dicimus Motus hoc loco fum-
ptos efle aquales , non quoad velocita-
tem , fed quoad durationem diftum volu-
mus ; certum enim eft , tardius fupra pla-
numinclinatummobilia cieri , quammotu
naturali per verticalem. Defcendat itaque
mol>ile quoddam per C in D , alterum vero
aequale per C in A, illudper lineam vertica-
lem , hoc per inclinatam. Determinetur
quodlibet in linea perpendiculari C E pun-
Aum, verbi gratiaE, a quo ad i»c//;?<j/<j»j
C Anormalis dudairt D terminum often-
dit lines C D , fuper quam mohile devoki-
tum cequale tempus infumit , ei motui , qui
fit per lineam verticalem C E ; quoniam
enim triangula A D E , A E C funt jequian-
gula & fimilia , erunt anguli A D E &
A E C squales , nempe refti, & E A D com-
munis. Sicut ergo A C ad A E , ita A E

ad A D , unde
tempora funt
aqualia per A
D&CD.Mdr-
cus Marci alia
ratione hoc
idem ingenio-
fe demonftrat;
ait enim im-
pulfum corpo-
rum per pla-
num inclina-
tum devoluto-
rum augeri in
ratione diftantiae Centri cujufcunque corpo-
ris gravis ab hypomochlio. Sit in Figura
globus devolutus ex A in D , fitque linea

Marcus
Marci.

hypomochlii EF, Centrumgravitatis Glohi
I, diftantia a Centro I & a linea hypomochlii
EF, fitlZ; eritergout DI majorimpul-
fus , ad minorem impulfum D Z , ita motiut
in A E ad motum in A D ; funt enim trian-
gulainterfefimilia , & confequenter late-
raanaloga, latus quidem I D , lateri AC,
& E Z , lateri A E. Ergo ut C A ad E A ,
ita ID,adlZ; &utiAEadAC; ita ID,
adZD.

Propositio II. TheoremaII

Motus perplanum minus inclinatum eft velo-
cior motu per planum magis inclinatum , in
ratione quam hahent Sinus complementi illa-
rum inclinationum.

"^Ocamus hoc loco lineam, feu planum
^ minus inclinatum , iUud , quod minus a
linea verticali feu perpendiculari recedit;
planum vero magis incltnatum dicimus , quod
magis a perpendiculari recedit. Hocpofi-
to; Ducanturexpunfto ACirculi ALTR,
lineac AB, AC, AD, AE; fitque linea
horizontalis A B , verticalis A T, feu, quod

idero

LIB.r. CENT ROGRAPHICUS. 59

tap, I. idem eft , diameter Circuli. Dico , idem 1 A S ; & uti R O jequalis S O ad o/S , ita A T Propofit.
mobile, verbi gratia, Globum O in didis | diameter ad fubtenfam AR ; fed uti AS

[ & A R ad invicem fe habent , ita illarum
j femifles A L , A M Sinus aneulorum A PL,
1 & A P M , jEqualium videlicet angulis
iATS,&ATR, obparallelasTS, PL, '

6 TR&PM , & funt complementa tndina-
tionis planorumT AS , & TAR: Ergo uti

07 ad fl/3, ita Sinus compkmenti angulomm
incltnationis ad fe invicem : Quod erat
oftendendum.

Propositio III. Theorema III.

Mobilia ex eodem pun^o devoluta per lineas
Juhtenfas circuli, qua plana inclinata refe-
runt , eodem temipoTeJpatiafukenfarum,
quo mohilia per diametrum circuli motu tta-
turali deorjum lahentia , conficiunt.

C It Circulus B C A G , cujus Diameter B A,
^SuhtenfiB vero ex Bpunfto in Circuli^eti-
pheriam du(ftaj, qux p/ana inclinatateietxm.

lineis inajqualiter moveri , vehcius quidem

in A E plano , quam in A D , & in hoc velo-

«aiquamin AC, &ficde casteris; ita qui-

demut glolus tantb femper moveatur fupra

flanum aliquod minus inclinatum velociuSf

quantb idpropius ad lineamverticalem feu

perpendicularem accedit ; tantb verb tar-

dius , quantb illud ad planum horizontale

propiusacceflerit: atque adeb haberefefe

velocitaiem in linea inclinataK^, 3idveloci-

tatem in linea A D , ficut fefe habent Sinus

anguli AT S, ad Sinum anguIiATR. Ex

pun(S:is enim contadus globi QR S , du-

cantur in T lineae normales Q_T , R T , S T;

deinde ex iifdem punclis contaftus QJR S

ducantur alias linese ad A T diametrum Cir-

culi parallelae QG , S H , R I , quae vocen-

tur linex hypomochlii , & hs fecent glo-

bum in punftisKNV ; deinde ex C(?///A-ff

glohi molilis ducantur ad lineis liypo-

mochliinormales cto, o/S, ot-. quiaverban-

gulus TSI externus , major eft angulo

TRH , erit & confequenter angulus yrojfmtBE, BF, BG, BH,BI. Dico eodem

angulo /3 r 0 , major ; & latus y 0 , majus la- j tempore per Suhtenfas B E , B F , B G , &c.

tere |8 0 , quas funt diftantiae Centri gravitatis \ quo per Diametrum ejufdem Circuli B A, mo-

globialineis hypomochlii. Cum ergo ma- j bilia motum fuum terminare. Si enim ex

jor impulfus fitin yomajori, quam in, iSoipunfto Aducantur lineae reftjc AE , AF,

minori Centri gravitatis a linea hypomo-| AG , AK , A Y , erunr Anguli A E B,

chlii diftantia, erit confequenter in linea j A F B , A G B , reliqui in Semicirculo refti^

A S , hoe eft , in plano minus inclinato , mo- ! & confequenter per Theor. \. Propof I. hujus

B Y

/■(

A / v"

■^i

\ ^v^

Vo&velocior , quam in AR linea minus incli
nata; fiquidem linea hypomochlii V S , mi-
norem exl globo portionem V X S adimit.

motus?>K, motuiinBE , BF ,'BG, BH,
B I,duratione (equales. Pari ratione fiet fi ex
punftisperipheriaeBE, FG, HI, ^etSuh-

quam in globo linea hypomochlii 'H^;\tenJas'EA, F A, G A, HA , I Ain Atermi
unde confequenter globus in A S ob prae- j netur motus, cumlinejE B E', B F, F G , B H,

ponderantem majorem globi portionem
V Y S velocius movebitur , quam in linea

B I, ad dic^as Suhtenjas fint normales. Dico
itaque motum per Suhtenjam B E , aqu.dem

A R , ubi linea hypomochlii R N globi ma- efte ei , qui fitper Suhtenfam E A , & qui fit
jorem partem minus praeponderantem re- \ ^etSuhtenfam B F iequalis eft ei , qui fit per
linquit. Quod verb velocitas motus fit in ra- [ Suhtenjam F A , & qui fit per B G, sequabitur
tione , quam habent Sinus complementi incli- j ei qui fitper G A ; ficuti qui fit per B H , &
nationum, ita oftendo. Sicuti fefe habent BI, iisquifiuntperH A &I A. Ratioeft^

S O ad 0 /3 } ita A T diameter ad fubtenfam

quia mohjle uti ^etdldi^LijSu^htenfiis B E, B F,

BG,

MUNDI SUBTERRANE!

^<r<!7.IV.BG,BH, BI, vele contraperlA, HA,
GA , FA, EA, in Circulum tevmin3itm :
ita natura in punftis E,F, G,H,I,in bre-
vifiimarum linearum , per quas operatur,
extremis , motus a gravitate terminos fuos,
quos tranfilire non poteft , conftiaiit : ut-
pote quod inter hos terminos & lineam ver-
ticalem feu Diametrum Circuli A B minima
fitdiftantiaaCd';///-(7 7£-/"r^A. QuiaveroAn-
guliAIB, AHB, AGB, AFB,AEB,funt
refti , eandem habentes bafm A B , erunt

Euclides. pgj- i y_ /. 4. d Euclidn in eodem semi-
circulo BEFGHIA, cujus Diameter BA
verticalis, diftantia videlicet inter B &
Muncli Centrum. Abeantitaquelineae, v. g.
B I , ultra Circulum in S aut T , & lineam B H
in N, jam contra Centrum irent, quod eft ab-
. furdum ; Ergo in punftis I H G F E, per bre-
viiTimas videlicet lineas Natura terminos
motus a gravitate conftituit , ut in iis per/«^-
tenfas , quas terminant, finem fuum con-
fequeretur , qux eft quies , cum mobili, quod
per verticalem lineam BA, motu naturali,
eodem tempore, confequitur. Ergo mohiliu &c.
Quod eratprobandum.

CONSECTARIUM.

Motus per- Hinc fequitur , Motum perpendicularem
pendicuk- YiQxxtx reftilineje , ad motum inclinatum, efte
reaiiine& m ratione Semidiametn tigurae motus ad
mA Motum hujus fegmentum , quod eft inter Centrum
^ratlT "" figuriE & lineam hypomochlii. Sit pLnum
quodpiam O B a perpendiculari O Z decli-
nans , fupra quod
quodlibet Corpus
decurrat, v.g. Te-
traed>on,(uhui aut
Pentaedrum. Quo-
niam verb per ea
quae in pr/ma Libri
hujus SeLiione do-
cuimus, in Pyra-
mide , Prifmate ,
Tetraedro , Cen-
trum gravitatis in
fefto per Centrum
Figune corpore ,
eft P ; ducatur li-
nea hypomochlii
ex N in S paralle-
laOQ^, &exf^«-
tro gravitatis PadOQ^normalis P Q^, qucC
Semidiameter figurjE dicitur. Dico motum
verticakm in O Q^ad motum in inclinata O B
fefehabereadinvicem, ficuti fe habet Q^P
Semidiameterfigurs, adSegmentum,quod
eftinter Centrum gravitatis P &Iineam hy-
pomochlii NS, interceptum , id eft , ad
P R. Cum enim gravitas movens dtie^ujlts
motui, gravitas autem totafeu verticaliter
movens ad gravitatem moventem PQ^in
O B , fit ut P Qad P R , erit quoque motus
verticalis in O Qjidmotuminchnatum in O B
ut PQ^ad PR, hoceft, ut Semidiameter

figurae PQ^ad hujusSegmentuminterC?«-Co»y^^.
trum figurie P SilinenmlxyTpomochiii. Pari
pa6to motus Culi in inclinato plano defcenden-
tis ie^Q. habebit ad motum perpendicularera
OQ, uti Semidiameter figurs Cubi K Z
fefe habet ad K L Segmentum inter Centrum
K figurae C^<^i , & lineamhypomochlii NO.
Haudfecus Pentaedn motus in inclinataXinQZ
O B 2id.motum in perpendiculari O Q^ fe ha-
bet uti TX Segmentum ad T V Semidia-
metrum figurae Pentaedri. Ubi & notandum,
quod quo magis lineae inclinant , five incli-
natiom fua recedunt a verticali OQ, eo
portionem figurarum extra lineam hypo-
mochlii minus ponderare , & confequenter
tardius planum percurrer e ; tanto vero velo-
c/^idevolvi, quantbportio figurae extra li- ,
neam hypomochlii plus ponderaverit ; do-
neclineaehypomochlii figuras bifariamdi-
viferit; quod ubi faftumfuerit, tunc cor-
pusperfefte quiefcit, utpote in linea hori-
zontali conftitutum. Patetitaque, exhoc
fundamento innumeras arcanas rationes
ad Mechanicam ditandamadinveniripofl"e;
quae quidem paucis indicata fufficiant. Qui
plura defiderat , is confulat/od««/j iVi<j/-cijo. Marcus
Marci ingeniofum de Motus proportione li- Warci.
bellum.

P R A G M A T I A.

Inftrumentum facere , quo aequalitates mo-

tuum ^«o<j<^durationem exhiheantur.

"piat Circinus , qnem proportionalemyocznt,
•^ A B C duobus cruribus in centum partes,
aut pauciores, in utroque crure aequales di-
vifus; dQinde{ia.t regula transverfaD , cujus
A

extremitas D lateri A C femper ad angulos
reftos infiftat , fitque regula mohtlis fuper
latus A C ; referat autem latus A D Imeam
perpendicularem motus alicujus ponderis
deorfum ; A G vero referat flanum inclina-
tum . quod dedu(ftum cuilibet inclinationi
accommodari pofTit. Dico regulam in D nor-
maliter applicatam referre terminum rnotus
inplano inclinato A C , & punftum in S refer-
re motu> perpendicularis terminum , quem
pondus perpendiculariter cadens eoderrt

tem'

LIB.I. CENTRO

€ap.ll. tempore attingit,quo iii D pondus devolu-
tum per planum indinatum AC ; & eodem
tempore in G , quo in F , & in I, quo in H at-
tingit. Cum enim Angulus A D S Tit reftus,
erit per i y. 1. 4. punftum neceffario in Semi-
circulo A D S , & punfta F &H pariter in
fuis Semicirculis A F G & A H I. Cum vero
in Propof. 3. oftenderimus , has effe in planis
inclinatis brevi/Iimas lineas , quibus natura
terminum motus attingat , motufque aqui-
/^iuturnoseffe ad motm qui fiunt in perpendi-
culari AI, erit quoque motus ex A in D
aquidiuturnus motui ex A in S;& motus ex A
in F ad motum ex A in G, & motus aquidiutur-

G R A P H I C U S. 4t

nus ex Ain H ad motum ex A in I. Si enim Propoft.
concipias regulam tranfverfam femper in la-
tere A C una fui extremitate normaliter in-
{i{\.eni:em p/anum decurrere, & altera extre-
mitdX&perpendicularem lineam Hfecare,ne-
cefTarib exdiftis confequitur, mohile fupra
planum inclinatum A C , motui Hipra perpen-
dicularem A S cequidiuturnum defcribere.
Idem confequitur , fi latus A C Circini in
quamcvinque inclinationem magnam aut par-
vam diducas , partes enim in cruribus squa-
liter divifx in<\ic2ini Jpatia , quae eequalihus
momentis Mobile inutroque latere conficit;
Patet ergo Propofitionis fenfus.

C A P u T II.
1)e Tendidorum motibta.

\\Jm pendulorum motus^er arcus qua-
drantis eodem prorfus fe modo ha-
beant , ficuti motus per plana inclina-
ta, quxquidemnihil aliud funt, quam Sub-
tenfs feu chordx , arcus quadrantis fubten-
dentes; cumque illx infinitas in arcu qua-
drantisconfideraripofTint^ita/^d-^/^a/^wquo-
que infinita plana nuncmagisnuncminus
inclinata,vibrationibus fuis percvirrere cen-
feri debet , de quibus hse fmt Propofitiones.

Propositio IV.

Ultiplices pendulorum motus afFeftio-
^nesfeuproprietates fortiuntur. Prima
efl , Omnesdiadromos fivemajores , five
minores, fpatium illud , quod intercipit
^rinci^mmmotus penduli , &linea direi^tio-
nisfeu C(?«//-i , squali tempore percurrere.
Secunda,Omnes ey.Qm{\xs &recurfus interfe
effe aequidiuturnos. Tertia, Omnesdiadro-
mosmixtos effee^motu naturali.& violen-
to. Quarta, Omnesdiadromos, fiveexcurfus
recurfufque, tametfi femper minores & mi-
nores,a;quidiuturnos tamen efle. Quinta,TXi-
verfa pendula efle in duplicata ratione tem-
porum. Dequibusomnibus&fmgulis :

Pendulum ex quolibet punfto ejufdem
Circuli, c^qualitemporer.ecnx.x.ix.in fuamfta-
tionem , feulineamdireftionis aut (Te^/^ri;
excurfus vero , recurfibus , in quibufcunque
arcubusperipheris, squidiuturni funt.

Cum enim motus pendulorumie habeant,
ut Sinus , atque horum intervalla , feu arcus
fmibus intercepti ; hsc autem intervalla
continuo fiant minora, inultimo veroSe-
midiametri pundo,intervallocareant, mo-
tufque continuo minori a difto punfto ab-
fint intervallo ; ergo neceffario pendulorum
»7o/ai-, aquocunqueperipherisepunfto inci-
piant, cequalitempore recurruntinultimum
Semidiametri Qiiadrantis punftum.Neque
tamen in quolibet punfto z.p.X.^.x.wm pendu
lum inlinea Centri quiefcit, fedultra hanc
excurrit , ufquedum multiplici curfuum &
recurfuum agitatione perada , tandem in
linea direftionis quiefcat. Etquoniam/>e«-
TOM.I.

dulum per arcus excurrit aut recurrit conti-'
nuominores, necefTeeft, impulfum in illo
adfcenfu minui , quia nimirum gravitas &
impuljus inter fe mifcentur, & indefcenfu
quidem per eandem lineam movent gravi-
tas & impulfus , qui a gravitate continuo
fluxu nafcitur ; a linea vero diredlionis,
quam Semidiametrum Qiiadrantis ftatui-
mus , gravitas impulfui continub reludatur ;
quia nimirumcontrarius impulfus ab ea-
dem gravitate renafcens tollit partem fibi
jequalem, ita ut motus reliquus aqualis fit ex-
cefHti majoris. Quemadmodum enim iw-
pulfus conzinwh decrefcitiifdem quibus au-
gebatur incrementis : itsi velocitaj amaxi-
mo incremento , ufque ad finem motus, con-
tinuo fit minor. Sit pendulum in A affixum,
decurrat ex E in N , & ex N in F , & liinc in

j M, & hinc in G, & fic de csteris; Dico
^pendu/umes. EdecurrensinN, arcumhunc
j aquali tempore decurrere ei , quo pendulum
! exNdecurritinF, Sih.incinyi aquali tem-
\pore excurrere in G ; quia cum impulfus in
; E & N crefcant , in F verb & M aequa pro-
! portione minuant velocitatem motus , erunt
^velocitatis momenta ejufdem decremento
aequalia , ac proinde velocitas in motu col-
leftaper jequaliadecrementafuo incremen-
'X.O, in quietem terminatur. Qiiod itaque
ex E in N velocitate impetus acquirit in
arcu majori , hoc ex N in F in minori de-
perdit. Sicuti enim in recurfu velocitas con-
tinuo & insqualiter crefcit , ita in excur-
fu ; & quia motus violentus proportionali-
ter decrefcit , fit ut hujus decrementa
aequentur illius incrementis , prima nimi-
F rum

Motuspen-
duli quando
fnturui per.
petuus.

42 M U N D I

SeSi.lY. rum ultimis , eo quod utraque fiant ab ea-
dem gravitate, quae a principio excurfus
per lineas magis inclinatas gravitat. Quia
ergofolz gravitas minuitimpulfum , utpo-
texqmlihusa. lifiea Centri intervallisdiflita,
ob fimilem inclinationem uti jequaliter
gravitat Circulus & Arcus interfe,itaejuf-
dem gravitatis Impulfus ; & cum impul-
fus contrarius toUat partem fibi aequalem,
erunt excurfus & recurfus inter fe aquales,
tempore lioc pafto sequato , ut quod ex-
curfus penduli acquifivit impetu naturali in
Arcu majori, id adimit in adfcenfu violen-
tus motus in arcu minori. Patet ergopro-
pofitum.

COROLLARIUM I.

Hinc ^z.tet,(\ pendulnm ex E inultimum
Semicirculi punclum O curreret , motum
' pentJuliivitmwcnperpetuum ; nonenimforet
major ratio , cur ex E in O ; & hinc non re-
curreret in E , & hinc iteruni in O , cum
impetus omnino tam cursus , quam recursus
aquales fmt , atque a^iuale femper fpatium
dimetiantur.

Unde nonnulli , caufam , cxvs: pendulum ex
E currens , O terniinum Semicirculi nun-
quam attingat , examinantes, dum eam in-
termedii aeris refiftentis adfcribunt , pu-
taruntfuturum, ut fi penhlum moveretur in
fpatio vacuo, illuduti nullamrefiftentiam
effethabiturum , ita quoque perpetuh mofum
iri. An vero in vacuo wo/« J fieri pofTit , ipfi
Viderint. Ego fane , falvo aliorum judicio,
ficuti in nihilo , quale vacuum eft , nulkis
ad Centrum refpeftus concipi , neque linea
direftionis locum habere poteft , ita quo-
que in eodem nihilo, nihil moveri pofle, au-
dafter afl~evero. Et patetresclareex Defin.
III. ad initium Canonum deCentrogravitatis,

COROLLARIUM II.
Hinc iterum patet motus penduhrum per
arcus ejufdem Circuli , rationem habere,
quam Sinus anguli dupli illorum angulo-
rum , quE Complementa funt inclinatio-
nis chordarum feu Subtenfarum. Sint Ar-
cus B D C I & B D C , erunt anguli A B I
& A B C anguli inclinationis chordarum
B I &B C , & horum Complementa B AI
&BAC, obangulosinl&Creftos. Tan-
gant ergo Circulum in punftis I C , li-
nex I H , C G , & ex Centro K ducanturli-
neae K I , K C ad tangentes T H , C G ; quo-
niam igitur KHI , KGC funt anguli in-
clinationis planorum , erunt anguii H K I,
G K C illorum Complementa , & B A I,
B A C ad peripheriam dupli. Qiiemadmo-
dum itaque Sinus anguli B K I ad Sinum an-
guli B K C , ita velocitasmotus in I adw/oci-
tatem motus in C. Cum enim motus in quo-
libetpuncT:o Circuli fiatperlineam tangen-i
tem, erit ratio velocitatis in I & C , quje
iielocitas eft tangentium I H , C G ; eft au- j

SUBTERPx-ANEI ,

tem velocitas in 1 Had velocitatem in CG,Pro^ofu.
uti Sinus BL anguli BKI ad Sinum BM

Ratioe^
•velocitM
inotias pen-
dulorum
^«•arcus
ejufdem
Circuli.

anguli B K C. Velocitas ergo in C B ut Sinus
anguli B K I, ad Sinum anguli B KC, Sinus
nimirum dupli angulorum illorum , qui
complementa funt inclinationis fubtenfa-
rum 61, B C. Quod erat probandum.

Propositio V.

Motus/ier Arcus fimiles inaequalium Circu-
lorum rationem halere , quam Sinus illorum
Arcuum.

C Int CircuU incequales B L & C M. Sint au-
*^tem arcus in Circulo majori B D & BF,
inCirculominoriCE, CGinterfe fimiles;
ita fe habebunt pendulorum motus ad motum

ex F in B , ad motum ex G in C , & motus
ex D in B ad motum ex E in C , ficuti Si-
nus illorum Arcuum. Ducantur FK , AI,
T B , G H , linese tangentes ex pundis

conta-

LIB. I. C E N T R O G R A P H I C U S.

Cap. III. contaftus F DGE , eruntque trianguli Irum analogiam; &;linea A B raajor , quam f «?»/? t7,

Mo^us in
Circulo mi-
nori velo-
cior.

Merfen*
nuf.

A F K, A I D, A B T, A C Gfmiles,d<. ob late-
rum analogiam anguli ad KIBC ce^uales,
Sc angulus A omnibus triangulis commu-
nis ; anguli vero D F C Vrefti. Sicuti igitur

linea AC, erit quoque linea B Gmajor,
quam linea C V ; erit ergo moius in linea
A B in majori fpatio A B major , quam in
A C ; ac proinde in Circulo minori velocior

FadD, itaGadE; &ut FadD, ita5/««j- jerit w(?/itf , hoc efb, minori fiet tempore,
arcus F B ad Sinum anus D B , & ut G ad E, ' quam in Circulo majori.
ita Sinus arcus GC, z<XSinumarcusY.C: Sc

permutando, uti Sinus arcus F B ad Smum
arcus G C , ita motus in F ^Amotum in G , &
motus in D ad motum in E , uti Sinus arcus
D B ad Sinum arcus E C. Motus ergo p"er ar-

C O N S E C T A R I U M II.

Hinc iterum colligitur Motum circulorum

'Riltio
rr ■ ■ r - " . /• temporis in

elle mrz.x.\o\\<^\\xommtemporum , quam fl/<?-motu cir-

wd'/'/-/adfehabentduplicatam. Sicutienimcuiorum<»i

cusfimiles inaqualium circulorum , &c. Quod ' Mq habet Sinus B G ad Sinum C V, ita motiis flZ'"*""

propofitum erat. i in F B ad motu77i in G C , tSc uri B G ad C V,

^ - litaABadAC; eo qubd /«(^//^j AB, motui

CONSE CTAR 1 UM I. r<- o ^ «V , -nxT a T

\ij^ ,<xmotiu AC, motuiK.. V e]t iequalis^^e.t

Hincpatet, Motum h\ cv:c\\\ommonve-Theor. z.pra^ced. SedABadw(?///w AC, &

lociorem ^^Q , motu,h\ Circulo majori ; cum ' hujus duplum L B ad M C rationem habent,

enim motus in B F ad motum in G C , ea ra- quam tempora motus circulorum , ac proinde

tione fe habeat, uti Sinus B G ad Sinum C V; illorum temporum rationem habent diametri

& ita A B ad A C , uti B G ad C V , ob late- \ ad fe duplicatam.

C A P U T III.

De Ufu & cinolumenco di61:orum.

Pragmatia I.

Tabulam condere , qua , dato tempore , ali-
c/<7'«jponderis exquohbet loco cadentis, al-
titudinem cognojcas ; ^ contra , cognita
altitudine tempus , quod cadendo impendit,
cognofctre poffis.

P Onzmm primo , juxtaobfervationem
Merfenni , Corpus quoddam in caden-
do deorfum trium pedum altitudine,
temprn impendere , dimidium unius Minuti
fecundi.. .Seca»^^ ponamus ex diftis , veloci-
taf em cadenti fpondens juxta impariumnu-
merorumproportionem accelerari. Pona-
mus tertio , fpatium per quod pondus devol-
vitur in pedes , quorum unus in 1 2 poUices
dividatur ; & fex hujufmodi pedes ummper-
iicam , feu fexapedam , pedes verb hujuf-
modi 1 jooo, feu, quod idem eft, 2 5-0 decem-
pedas unam Leucam Gallicam conflituere.
Quibus fuppofitis, mprimaColumnaoxdimc
defcribantur dimidia Minuta fecunda ufque
ad6o, itaut(5odimidiaMinutorumfecun-
dorum aequivaleant 30 Minutis fecundis.
Hifce peradlis in jecunda Columna , ordine
defcribaturferies numerorum imparium , uti
infubjefia Tabula p^tet. In tertia Columna de-
fcribantur quadrata temporum ordine natu-
rali, utvides. \i\quarta Columna ■pedes, feu
fpatium .i^erc^odpondus. dato quolibet Mi-
nutofecundo , aut ejus dimidio , delabitur.
Cum itaque ex fuppofitione , tempore di-
midii Minuti fecundi pondus obfervatum fit
conficere fpatium trium pedum ; habebunt
hi tres ^edesprimum in Columna locum ; re-

liquos verb ordine numeros hoc artificio
continuabis. Ducantur hi tres pedes in fm-
gulos numeros impares in fecunda Columna.
ordine collocatos , & e regione in quarta
Columna produfta ordine ponantur , verbi
gratia, numerus 3. in 1 1 ^^/«»7«^ fecundo
locopofitus, dudlusinfe, producitp, quse
e regione ponantur in fecundo loco quartce
Columna. Iterum 3 ducantur in proximum
fequentem fe quinarium numerum , & pro-
duftum I f e regione f in quarta Columnu de-
ponantur. Porro , 3 denique in 7 in 1 1 Colu-
wKiJpofitum numerum ducantur , & produ-
dbim 21 eregione in quarta Columna ponan-
tur, & ficin infinitum Tahulam contmmtQ
poteris , femper ternarium numerum du-
cendo in omnes ordine in II Columna pofitos
impares numeros, & produfta e regione
producendorum in quarta Columna collocan-
do. Quinta Columna hocartificiocomponi-
tur : In quarta Columna junge fecundum nu-
merum, 9 videlicet ad primum, in N Co-
lumna, videlicet 3,&habebis 12 , quierepo-
nefecundoloco V Tahulce e regione 9. Ite-
rum ifin I VCo/^^wm addepauloantepro-
ducto numero 12, &habebis 27, qujepo-
nantur in \ Columna pofl 12 eregioneif;
porro 2 1 , qui eft quartus numerus in I V
Columna , addantur 27 tertio in V Columna,
j& provenient 48 , quem eregione 21 in V
\Columna repone. Hoc paftoprocedesinre-
jiiquisordinenumeris, numerosinlV Co-
1 lumyia femper jungendo numeris pauio ante
produftis in V Col. &habebis Tahulam ufi-
jbustuis congruam , uti fequitur.

F 2

TA-

44 MUNDI SUBTERRANEI

Sea.lY. T A B U L A

Ex qua , quantm cjuodlihet pondus fpatii conpmt cognofcmr.

Minu-
ta fe-
roife-
cati-
da.

i
i

7
8

id
li

14
if
i6

17
i8

26'

2i'
22

i
2.4

2£

26
27
28

3°

Nomeri C

mpares

motus

accele-

rati.

II.

3
5
7
9
n

13
15

19
21

^
25

37
39
41

Jni-

drata

Tcm-

po-

rum.

jatanu- !
mero- |
rum in 1
ledi-

]US.

Aggre-
gatape-
dumex
IV Co-
lumn.

3
12

108

147

192

243

300

3^3
432
507
588

675

768
867

972
1082
1200
1323

1452.
1587
1728

1875
2028
2187
2352
2523
2700

ipro ^pedihm.

Minu-
ta fe-
mife-
cun-
da.

3'i
32-
3^
34

3'i

36
37
38
39

li
44

li
49

50
IL

5^^

54
55_
56_

59_
60

Nunie-

ti im-

pares

motus

accele-

rati.

II.

61
63
65

(^9

73 1

7?!
77
J9

81
83

87
89
91

Qu»-
draia
Tcm-
porum.

Aggre-
gata
iiume-
rorum i
in pe- 1
dibus.

IV.

183

189

201
207
213
219
225
231

!^ i
243

249

25^

261
267
273
279

!!!
291

^97

309

321

327
333
3^9
34J

!1!
3f7

Aggre-
gata pc-
dum ex
IV Co-
lumn.

III. IV.

III.

1
I (

1
4'

9 'l

961

2883
3072

1024
1089

9 15

161 21

251 27
3^1 33
49, 39

3267
3468

II 56

1225

3675

1296

3888

1369

H44;

1521

1600

1681

1764

1849

1936

201 y

2116

2209

2304

4107

100

121

57
63

4332

4563

4800

J043

144 69
169; 75
196; 81
225 j 87
256 93
289 ^<)
324 105
361 III
400 1 17
441 123

P92

5f47

5808

6o7y

6348

6627

6912

97 2401

99 25:00

loi 2601

103 : 2704

loS" 2109
107 2916

7203

75-00

7303

45 484 129

8112

i 1?
47

5^9] 135
57^, 141
625 147
676 153

i 8427
8748

109
III

117
119

302J

3156
3249
3364
3481
3600

9078

9418

729

i7i4

841

' 900

; 159
165

171
1 177

975-7
10102

104^3
10810

Ex-

LIB.I. CENTROGRAPHICUS.

Cap.llt ExPLicATio Tadulj;.

Prima Columna hujus Tahula, diimx^i^ unius
fecundi Minutt, qualium rzo unumMinu-
tum primum faciunt , oilendit ; unde duo
quilibet fe ordine fequentesnumerifmiul
fumpti , unum Minutum fecundum faciunt,
adeoque tota '^olumna , quaj 60 dimidiafe-
cunda continet , 30 Minuta continere cen-
featur. Atque haec funt tempora , quibus fpa-
tia, per qax ponJus quodpiam delahitur,
menfurantur.

Secunda Columna continet numerorum ab
unitate imparium feriem , de quibus in prse-
cedentibus fuse aftum eft , & cuilibet men-
furas aptari pofTunt, dato in /-'r/w^ Columna
tempore; ut fi uno femifecundo Minuto
pondus cadat per fpatium unius pedis , hoc
finito,fequenti femifecundo M^d'/-d' cenfea-
tur per tres pedes , & femifecundo tertio
perquinque , & femifecundo quartoper^,
&ficdecaBteris.

Tertia vero Columnao^Q.w6\t quadrata tem-
porum, five aggregata pedum, quos pondus
datotempore conficit; ut fipondusprimo
femifecundo cadac unumpedem , fecundo
femifecundo cadat tres , qui additi ad i
dant 4 aggregatum pedum , quos pondus
conficit I & afemifecundo, &efLquadra-
tum fecundi mi nuti femifecundi .

Verum ut alioexemploproportionisra-
tionem oflenderemus , hoc loco ordinavi-
mus IV Tahulam, in quoordineponuntur
lAN&omi.pedes , juxta obfervationem A<f f r/f »»/ , qui
invenit, tempore unius femifecundi Mi-
nuti pondus quodpiam cdnficere fpatium
trium pedum regiorum ; Unde duobus femi-
fecundis Minutis neceffarib conficiet fpa-
tium 9 pedum regiorum , & tribus femife-
cundis fpatium i s pedum . & fic de czteris.

Tahula V nihil aliudmonflrat , quam ag-
gregatumpedum , quos conficit pondus quod-
dam tempore in prima Columna correfpon-
dente ; v. g. fxpondus quodpiam uno femife-
cundo cadat trespedes , conficietid 2 femi-
fecundo fpatium 1 2 pedum ; quia in I V Ta-
lula 3 & 9 conjunfta faciunt 12. quemad-
modum fi uno femifecundo pondus confi-
ceret fpatium unius pedis , id conficeret 3
pedes altero femifecundo , ad quos primus
pes junftus facit 4 , quadratum videlicet
duorum femifecundorum , uti in fecunda &
tertia Tahula patet , & omnia ex flru6lura
Tahuht paulb ante indigitats fat fuperque
elucefcunt. Ag(iregata\x.2iQ^Q. numerorum in
IV Clf/www^ pofitorum , iidem prorfusnu-
meri funt, qui in Tahula V; 3 enimad?
junfta dant 1 2 , qui fecundum in V Columna
locum obtinet ; 1 5- vero 9 & 3 in I V Tahula
fimul junfta , danttertium in V Co//i»7«<j nu-
merum 27 ; quem eundem habebis , fi i f
junxeris ad j 2 , qui immediateprzcedit 27.
Paripaftofi^i, if , 9, 3, inunumjunxe-
ris , proveniet^S , quartus in V Col nume-

rus, qui idem emergit ex additione zi adPr^^^w.
27 , una in V Col. fedefuperior. Reliqui ita-
que Kixdiix\Q.feq^uentes numeri fimul aggregati
dant numerum pedum, quos pondus confi-
cit, Semidiametrorum in I Columna pofito-
rum correfpondente tempore.

E X E M P L U M.

Si velis fcire , quantum fpatium pondus
aliquod conficiat ex certa quadam altitudi-
ne dejeftum tempore 10 femifecundorum,
five quod idem efl 5^ ; vide quis numerus in
fecunda Columna 10 femifecundis refpon-
deat, &invenies 1 9 pedes conficere ; pofito
tamen uno Jemijecundo pondus decidere per
fpatium unius pedis ; fi vero juxta Merfenni
obfervationem uno femifecundo tres pedes
confecerit , &fcire velis , quantum fpatium
conficiat ^«■w/ii^r^ 10 femifecundorum , id
efh^ , tunc vide in prima Columna numerum
lo , & invenies in I V Columna correfpon-
dentem 77 , qui indicat fpatium , quod dato
tempore trajicit pondus. Si vero aggregatum
omnivmi pedum , quosper i o femifecunda
confecit pondus , habere defideres , omnes
ordinenumerosufque ad 3, primumin Co-
iumna V numerum addes , & provenient
300, quem eundem in V Tahula eregione
i o Semidiametrorum correfpondentem re-
peries.

Porrb fi per experientiam deprehende-
res , pondus aliquod fpatio unius minuti fe-
cundi conficere 6 pedes , juxta hanc expe-
rientiam , Tahulam ohfervationis habebis hac
induftria : Ponantur in/>ri»?oordine Minu-
tafecunda, deinde numeri ab unitate impa-
res ; tertio numerum primo loco in tertia
7<?^a/apofitumducin 3 , videlicetin fecun-
dum CoL Il.numerum imparem , & habebis
1 8 ; deinde duc 3 imparem videlicet f in (f,
& habebis 30, quem fub i 8 pon6s; rurfus
duc 6 in 7 , videlicet in quartum imparem
numerum, &habebiS42, &ficfemperin
omnes ordine impares numeros 6 duces , &
fumma dabit quxfitum , prout Tahula often-
ditindecem tantum Semifecundis exhibi-
ta . Hoc pacfto dato tempore 8Lfpatio,^QT quod
grave quodpiam decidit , nullo negotio Ta-
hulas' cotidene poteris. Sed qui flruduram
pracedentis Tahula intellexit, in reliquis
aliis infinitis condendis nullam reperiet
diificultatem.

Pkagmatia II.

Continuatio Tahula pracedentis in injinitum,

QI velis quamcunque Tahulam continuarein
'^infnitum , ita procedito : Multiplicabis
quadrata Cafuum inultimum numerum in
Columna contentum , & habebis quaefitum,

E X E M P L U M.

Si velisfcire , quantum cadat lapis tempo-

re 66 , aut i zofecundorum dimidiorum , id eft,

F 3 bis

M U N D I SUBTERRANEI

^^^.IV.bis tanto tempore, quanto tempore tfofe-
mifecundis aut 56 cadit ; fic age : cum enim
ultimus numerus Coiumntz quinttzdt 10810,
hunc duces in 4 , id efl: , in quadratum bina-
rii numeri , quodquadratum in tertia Colu-
mna e regione 2 continetur , & habebis

quis impar numerus ei correfpondeat, &iConJecl.
invenies 239; quem fi per 3 multiplices,
habebis ^iy/^fii?^, fpatium qu^jitum, quod
ukimo minuto femifecundo conficit. Cum
verb tsediofum fit , femifecunda in Tabula
continuare ; nullo pene negotio invenies

43400, numerum /^«^^i;?», per quos diftus (\xhi.to<^\exmls imparem numerumhzcin^n

/apiscadit tempore 66 aut 1 20 femifecundo-

rum , id eft , uno minuto primo. Iterum fi

velis fcire , quantum cadat ter tanto tempore,

quanto cecidit per 6 b femifecunda ; tunc ite-

rum multiplicabis ultimum in quinta Co-

lumna numerum 1 08 1 0 per quadratum ter-

narii in tertia Columna contentum , id eft,

perp, &provenient 97290 pedes, fpatium

qucejitum. Porro fi fcire velis , quantum ca-

dat quater tanto tempore, quanto cecidit6o,

femifecundis ; multiplicetur quadratum

quaternarii in tertia Columna contentum,

videlicet idin ukimum Tahulce V. nvmie-

rum, videlicetinxoSio, utiprius, &ha-

bebis 172960 ,y^i3//^wpedum qucefitum. Et

fic in infinitum procedendo , fi quadrata or-

dine naturali in tertta lahula contenta,fem-

per in ultimum ^^<i«/iS TIj^;^/^ numerum du-

xeris,dabitprodu(5lumfemper numerum pe- pernumerumimparem uniusMinutifemi-

dum, tantofempermajorem, quanto qua- fecundi multiplices , dabit tibifumma pe

ftria : Numerum femifecundorum propofi-
tum dupla , & a duplatounitas ablata dabit
^■^/^j^/^^OT.Exempligratia^Sitaflignandus»»-
merus impar , trigefimo Minuto femifecun-
do correfpondens ; dupla 30 & habebis 60,
a quibvis fublata i . relinquet 5-9 qui eft impar
numerm quafitiis , 3 o femifecundo correfpon-
dens. Si iterum velis fcire 1 20 femifecundo
quis nnmerus impar refpondeat , a duplato
hoc numero 240 fublata unitate relinquet
239, numerum \vc\y^zx^m qucefitum. Item ft
3600 Minutis femijecundis , quse 30 Minutis
primis aequivalent , numerum imparem cor-
refpondentemdefideres ; dupla 3600 , &ha-
bebis 7200, numerum imparem qucefitum. uni-
tate fubtrafta, id eft 7 1 9 9. Non fecus quem-
libetalium numerum datis Minutis femife-
cundis reperies. Hos impares numeros , {t

dratum, numero id conftituente, majus eft.
Verbi gratia, fifcirevelis, quanto tem-
^oxQ.{^zt'mm fexagies majus conficiat, quam
illud, quod conficit 6ofemifecundis ; tunc
ducesquadratumradicis6o, ideft, 3600 in
ultimum quintis Tahulce numerum 1 08 1 o , &
habebis 1 7316000 , fpatium pedum , quod
iempore 36oofemifecundorum lapis conficit,
quae divifa per 1 5-000 pedes , tot enim unam
Z(r«crfw conficiunt , conftituunt ii5"4t? Leu-
cas -, quas /jpis quifpiam conficiet , quarum
114J' Semidiametro Terrs aequantur. Mi-
nutaitaquedimidiafecunda 3600 per6odi-
vifa, exhibebunt xvohis tempus' horarum i-{^,
quo lapis conficeret fpatium 1 1 s^rf Leuca-
rurrh

COROLLARIUM.

Ex hifcepatet, quomodo calculareTpofCis

tempus, qno lapis q\xifyia.m ex aslo Lunte . So-

.lis , Jovis, Saturni , Firmumentocaderet. Qnx

mamento cum ex exemplis hic declaratisfatisfuper-

caderet. ^^^ conftent , & nuUo negotio cakulari

poftint , iis , quibus majus otium eft , com-

putandarelinquo.

§. II.

Quomodo inveniendum Jit fpatium , quod uki-
mo Minuto h^i?,quijpiam conficit.

QI fcire velis , quantum fp^^tii conficiat ia-
^pis quifpiam ultimo Minuto femijecundo
motus fui ; pofito lapidem conficere tocam al

valent ; Sic age ^jQusere in Columna Minuto
rum femifecundorum,numerum 1 2o,& vide

Tempus

talculandi
tnodM quo
lapis ex Fir

des , quos in ultimo Minuto femifecundo
conficit lapis.

Dabo aliud exemplum. ' Si velis fcire c^-
fum unius hora; 3600 quadratum 6oduces
in cafum unius i , videlicet 7200 ; &prodi-
h\xx\t z^^^oQoo perticce, ideft, ifj-^^oooo
pedes , quiefttum unius horae cafus. Hujus,
ultimo minuto fecundo, cafum fifcire defi-
deres, duc numerum imparem 14399 in
huic correfpondentem unitate minorem,
cafufemifecundi, uniushorae, quem&du-
cesin^, uti diftum eft, &habebiS43i97
pedes, ^«^/^//w cafum ukimi Semifecundi.

C O N S E C T A R I U M. I.

Cum violentus motus eamrationem, ta- i>^wtein;
metfi inverfam , habeat , c[uzm gravium mo- \°11,^°'^"!,'
/»j ex ako deorfum , i\ti Jupra oftendimus;Qem//)^fiff-
CoUiges inde , haberi facile pofTe longitu- ^"^ 'J^^^^'^
dinem Jpatiorum in aere , quam fcloporum,
fagittarum , aliorumque quorumcunque
miftilium motus conficiunt ; ad hoc enira
cognofcendum , nihil aliud requiritur , nifi
tempus sequale , quo , difta , motum fuum
finiunt. v.g. fi id tempore conficiat lapis
quifpiamexakolapfus, fpatium longitudi-
nis 30opeduni: mijJile\&coc[\xodLd.2t.mtempus
infumatpariter i ofecundis , ix\Cexes Jpatium
trajeftum pari pafto efi"e 300 pedum/owgi-
tudinis.

CONSECTARIUM II.

Hinc patet quoque , quomodo fingulo- Miffiiium '
titudinem432Copedum,6dminutisaut i2ojrum mijjilium Jpatia exafta ratione definiri^vf^'^ ^^^-
femifecundis , qu^uti minuto primo aequi- queant , comparando motushoxxxm cum mo- tkn&ra.

tibus fecundum naturam, five quodidem""-
eft , quomodo motum proje^ilium violento

motu

LIB.I. CENTROGR APHICUS.

€ap, lll. motii difcufTorum , ad naturalium motuum i pore 5,6, & fi mota fuerit ex S in T , pondus Pragm,
menfuram, & a.d Geometrkas kges reducerej cadat exBin D, tempore pariter/, 6 Mi-
poflis ; quarum Operationum, ne in quo- nutorum, & fi mota fuerit Terra exTinV,
quam curiofo Leftori defuiffe videremur, ' ideft,tresarcAs A O portiones defcripferit,
nonnullas liic apponendas cenfuimus. 1 lapis ex D in E mterim fpatium conficiat , &

1
Pragmatia III.

Cognofcere , qualem\ine.^m. defcriheret globus
plumbeus ex Lunse fuperficie cadens in
Terram , Juppojuo Terras motu diurno circa
propriumaxem.

Coperni-

01 7'^/-/"^' , juxta Copernici fententiam per-
'^perani conceptam , circa axem mota, 24
horarum fpatio curfum fuum conficeret , pu-
rant Lyncei , lapidem non per lineam recftam
cafurum in Centrum Terrce , fed per Semicir-
culum , & quod totus aer uniformiter circa
Terram rapiatur. Qus fententia, cum mul-
ras abfurditates involvat , eam hic refutan-
dam dvixi : Primo enim , hic motui fieret vel
a fuperficie iEquatori terreftri correfpon-
dente , vel a fuperficie paralleli , five mino-
ribus circulis congruis , vel denique juxta
Polos terreflres fecundum axem -^priori {a.nc
modo in plano iEquinoftiali defcriberet he-
licem; Jecundo eandem helicem, fedcirca
Conum complicatam , uti pojiea oflende-
mus ; tertio lineam reftam : Ergo femicir-
culum minime defcribere poterit. Secundo,
cum Jupra oftenderimus , motum acceleratio-
nis fieri juxta numerorum imparium pro-
portionem , fieri non potefl , ut hujufmodi
motus exhibeatur , fi Semicirculum defcri-
beret , imb motus fieret, motui acceleratio-
nis prorfus contrarius. Tertio fequeretur,
motum hujufmodi eundem motum exhibere,
quem motus Lunas in fuo circulo , atque
adeo6ograduumfpatio, quod Lunainfuo
circulo exhibet , idem fparium conficeret
fex horis lapis deorfum dilapfus ; quod con-
tra fuppofitionem noflram efl ; cum lapii a
Lunce fuperficie cadens intermedium fpa-
tium non nifi duabus horis & 29 conficiat,
mi Jupra demonftravimus.

Primo itaque oftendemus, qualem lineam
defcnbat/j/i/i^ex fuperficie Terrce in Centrum
cadens , pofito , fed non concefTo, Terram
moveri circa axem fuum. Ducantur dux li-
nex A C & C O , quarmn utraque reprxfen-
tet Semidiametrum Terrs ; hx duce linex
angulum intercipiant 6. grad. 22. min, Si
itaque linea AO ponatur radius 1 00000
partium , erit juxta Tahulas Sinuum necefTa-
rio Subtenfa A O 1 1 1 7 8 ; dividatur enim Ar-
cus A O in f partes xquales , cujus unaquce-
que unum gradum cum 16 comprehendat;
linea vero AC dividaturin ^fpartes, hoc
pafto , mprima A B fit Jf , five unam par cem
conflituat ex 25- partibus ; Secunda B D 3.
Teriia f. Quarta 7. Quinta 9. ducaturque ex j
Centro C per fingulas partes , arcus. Hoc po-
fitofiet, utcum Terra wo^^ fueritex AinS, j
fondus eodem tempore cadat ex Ain B, tem- 1

Terra pertingente ex V in X lapis Ipatium
conficiat exEinF, &veniente Terra exX
in O , lapis ex F in C fpatium conficiat,
xquali temporis intervallo , videlicet j , 6.

Lapis itaque ex punifto A , in Centrum Ter^
rcc circa axem fuum motx , lapfus , non li-
neam reilam nifi in Polis cadendo faciet , fed
quolibet akero Terrx pun6to defcriberetli-
neam curvam A B D E F C. Ita acceleratio-
nisproportio juxtaimparium numerorum ra-
tionem fervaretur , proportioc^xe. duplicata
temporum , qu£ motus Lunje in Arcu A O
menfurat.

Si Yero ponJus e loco a CentroTerrts ^26
Semidiametris Terreftribus remoto labere-
tur , tunc iliudyf AT horarumfpatio perveniret
a.dCentrum, & linea cafus hoc cafu lineam
formaret non remotam a Semicirculo , po-
fita tamen proportione duplicatie rationis ;
fi vero proportio foret , ut Sinus verfus ad
Arcus , tunc perfedum fub data altitudine
Semicirculumdefcriberet. Extra verohanc
diftantiam defcriberethelicem , fi altitudo
326 SemidiametrisTerrxforetmajor. Quos
omnia ex pnediiUi facile concludi poflunt.

CONSECTARIUM.
Patet itaque ex di^is , demonflrationeni comra Ga-
Galiltsi dQmotu lapidis Semicirculumdefcri- iii^'«/«'-

bent

THmve ftrt'

48 M U N D I S U

Se^.lY. bente , pofito Terra motu diurno circa axem
tentiam « fuum , minime fubfiftere ; nequeuUaratio-
niotuiipidis jjg jj^je motum lerrtz concludi pofle ; uti ii
him"dei*eri- atbitrantur, c^\xiTerram\e\iino\it,incirculos
bemii Ter- nimis audaftet asitant . Neque quicquam
rx motum £^^j.j. ^j adftruendum Terrtz motum , niotus
C3.dentis /apufis excarchefio navis currentis
in eundemlocum, inquem cecidiffet, im-

BTERR ANEI

I mot^ nave ; cum hunc effeftumfortiatur/^- Pragtn.
l/>ijinomnimotu progreffivo, five quiscur-
' ru,five curfu agitntuslapidemin altum proji-
j ciat, five Terra quiefcat five moveatur. Sed
'quoniam hujus experimenti rationes &
j caufas alil)i fuse demonflravimus , fuper-
vacaneum effe ratus fum, hic eadem re-
ipetere.

C A P U T IV.
Ve Pcndulorum ufu in rebiu ad Geometriam fpeSlafitihs.

P R A G M A T I A I.

Altitudinesrerummetiriopependulorum.
It , exempli gratia, Chorda , cui lampas

alligata per tholuni deducatur in infe-

CONSECTARIUM II.
Si vero nofTe defideres , quotnam vihra- T>ata qua*
tiones unius pedisjf/«w ad datam quamvis^^^^"'"'

, _ dine, CW-

aititudinem laciat ; accipe quemcunque (lua- da. mimns

^ - ,. „ 1 ,- I ^/■'3//<wnumerum, &eiusr<2^/x dabitqusfi-"^'""'"""

riorem temph partem , & defideret ^^^ V.G.defideretquifpiam, quot vibra-"^"'"'

quifpiam fcire altitudinem tholi aterra. In
ftruftum prius habeas oportet filum. unius
pediscum/^/^Wi^o : quo comparato , ficope-
rare : Nota qviot vibrationes chorda unius
pedis faciat, interim dum chorda agitata
unam vibrationem facit ; & invenio , v. g.
minorem unius pedis chordam od.o vihratio-
«^ifacere , idefl, ofties currere&recurre-
re , dum chorda major femel currit & recur-
rit. 0(fto itaque vibrationes in fe duces , id
efl, quadrabis, &habebis 6^, altitudinem
tholiadlampadisterminum quafitam : qui-
bus fi junxeris altitudinern a termino chor-
das majoris adfuperficierapavimenti , ha-
bebistotam altitudinem. Cumenim y«/>r^
oftenderimus , motumpendulorum eG^ein du-
plicata ratione temporum , necefTarib fe-
quitur , ofto tempora , qu2 fikim minus,
ofties fuo curfurecurfuquemenfurat, infe
dudla , afTignare altitudinem.

Altitudines Vibr.

rerum , pe-
dalis fili
fuhfidio re-
ferire.

CONSECTARIUM. I.

Altit. vibr. Aitit. Hincfequitur,ex7"d-

3
4
5"
6
7
8
9

13
14
if
i6

20
21

3<J
49
64
8i

I oo

121

144
169
1 j)(J

22r

289
,324
361

400
441

27
28
29
30
31
32

33
34

484 hulahic appofita , qua-

^29 rumcunque rerum al-

titudinem nullo nego-

tio menfurari pofle.

^76

d2y

676

729

784 filum tuum ad unam

841 chordce longioris vi-

9 00 hrationem fexies curre-

961
1024
1089
1 1 f 6

J22J-

tiones chorda minor ia.cia.t , interim dum ma-
jor chorda \onga. 3600, unam vibrationem
facit : Extrahe ex ^6ooradicem, &habebis
6 o vihrationes in chorda minori quafitas. Sit
Chorda tants longitudinis , quanta efl di-
flantia Centri afuperficiey^rr^, videlicet,
K597J-000 pedum , qu£ Semidiametrum
Terrae referat ; &nofrevelis, o^otvihratio-
nes Chorda i pedis faciat, interim dum
unamChorda SemidiametriTerrs asqualis
conficit : Extrahe a 1 6975-000 radicem qua-
dratam, & habebis ^uajitum : videlicet 41 20
"tdoovibrationes.

P R A G M A T I A 11.

Aliam Tabulam confiruere , ut longitudini-
bus Chordarum exhihitis , cognofcatur,
quantum temporis, idefl, quotMinutisJe-
cundis ^fingulachotdamm datarumyihxa.-
tiones durent.

'~Y',Ahula hsc ita conflruitur ; Ponantur in

primaQo\^xvnna., ordine, Minutafecun-

da, quoufque volueris , v. g. 60, quibus in

fecunda Columna fuccenturiabuntur Qua-

drata iemporum refpondentium; qu3E quidem

nullo negotio habentur, cum Secunda ordine

folius pedalisTf/zTubfi- jin fe dufta illaexhibeant; adeoque /iriwiC

dio. Sienimrepereris (^0/«»««^ numeri nihil aliud monflrent,

quam radices Quaelratorumin{ec\xnda.Colu-

»7»^ defcriptorum. Tertia Columna conti-

net longitudines chordarumin pedihus , qua-

re & recurrere , dabit '' rum vihrationes oflenduntur durare tanto

tibiin fecunda Columnd\ tempore, quote regionein^ri/waColumna

numerus e regione:6 illis Minutafecunda correfpondent. Con-

inprima Columna , al- \ flruitur autem hujus Columna Tabula eo,

tituflinem qucefitam , vi- j quod fequitur artificio : Supponimus autem

36 1296 delicet 36 pedum. Si {/'/'iwi^filum/Ti^wpedumcum dimidio. «/k^w

37 1369 decies recurrerit , ha- |vibrationem conficere tenx^ore unius Mi-
1444 bebis altitudinem 100 1 nutifecundi ; vuide liic numerus tanquam
1^2 1 pedum : Si w^ey/d'!, 1 fundamentimi totius Tahulez merito pri-

i6oo 400; {\ trigeftes , 900;
25-00 fi denique quadragefies
3600 cucurrerit & recurre-
rit, habebis altitudinem 1600 pedum,tametfi
vix Chordam repereris tantaj longitudinis.

mum in tertia Columna locum obtinet ; ex
hujus enim multiplicatorum infecunda Co-
lumna numerorum , & multiplicatorum in
prima ColUmna numerorum (eo modo , quo
docebimus) aggregato , fummce in tertia Co-

lumna

LIB.I. CENTROGRAPHICUS.

r<sr/.lV. lumnaexhibebuntur, uti in exemplo vide-
bis. Primo 3^ intertia Columna, primus
numerus , duftus in fecundse Columns nu-
merum fecundum, id eft, in 4, dati2.

efl, videlicetin(?refultans; &habebis iztJ Propejit:
longitudinem Chordse gucefitam.

PROPOSITIO V.

quibus fi adjunxeris 2 , fecundum in prima Lon^itudinem Chords reperire , cujus unus
Columna numerum , prodibunt 1 4^ lecun- 1 ' ^iadromus duret feptem Secundis.
dus in tertia Columna numerus , id eft, _^ ^ ^ r^ i , .1

longitudo Chord^ , cujus fingulx vihratio. JW^ 3t"i 7 Secimdorum quadratum , id
nes\n diadromi Axn2.nt duobus fecundis. I tI^^ ' ^«4P, &huicproduao jungepro-
Hispofitisformanturhje/';-././/i.«.., qua-^^"^"»? ^4. exmedietate numeri feptena-
rumunaquxquerf'«^..^./-.wniabet :/>/-/-;'"'/? ^^' 3Tin totumhujus ideft, inj;
ma operatio fit per multiplicationem 3. ini^ l^^^ebis 171. longitudtnem Chord^ ^«^-
II Columnae quadrata fimpliciter fme nu- P^'^-

meris fraftis; altera fit perj multiplicatio-
nem fraftorum , uti fequitur.

Propositio I.

Longitudinem Chordas i«z;fwi/'(? , cujus fin-
guli diadromi tribus Secundis durent.

QIc age : duc 3| in 9 , id eft , primum in
^tertia Columna numerum;3J, in tertium
fecundce Columna , videlicet in 9 , & habe-
bis 29 \ ; his adde aggregatum i & 3,videlicet
4, five, quod idem eft,produfi:um ex multi-
plicatione medietatis numeri ternarii ii,
in totum , cujus medium eft : & habebis
7,ilChordx longitudinem quajttam , uti Tahula
docet.

Propositio II.

Longitudinem Chordas reperire , cujus fin-
guli diadromi quatuor Secundis durent.

TP^Uc numerum 3I in i ^ quadratum in 1 1.
^■^^ Col. quarmm, & habebis 48 ; iterum
multiplica medietatem numeri quaternafii,
id eft, 2, in totum, cujusmediumeft, vi-
delicet in 4 , & produdum 8 junge 4 8 paulo
ante invento numero ; dcliabebis s<i , longi-
tudinem Chord^ quafitam.

Propositio III.

Longitudinem Chords reperire , cujus unus
diadromus duret quinque Secundis.

T^Ucrurfus 31 in j- Secundorum quadra-
-^-^tum^ideft^in^f^&habebisyf ; dein-
de duc medietatem numeri quinarii 2^ in
totum , cujus medium eft , id eft , in f , &
produftum junge 7 5- paulo ante invento nu-
mero ; &habebis ^7'-; longitudinemChovdx
qutefitam , uti Tahula docet.

Propositio IV.

Longitvidinem Chordas invenire , cujus unus
diadromus duret fex Secundis.

Propositio VL

Longitudinem ChordcB reperire , cujus unus
diadromus ofto Secundis duret.

Uc 3jin 8 Secundorum quadratum , vi-

delicet in 64 &habebis 192; &deinde

ducmedietatemodonarii iterum in8 ,ejus

tomm , & fummam 3 2 junge 192; aggrega-

tumenim 2 24dabit quafitum.

P R O P O S I T I o VIL

Longitudinem Chord^ reperire , cujusfin^
^«/idiadromi 9 Se.cx\.nd.is durent.

r^Uc 3y in 9 Secundorum quadratum 8 1 ,
■*-^&habebis 243 , cui fi junxeris 4d pro-
duftum ex multiplicatione medietatis no-
venarii 45 in totum fui , id eft, in 9,fum-
mamque habebisi^^ pedum, longitudinem
Chordas guafitam.

Propositio VIIL

Longitudinem Chordae reperire , cujus fin^
guli diadromi decemSecundis durent.

Uc 3jin 10 Secundorum quadratum

100 , & habebis 300 , qui produdtum

exmedietate denarii in 10 totum, id eft, fo,

junftumdat 3^0, /ongitudinemChordx^ua-

fitam.

Hoc pafto 1 1 Secundorum quadratum
121 duduni in 3^, &huic junftumprodu-
ftum ex medietate undenarii in 1 1 totum,
videlicet(Jo, dant^^^j longitudinem Chor-
das qucefitam.

Haud fecus in omnibus ordine Secundo-
rum quadratis^ex. 3~multiplicandis, Sijun-
gendo ei produ£lo ex medietate numeri in
ipfumnumerum, quem fecunda minuta re-
ferunt , procedes, donec totam Talulam
conieceris ; quam hoc pafto in infinitum
produces.

Nota Leftor , primam operationem fieri,

multiplicatione 37 in Quadrata fecundo--

rum , qu2 in Jecunda Columna continentur^

fimpliciter fine numeris fractis ; fiquidem

1~^Ucrurfus ^UnfexSecundorumquadra-JfraAorum computus in Jecunda operatione

tum, ideft, in 35, & produfto loSijperagitur : de quibus te primum monen-

junge produftum 1 8 ex medietate numeri
fenarii , videlicet 3 intotum, cujus medium

TOM.L

dum duximus , nenosin calculo minus fin-
cereproceffiffe cogitare poffes.

SE-

MUNDI SUBTERRANEl

seaiy.

Secluitur Tabula.

Radices.

Quadrata. Longit.Chord.in Ped.

3IJ

^5"

87^

126

I7II

'224

2831

100

3yo

121

483A

144

504

169

55-1;

196

686

15^

22^

787^-

256

896

289

lOII^

1099

361

12637

400

1400

^■i

441

iH3t

484

1694

=^3

fZ9

iSjij

576

2016

62^

21875

676

2366

729

^jyU

784

2744

841

^943^

900

3150

1600

5600

2JOO

8750

3600

12600

4900

4715-0

6400

22400

8100

283J0

lOo

lOOOO

35000

500

2 f 0000

875-000

1000

I 000000

3fooooo

yooo

25000000

875-00000

lOOOO

100000000

3J0000000

I 00000

lOOOOOOOOOo

35-000000000

loooooo.

I 000000000000.

I 500000000000.

Ideft , fi 1 0000000 /^«ciyfeuSemidiame-
tris Terrs 18299 longa foret Chorda , illa
per II diesfaceret«»«»? diadromum , dum
unius pedis Chorda faceret 1 000000.

USUS TABULiE.

Tahula hsc non poteft fervire ultra 50
Minuta ; cum QnimChorda huic correfpon-
dens fit 3 1 j-c pedum , fieri vix poteft , ut
talisin fublunari Mundo altitudo afligna-
ri poifit , ex qua Cborda dependere queat.
Hinc ad 20 numerum , cui refpondet al-
titudo 1 400 pedum , ufus &(^e poflet , cu-
jufmodi mons Picui in Canariis Injulis , fi
perfoflus efl^et , afl^gnari pofl^et ; fed cum &
nocdifficile fit; hinc Tahul(je hujus «/«jad
1 r Minuta lecundu fohimmodo ufui efl^e po-
teft. Exempli gratia, Si nofle cupias, quan-
ta efl~e debeat Chorda quaspiam , quse mum

diadromum conficiat , dum interim Chordapragrn.
l\pedum ij-efficit diadromos ; quaeres nu-
merum 15- in prima Columna & in tertia
Columna correfpondens dabit quafitum,
Chord-am videlicet 787! pedum ahitudinem.
Hoc pafto I o dabunt Chordam 3 j-o pedum ;
& fic de cjeteris.

Numeri verb, qui ultra 30 Minuta in
T^d^aAjufque ad 1 000000 continentur, mon-
ftrant tantum , quanta Chorda quaspiam
efle debeat , quas unum diadromum efficiat,
duminterim tripedaUs Chorda efficit 30. 40.
fo.6o. 70. 80. 90. 100. 1000. loooooo. Qux-
ritur itaque quanta G^or^^ efl!e debeat , qux
unum diadromum conficiat , dum interim
Chorda tripedaljs {acit icooooo. Dico, hanc
Chordam efl"e debere lyoooooc 00000 pedi-
bus longam , qui in leucas refoluti dant
I oQooooo leucas ; hae in Semidiametros Ter-
reftres, quarum una 1145* leucas continet,
refohitcE dant 18299 SemidiametrosTerre-
ftres ; atque adeo fpatio 1 1 dierum confi-
ceret unum diadromum. Et uti Chorda mul-
tis parafangis fuperat Firmumenti akitudi-
nem , ita vihratio quoque , feu motus Chor-
dce II dierum fpatiopera^tusnonplusfen-
fibilis foret , quam incrementum herha-
rum. Accedit , quod pondus , quod Chor-
dam tendere deberet , mukis vicibus to-
tam Terreni corporis molem excedere de-
beret, ad eam protendendam. Chorda ve^
rb 1 2 pedum diametrum habere deberet , ut
pondus fuftineret , alioquin proprio pon-
dere difrumpenda : quae omnia ratiocinio
Mathematico deduci poflunt. Accedit Chor-
^dwponderequocunqueprsegravatam , dia-
dromis fuis non femicircukim , fed femi-
e//ipfin defcrihete, pondere videlicet Ci^iyr-
daannexo, fuagravitate Chordam ukrafe-
micirculum extendente ; unde ponduspau-
latim plus & plus pro C6or<5teinclinatione
gravitans, neceflario aliquam Sphsroidem
feu ellipticam defcriberet ; quod tamen
non fieret , fi pondus caten«e ferreae an-
nexum efl~et.

Pragmatia III. Aftronomica.

Chronometrum , qued minutiJfmash.ot2itum

partes ajfignet , conjtruere. >

"^J Emo ^Jlronomorum nefcit , quanti
-'-^ exa(R:a horarum , earumque minutif-
fima divifio in praxi Aftronomica momen-
ti fit ; ut proinde nulla alia in re magis la-
hot2Lyet\ntCxleJlium rerum menjores, quam
ut Horologium quoddam , quod minutijfi-
mas horarum partes exhiberet , invenirent ;
quod quidem confequi non potuerunt ; hoc
autemfolaunius/// tripedalis ope abunde
fieripofle,hoclocodemonftrabimus. Acci-
^eflum trium pedum cumdimidio , pon-
dere fuo probe inftrudum ; hoc enim juxta
Merfemi obfervationem curfu recurfuque Merfennus.

fuo

LIB. I. CENTROGRAPHICUS.

Cap. I V. fuo^rsecise tempus umus Minutifecmdi ex-
plebit, id eft, ^'3 minutipdnii , feu ysssunius
hoxTt. Excellentiffimus vero Medicus &
joa.MarcusMathematicus Jo.mnes Marcus Marci in
Marci. ■ufum rei Aflronomica perpendiculum aHlt-
mit quinque digitorum Sc paulo plus ; hujus
enim unam ■vibrationem exaftiori puljui arte-
rice refpondere comperit ; adeo ut , cum
unius horae fpatio arteria pulfus edat 48^0,
totidem & perpendiculum vibrationes con-
ficere cenfendum fit. Qiioniam verb hic
motus velociffimus ob circuli exiguitatem
minus efl diviturnus , fufficit , illud , quoad-
ufque moms perpeM/r/icu/im\i Minuto fecun-
do fit sequalis , producere ; quod quidem
perpendiculum ita produftum , erit squale
perpendiculo a Merfenno coriftituto 3^ pe-
dum , uni fecundo menfurando aptum.

Sed & hujufmodi perpendiculum , propria

obfervatione & experientia , hac induflria

conflitues. Accipe <:^od{\\:i&Lperpendiculum

aliquantukmi produftius , eoque agitato,

vide , quot curjus atque recurfus, fpatio unius

quadrantis hora faciat ; repererifque 300"

id currere & recurrere. CoUiges itaque inde

^ fpatio mius horce id currere & recurrere

1200": QriodnofTedefiderabas. Quomodo

ver6hujufmodi7f/«?, motus Stellarum men-

furandi fmt , fuse traftatum vide in Alma-

fo.Bapt. gifio N ovo diO&^Svca\ Patris Joannis Baptijia:

Riccioiuj. Riccioliy ubi qusecunque circahoc negotium

defiderari pofTunt, reperies.

Sedomnibushucufqueab ingeniofis Ar-
tificibus inventis horometriis palmam prse-
ripit novum horologii genus non ita pridem
inventum , quodfolius fimplicispenduli vi-
bratione , non horas tantum , fed & qua-
drantes, Minutaprima, &quodamplius Mi-
fiuta fecunda exacte demonflrat. Et uti id
pulchrumfanerariflimufnque inventum efl,
itadici vixpoteft, in quantam admiratio-
nem omnes fpedatores , dum pendulum vel-
uti perpetuo quodam motu agitatum vi-
dent, rapiat. accedit quod in exafta tempo-
rum menfura fiderumque motibus exafte
obfervandis nihil commodius , fecurius, ex-
cellentiufque ab AJlronomis defiderari poffic.
Verum cum hujus fabricam, ufufque ample
in nojlro Jtinerario Hetrufco defcripferimus,
eo Lei^torem remittimus.

Pragmatia IV. Geographica.

Num Longitudines locorum reperiri poffint
ope fili Cbronometri.

On defuerunt ex-Modernis , qui hujus
opejf/i , longitudines locorum invefligari
pofTe , fibi perfuaferunt ; & hoc pafto nego
tium inftitui pofTe putant. In ipfo momen
todifceflusexportuobfervetur per Aftrola-
bium hora diei prxcise ; deinde eodem mo
mento , quo Navis reftainOrientem, vel
Occidentem difcedit , njihrationes Inflru
menti numerands : pofito , illud 1 200 curfo

recurfus tempore unius horas conficere. Si Pragm.
itaquerecfto tramite, & jequaliventiimpe-
tu, Navi promota , inveneriscurfo-recurfus
in Inflruniento faftos efl~e 2400 , colliges
Navim duas horas abeffe a portu ; fl 3600,
tres ; fi 48 00 , quatuor horas abeffe a portu :
& flc deinceps.

Verum qui praxin hancpenitius difcufle-
rint, facile videbunt , confiflere minime
pofle, quodtamkibrico,&inconftanti fun-
damento nititur. Prsfupponitvir enimhoc
loco motus Navis femper uniformis 8c aequalis
volatus, quem vixad unamhoram obtine-
re fe pofle , ob ventorum inconflantiam &
varietatem , fanfte mihi affirmant Nautse.
Akerum efl , quod ifliufmodi artificium,
nullum fuccefkim habere videatur , nifi
tunc , quando navis Rhombum Notozephy-
rium tenet , idefl , reda in Ortum vel Oc-
cafum tendit. Accedit, 'vihrationum nume-
randarum difficukas , cum vix fieri poffit, ut
tot ac tantae vihrationes , nifi fuccenturiatis
fibi operatoribus , ad duas aut tres horas fine
errore aut perturbatione peragi queant,
oculis ad tantas minutias paulatim , cum
fummo tiedio caligantibus. Cumitaquene-
gotium hoc in praxi fumme taediofum, & in-
numeris erroribus ob clamores & tumukus
nautarum obnoxium fit , prseter fufra infi-
nuatas difficukates ; idinnegotio Geogra-
^/;ico adhibendum minime cenfeo. Verum
de his exaftius in noftro Concilio Geographico
differtum fuerat , quod fl furto non fubdu-
(5lum fuifTet , forfan non inoigna huic nego-
tio rite peragendo Ledor in eo reperiret.

PragmatiaV. Medica.

Differentias pulfuum arteriae reperire ope Gii

Chronometri.

plat primb Injtrumentum , eo , qui fequi-
^ tur , modo , & induftria. Fiat tigillum
A B ; cujusfviperioremfuperficiem in quot-
cunque partes aequales divides , v. gr. in
centum aut yo ; tifillumci^Q. hoc , divifumfu-
pra fulcimentum C D ita affiges , ut loco di-
moveri non queat ; pes quoque fulcimenti
pkmibo coagmentatus ftabilitatem Inftru-
mento, ne vel minimum vacillare poffit,
inducat. Hoc prxftito, accipe Chordam ejus
tenuitatis , cujufmodi in chely minori , mi-
ninia effe folet ; hanc per foramina A & 15
in extremitatibus tigilli fada ita transfiges,
ut affixis in utroque extremo Chord$E&
F ponderibus , Chorda pro libitu prolonga-
ri aut abbreviari poffit : & habebis Injtru-
mentum^zvzmm: cujusufushic eft, quife-
quitur. Exploraturus itaque puljuum arte-
ria differentias , qusreprimam vihrationem,
quse uni pulfui arteria pro eo tempore re-
fpondeat ; quod aflequeris , akerutram
Chords extremitatem prolongando vel ab-
breviando. Si enim pulfus ^elocior fuerit,
Chordaabbrevianda erit, fitardior, pro-
G 2 longan-

52 MUNDISUBTERRANEI

^f<?.IV.lpngajida, & hoc pafto procedes , donec' A. P.p E N D l x. /ppend.

vihrationem Chorda invenias pulfui arterice Dg Chordarum harmonico motu.

Cum Chordarum in Inftrumentis Mujicis
motus , ea prorfus ratione fe habeat , qui
pendulorum motus ; hinc nonnuUa in Mujur-
gia fuse traftata repetemus , ne quicquam
ad Centrojophiam necefTarium omifif[e vi-
deamur.

Notum eftquotidiani experientia, Chor-
das , quibus Injirumenta Mujica inftrui fo-
lent incitatas, non fecus zc pendula wlxxz
citraque currere ac recurrere , donec in me-
dii2idired.ionislineac^\Q.(oxn.t^e[uti in Centro
fuo, quodappetunt : eademprorfus ratio-
ne ac lapis in Centrum Terrce conjedlus , non
ftatim ac Centrmfi attigit, quiefceret, fed
ultra citraque /vibratus in tantum violenti

modns^guakm, qu^fit, v.g. AF velBE; motus reciprocationes proportionali dimi-

hxc^mment penduli longitudo; cujusuna nutione ^ decremento continuaret , donec

'vihratiox<\u2ii\xt umpuljui, quam diligen- tandem inCentro conquiefceret : paripado

ter notabis hac induftria : In fuperiori

ChordcB parte quae A B comprehenditur,

infere Qhotilx gemmamie.VinodumiX.2i ftrifte,

ut non nifi segre promoveri queat , & hanc

gemmam promove fupra primum divifi ti-

gilli A B gradum quadragefimum in R , ei

cautela , ne A B Chorda in prima fui longi-

tudine dimoveatur. Si itaque altero diQpu/-

fus differentiam fcire defideres , tunc pro-

longando vel abbreviando Chords alteru-

trum extremum in tantum promovebis,

donec eam penduli longitudinem fortiaris,

qui una vihratio uni pulfui arteria refpon-

deat ; quo praeftito vide , quem gradum gem-

ma intigillo abfcindat ; haec enim erit diffe-

rentia puljuum inter hodiernum & hefter-

num diem quafjta. \

Exempli gratia : Sit Chorda B E longitu- \

do, c:^xvihratione{vA.unum arteria puijum,

hominis in fanitate optima conftituti , adx-

quet , & gemma quadragefimum gradum in

Rfignet ; pofterover6diedenuotentas/'«/-

fum , & invenis eum velociorem ; unde

Chorda B E abbreviandaeftintantum , do-

nec unam abbreviatas Chordas v/hrationem,

uni prxcise puljui refpondere reperias ; quo

fafto vide , quem in linea tigilli A B gradum

gemma fecet. Ponamus autem ex abbrevi a-

ta Chordagemmamunaex R inG promo-

tamfeuretroaclam : ubi cvmi jogradusab-

fcindat, concludes difFerentiam /'?<//z<j prio-

ris&pofteriorisdieiefle lo, ideft, logra-

dibus velociorem. Si verb puljm pofterio-

ris diei fuerit tardior , tunc Chorda B Epro-

longanda eft , donec aequalitatem vihratio-

nis Chordae cum pulfu inveneris : & notan-

dum infuper, quem inlinea tigilli gradum

gemma abfcindat, &invenies, v. g. eam in
yo gradu fubfiftere : inferes igitur , d/ffe-

rentiam puljus efTe iterum i o , id eft , puijum

prioris diei a pofterioris diei puiju tardio-

rem effe i o gradibus. Haud fecu8 in aliis

procedes.

A B Chorda extenfa violenter traftaque in E,
recurret in F , & hinc in G , & hinc recurret
in H, & exH in I, & hinc tandem in K
veluti Centro quiefcet. Idem igitur faciet
quod penduium fublatum in E recurreret in
F , & hinc in G , & hinc in H , & hinc in I,
& tandem in K quietis Centrum. Ex hifce fe-
quitur \° diadromum(r/^o/'/:/<£maximum eo-
demtemporetotumconficere fpatium, quo
minimus , aut intermedii ; arcufc^o. tam E F
maximum, quaml Kminimum, cseterofque
inxe.tme.diios aquidiuturnos fore.

Cum enim violentia & impetus , quo ex-
tra iineam ^«/t^m AB trahitur Chorda ABin
Etantomajorfit, quantofpatium diadromi
E F eftlongius ; hinc illa quoque tanto ve-
iocius fpatium F G percurret, quanto diadro-
wi primi intercapedo majoreft. Undene-
cefiario reliquos ordine diadromos aquidiu-
/«/•«w efTe patet ; cum, quantum ipfisdece-
dit exlongitudine, magnitudine, & impetu
diadromorum, tantum accedat adbrevita-
tem fpatii , quod iis conficiendum eft; atque
adeo d/adromorum iongitudo ad tempus fit in
proportioncinverfa. Ex. grat. fit Chorda AB,

quae

D/.IV

LIB.I. CENTROGR APHIC US- 53

100 diadromos , faciatque adinvicem^/»//o?/«wfonenr. Certumeftexfej^yf^.

E« dupla
•viiratio-
num pro-
poriiime,
necejjkrio
Dispafon
five OcJa-
•vamferci-
p.

quae conficiat

unum pedem primo diadromo E F ; &cen
tefmiampartempedisultimo, ideft, cente-
fimo diadromo 1 K. Dico primum diadro-
mum E F centies velociorem efle centcftmo ;
cum hic centits lentior fit, &. minus violentus
quamprimus,utpote proximus quieti. Pa-
tet itaque rationem numeri vibrationum
chordarum efle inverfam ad earundem longi-
tudinem. Utrumverbinpunftis diadromos
terminantibus Chorda quiefcere dici poflit,
fuse difceptavimus in Mufur^ia nojlra , fol.
428. Utrum quoque qualicunque tandem
induftria in notiriam numeri diadromorum
pervenire poflimus,fuse ihidem traditum eft.

CONSECTARIUM HARMONICUM.

Ex diftis patet , univerfx Muficee ratio-
nera hifce noftris principiis inniti. Cum
enim/o««jquilibet componatur ex totacu-
minis & gravitatis gradibus , quot diadro-
morum reflexorum punfta funt , quibus to-
tiesauris tympanum, dato aliquo tempore,
a commoto aere percutitur , kiculenter pa-
tet tam Jonos , quam conjofuintias diffonan-
tiafve omnes nihil aliud efle prster varios
motuum aeris ad aures appellentium nume-
ros , nervorum fpiritvmmque acufticorum
opeadanimumufquedelatos. V.gr. Si au-
ris tympanvmi duodecies aliquo dato tempo-
re feriatur ; fonus tunc auditus ex 1 2 acumi-
nis gradibus componetur ; animaque per

)50tentiam fuam auditivam multb fe aliter
lifce 1 2 gradibus affici , quam quolibet al-
tero percuffionum numero fentiet.

Rem exemplo declaremus : Sint dux
Chorda; A B- , C D , quarvim A B duodecies,
& CDJexies aerem vibratione fua percufle-
rit , illxque eodem tempore eademque du-

ratione aurem ferierint, anima neceflari6|demonftratadefiderat, iszdea.tlih.6. noflriS
fentiet conjonantiam , quam 0£iavam\oc2int, Mujurgite , partem i . qus Chordofophia dici-
fub dupla vibrationum proportione confide- j tur. Ubi Leftor curiofus nihil ex iis rebus
rdtam. Qiioniam enim , ut fe Chorda A B I quas arcanum , & paraAoxum quid fapiunt,
ad Chordam C D , & (i vihrationes aeris , ad — —

12, ita fefe habent adinvicem motus aeris
tympanoauriculariinnati. Hi autem duo

praecedentibus , quod ficuti fefe habet Chor-
da ad Chordam , ^pondus adpondus inten-
fivum Chordse , ita ic(Q habeant vihrationes
adfeinviceni; quoniamitaque Chordceiwnt
cequales , e£ xquali tempore aquales vihra-
tiones perficient. Toties igitur curret&re-
curret A B , quoties C D. Ergo unijonum

A| iB

C| \D

G I

percipi necefl~e eft" , cum neutra alteram
velocitate fuperet. At fi alterutram bi-
fariam fecueris , verbi gratia C D in G,
&GD ad AB incitaveris , tunc cum AB
ad G D , vel C G , fit dupla , Diapafon five
OElavam nafci necefle eft; Cum G D vel C G
duplo velocius moveatur, quam AB. Ite-
rum fi C D Chordam in 4 sequas partes divife-
ris, &:unam5'«ar/^wpartem CD incitave-
ris una cum A B , tunc nafcetur confonan-
tia Difdiapajon , quam Decimam quintam
vocant. Cum enim hxc confiftat in propor-
tio?ie quadrupla, & pars I D ad A B fub eadem
proportione fe habeat , vit i ad 4. fequitvir
neceflario I D chordam quadruplo velocius
moveri , qviam A B. ita ut dum A B unam
conficit vihrationem , I D interim 4 vibra-
tiones fecifle cenfeatur. Cum iterum acu-
men foni adfonum fe habeat, mi Chorda vi-
brata ad Chordam vibratam : fonabit confe-
quenter I D quadruplo acutius , quam chorda
A B, utpote quadruplo tenfior, quam chorda
A B , vmde Difdiapafon five Decimamquin-
tam confonantiam nafci necefl!e eft. Vides
igitvir quomodo ex unico hoc exemplo,
ommximConfonantiarumgenefes erui poffint,
Verum quiqunque haec omnia enucleatius

Zx propor-
tione qua'
drupla Dis-
diapafon
iiafci.

motusd fint in dupla proportione, ergo &in
dvipla proportione motus aeris in tympano
erit: Id eft, dum Chorda C T} fexies cmtex.
& recurret , Chorda K B duodecies cvirret &
recurret : Diapafon itaquefive Oftavam per-
clpi necefl!e eft : ciimChorda AB dupio ce-
lerius moveatur , quam Chorda C D , ex/«-
pra pofitis principiis.

CONSECTARIUM II.

Hincpatetomnivmi conjonantiarum , dif-
fonantiarumque genefis. Qviemadmodum
enim ex unitate omnes emanant numeri , ita
ex unijono omnes numeri harmonici , five
confonantis diffonantixque. Exemphim
demus ; Tendantur dua £hord(e sequalis
craffitiei & lohgitudinis eodem pondere,
vel verticillo ita intendantur , ut utrseque

omifliim efle reperiet.

CONSECTARIUM III.

Ex diftis hvicvifepe patet, nihil efl~e in hoc Nam&
Univerjo adeb immobile , quod non aliquem, ^^^""^^'^^ ,
etfi nobis infenfibilem , wo/^w producat.num^vi-
Adeb , ut fi Deus potentiam auditivam ho- brationes

r ^ . r ■ j- nmul exi-

minis coniortaret, pro innnita Corporump^grenon
motuactis percuflorum varietate, Si condi- 1^,''">>"^»-
tione qualitateque , perpetuam quoque har-^'^'
moniam efl!et perceptura. Videtur autem
Naturahoc ipfum hominiinvidifl^e,- fiqvii-
dem frequenti experimento comperi , quod'
fimul ac Chordce, tenjis cujufpiam diadromi
ic^e oculis fenfibili manifeftatione fiftunt,
ideft, fvibnumerationem cadunt; eodem
fimul tempore omnem ceflare Jonum , ita
ut , quod oculus cernit , auris judicare non
poffit ; fiverbpaulb fortim tendamus Chor-
dam, fonumquidem aliquem percipi, fed
fub tantis ac tam celeribus velocibufque
G 3 tremen-

^4 MUNDI SUBTERR.

.S^S.IV.trementis ChorJee vibrationibus , ut quod
auris judicat, id oculus difcernere nequa-
quampoffit. Adeo quippe Natura fui juris
pertinaxell, vit Jonum &iChordie vibrationes
fimul exiflere nullarationepermitterevel-
le videatur.

Unde ridendi videntur illi , qui in Chor-
darum vibrationihus ad numerum revo-
candis , inutili labore fe conficiunt. Etfi
enim auris judicet Chordam amplius non re-
fonare, quam & oculus omni motupriva-

LIB.I. CENTROGR.

tam putat ; certum tamen eft , motum fem-
per adhuc remanerealiquem , uti &: fonum,
etfi ita tenuem & fubtilem ut nuUa ratio-
nefubfenfumnoftrumcadere poffit; adeo-
que nullum nobis relinquatur medium co-
gnofcendi ultimum terminum motm , mul-
tb minus diadromum , quem in ultimo con-
ficit, qui adeb minutus eft, ut fi Chorda
quaepiam diadromos lyS^ ponatur confice-
re , ultimus diadromus merito continere de-
monftretur

lOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO 0000000000000 oooooooo

partem unim linea.

Quod certe omnem intelleftus conce-' diSubterranei /?^r<> prsemittenda duximus.
Jjtum excedere videtur. Sed de hifce vide Jam adeaquae Centrum circumftant Corpo-
Mufurgiamnofiram citatoloco. jra defcribenda , mentem calamumque ap-

Atque hsc funt, quae de Centri K<z/«r^, plicemus.
iproprietate , & qualitate, in hoc primo Mun- ! "

MUN.

Cap. I.

M U N D U S

SUBTERRANEUS.

LIBER SECUNDUS

T E C H N I C U S.

G E O C O S M U S,

/i;^ de admirando Globi Terreni opificio.

C A P U T I.

2)^ Vine & Scopo Geocofmi.

^ Lohiu Terrenus , quem Ceo-lintelleftualifquenaturasconfinia, efTentiae
s cofmum five Mundum Terre- \ fuse ratione attingit : ita ex parte materise
"^ ftrem appellamus , uti eft jfenfibuscorporeispraclitusfuit, eofine, ut
univerfje Creaturas finis & | corporet Mundi theatrum perluflraret ; ex
Centrum : ita ea quoque a : parte vero forms , intelleftu omnis corpo-
Divina Sapientia rerum O- • reasnaturasterminostranfgreffus , Divinum
pifice , arte & induflria dif- j Opificem cognofceret , laudaret , eumque
pofitus efl ; ut quicquidin Univerfo virium, j amando aeternum pofTideret. Mundus ita-
quicquid in particularibus flellarum globis que cum omnibus globorum fyflematis pri

Terrenus
Globus Au-
citadccelc-
ftift.

Trofter
Chriftum

proprietatum abditarum latet , id totumin
hunc veluti in epitomen quandam conge-
flum videatur. Neque id mirum cuiquam
videri debet ; in hoc enim hominem veluti
Mundi dominum pofuit , ut ex eo , tanquam
«x fpecula quadam, Divinorum operum
magnitudinem,pulchritudinem , inexhau-
ftamque cum infinita quadam varietate
junftam copiam confideraret, confideran-
do admiraretur , admirando tanti operis
Archite^lum follicito mentis fcrutinio quas-
reret, quaerendo inveniret , inventum aecer-
numpoffideret.

Et quoniam homo verfutia & diabolicae
ctSmus calliditatis aftu , per Protoplaftorum pecca-
faSuieft. tum a Deo exciderat , infcrutabili Divini
confilii altitudine , Unigenitus Dei Filius,
Verhum Patris, ut perditum homineminpri-
ftinum dignitatis ftatum reponeret ; huma-
na carne indutum , contraftis cumhuma-
na natura fponfalitiis , inhoc terreno Mun-
do comparere dignatus eft , hic humanam
operari falutem. Et Verhum caro jatium eft,
^ hahitavit in nohis.

Quae fane prsrogativae altitudo & fubli-
mitas tanta fuit , ut merito omnium Divi-
norum operum excellentiam infinitis , ut
dicifolet,parafangisfuperet ; &proinde vel
ex hoc capite Mundum hunc Terrenum to-
tius Univerfi finem & Centrum dixerimus.
Certum eft enim , univerfam Mundi ma-
chinam ad aliquem Jinem conditam effe a
Deo Opt. Max. At quifnam ille.^ Saneis
primo minime propter fe tantum , neque
proptqr Angelos , neque propter Dei Con-
ditoris indigentiam , cum corporeo Mundo
opus illis non efi^et , conditus cenferi debet ;
ergo propter aliud ; ergo caufa creaturae,
Hominis ,mc^2im, gratia. Qui uti corporeiE

wi(?propter Deum , fecundo propter hominem,
homo vero propter Chriftum ©savSga-Trov & Ver-
hum incarnatum , qui eft univerfae Creaturse
ultimus finis & terminus, conditus fuit; Cur ?
uthominem, quemad imaginisfuaefimili-
tudinemformaverat, jam perprimaevipec-
cati corruptionem perditum , ad ultimum,
a quo exciderat , reduceret finem , qui eft
beatificsE vifionis , fummique boni fempi-
terna fruitio. Terra itaque , praecipuum &
primigenium Mundi corpus, propter homi-
nem & Hominem Chriftum , Verhum Patris,
cujus incola fieri dignatus eft , & in ea Mun-
^/falutemoperari,produftafuit. Ergouni- FinTs*^
\et{^Mundimiichina.inlmncjfnem zhxtex-l"^'" Geo»
no praevifa & prsordinata fuit , non ut fui TonditLh
tantum gratia condita exifteret , fed ut Tel- i^eo.
luri, veluti totius M«»Ji principi ^fini, &
ipfa cum univerfis Coelorum exercitibus fa-
mularetur , & ad humani generis falutem,
finequibusconfervari non poterat, coope-
raretur.

Hinc Terrenus Glohus , prx omnibus Mun-
di corporibus hac fola praerogativa ditatus
fuit , ut quicquid in univerfa Mundi machi-
na lateret virium & proprietatum admiran-
darum , in unicam Terram veluti epitomen
quandam , wtfupra diximus , diflunderetur :
ut ficuti homo totius Mundi hxres omnia
Mundi donain fe , verus Microcofmus, com-
pleftitur, ita. 8(.Te/lus , humani generis re-
gnum , omnibus Mundi influxibus dita-
tum, yere parvus Alundus dici pofTit. Hoc Geocoftnus
autem ita efTe , innumerabilis rerum , ho- "0"]%^-«.
mini ad bene beateque vivendum neceiia- corport:m
riarum, varietas &ubertas fenfibusobver-?'^^^|.*''^'
fans fatis fuperquedemonftrant. Cum ita-
que Glohus Terrenus talis & tantus fit ; certe
tanta confideratione digniflimum Obje-

d:um.

^^ MUNDISUBTERPvANEI

Cap II ftum, utiea, qua fieri potefl cura & dili- 1 & quanmm intelleftds noftri infirmitas
' eentia defcribatur , ratio & ipfa rei digni- jpermittit, tentabimus. Deus Mundi Opi-
^s cumprimis poftulare videtur. Qi.iod \}ex , & totius luminis dator adfit aufibus
quidem in hoc Opere , pro modulo nollro, noftris.

C A P U T II.

Idea Globi Terreni in Mente ViVma exi/iens.

Uemadmodum Architeflus Regium
palatium 2edificaturus,primo omnia
& fingula mente volvit , loci fituf-
que opportunitatem alto peftorisfcrutinio
difpicit & ponderat , totius molis futurx
ftruem Ichnographica qviadam rnduftria,
tum ad Principis obledamentum , tum ad
ceconomicum neceflariarumpartium ufum
delineans ; deinde juxta Jchnographiam vel-
uti archetypum quoddam proportionata fa-
hxicx fuftinendas fundamenta ponic , Ca-
meras fubterraneas in fabrorum , bahieo-
rum , ergafteriorumque officinas difponit,
Contignationes in varios conclavium , am-
bulacrorum , aularumque ordines difcrimi-
nat , Turres ad profpedus fpeftaculorum-
que jucunditatem in fublime variis orna-
mentoriTm anaglyphis evehit , Hortorum,
plantis , floribus , frudibufque florentium
areolas decircinat , Canales deniqueoccul-
tos ad fontium apparatum difponit ; tan-
dem occeptum Palatium omni peripetafma-
tum , fimulacrorum , rerumque pretiofifiTi-
marum fupelleftile adornat.

Haudfecus jEterna Dei Sapientia humano
generi palatium asdificatura Terrenum , in-
quam, Mundum , ne quicquam , quod tum in
cbleftationem , tum in rerum neceflaria-
rum ufum cederet , non donditum dici pof-
fit, primb fundamenta Orhis Terrarum je-
cit ; qui tametfi nuUa bafium mole , nuUo
fubftrudionum fulcimento fubfiftat , fed
fuis libratus momentis totus immobilis hse-
reat xno ; ita tamen Divince Virtutis effica-
cia confirmatus fuit , ut nuUum fit tants
potentias robur, nuUa tanta furentium Ven-
torum rabies, nulhis Maris flufl:uumque
tumultuantium impetus tantus fit , qui eum
vel hihim , non dicam a fede fua dimovere,
fed ne quoad minimam quidem partem,
eumlocomovere queat.
^U Tcr- £^ iffitur Terra nihil aliud , quam Terra-

njive Lieo- " , , ? -,-r • J •

cofaius7&. queusMundiGlobus , Humano generi aclin-
habitandum a Diviaa Providentia deftina-
tus , omnibus , quK defiderari pofiiunt , re-
busadbene, commode, beateque-viven-

Sta,hilitcu
Terrx.

dum necefiariis inftruftus,& in medio Uni-
verfi conftitutus , ut ab omnibus Mundi
corporibus, Aftrorumque globis undique
I & tmdique iUuminari , fupernis influxibus
foscundari , & in generationum omnigena-
rum fcetus animari poffit. Aquarum diffii-
fionetotam circumdedit molem , ne ullibi
tam neceflarium deefi"et Elementum; Mon-
tes Aquarum diffiifioni veluti fepagula
qusdam oppofuit , tum ad retundendam
flucftuum contumaciam , tum ad eandem
perpetua humoris nunquam deficientis co-
pia irrigandam ; innumeris perfodit cuni-
culis ; cavernas in ea veluti Naturjc quaf-
damofficinas, qua ignibus,quaaquisrefer-
tas ad varios Naturs effeftus exhibendos,
eo fine exfculpfit , ut qux Vulcanus in vafta officim va.
culina longo labore decoxit Namrae nutri- tubtlrra-"^
menta in abditis antrorum receptaculis, per ne^.
canaliculos , veluti per magni Corporis ve-
nas , omnibus & fingulis partibus apte dis-
tribuerentur : ex qvia admiranda diftribu-
tione , uti innumerarumrerum , tum intra
Terrena molis vifcera , tum in externa ejuf-
dem fuperficie varietas nafcitur , ita pul-
cherrima rerum latifundia , viberrimis Me-
rallorum promis condis inftrufta , & inex-
haufta precioforum lapidum penaria, tum
ad vit$ obleftationem , tum ad neceflarium
humani generis ufum , prodierunt.

In extima vero fuperficie immenfa ^J^- extrin[!cin
varum viridaria , Montium jugis veluti Terrx.
Turribus quibufdam difcreta , late patentes
Camporum paradifi, Arboram , Plantarum,
Florum , Fruftuumque omnis generis co-
pia luxuriantes , innumerifque Fontium,
Fluviorumque finuofis voluminibus irriga-
ti emerferunt.

Vidimus Terreflris Glohi radem quandam
lchnographiam ; nil porro reftat , nifi utuni-
verfam ftrufturam per partes adoriamur,
quod quidemoptimefiet, fiprobi Anatomi-
ciofficium , in omnibus & fingulistum inte-
rioris tvun exterioris Magna molis memhvis
exa6te defcribendis , ea qua par eft , dili-
gentia & dice/^^tici, exequamur.

C A P U T III.

<De Miindanonm glohorum feii Stellarum narura © compoficione , © qiio-
modo in Mundum inferiorm influanc.

Cap. 111."^^ /T Undumhmumensaftralihus corpori-lfixorum, nomenohtmuemnt. Singulis ta-

l^^l ^«5refertum,isfohisignorarepote-,nien 8c omnihns hujui^modi Corporihus fevi

^ "*■ rit , qui nuUa Aflronomiae difciplince Glohis tria potiffim^um convenivmt. Primo

noritiafvieritimbutus. Horvmialia, P/^'»?- { qviod finguli ex fluido^&folido componan-

tarum feu vagantium , alia A7!^a>m , fiveitur. Secundb, quod proprio Centro ftabi-

lian-

LIB.ir. DE OPIFICIO

Cap. lll. liantur . Tertio, quod motu circulari agitati,
t\xm\x\.Tellurem , tumin fe inviceminfluen-
do , in Univerfi confervationem confpirent.
Quae omnia , cum uberrime in Itmerario no-
Jiro Exjiatico profecuti fimus,hic eadem re-
petere nolo , fed , in genere tantum , hfc
nonnulla , quse ad argumenti noftri inftitu-
tumplurimumfacere videntur, difcutiam ;
Et eft , Vtrum omnes Stella proprietatihus ^
virtutihus differant, & An omnes in Terrenum
Corpus influant.

Ad primum quod attinet, certum eft, Con-
ditorem Opt.Max. nontantum propteror-
natum , fedob ;f«if.jinnumeros , foli Menti
Cofmotechniti notos , Univerfum condi-
difle, quorum ifrw tantum humaniimbecil-
litas intelledus attingit ; videlicet Gloria
Conditoris ; propterfeenim omnia operatus
eft DOMINUS. Secundo propter Hominem
&adCreatur2e rationalis ufum , & confe-
quenter propter Terrenum Glohum , qux pro-
pria Humani generis fedes & habitacu-
lum eft, Tertib ad Univerfi, confervatio-
nem ; ut quemadmodum in Humani Cor-
poris Microcofmo unum membrum fo-
vet aliud , & reciproco quodam fotu omnia,
flngula, &fmgula, omnia, afficiunt; ita
u^ftra Megacofmi feu magni Mundi vel-
uti membra qusedam , infiuxihus recipro-
cis virihu/qne unicuiqUe propriis , fe afli-
ciunt, ac five immediato vicinorum, five
mediante intermediorum influxu , fe invi-
cem fovent , alunt , roborant , & denuo,
hoc mutuo unionis fcedere colligata , per-
petuo confervant. Haec vero Mundanorum
corporum confervatio otiofa fuifTet , nifi ad
altiorem finem refpexiflet , qui fuit Terreni
Glohi , adeoque Hominis Microcofmi ulti-
mata confervatio. Siquidem quidquid in
univerfa Mundi machina difperfarum vi-
rium eft , quidquid in Glohis Stellarum do-
tiumeft; idinunicum7l?^«m Glohum, vel-
uti in epitomen quandam, congefTit, ut Ho-
mini (qui omnia in omnibus erat futurus,
omnium in Mundo elucefcentium rerum
compendium, & parvus Mundus) habitacu-
lum , fimili apparatu , omnibus Mundi cor-
poribus in hunc finem indipifcendum con-
Ipirantibus , proportionatum praepararet.
Omnes enim Glohi Stellarum , uti nullo ve-
getantis aut fentientis naturae foetu praedita
lunt, itapuratantum Elementorum com^o-
^/io«f coaluerunt , &tum Dei voluntate,
tum ratione fitiis , quem in immenfo ^Ethe-

GLOBI TEPvRENI. 57

rei Oceani fpatio fmguli peculiarem obti-
nuerunt , tum etiam vicinorum Siderum fub
alia & alia conftitutione iis infiiuentium abdi-
tis virtutibus, {\n^{\ fpecificas quafdam &
peculiares appropriatafque dotes adepti funt,
quibus Terrenum Corpus , Influxufuoperen-
ni , tanti rerum varietate , quantam quoti-
diemiramur, bearent. Solusitaque Terre-
nus Glohus , quicquidin Univerfo virium la-
tet , veluti commune omnium Subjecflum in
fe recipit , fovet , & ad hominum ufum con-
vertit. Quomodo vero hoc contingat , ;am
tempus eft ut oftendamus , ut Geocojmi
noftri, CiyeMundi Suhterranei arcana facra-
menta magis magifque elucefcant. Unde
itaque tanta rerum in Telluris Corpore elu-
cefcentium Varietas proveniat , & quomo-
do illaproducatur , oftendendum eft.

Certum eft , omnium Philojophorum cal-
culo , Inferiora , fupernis lationibus fub-
ftare ; tantamque efl^ inter hsec connexio*
nem , ut impoflibilefit , Inferiorem Mundum
fine perenni Supernorum Corporum influxa
fubfiftere pofl^e ; ficuti fieri non poteft , ut
principiumpafllvum quicquam fine aftivo
producat. Mixta fiquidem , quorum innu-
merabilisinhoc Telluris Gloho varietasfpe-
ftatur , cum perpetuo Elementorum , ex
quibus originem traxerunt , foetu indi-
geant ; Tellus verb, immobilis fua fede , fixa
maneat; neceflaribfequitur, aliquodMo-
bile Corpus fympathicum dari , quod fper-
maticas rationes unicuiqueMixto inditas
ad generationem foUicitet ; ut perenni in-
fluxu fuo , tum quod generatum eft , fo-
veat, tum inpropagationis fuae vigore , quod
fcetum eft , confervet. Atque hoc praeftant
fuperna Stellarum Corpora ; quorum influxus
cum fint fenfibiles , ad aliquid necefllarios
efl"eoportet; nihil enim fruftra eft , neciii
natura , nec a D£0 fa(5him& produftum.
Si ergo neceflarii , certe ad Inferiorem Mun-
dum , qua animandum , qua confervandum
neceflarios efle oportet. Et cum| fint Ele-
mentorum Principiorumque naturse uti
fubtiliores ita efficaciores virtuofiorelque
portiones , ad omnium Mixtorum compo-
fitionem eos concurrere necefl^e eft ; infi-
nitaveroMixtorum multitudo , infinitam
quoque Supernorum Corporum multitudinem,
virtutumque iis infitarum copiam arguit.
Sed his in genere tantum expofitis , mo-
dbadparticulares Aftrorumvirtutes progre-
diamur.

C A P u T IV,

Df Solc © admirando ejus opificio , viribus , proprietatibus, quihus in

Mundum Terrenum influir.

Cat> I V C^ OL,princeps Mundi Sidus, totius calo- j ca mafla eduftum , & ex magna primjevi lu-

^* * ^%"S & luminis Fons & origo , Vitae , to- j minis parte coagulatum , conftat ex folido

^^tius inferioris Mundi fcaturigo, Verum I & liquido ; quemadmodum modernis hifce

& naturale Ignis Elementum , a Deo Opti- j temporibus Tuhi Optici fubfidio fat fuperque

moMaximoexprimigeniaMundi Chaoti- patuit ; quoadhibito,nonfecusac Oceanus

TOM.1.- I H quidam

^8 M U N D I

Cap IV quidamimmenfusjngentiuminftarunda-
" rum , perpetua ebuUitione fervet & aeftuat.
Circa propriumquoque id Centrum agitari,
macularum , quae niliil aliud funt , quam in-
eentes hujus Ignei Oceani evaporationes , in-
conftans natura , & fubitanea alteratio , lu-
culenterindicant : de quibus omnibus ^Sij/ii
ph£enomenis,cum ampfinime in7/i«(?r.«o//;-(?
fAy/d//c(?egerimus , illucLedoremremitto.
SapientifTmius ille Mundi Architeftus
De u S Opt. Maximus, Mundanam hanc
machinam fabricare conftituens, cum fme
inftrumento primario illam nec confiftere,
necadgenerationesrerum aptamefTepofTe
confpiceret; illihoc, quo omnes vivimus,
movemur & fumus , praefixit : Vas nempe
iUud aclmirahile , quoddam veluti fuae Divi-
nitatisproduxitfimulacrum , OpusyQth Ex-
celfi; Solem, inquam, veluti Cor quoddam &
animum, feuMentemquandam, acprinci-
pale Namrae , fi ita dicere liceat, regimen , &
numen, veri Numinis vicarium, ut eo Mun-
dus gubernaretur , occultaque Sapientiae
D E I facramenta , ex chaoabyffbquetene-
brarumeruta, manifeftarentur, atque ex
vifibili hoc ac materiali numine , invifibilis
illius & Supramundani Numinismajeftas,
mortalibus innotefceret , condidit . Huic
autem varios motus indens,
Mens agitat molem ^magnofe corpore mifcens,
neque circulis id adftringere voluit , fed
perpetuafpiralium voluminum agglomera-
tione, a Tropicozdi Tropicum moveri, utMun-
tium univerfum foecundo motu imprsgna-
tum fuae virtutis redderet participem.

Quo quidem operein rerum natura Divi-
nam Providentiam nihil magis indigitat.
Neque refpeftu Terreni Mundi duntaxat, fed
& refpedhi fui ipfms, hifce ultimis tempori-
bus , motus fuos variare & verfare vices , Sol
deprehenfus eft ; quae omnia ad aliquos in
Terreno Mundo efleftus producendos , ut
poftea videbitur , fapientiffime ordinata
funt. Si enim D E U S & Natura nihiifruftra
faciunt; etiam in hifce inferioribus minimis
rebus, qusevililfimaealioquin , &interfor-
tuita vulgb adnumerantur,tantae fubinde vi-
res elucent , ut ea non nifi Ccelefte quid fa-
riato. piant ; Certe huic vifibili (ut cum Platone lo-
quar) D E l Simulacrox.^mi\xh\iml , tam con-
ftanti, tamregulari, praecaeteris, caufasal-
tiffnnas & omnino Coeleftes fubeffe putan-
dum eft ; quarum diviniffimam & primam
appellare non dubitem , intentionem &
finem, propter quem Univerfi Conditor
D E U s , ipfum jam tum ab aevo condito fic
ordinavit; ut videlicethumana mensad hu-
jufmodi admirabiles Divinae Sapientis effe-
ftus elevata , rerum Conditorem, omnium-
que tam infignium , & incomprehenfibili
quadam bonitate communicatarum rerum
Finem ultimum cognofceret,amaret,eoque
aeternum tandem gauderet. De hor igitur
Lucis fonte , ejufque mira con/iitutione ac/a-

SUBTERR ANEI

cultatihus, primo, antequam ad hcis miracula
procedamus , dicere conftituimus.

Quaeritur itaque primo , quidfit lucida illa
fuhfiantia, quam quotidiequidem intuemur,
& ad incomprehenfam ejus pulchritudinem
attoniti haeremus , etfiadquidditatemfub-
ftantiae ejus pertingere nemini adhuc da-
tum fit.

Dicoigitur, SolemeffeCorpus Igneum , ex
fluore athereo concretum , Mundance primige-
niaque lucis Spharam materialem , panfpermia
quadam refertum ; ex quo, veluti Qxfonte quo-
dam lucis igni/que inexhaufto , caloris lu-
cifque feminaria derivantur in omnia , id
eft ,luminisvehiculo qualitates fingulorum
confervationiaptasinfluitinfmgula : quae
deinde feminibus propriis, cuiquereicon-
genitis , mixtx , tandem admirabilem illam
rerum, quam quotidiein hocMundo intue-
mur,varietatem progenerent. Eftigiturio/
Corpus Spharicum , non Mathematice , fed
Phyfice ,fua afperitate ^ incequalitate exfluido
^^folido con/}ans:c[\iod mirum non immerito
cuipiam videri poffit , nifi evidentiffima hu-
jus non femel per telefcopia excellentiffima
obfervatio fada nos reddidifTet certiores.
EfTe iautem Corpus igneum , afperum & inte-
quale fequenti experimento , hifce ultimis
feculis, innotuit.

Si Telefcopio (iftius generis , quaemaxima:
virtutis , in Afirorum contemplandorum
ufum fabri cata funt) more Diopticis confue-
to, diverfistemporibus in Solem direfto, Ipe-
ciem ejus intra conclave claufum obfcura-
tumque , tranfmiffam candido plano exce-
peris, non fmeadmirationeprimovidebis,
fubinde totam Solaris hemifphariisiip^a.teii-
usfuperficiem heterogeneam ex umhris & lu-
culis conflatam, eundemque Solem tanquam
Mare fludibus afperum, & fluftuantibus un-
dique undis crifpum ; neque id eodemmo-
do, fedtempore diverfo , diverfasverfare vi-
ces , hodie aliter , quam heri ,'& cras aliter,
quam hodie, & fic nunquam eodemfchema-
te, eodem vultus habitu, fummo ftupore de-
fixus,intueberis,ut Figura docet.Quae omnia
non ego tantum , fed & multorum annorum,
Herculeo fane labore , Clariflimus ille no-
fter Scheinerus , Opere integro Rofa Urlina, Scheinerus.
fubtiliflimo , &pleno reconditiflimisobfer-
vationibus , indagata demonftravit. In hoc
eodem Corpore fubinde macula quoque in-
gentes, veluti umhm & contra-oppofitaelu-
cesfumma admirationefpeftantur; quarum
aliqu3e,decrefcendo mole,attenuantur fimul
in umbram fubtiliffimam ; ita , ut tandem
ipfam a reliqua Solisjuperficie, nifi aptatione
Inftrumenti vix poffis difcernere : & tale
quandoque umhratile -vefligium durat per
unumautpluresdies : quandoque citb eva-
nefcitpenitus : &aliquandocomitanteaut
fubfequente facula fiunthaec omnia.

Quaedametiam macultz quandoque funt,
quae in tenuem & aequabilem Vmhram atte-

nuatae

LIB.II.

fd/. I V. nuatae hanc ipfani deinderefolvuntinma-
culasminutas dii^contmuAS puftflormn adin-
flar; itautinteripfas, tehqnaiSolar/s/uper-
ficlei fpatia elucefcant ; & quando ifta , in
parvulas maculas , difcretio fafta eft , pro-
grediuntur nihilominus ordine fuo per
unum aUt plures dies, idque diverfimode,
nonnuUis in communem Solls fuperfickm
evanefcentibus , quibufdam in unam con-
tinuamumbram redeuntibus, utrifquevel-
utipoenitudinequadamduftis, fe a feinvi-
cem feparantibus , ut deinde evanefcant,
ex evanidis denique , veluti ex fubftantia
Solis ebuUientes revalefcant , & in novam
facularum umbrarumque fobolem excre-
fcant. Imb eadem aliquando, poft unius vel
alterius diei difparitionem , iterum com-
paret. Verum , ne quifpiam hujufmodi
(pcayofd^cv vitio oculi autvitri accidifleputet;

DE OPIFICIO GLOBI TERRENI. ^^

/•«wfumantur in longum , five in latum, five
mixtim, femperillay^/>fr;faifi Solari ineffe
reperientur: quodnequaquam, nti exOpti-
cis patet , fieret , fi alteri exira Solem Sphtsree
inhsererent.

Dixi in Definitione, ^anfpermia quaelam
rejertHm; eoquod ^'o/nonfimplicistantum
/?<raqualitatepr3Editusfit, fed& luci admi-
ftashabeatomnium/f^wi»^//»»» rerumvirtu-
tes, ut, qui ab OpificeMundano , veluti
Mundi quaedam anima, & Pater omniumj
eft conftitutus , omnium infe, virtute,/^-
minalium rationum poteftates contineret;
quae uniufcujufque vQifemitiihus conjundlae,
rerum omnium in Mundo g(?«f r^rio«f »> eiB-
ciunt.Nam(utre6te Ariftoteles) Sol^' homo Ariflotelej;
generant hominem ; per lucem autem iSc mo-
tum folum rton generat ; ergo per aliquid
aliud,fcilicetper lumen,tanquampervehi-

is fciat , hoc in ipfa Solaris ififci fuperficieAculum delatum fingulifque mixtum, hunc
femper & quovis oiei momento, inquavis efFeftum praeftat. Calorem verb prajcipuum
i^y/ii parte, fub certa tamen Stellarum pofi- Uo/i^ inftrumentum , nemo facile negiriti
tione , indifferenter fieri , irrefragabilem inifiquifenfu omni privatusfuerit.
experientiam hucufque indubitanter do- Diximus in Definitione Solis fupra data,
cuifi!e. Qui unquam in Fornacihusfujoriis in i Corpus Solis afperum {Phyfice non Mathema-

ingentibus cuppis liquefadtum as vidi
genuinas Pheenomeni Solaris rationes aliquo
modo comprehendere poterit. Sicuti enim
in hujufmodi cuppis fuforiis , undantis ma-
teriei fervor , taies fubinde aeftus volvit , ut
mari cuidam igneis fluftibus agitato , un-
darumque vorticibus curvato , haud abfi-
milevideatunubi fuligines atrse, flammis
lucidiflimis junftae , miram quandam j&c«/a-
ram, umhrarumqueyiciffitudinem exhibent,
in quarum evanefcentium locum aliae iden-
tidemfuccenturientur : ^jverb liquefa^um,
quod adlu funditur , fplendorem habet ita

tice rotuncfum , ut multi volurtt). Quemad-
modum enim Terra, atmofphaerS. fui con-
ftans , insquali vaporum exha/ationumquQ
amiftu cingitur , variafque habet partiun»
dilpofitiones ; alibi enim denfam , aiibi fub-
tilem & tenuem , ubique varia virium , qua-
litatumque mifcelia imbutam experimur 5
inaliis quoque & aliis locis alia atquealia
pro partis evaporantis natura & conditione
producit: itaprorfus exiftimandum eft, So-
lem pyrofphaera fua conftare inaequali , uti
experpetua mzcvXzmm, fumorum , nebula-
rum, lucularumque in ejufdeiti fuperficie.

iplendori Solis (\mi\em, utrtuUa aliaresin;nuncebuliientium,ttunciterUmevanefcen
natura rerum fplendorem Solis melius ex- tium viciiritudine , irrefragabilis experien-
hibeat. tia docuit: atque adeb Solare Corpus ad inftar

Hoc amiiftu deturpatum primb anno Oceani cujufdam ignei in perpetuo motu &
i<f 25-. I V Aprilis Moguntice , & deinde va- agitatiOne verfari , quod quidem fic agita-
- riis aliis temporibus hic Romee cum Schei-imm^vo evaporantis So/aris regionisYaxinnz-
nero non fine ftupore me obfervafie memi- tura , varios qUoque in Natura rerum efFe-
ni : unde Figuram Phcenomeni hic apponen- dlus caufare , nemo dubitabit , qui praedidla
dam duxi. Haec autem umhrarum lucularum

penitius fuerit contemplatus. Eft enin»
omnium Mundanorum Corporum eaderti
ratio , ut quod de Terra dicimus , de Sole,
Luna, caeterifqueP/flwemdicendumfit; di-
verfitasined folum reperitur,quod urtum-
quodque7;o/-?<w Corporum, uti diverfam ua-

quepheeHomena , rtulla ratione , extra Difcum
Solarem , fed ex ipfa Corporisfuperficie quafi
ebullire , hifce rationibus comprobatur.

Primo, quia Sol five umhris variegatus,
five luculis corufcus , five utroque carens, ^ ^

ficuti urti loco comparet , ita toti Mundo turam fortitum eft , ita diverfam quoque
apparere compertumeft. Itemquandono- exfpiratje virtutis fijse Spharam fundet.
vae oriuntur , aut illae certum in Solari fuper- Nil amplius dico ; qui hxc Solis miracula
/ci(r locum obtinent, fit hoc ubique, tempo- profundius fuerit rimatus , is haud du-
re & loco Solis eodem ; ijnb annorum diver- bie facile Cometarum in fuperiori ..(Etheris
forum, dummodo temporibus fimilibus & regionenafcentiumo/-ij5i»(rwvidebit. Mul-
in iifdem parallelis obferventur ; quemad- ti quoque Philofophi , dum efTeduum quo-
modum ex conftanti & concordi (/a/i/^i, rundam infolentium abditas caufas Cte/o
Scheineri , Ma/apertii , Gaffendi , Heve/ii, empyreo in pluribus temere adfcriburtt j
aliorumquein7»</itf, quosapudci/<j/wvide, ^leniusttbi, iiSo/ishzncpyrofpharam, ejus-

Gaffendus, obfervatorum traditione nobis inrtotuit. que varios effeftus confideraYerint , fatis*

Heveims. secundo , five interval/a umhrarum & macu/a- j facient.

I H 2 ■ Sunt

Galilsus.
Scbeinerui
Malaper-
tius.

6o MUNDI SUBTERRANEI

Cap. IV. Sunt porro Solis vires , lumen, & calor , Bc. 1 rari pofTet, cur Solis radii in hujufmodi Moft-
' rerumfemina a lumine fuo vefta , &in cor- 1 tium , Turrium , Templorum , Domorum-
pora hsec deveda , & a calore inveda, fota- 1 que parietes , nec non Pyramidum , Colu-
que in caufa rerum & generationis rerum , mnarumque normaliter ereftas fuperficies
omnium mifcella. Lumen enim ejus ficuti ' immiffi , non eundem effedum , quem fub
delator eR/emifium remm,{ic eomndemeG:^ fphara relia ,eSici3int} Sedrefpondeo,hujus

Sap. 1 6.
Num.27.

menfura , & numerus , & fomes ; dum enim
illuminat , totius Univerfi corpora fubiens,
&eapermeans, Cij/ore comite, tumfeparat,
tum congregat , purgat & movet , ea pene-
trat, nutrit, augmentat, perficit, renovat,
vivificat, continens omnia, contentumab
cmnibus , ita ut cunda Corpora illum , uti
Generatorem , uti Motorem , uti Calefa-
ftorem,uti lUuminatorem, uti denique Vi-
tz datorem , ejufque Confervatorem expe-
tant. Omnia enim hacc Corporibus influit,
inditqiie cum manifefl;is luminis viribus,
tum occultis incorporeifque aftionibus ; ut
vel ad hafce admirabiles So/is qualitates , Sa-
piens refpexifTe videatur, dum dicit : -ro y^

effeftus caufam effe, radios Solis invapida
regione , feu Atmofphasra refraElos , qux Ter-
ram vekiti indumento delicato amiftam a
Phxheis jaculis ita protegit , ut vehementio-
remeorum impetum, varie, pro varia ra-
diorum obliquitate , aut diftas Atmofphcem
raritate denfitatequeretundat;atque adeo
refraclionii quantitatem caufetur rarit^s vel
denfitasdiaphani , heletationem vero radio-
rum , diaphani caufetur opacitas. Cum igi-
turin y^/w<?y^/'^/-<3Utrumquereperiatur, mi-
rum non eft , fi ipfa tantum in radiofam Solis
fphceram juris exerceat. Unde confequenter
patet , quod fi nuUa effet Atmojphitra , nor-
males montium crepidines , uti & omnes
normaliterereftasfuperficies eundem pror-

kxmv(^yiA'iHji^l^ouvo/^o)il'Tim'^. ^od enim ai> ifus ca/orem re{[exurAS , quem fub ^quino
ignenonpoterat exterminari , fiatim ahexiguolS^iali i^o/meridianus&verticalise Terrare
Solisradiocalefa£iumtahefcehat. Vera igitur fledlit. Situs igitur ohIiquusia.cit,utSolis ra

Solis inftrumenta funt Lumen , Calor, Semina,
ad ea omnia , quae in Mundo funt, efficienda.
Ut autem Sol hafce vires fuas fane mira-
biles toti Corpori congenitas , Mundi Cor-
poribus , aiquius reftiufque communicare

dius Horizonti vicinus in ifta Atmofphcera
longum iter infiflat ; ideoque , dum humi-
dumi'^/'/<fl'/^ ^/'/^^A-^medium tranfit, pkiri-
mum & kicis & vigoris ardorifque , veluti
obtufus hebetatufque, deperdat. Secus fi fie-

poffet; hinc Opifex Naturae Sapientiffimus j ret , Terra aefluSolis hauddubie foretinha

eum circa propnum axem , diurno annuo-
que fpatio ad motus diurni , annuique
exemplar ordinato , moveri vokiit (quod
portentum fanc /©^«J^^oTa^^vukimis hifce
temporibus lynceis Aftronomis tandem inno-
tuit), utficnuUaparseffet, quaetamneces-
fari2 lucis foecunda adminiflratione defli-
tiieretur. Cumpraeterea Solis radiofa fpecies
efficaciffima fit, ne continuata caloris inten-
fione Terrts officeret , Atmofpharam ex hali-
tihusTerreftrihus , &vaporibus aqw is 2.S:io-
ne^o/iiexcitatam, conderevoluit, ut ineo
nimius aftui veluti retufus , proportionali
quadam caloris intenfione Mundum uni-
verfum repleret

bitabilis : ut vel ex hoc admirabilem Dei
Optimi Maximi Sapientiam in adminiflra-
tione confervationeque Mundi , videas &
admireris. Verum de hujufmodi Naturje
prodigio atque de Atmofphcerce utilitatihuSf
vide plura in Arte noftra Anaclajlica. Ex qui-
bus , ni fallor , patet refra^i Solaris radii iii
Terras confervatione utilitas.

Porro, cum Sol, umbr^ Terras exoppofi-
to, denfiffimasfemperalicubi Telluris par-
tibus obfundat tenehras , & confequenter
non parum tam neceffarii luminis abfentiam
Terrafentiat ; ne &inhoc Divinamprovi-
dentiam defuiffe quifpiam cavillari poffit,
omnem hunc luminis defeftum , radio vel-

Cumconfletequolibet ^o/ij punfto ver- j uti quodam Solis reflexo, rependere voluit,
fus Terram cojiverfo , promanare unum ali- ' Dum enim kice fuaimmensa, oppofita Lu

quem individuum radium perpendicularem,
qui femper refto fertur inceflu tam per At-
Mofpharam , qukm^er Aerem , utiin Arte no-
ftraAnaclaJiica docemus; hancdicimus cau-
fam effe diverfttatis caloris in diverfis Cli-
matis. Si enim reclus fuperficiei Terrens
incubuerit , adionem haud dubie fortiffi-
mam exercebit ; fi in vertice inclinaverit,
tanto efficaciorem efficiet calorem , quantb
angulus, quem ciim fuperficie conftituit,
angulo re6to fuerit vicinior

na Stellarumc^ue corpora illuminat ; illa lucem
communicatam veluti ex fpeculo quodam , in
averfam atque noftis caligine invokitam
Terr(E faciem vibrantia , quid aliud nifi vica-
riam quandam Solis operam, cum lumine, tum
calore reflexo, ita , inevitabili neceffitate, na-
mra exigente impendunt? Vide Figuram hic
appofuam , in qua radiofa kix A B C D tum
Terram, tum Lunam^ & reliqua Aftra percutit,
qu2 in Telluris I L oppofitam partem umhro-
Jam radiis E F G H repercuffa , ibi tempera-

Cum vero Solis orientis aut meridiani , to calore & lumine abfentis Solis vices agit,
radirn incidens in objeftafuperficieiTerre-jibiquepro varia communicatae virtutis mi-
ftris corpora normaliter erefta , eadem pror- fcella , varios effeftus producit.
fus ratione cadat, qua ^uh Jphara re^a in me- Cum Solis in Mundo incredibilis & certe
<//e Ca:// conftitutus vertice ; meritoquismi-imirabilis w fit (iSo/e enimomnisMotus,

j &Vi-

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

t*p. IV. &!Vita , &: Confervatio , & Cceleftium Ter- 1 racula ; decere Philofophum arbitror , omnes
reftriumque Ornatus) adeb ut qubpropius Natur3ethefaurosrimari,addogmata,/<j»/p
contempleris , hoc plura in illo inveniasmi- 1 miraculo congrua , proferenda.

Fixum igitur, ratumque fit , Sole confi-
ftente , Mundi hujus Terreni gubernatio-
nem longe aliam futuram , fcilicet ftatum
turbulentillimum habituram ; neque Terne
Glohum ubique habitabilem , neque Atmo-
fphterte difpofitionem , prout nunc experi-
mur , eandem ; propter benefici Solis &
omnia vegetantis & confervantis abfen-
tiam. Quibus ex rebus munifica Divinae
Providentise bonitas elucet , quod huic Si-
deri motum , cum Loneitudinis , diurnum,
tum Latitudinis , annuum , eumque excen-
tricum indiderit , utejufmodi motusdiver-
fitate , AtmofphiEra ad aequabilem mediocri-
tatem , & humanis ufibus accommodatam,
temperiemdigereretur: hoc enimTempo-
rum , Hyemis , iEftatis , Auftumni ac Ve-
ris vicilljtudines habemus : hoc Annorum,
Menfium, Dierum Hebdomadumque curri-
cula tranfigimus , quorum diverfitatem
unus idemque ^o/fua prajfentia & abfentia
efficit. Virtus igitur Solis Globo Terreno a
Divina Providentia datur per motum loca-
lem diurnum & annuum , ipfius virium, fa-
cultatumque delatorem. Ne verb iifdem
femper racliis Solarihus Terra feriretur, neve
altera Solaris Corporis ad Stellas converfa
pars otiari videretur ; Divina Sapientia ipfi
Sotis cprpori proprios & ab omnibus aliis di-
ftindos motus indidit , queis fingulis
(quemadmodum longa Afironomorum obfer-
vatione conftat) vicenis feptenis diehus cir-
citer unam circa Centrum proprium revo-

lutionem conficeret ; atque hujusConver-
fionis beneficio quicquid lucis, quicquid vir-
tutis contineret , fuccefiive tam in Terram,
quam circumfitos Cceleftium^therearumq;
Regionum globos quam abundantiflSme
dinunderet. Et hanc quidem circulationem
Solis in Terrce gratiam a Conditore efi^e indi-
tam ex eo patet , quod ipfe non fimplici, fed
annua circumduftione axis mobilis , circa
quem prior motus defcribitur , volvatur.
Quo fit , ut 5o/circa fummitatem Borealem
& deprefiHonem Auftralem verfus Terram
vergat , nutetque/fjv menfium tempore, &ab
eadem vicifiitudinaria Polorum axiumque
mobilium apparitione fupra Horizontem
Solarem,^ occultatione infra eundem dever-
gat ; quam vertiginofam librationem ad uti-
///<3/m quoque lerra fa<R:amefi!e, nuUa ra-
tione dubitari debet : hinc enim fitut per 1 3
lufirationes , quibus univerfam periuftrat, uti
Terra aliafemper aliaque luce Solari , ita alii
quoque atque alii virtute Solari haud dubie
imbuatur. Qiioe lnfluxuum varietas mirum in
modum promovetur perpetua macularum,
umbrarumqueatque t acularum motus con-
jundlione, feparatione , abitu, reditu. Si
enim umhra Luna in Ecclip/j Solari tantopere
alterat Tellurem , quantam alterationem in
Suhlunarihus efFefturum Sokm credimus , qui
j-o aut 60 fubinde macularum, umbrarum-
quetantae magnitudinis, ut Lume Terraque
fuperficiem cequare videantur , Ecclipfes pati-
1 tur "? Cum verb Sol mmc veluti maculofo um-
H 3 hrarum

6i MUNDISUB

Cap.\yi .irarum ^yx^\x\ug^r&, procedat; nunc ex-
cuflb iu«5tuofo velamine totus jerenus , luci-
dus, placidus, & ridibundus , modoflammas,
mox atras/«%^»(r-yevomerevideatur , utin
Hgura pulchreelucefcit: Certe iftain Ter-
ram diverfimode agere , efFefhis diflimiles
producere , ratio docet. Cum hac vicilTicu-
dine ipfam Solis lucem mirifice varient , itn-
pediant,promoveant, augeant, minuant-
que: quimutata , Solarem confequenter in
Terram & fublunaria influxum mutari neces-
fe eft. Hsc autem ita fefe habere omnium
fere feculorum aSla probant Afironomka.
Hinc fspeannos quofdam aliis magis exo-
ticos experimur -. Quofque Ajirologi variis |
Planetarum adfpeftibus , nos verius hujus |
Solaris phanomeni varietati adfcribimus. l
Cum enim ingens ebuUientium Solarium '
evaporationum copia exegeratur , fieri non |
poteft , quin lucem & calorem quominus effi- !
caciter in hasc Inferiora agat , vehementer

Suetonius. jmpediat. Suetonius eo tempore quo Julius
Cajar trucidabatur , circa Solem longo tem- !
pore vifam veluti materiem quandam cras- j

Aidrovan- fam SifuUgiiiofam tradit. Tempore , quoque

Projigfis J^fi^f^^f'^ Imperatoris anno integro Sol ceu ;
'velamento qaod^im ohfeptus , adeo parumlu- ;
cebat, & ita obfcure , ut in Lunam conver- 1
fus videretur. Obfervarunt haud abfimile
prodigium Arahes anno Hegirse 64 , quem-

Haei. admodum in Aflrologia fua Haelnzdxx., quod
ea magna rerum defolatio mox fecuta fuit.

PauiusDia- ApudP<3«/«»» Z)ii?ftf»«w legimus , anno 700

conus. ^qIj,^ difcum 'vehxti Janguineo colore offufum,
toti £a/-o/>^,multorum dierum fpatio, Coelo
maxime fereno & defaecato , ita obfcure
luxiffe , ut pene tenebras Mundo offunde

TERRANEI

ret. Quamobfcuritatemirtgensquoque Co-
wf/afecutuseft : Cornelius Gemmainjua Cos- Cornellus
mocritica, anno lytf^ Solis difcum eodem '^*'"'"''
vultu comparuifte teftatur : quod Phafma
& Cometa & Civiles commotiones fecutx funt.
Anno denique 1 6 2 j.paulo ante hellum Sueci-
cum, totius anni decurfu difcus Solis ingenti
macularum ebuliitione coopertus , tum a
me in Germania , tum a noftro Scheinero Scheinerus.
Romas, utiex Kofa Vrfina patet, fuitobfer-
vatus. Qu3e omnia fi Aftronomi diiigenter
annotarent , forfan ex liujufmodi pnsno-
menis ad efFedhis fiiblunares comparatis,
nova Aftrologia , muito vulgari iiia Planetaria
certior, condi pofiet ; quamvis non negem
h.ot\xmSolarium morhorum caufas non alias,
quam infauftos & perniciofos circumfito-
rum Siderum adfpeftus effe, qui opportune
Solis corpus infeftantes , tandem quas dixi .
Solari corpri tempeftates exfufcitant.

In Luna Cyfatus nofter ^tmofpharam five Cyfat^sJ
vaporum exiiaiationem , in Ecclipft Anni \
1628 ipfo Die Nataiis Dominici notavit.
Unde non dubito , in reiiquis Pianetarum
giobis idem contingere ; qui uti Centra a
Centro Univerfi diverfa, ita & diverfas quo-
que exhaiationum Sphseras conftituunt. Ex
quibus quidem , ni fallor , Cometarum cum
fupra tum infra Lunam accenforum , nova-
rumque Stellarum genefis manifefto patet,
Multa hoc loco circa modum , quo 5<?/c3Ete-
rique Pianetse fuanjm exhaiationum Spliae-
r as fundunt , & quomodo inde Cometa nafci
poflint , adducere poffem , verum cum id
in noftro Itinerario Exflatico Coelefii ample
docuerimus , ad id Leftorem curiofum re-
raittimus.

C A P u T V.
<De Corporis Lunaris ISlatura & EjfeBibw.

Cap.N.

UTmajor inhocMundo rerum effe-
ciuumqut varietas eiucefceret, inef-
fabiii Divinse Sapientias confiliis fa-
dnm eft , ut complura Corpora in hoc Uni-
verfo finguia variis, diverfifque qualitatibus
imbuta conftituerentur ; ut lisec foecundis
Soiisradiisimpraegnata, Seminumque mi-
ftura per iucis Solaris veiuti reflexum ra-
dium in Terram deiata, ibidem novas gene-
rabilium rerum combinationes molirentur.
Ut vero hoc commodius fieret , Lunam circa
Terram , & Pianetas circa Soiem tanquam
Centrum converti voiuit, ut acceptos a Soie
radios in Tellurem commodiusfunderent.
Quoniam dicfla Corpora Soiis fuigores non
duntaxatfuperficie tenus ,fed & medullitus
in fe iiauriunt , & nativa fua proprietate tin-
gunt; fit, ut Seminaies Soliconcreataevir-
tutes per iucidos radios in di(fta Corpora
propagatse , ibi tum Pianetarum , cxtero-
rumque Siderum virtute feminaii cuique
peculiari mixtae, tum perradiumreflexum
in Terram , tum per diredum refra(5tumque

in Atmofphsramdiverfo modo operantes,
diverfos quoque eofque innumerabiles efFe-
ftus juxta Terrx , fimiliter Tiavacggjt^fct qua-
dam refertx, difpofitionem capacitatemque
producant. Quod autem tinftura ifta ita
fefehabeatex ipfis Planetarum diverfis CO'
loratis lucihus, utiSztnmi plumhea, Martis
ignea , Veneris argentea , Jovis fulgida , &
ftrena patet ; quam colorum varietatem a
luce Solis non omnino efTe, ex lioc evinci-
tur , quodeodem tempore , non fimili , fed
ipfis appropriato colore , femper & ubique
imbuantur ; neque ex Medio hujufmodi
Planetarum Colores defumendi funt ; eo
quod , quocunque tandem modo Medium
alteretur , iili conftanti tenore fuo , femper
iuce in finguiis diverfimode tinftaveftian-
tur. Unde ex infitis ipforum coloribusad-
venientem Solis lucem infici, atque inde in
Terram,una cumfuis quaiitatibus fpecificis
reverberari , nonfecusacSoIaresradii , per
vitra diverfo coiore imbuta diverfis quoque
tinfturis inficiuntur, fatendum eft. Haec au-

tem

LIB.If. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

6:?

tJB eodem femper tenorefe habeant ; diceres
te Pelagus quoddam immenfos Terrarum
traftus allambens intueri. Videas hic in

Cap. V. tem in Terras influentia ex accefTu recefTu-

ve ipforum tam ad Solem , quam ad Ter-

ram , nec non vario fitu cum refpeftu Coeli,

tum Horizontis, varias quoque diftarum (mediofundo^vehitiin^^c^^^wquodamlonge

qualitatum modificationes caufari , nemo lateque circumfufas hjulas. Videas alicubi

dubitare debet. Hinc , ne nimia radiorum [ veluti lacunas quafdam umhrofas , ex quarum

SolariumEeftusvehementiaTerra diflurba- ' Centro, nefcioquidprodeat, tremulamdi-

retur, 7? /t^w quandam JEtheream, ut cum lceres exhalationem , quam ScproindeOb-
VMaxchvs. plutarcho loquar , i«»aw,inquam , \e\uti IfevYZtores Se/evographi, LuKa /^tmojphieram

aquofum quoddam corpus, innumeris vir- vocant. In eodem limbo non fineadmira

tutibuspraeditum ,Solicontrapofuit, cujus

refrigerio radii frafti temperatique , pro-

priifque fcecundi feminibus Telluri com-

municati , ibi novam fobolem , foetumque

aufpicarentur. Habent autem hzc duo Cor-

pora , Tellus noflra , & JEtherea illa Lunaris

iellus , magnam adfe fimilitudinem , uti //-

IrolY. oflendetur, qua una alteram fovet,

& fibi invicem favent ; influxufque quibus

ipfje & utriufque partes tum vivant , tum

conferventur, alerenturque. Quin & Maria

noflra ad Luna adfpedus varie commoveri,

non indiget teflimonio , utpote quo nihil

tritius; fed de hifce citato l. IV. loco am-

plifTimus dabitur difTertandi locus. Confi-

ftitautemhscfympathia non nifiinmagna

tum virium tum aftionum convenientia ;

virium autem convenientia non nifiinef-

fentiae flmilitudine ; cumprorationeeffen-

tis rei vires infmt , & ab ipfa proveniant , &

pro ratione virium adliones quoque ut

edantur necefTe eft. Cum enim Luna corpus

flt ajperum &Telluri noftrje prorfusfimile,

eienjum^opacum ; Qy;.Jolido8<.liquidocot\&.i-

tutum , illud Solares radios non folum per-

fefte imbibit , fed & mutua vjrium commu-

nicatione imbibitum ad nos refleftit. ne ve-

roidemfemper influxus efTet, Sapientifli-

mus Architeftus ea illam artefabricatus eft,

ut injequali femper adfpeftu menftmo fpa-

tio refpiceret, & pro diverfo fitu alia quoque

atque alia aftionis fuse intenfione eandem

feriret , atque inde pro naturje indigentia

generationes rerum promoveret.

Verum ne quicquam rerum curiofarum

omififTe videamur , hoc loco Phcenomemn

Corporis Lunaris , prcut illud tum in Colkgio j nentiores LuntB partes , quas montes Lunares
Euftachius. Romano , tumab Euflachio Diz)i»o exquifitis-ivocant, fucceflive abunaparte illuminari,

fimis Telefcopiis obfervatum fuit , appo- 1 nunc ab altera obtenebrafcere , haud fecus

nendum duxi . Invenies in hoc miram quan- ! ac in Terreno noftro Horizonte, ad Solis or-

damex umhris & luculis conflatam faciem,itum Montes umbras projiciunt ; & tanto

non fecus Oicin pracedenti SolisPhsnome-jquidem minores quanto Sol altius adfcen-

nocomparet, hoc folum difcrimine , quodlderit; tanto majores, quanto plus adOr-

faculce&imaculie in Sole perpetuo inconftan- tum approximavit. Sedhasc de Lunce Jlru^lu-

tes; in I»»diverbperpetu6eaedem&immo-lA-^, uju-^ &»df/«r<3di(flafufRciant.

tione intueberis, prjefertimin Luna Dichoto-
ma , veiuti praeruptos quofdam fcopulos &
concatenatorum montium ordinem. Ex hoc
itaque Schemate , Maribus , Terreftribus La^-
cubus, Montibus , rite inter fe collatis , infe-
res haud improbabiliter , Lunam Telluri no-
ftraeprorfusfimiiem Globum^j/'^ , Corpus\i-
delicet, Terraqueum . ideft, ex Humido&
Terra Coelefti conHitutum; innumeris iaten-
tiumfeminumprccditumfacultatihus , qux So-
lis radiis mixtae , in Terra eam rerum multi-
tudinem producant, quam quotidiequidem
miramur, tametfi myfticam rationemvix
animo comprehendimus.

Lucem quidem illam vehementem in ra-
dios difHifam , nos putamus effe politifli-
mam quandam eminentiorisI«wam/»<3r/i^
portionem feu fuperficiem , radios Solis prac
casteris partibus vehementius refledentem.
Si nos effemus in LunariCorpore , intuentes
Terrenum Globum, diceremus profe(R:o,al-
tiffimorum Montium , cujufmodi funt ^l-
pium , Pyrenaorum,Andium, Caucaji ina.cce{ra.
juga, perpetua nive glacieque tefta,fimilem
ad res in Z«»<7riC/oi5oconftitutaslucemre-
flexura. Dici enim vix poteft , quam inten-
fam hujufmodi lucem ad fe refledlant,
quemadmodum Anno 163 8,dum JEtnam lu-
ftrarem , in Calahria Montibus vicinifque
circumfufis Infulis non fine voluptate me
obfervafTe memini. EfTe autem in Luna exi-
titios veluti Montium fcopulos , umbrarum
incrementum decrementumque ad Solis
ortum occafumque in Lunari Horizonte fat
oftendunt. Obfervatum enim fuit a lynceis
\\u]miem^oris yljlronomis , nonnullas emi-

Cap.Nl.

C A P U T VL

©e proportione Globi Terr^e ad Solein ac Lunam.

N Jtinerario Exflatico diximus, Solem^\hus fit in iphjera aftivitatis alterius, ideft,
Lunam caeterofque Planetas , tanta quoad I fmguli diffliforum radiorum reciproco quo

magnitudinem Corporis unicuique con
gruam, diftantiamqueuniusabaltero ,pro-
portione condita fuifte , ut femper unus Glo-

dam affluxu fe afliciant;quod apertum eft fi-
gnum adm irandae />r(?/'or/io»i.f , longitudinis,
leu intercapedinis, qua ad invicem diftant.

MUNDI SUBTERRANEI

Cap.Yl. Siitaque^o/fubeademdiftantia, quam in
Mundo a 7errdhabet,majorvelminor elTet,
tunc ficuti major , nimia luce , qui maxi-
Mf^jpro- mamfemperpartem TerreniOrhis ftrinxis-
DE^in^lv- ^^'^■> ita maximam intemperiem rerum in-
triLtioni duxifTet ; fub Polis quoque ultra femeftre
lucis Soia- fpatium , Hemifphaerium ultra medietatem
illuminafret ; unde in toto Terrarum orhe
maxima Dierum & Noftium inacqualitas,
maxima Anni & mirum quantum difparata
quatuor ftationum conftitutio orta , fum-
mam quoque & inevitabilem confufionem
caufaflet. Si vero Sol minor , quam modo
eft , fuiffet, orania quoque Frigoris & Te-
nebrarum detrimenta confecuta fuiffent,
dum citra medietatem Glohum tantumillu-
minaftet. Ea itaque Glohus Terrenus propor-
tione conftitutus eft, ut nuUa fit in Mundo
gens, qus de infufficiente Caloris, Lucifque
portione conqueri poffit , aut Naturam infi-
mulare nonnuUius, in diftributione lucis
necefTariae , prsftitas negligentias. Sed de
his vide Artem noftrammagnam Lucis ^ Ur/i~
Irafol. f7 .

Quoniamporro Solarejuhar\)l\xnmxiTnex
continuo lucis calorifque diffufi affluxu da-
mni inferre poterat , hinc ^terni Opificis ^"''* ^i»^-
Sapientia aiiucl terraqueum Luna; Corpus lis 2eftum
i^o/ioppofuit, utquod pertinax iefius Solaris 'J'"!'^''''"-
efficacia torridum , liccum , exuftumque tum. '"" ''
reddidiffet, hocvirtutefua &innatahumi-
ditate ad aequam temperiem reduceret ; &
ne , utpote vicinior Terne, eidem plus asquo,
humiditatis copia & ubertate officeret , eam
luce nunc crefcere , nunc decrefcere voluit,
tum ad exaftius temperamentum confti-
tuendum rerum Sublunarium , tum ad in-
numeros alios ufus & emolumenta , quoe in
decurfu Operis hujus declarabuntur.

Neque otiofus cenfebitur reliquus Plane-
tarum chorus , dum quifque fui officii par-
tes , ea in Mundana Oeconomia induftria
exequitur, quasfinguliSiEternaE SapientiaJ
lex praefcripfit. De quibus cum in Itinera-
rio Exftatico egerimus, eo Leftorem remit-
timus.

His itaque prasmiffis jam Terreni Glohi fa-
bricam & conftitutionem profequamur.

C A P U T VII

lZ)e extima Telluris jlruBara , ejiifciue niagnitudine ■

_ "^ 7^ ^^^^ itaque, tanto hoc mirificum Di-

lap. VII. U/ ^ij^jg Sapientix Opus artificio con-
~ ditum , ut ei neque to^»? , neque
24^^6015 neque ol-icotoijua. deficiat ; in quo nihil
fit , quod non undequaque fit aptum , con-
cinnum , magnificum , & omnem fuperans
admirationem. Nam five Columnarum
fpeftes ornamenta , five Laquearium tefto-
rumque fplendorem , five Fundamentorum
foliditatem Ipeftes , in dignos admiratio-
stabiliteu] nis raptus te evehi necefTe eft. Verum quo-
^°iiemm- ^^^^ Terreni hujus Glohi pondus fundari
torum. poffit.> quse fublic£B ? quali palorum fiftu-
catione folidatJB fint , ut fuper aquarum ei
circumfufarum inftabilem molem , tanta
firmirudine ftabiliretur .> Si reliqua tria
Mundi Elementa pro Terrena Fahrica Co-
lumnis ftatuere velimus ; tantumillaab his
differre videbimus , quantum Coelum a Terra.
Quisunquamviderepotuit Columnas per
fooo annorum decurfum perfiftentes , in
quibus etiamnum tori , fcamilli , fupercilia,
cymatia , pulvinorum balthei , abaci , acro-
teria , caeterasque Columnarum partes inte-
grae , & ab omni corruptionis labe immunes
perfeverent, cum tamen Elementa prope
jam per dooo annorum intervallum in inte-
gritate fua permanferint.> Quis non mire-
tur hujus Fabricaj tedum , quod non folam
SEdificiipartemfuperiorem, fedtotum zdi-
ficium ambiat, te£lum quod inceffantis cir-
cumvolutionis motu , ita perpetub rotetur,
utdomumperfeftetegat; netameneipon-
dusaddatur, itaeidemfuperducatur, utta-
men , tantum abeft , ut tenebras offundat,
ut potius & luce & calore omnia ejufdem

receptacula perfundat ; hoc Coslum dicimus,
magnificam Sempiterni machinam Archi-
tedli; cujus,7>r/-^,pavimentum, inmedia
Mundi fede locata , folida & undique ipfa in
fefe nutibus fuis conglobata , veftita Flori-
bus , Fruftibus , Herbis , Arboribus , Frugi-
bus : quorum omnium incredibilis multitu- iduwCk-^
do infatiabili varietate diftinguitur, quo- '"''*'"•
rumintuitu deleftaris,guftu pafceris, odo-
re reficeris : cujus parietes funt Globi Coelis
contigui, continenti vertigine firmi, per-
petua circumvolutionis lege fortes , pellu-
cidi , nitidi , foris & intus luce , quam jacu-
lantur Aftra, confpicui. Adde Deliciarum JOelicn.
varietatem , & magnitudinem , Fontium
gelidas perennitates , liquores pellucidos,
Amnium riparum veftitus floridiffimos,
concavas Speluncarum altitudines , Saxo-
rum afperitates , impendentium Montium
fummitates, Camporum immenfitates ; ut
interim fileam immenfam inexhauftamque
Thefaurorum in intimis Telluris receptacu-
lis concluforum copiam & ubertatem. In-r««/*Geo-
colarum vero hujus tam admirandi palatii^°^^^-
quantavarietas&numerus, quantaprster
Hominem, omniumFinem, Animantium
fpeciedifFerentiumdiverfitas.^ quanta Oe-
CONOMi , inrerumunicuique ad fe fuften-
tandum propagandumque necefTariarum
provifione, Bonitas & Sapientia .> quanta
pulchritudo Maris .> quanta Infularum mul-
titudo.> quae Orarum,litorumque amoenitas.>
quot, quamque difparia Pifcium Bellvia-
rumque immanium, faxifque nativa tefta
adhaerentium genera? Sileohic Aeris, Aquae,
Ignifque mirificos in natura rerum collu-

den-

"Tamus I l'^

P.G.Jxis Qhh Sokris . -D.Z.-^^ator SoLtris .B.F.C S^ahum SjHs Bprcale . HGJ SpatiuL SQlisAuftrde . B.C.H.I S^atimn SoUs torriJmt. A.Futei Ucis . L.K.y-0.^fvgOT-dA^MJ miA azmacul^nart On^o

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Gloitti ler-
raqHeui.

Cap. VII. dentium effeftus : prxtereo interiorem fm-
gulorum Terren^ molu vifcerum conftitu-
tionem. Sedde inxftimabilibus Dri Ope-
ribus ratiocinii vela tempeftivc contraho,
ne,mentis sflunefcio qub abreptus , a pro-
pofitsc nobis materis inftituto , loneius
quam ut pedeni referre liceat , feducar.

Tellus itaque , quem Mundum Ttrrenum

dicimus, Humani generis Sphxra ex aqua &

Terra in unum conflata Globum , in medio

Mundi fuis fixa ponderibus hseret ; cujus ex-

tima fuperficies partim Terrefiri partim

Aqueo veluti indumento quodam veftita,

omnes reliquos Mundi globos rerum prx-

ftantia & varietate fuperat ; cujus magmtu-

do & quantitas tametfi a compkiribus

omniumfeculorum Mathematkis fumma in-

geniifelicitatepoUentibus tentata fit , a ne-

mine tamen , quod fciam , in hunc ufque

NfOToTei- diem plane expedita fuit. Supponunt enim

l^ere TJ^^ plctique in hoc tentamento Globum Mathe-

men!us</?. matice rotundum , fupponuntperfe(5lam hu-

jus Molh foliditatem , ab omnibus interiori-

bus vifcerum cavernis abftrahendo , & hoc

C"»/^ ««'' quidem ratiocinio adaliquammenfuratio-

Geometri- «is certitudinem pervenerunt , quamvas ne-

cum fcratt- mo ad prsEcifam magnitudinis determinatio-

Mrf^""" ^^^ pertigerit. Nam praeter menfurarum

mutabilium inftabiliumque , acunicuique,

non dicam Regno,fed &Provinci3e,Oppidif-

quepeculiarium,propriarumque,fallaciam,

^ accedit tum montium innumerorum con-

catenatifque ordinibus longe lateque ex-

porreftorum inaequalitas, tum planitierum,

defertorumque in immenfum diftenforum

in hanc ufque diem inexplorata intercape-

do ; quae quidem omnia uti hominum noti-

tiam fugiunt , ita fieri non poteft , ut huma-

na induftrii per certam ^ determinatam

menfuram definiantur. Unde GeometraioX^.

pura puta hypothefi contenti , ut aliquid

certix:onftituant, Corpm Terrenum ex Aquea

& Terreftri fubftantia in unum globum

fphaerice coagmentatum , omnibus mon-

tium fuperciliis,convalliumque confequen-

tium profunditatibus negleftis , confidera-

re , & juxta hanc hypothefin dimenfiones

Difcrepttn- f^^g^g inftituere folent. Quod tametfi multi

maticorum nuUis uon leculis tentanut , adeo tamen a

in dimenfio- fg jnvicem difcrepant , ut hoc in illos haud

incongrue dictum videatur ,

Eratofthe- Quo plus progredior, eoplus in deviatendo.

ZT^n. Tentavitidprimus Eratofthenes kz^hioin-

iatireag- ter Syenem Sl Akxandriam, explorarunt &

_ Archimedei , Hipparchus , Straho, ^tolomceus,

fednotabili ab Eratofthene diKeventis.. Pe-

riculum tanti negotii fecit in campis Fingar

„....„„. magnis fumptibus Rex Alammon , ut eft

Ptoiomxus. apud Alulfedam Arabem , non ignobilem

Cofmographum. Inqu,ifiverunt & pofteri,

quotquotfueruntfagacioris ingenii Mathe-

matici , fcaphiis aliiique fciathericis , tum

exquifita Regionis alicujusplanioris juxta

MeridianumTraftum,qu3Suni Gradui cce-

TOM.I.

Zrelfm

Archime-
des.

Hippar-
chus.
Strabo.

lefti refponderet , menfuri. DifcufTerunt
Turrium Montiumque altitudines fpe ad
tam defideratam notitiam perveniendi, at
fruftra ; cum enim omnium conatus laude
fane dignifiimos examinaris, vixullum cum
alio convenirereperies;cum tamen Regu-
lcB de proportione Diametri ad Circumfe-
rentiam , & de Magnitudine & quantitate
Sphasraeper eaminvenienda fint certifiimse
& infallibiles ; nec Triangulorum Sphaeri-
corum analyfis, fi Geometria fibi conftet,
fallere queat. Quamnam itaque rationem
tantje diverfitatis efle putemus , paucis ape-
riam.

Duo potifllmum exiftimo , quae omnem
Geometrarum in Terrce ([uantitate menfuran-
da laborem eludant. Primum eft, maxima
menjurarum , diverfis Orbis regionibus , pro-
vinciis, oppidis ufitatarum , ^ii-eryff^ ; quae
fane tanta eft , ut vix fit oppidum , quod
ab altero menfuraequantitatenondifferat;
atque adeb nihil dimcilius fit,quam omnem
harum menfurarum difFerentiam , adunam
ftabilem & incommutabilem menfuram re-
digere,cumfundamentumdefitmenfurae. Si Nuiia dnri
enim ftatuas pro minimo wew/ar^termino;""'^""^
V. g. granum tritici , aut finapis , memorata t^StT
grana adeb difFerentis quantitatis funt , ut congruA
ea pro diverforum climatum , Horizon- ™^"^"'^"
tum , Terrarumque conditione notabilem
quantitatem acquirere comperias, Sivero
qualecunque humani corporis membrum
pro certo menfura fundamento aflumpfe-
ris , puta pollicem , palmum , fpithamam,
pedem , paffum & fimilia , tantb fane fub
iis quoque majoreminsqualitatisdifFeren-
tiam reperies , quantb homo ab homine
quoad natiu"alem corporis conftitutionem
difTerentior eft. Ut itaque tants diverfitati
aliquidcerti conftitueretur , cf /•/« & infalli-
bilis menfura omnibus in Orhe Mathematicis,
juxta quam operationes inftituerent , fub-
miniftrari deberet , a Monarcha quodam
fumma auftoritate pollente , non ea qui-
dem charta aut pergameno infcripta (fiqui-
dem & haec ex aeris climatumque mutatio-
ne fua damna patitur), fed xti fimilique ma-
teriJE durabili incifa. Sed neque fic affiim-
^txmenfura rationem fubfifterepofTe, hoc
pafto oftendo.

In Geodatica\m]u?>\\egotii pragmatia ne^-^Hadiffi.
cefTarib requiritur, imo praefupponitur,ana- '"'''^-
[yCisTrianguli, e cujus laterum angulorum-
que proportione , cum lateris quantitate
cognita , in totius incognitae quantitatis no-
titiam pervenimus. Veruntamen triangu-
/«w4iujufmodi conftitui non poteft , nifiper
vifualem , vel Solarem in aliquo fciatherico
organo aut inftrumento radium ; at neu-
trum adhoc negotium fuificere pofle , adeo
verum eft, ut de eo dubitare nemo poffit,
nifi forfan ille , qui inevitabiles in dioptica
Aflronomia occurrentium difficultatum fco-
pulos non expertus fuerit.

I ' Tiro

66 MUNDISUBTERRANEI

Cap. viL Tiro iti Aflronomico negotio non multum 1 aut fecundis attingatur , vix fieri pofTe exi-

verfatus,forfanexifl:imarepofret,/i«^^wt;i- ftimem ; ut interim fileam menforum de-

jualem, qua ^zx. dioptra in Aflrumaliquod, ' feftus in menfurandis per decempedas aut

coUimatio autmontisalicujixs, autturrisverticemcol-j catenas longitudinibusinevitabiliter com-

ratmdbus limamus, itareftainobjeftumtendere, ut miflbs.

fKU.-ixef[. fieri non poffit, talem lineam non exaftc; Pofitoverb, hajcomnia refte&cum de-

Alhidada. conflitutam eire,quam Alhidada tam recTtam fiderata diligentia confefta effe ; ecce nova
efie demonflrat ; fed qui Naturs arcaniora fefe diflicultas ofTert; Cum fcire nonpoffi-
n6runt,inflabilemquerefra6i:ionum,intan- mus , num difta planities cum fuperficie
tamediorum diverfitate, naturam exadlius Maris r^^^ coincidat , numea autaltioraut
rimantur, aliudconiperiunt. Qiiod vit pau- demilTior fit. Si enim altior fit, ambitum
lo fufius exponatur , fciendum eft aeris me- \ circumferentia , juflo majorem , fi minor,
(iium obfluxilisnatur2inconftantiam,ade6 minorem futurum quis eft, qui nonvidet.>
diverfum effe, tum ratione temporis , tum medium autem quis attinget.? Certe Ille
locorum,utvixejufdem diei hora,vixmen- folus, qui utiin numero, pondere &men-
fis aut feptimana totius anni decurfu afli- furafecitomnia, itaprsEcifamquoquesequa-
gnari poffit, quonon juxta diverfas rarefa- , litatem Terrente juperjiciei cum Aquea folus
diionis aut condenfationis leges , fuas pari- attingit.

ter alterationes fubeat. Accedit hifce iocoA Suntalii, qui ex alta quadam fpecula per
rum difparata conditio , qua fit, ut mediumUineam ^'i/^<fl/fw , fuperficiemMaristangen-
aerium aliud fit ad Mare , flumina , lacus, tem , ad negotii Geodatici finem fe perveni-
paludes; aliud in montibus locifque defertis re pofTe putant ; fed quis punftum conta-
& inaquofis ; aliud in Auflralibus , in Bo- j (^tus in tanta Elementi inconfiantia certo
realibus regionibus aliud ; aliud fub Zona fignarepoterit; quiscertumfixumquepun-
Torrida, fub Temperata aliud, aliud fub Fri- ftum in fiuxilis naturx inftabilitate, Flufti-
gida; adeoque pro Horizontumflatu&na- busnuncin convallium morem fubfidenti-
turali conflitutione , illud aliter & aliter bus , nunc adinfl:ar montium tumentibus,
mutarinecefTefit. Certumefl, r^^i»»?quo- difcriminabit ? Cerre nuUus. Geodietac^i- Punflutn
qmvifuakr/t totius GeodiStici negotiiivinda.- dem fe inHorizontis &C{Eliconfinio, xii- obfemtio-
mentum, juxta di6tas diverfitates mirum in fuaii iinea non nifi punftum tangere firmiter ^^Jfiit^l'
modum alterari , cum Objeftum vifum, fibi perfuadebunt; egoverodicOjilludtan-nowi^we/?.
nunc altius , nunc demiffius , pro medii re- i tum effe punftum , ut amplitudine fua non

TaUaciainfra^i ratioue exhibeatur. Docethanc fiiia-'dicam pedem aut pafliim, fed muita miliia'
retMdione ^^^^ ipfeHotizou, quilumiuofa Stellarum ria flringat , comprehendatque ; illudimur
corpora , refringentis Natur^ poteftate jam fenfibus, inxqualitate fuperficiei Maris pro
exorta fpeftanda exhibet , qu^etamenjuxta planitieputatadecipimur, Aermillenobis
rigorem Aflronomicum adhuc fub Horizonte modis illudit ; ut proinde totum hoc Geodce-
abdita , emerfiffe non deberent. Infulae in ticum mackinamentum revera fubfiftere non
medio Maris finu derepente comparent, poffit, nifi SuperficiesMarisfineomniinsE-
qu3E prius tefts latebant. Vertices montium qualitate rotunda , nifi Planities Terreftris
alias invifi deteguntur ; non fane alia ra- cum Maris fuperficie continua , nifi Ae-
tione , nifi quod refra£tio res abditas ultra rium medium ubiquelocorumidemconfti-
naturalem conftitutionem pro medii difpo- tuatur. Qiiae res uti Humanam potentiam
fitione nunc altius & altius attollat ; de fcientiamque longe excedit , ita quoque
quibus.vide nojiram Artem Anaciaflicam in i omnis humans induftrise conatus in Teiiu-

aens.

Opere , quod Ars magna Lucis ^ Umhra
nuncupatur , ubi fufiiis omnia profecuti
fumus.

Hoc itaque pofito, fieri nonpofTe puto,
ut quifpiam , quantumvis fagaci & fub-
tili ingenio inftruftus fit ,■ autStellae , aut
remotioris Montis altitudinem praecise &

ris quantitate exafte inveftiganda luditur.
Qus non fcribo , ut cuiquam in tam laude
digno molimineprxjudicare velim, fed ut
dimcultatem rei exeqviendae ob oculos po-
nam curiofi Leftoris.

Sed venio ad aiterum difficultatis caput. SoUditiuft-
Suntqui non Superficiem duntaxat, fed & i^Xwf /«-

temix.

vere , non obftante inftrumenti prasftan- j Soliditatem /lo^^s^^yque Teiluris -aidtmimamvcfltsari

s)ux7,am tia & certitudine , attingat ; ut proinde vocant ; quod quidem fuppofita Terrena ''""'.""'""

/"' ui.i hanc unicam caulani efle exiftimem, curj Semidiametri^arie , i\ per hypotlienn , Ter-quit.

icTwionl tanta fit inter Auftores de Terrefiris Giohi\ ram homogeneam, Corpus totum quantum

busdffc. magnitudine di^er:c.ntidL. Qiii veroinplani- ' quantum folidum fpedlent , difficile non

i\tnot2ih\Vxnegotium\m]\\Unod\Geoda3ticum foret ; fed nonnuUos effe , qui fubduftis

per decempedas ordiuntur , parem difficul- ; Terrce cavernis reliquum balanci commit-

tatis aleam fortiuntur ; cum fpatium tan- tant, meo quidem judicio, audacior a;quo

tillum prseterquam quod ad totius Terreni conatus cenferi debet : cum pr^ter in-

Clohi ambitum infenfibile fit , ei minima utilecomputusexercitium nihiladeoaliud

quoque Coeli portiocorrefpondeat;quxuti nobis emolumenti producat. Hoc uni-

prsEciseper Inftrumenta inMinutis primis cumfcio, r(?/-A-<e/'<7»^w inveftigare, majores

forfan

LIB.H. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

f<7/.VII.forfan difBcultates adnexas habere, quam
ut eashumanx induftriae labor evincat.Nam,
uti mfequentihus oftendetur , cum Jerra in-
numeris cuniculisperfolla, ingentibus fine
numero cavernis, parvis, minimis, maxi-
mis referta fit ; ac deinde heterogenex na-
tur£E mixtis conftet, ut ad z^titxxm pondera

Terrae > Refpondit autem Job : Refponclere
quid poffum ? manum meam ponam fuper os
meum, unum locutus fum , quod utinam tion
dixijfem , ^ alterum, quilus ultra non ad-
dam.

Atque haec funt, quse de uaftitate ac magni-
tudine Geocofmi dicenda putavi : Modos tum

tionis fcopum quis pertingere pofTet , horum I menfurandi , tum ponderandi totius Mo
omnium notitiam , ut poffideret , necefte lem,cum alibi noftrisin Operibus tradide

job.c.38.

V. 4. 10.11

foret.

Concludamus itaque cum Divo Jobo : y^c-
• cinge ficut vir lumhos tuos , interrogaho te,
rejpondemihi, uhi eras , quando poneham fun-
damentaTerraE.^ indica mihi, Jihahes intelli-
gentiam ejus ? Quis pojuit menfuras ejus , fi
nojli? vel quis tetenditfuper eam lineam,Juper
quo hafes iUius fundatce funt , autquis dimifit
angularem lapidem ejus } nunquid ingrejfus es
profundum Maris , ® in novijfimis Ahyjfi de-
amhulafii} nunquid confiderafti latitudinem

nmus , & vix Geographicum Opus , ubi metho-
^«jnoncontineatur, exiftat, confulto, ne
opus hoc , jam ab aliis traditis referciam,
prsetergrefTusfum ; netamen Ledor defide-
ratanotitiafruftretur, Tabellam Au^iorum,
qui in Terrena mole menfuranda operam fuarrt
contulerunt, ex qua in tantadifcrepantia,
quasmagis adguftumfunt, excerperepote-
rit, apuddo&ffimumPatrem noftrum i?ic-
ciolium in Almageflo novo reperiet , Tomo i . Ricdoliu^
fol. 62.

C A P U T VIII.
De MontibusGeocofmi, eoriinujue neceditate.

Cap.ylll

Montes/«e'
runt ante
Diluviurn.

Ofltora
Telluris
Montium
tcmfages
efi.

Agna inter Audores , potiffimum

Sacrarum Literarum Interpretes, con-

troverfia eft, Utrum ante Diluvium

Terra montihus juerit exajperata, Utrumve-

ro undique &:undiqueplani fuerit fuperfi-

cie conglobata. Utraque fententia fuos ha-

bet Seclatores.Verumuti/irifjrverifiima eft,

ita pofterior falfiffimia & periculofa in fide.

Certe Sacer Textus luculenter docet , Monti-

hus fuifTe prsditam ab initio; meniinit enim

Montis Ararat , meminit altitudinis aqua-

rum in Cataclyfmo fupra omnes montes in

univerfa Terra quindecim cubitis exaltata-

rum. Si ergo Montes operuit Cataclyfmus

aquarum,ergo ante eum jamfuerunt;unde

pofterioris fententiae Se»^atores audiendi

nonfunt. Terrenum itaque Glohummontihus

luifTe exafperatum , adeo certum eft , ut is

folus in contrariam fententiamabirepoffit,

qui Naturae neceffitatem ignorat. Montes

Terreno Gloho ita necejfarii fuenmt , ut fine

iis Glohus Terrenus confiftere non poffet,

tumobeximias, quas Terra. conferunt uti-

litates , tum ob caufas paulb poft fuflus ex-

ponendas. Siquidem, uti Divina Providen-

tia mirando opificio conftituit Terrena mo-

lis Glohum , ita fines Opificis ita fublimes

funt, ut vix fit ,qui ad eos omnes& fmgu-

los pertingere , quantumvis fagaciffimo in-

genio imbutus, poffit. Nonnulla tamen hoc

loco recenfere vifum fuit , vit inde fi cui

fufficiat animus , reliqua concludere poffit.

Quodritaque , primo, ojfa in Microcojmo,

hoc in Geocojmo Montium ftruftura facit ; qui

totam 7errc»iG^^imolemitaftringunt, ut

diffolvi minime poffit , atque hoc modo per-

fedlam confiftentiam confequatur. Cum

enim Terra non unius generis glebam utero

fuo contineat , fed innumeris diverfarum

rerum fpeciebus , \jti Mineralibus, Pulve-

ribus , Metallicis fluoribus , Cineribus , ut
poftea referetur , fo£ta fit ; certe illa confifte-
renonpoflent, nifi firma ftrudura intrain-
timasconcavitates, Montium compage ,vei-
uti dolia circis , continerentur. Secundb,
cum Mare Terrce circumfluum , perpetuo
aeftu , tum fluxu refluxuque , tum Vento-
rum impetu agitetur , certc fine Montium utiUt/tus
repagulis Terra durare non pofTet ; hisenim ?,7/,i,7"'
intra fmus fuos alveofque , veluti veftibus ciobo.
& oftiis , ne Terram immodica diluvione
devaftet , continetur, juxta illud Jobi : Ci/-1°^-*=3S5
cumdediilludterminis meis , ^ pofui veftem
^ oftia, ^dixi,Vfque hucvenies,^ nonproce-
desamplius , ^hicconfringes tumentes fluSlus
tuos. Tertio, Montes ad Fontium,Fluviorum- ^^ pon.
que propaginem prorfus neceflarii erant ; tium/M/«*
his enim Terra declivior facilem in Mare "/^"^^ "^-
Ifluxum prxbet, quodfi Terra prorfus/'/<?«<xMontcs.
ifuifTet, fieri non potuifTet; feddehisube-
j rius in Traftatu de Origine Fontium. Sunt
ergo Montes veluti Mammae quaedam in
Geocofmo protuberantes, & tanquam Naturac
qusdam penaria & reconditoria , tum ad
liquorem perpetuo fuppeditandum , tum ad
fubjedtas Montium Regionumque conval-
les , benefici liquori^s undiquaque difFufi
munere alendasfoecuildandafque, aprovida
Natura inftituta. Quarto , Montes tum ad
rabiem Ventorum coercendam , tum ad
Herbarum , Arborum , Plantarumque va-
rietatem , quae fine Montihus caeteroquin
non provenirent , producendam , axm deni-
que ad aeftum Solis temperandum , Aerifque
falubritatem , quae omnia non nifi in altiori-
bus Montium receffiibusobtinentur, mirum
in modum conferunt. Hinc homines , pecu-
defque aeftivo fervore lafTati , montanas ut
plurimum regiones , refrigerii , fanitatifque
inftaurandae caufa , petunt. Quinto , quid
l 2. Mon-

Metal/a,

68 MUNDISUB

Cap.Yiu. Montes aliudfunt, quamMetallicorum cor-
porum promus condus inexhauftus , in quo-
rum concavitatibus per abditos meatus,
Ignis fubterranei virtute &energia, veluti
in Fornace quadam decocla, & ad maturita-
tem defideratam deduda , in ufum morta-
lium egeruntur. Non dicam hic de amoeni-
tateProfpedus, deutilitate, quamUmbra
fua in fubjedis agrorumplanisvallibufque
conferunt; non memoro, quantiinnatura
locorum conftituenda momenti Montes
fint : hoc fanfte affirmare aufim , diverfa-
rumRegionum, Provinciarum , Urbium-
que proprietatem , qualitatemque non nifi
anaturali Montium circumfitorum conftitu-
tione provenire. Sed unum eft quod Natu-
raprovidain Montium conftitutione&par-
tium Terreftrium exafperatione potiifi-
mumintendit, caloris fcilicet proportiona-
tum incrementum , fme quo nihil refte dif-
poni potuiiTet; hinc enim fit, ut Solares,
cseterorumque Siderum radii , intra Mon-
tium anfra&us , faxofarumque molium difpa-
res conftitutiones , vario reflexu vehemen-
ter intendant calorem , halitus vaporefque
adMeteorologicas imprefliones emciendas
eliciant: ex quibus innumera in Geocofmi
ceconomia emolumenta , vxfuo loco dicetur,

VtilitM
Montium
in catore at
tem^eran-
do.

TERRANEI

nafci necefTe eft. Cui non experienti^ con-
ftat , Plana Montihus fuppofita , mox ad pri-
mum Solis in Arietem ingreffum, folutis ni-
vium , quibusvertices Montium opertifunt,
molibus , terram circumfitam mirum in mo-
dum fovere , & ad fosturam follicitare ? Et
ne humore nimio Terra inebriaretur , de-
clivitate fua humoris ftagnationem impe-
diens humorem continuo fluxuintra alveos
Fluminum coaftum in Mare detrudit : ut fic
fuperfluo humore exonerata apta reddatur
proventibus rerum.

Si vero Terra, plana fuperficie diftenta ca>-Teilu-
fuiffet, omnibus jam recenfitis emohimen- Xpfanf"
tis haud dubie caruifl"et ; neque enim Fhimi- # non de.
na obasquabilem Ttrr^fuperficiem, fluxum ^'^"'"'
fuum continuafi^ent , neque Nives liquefa-
dix habuiflent , quo ^oie. exonerarent , fta-
gnantium itaque multitudine Aquarum in
omnespartesdifFufarum, Terram una cum
Vegetantis Sentientifque natur» foetibus,
humoris fuperfluitate perire neceffe fuiffet ;
Accedit aeris infalubritas , quam fme motu
cotififtentium planorum llagnantiumque
aquarum putredines caufafTent.

Ex quibus omnibus penitiori mentis fcru-
tinio expenfis , Montium necejitas luculen-
ter patet.

C A P U T IX.

3)e arcana Montium CQnJliuitione,

Caj^.lX

QUi Sphaeram materialem conficere
volunt , circulos primb adaptant,
quosMeridianos vocant , ea difpofi-
tione, ut omnesfefe inPolisMundiinter-
fecent,hifcedeinde^quatorem,caeterofque
ordine circulos parallelos tum ad confiften-
tiam Sphaeras, tum ad arcanam Telluriscon-
ftitutionem indigitandam applicant. Si
paulo fubtiliori trutina Geocofmi flruduram
examinemus, qua aptat concinnatque Tel-
luris Glohum , eadem prorfus ratione a Na-
tura conftitutum comperiemus ; fiquidem
Montium catenas a Polo ad Pohim, five ex
Borea in Auftrum conftitutas effe , ipfe Geo-
cofmus fat fuperque docet. Sed ut veritatem
r ei clarius oltendamus ,
PrimaCa- Prima Catena Montium in circulum ordi-
TJn^ ZTn-^^^^ deducitur a Polo per iflaneiiam, Sco-
tium , qui- tiam, Angliam, Germaniam , continuata Mon-
mmfit. tiumfene, reftoque tramite ufque ad JZ/m,
qu3E funt vehiti «o^«j quidam Catence magnce,
quo, qui difcontinuo ordineextenfi Montes
nonnullam connexionislabem incurrerint,
vinciantur, conftringanturque ad firmio-
rem confiftentiam. Ab Alpihus vero , novo
veluri annulari ordine implexi Movtes,
Apennino)uY)guntm, quo totius meditullium
Itali^ haud fecus ac fpina quaedam dorfi,
optima oflium compage, continuata ferie
per Siciliam Montihus Ajriae conneftitur,
& quos Luna vocant.

Alter Catena magm nodus , ufque ad ulti-

mum Auftri Promontorium , Borns fpei nun-
cupatum, extenditur, quem ordinemhaud
dubie ufqvie ad oppofitum Mundi Polum
continuari , ipfa ratio diftat. Ex hoc vero
Auftrino Polo , per incognitos Auftralis Ter-
ra tra6tus , ufque ad Fretum Magellanicum
diftenditur, &ii\\inc^&c Andium Ameriae AU'
ftralis, Boreceqae immenfos tradus Polo Bo-
reo jungitur ei , a quo dimanarat.

Altera Catena ad angulos te^tosprimam in- Altera
terfecans, abienfqueex Polo , & diftenfio- ,^f f ■«

' 1 ' j . concatena-

nisfujepropaginemper Tartariam aerivans«r«»jcorn-
Imaum fibi conjungit, qui permediam '5'9'-}'^^?"^j'''^""
thiam , magnum Mogoris Imperium , & tan- tiamjit, '
dempermedium India ^otiumin Promonto-
rium Comorinum excurrit , ubi mediante Ma-
ris fundo Montihus Zeilani Infulje , & hinc
fubter Oceanum in Polum Auftrinum dis-
tenditur ; atque hinc tandem , per incogni-
tos terrarum, Oceanique traftus , princi-
pio, aquodifceffit,connedlitur. Qiioniam
verb perpetuus Oceani seftus , fluxufque ex;
OrienteinOccidentem, continua fuaalli-
fione , nonnuUum detrimentum adferre po-
terat ; hinc provida Natura tranfverfas Mon-
tium catenas difpofuit , quibus totius Terrence
Molis machina firmiorem confiftentiam adi-
pifceretur. Unde vides ex Oriente in Occi- Catena:
dentemabukima SinarumY^e^sXono. Montes^^"^]"^^)^

- o tran'verl^

montihus ita annexos , ut quos China ^QtquMam,!^
tranfverfum propagat, Imam extra Chinam'*^^'*"^'
continuet in Occidentem Scythias , Indice,

Cafpii

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENL

Cap. I X. Cafpii Maris , America, Afi(z Minoris , Mace-
donicR , ufque ad Jlpes Cottias &c Rhcetias con-
tinuatis Montihus conjungat , quas Alfes
per Pelphinatum totamque Narhonenfem Gal-
liam continuas committit Alpihus Pyrenxis,
qu£ hinc tandem in ultimum Occidentis
terminum , ufquedum fuo reftituantur prin-
cipio , ordine mirifico propagantur.
cwrCatena: Sed quffiresforfan , Cur Crf^^^w^hujufmo-
^nolwo ^^ ^i^ Oceano continuatas non videantur,
mnpateantfed ultimis Tetrarum promontoriis , quafi
abrupts & interruptsdifpareant? Refpon-
deo , Catenas hujufmodi Montium non ab-
rumpi omnino , fed fubter Oceani profun-
ditatem eodem ordine continuari ; quod
vero non emineant , nifi per difperfas hinc
inde infulas in Oceano emergenres , id
certe fagaciflimo Natur^e conulio faftum
efTe tibi perfuadeas : Cum enim Oceanus
perpetuo fluxu Orhem Terrarum ambiat ,
fluxilis naturae Elementum veluti jurequo-
dam, itinera ab omni obflaculo& repagu-
lis immunia , & undiquaque pervia requi-
rebat ; hinc Catenas Montium per extititios
vertices in Oceano non continuantur , ne

ex motui Oceani , Mariumque , obicem po-
nerent, atque adeb liberum haberentcam-
pum ad univerfam Terram copiofo aquarum
aiiTluxu fcecundandam; quod non accidiffet,
fi Oceanus Montium ca/e«ijpr2peditus, non
liberas , fed motionibus agitationibufque
inaccefTas femitas offendiflet. Ne verb li-
berrimo fuo & impetuofiilimo motu , Ter-
reflriumregionumoris, alluvione fua , de-
)trimento foret, Natura has Montium cate-
nas difpofuit , ut ad hos tumentibus unda-
rum procellis fraftis, adfuos fibi deflinatos
alveos rediret. Qiioniam verb Oceanus
fuas quoque fluendi leges a Borea in Au-
flrum , & contra , flatutis temporibus fer-
vat; contra hoc tranfverfi Montium ordines
pofitifunt, uthoc pado , fme ofFendiculo,
Natura fuas operationes in Terreftris Munde
Oeconomia periiceret. Nemo tamen hoc
loco exiflimet velim , Catenas hafce Mon-
tium in perfedlos circulos coordinatas , fed,
prout Terrarum neceflitas requirebat , fubin-
deiimbriis catenarumin immenfa utrinque
Regionum circumjacentium fpatia dedudis
compofitas.

H E M 1 S P H .£ R I U M

OJJaturi£ Globt Xcrreni aquis nudat(^.

Verumcumdehisuberius Deo dantein
fequentihus6i&.vin{mv&, hxc in genere tan-
tum jdidla de Montihus fujQSciant.

Figuramhic appofitam vide. Inqua Catena

Montium A B C D, monfttat, illam Montium

compagem) quae a Polp Alt^ico , petEuropa

1 3

me-

7^ MONDISOBTERRA

Cap.lX. medium.&peryf/rictfw, adPolum Antarfti-
cum & hinc per Jmeriae ^uftralis Andes, Po-
loBoreo,undeduaafuerat,reftituitur. Ca-
tena vero Montium A E C , a Polo Boreo A
per medium Afns , & India ufque ad C Po-
lum Auflrinum diftenditur , & liinc tandem

N E I

per incognitam Submarinam compagem
Polo Boreo A reftituitur. Montium\Q.xo Ca-
tence in latitudinem extenfae B E D , csters-
que parallelae , notant, tranjverfam Mnntium

rnm.tintTfiwi on firtninr£>«-n n nti,,^ ^^*»/<n-QM

compagem , ad nrmiorem 7 otius confiften-
tiam , ob finespaulo aw/if defcriptos.

C A P U T X.
Ve Montibus in particulari , & arcana eorundem ad ufus hnmanos archite^tura.

Cag. X.

'Smii Cate
parum

Mintiuin.

§. I.

De Reconditoriis feu Hydrophylaciis in Eu-
ropa conftitutis.
Ontes a Natura non cafuali aut tu-
multuario, fed fagaciflimo confilio
conftiaitosin OrbuTerrarum fuper-
ficie protuberantes , ea qu^ )am difturi fu-
mus , fat fuperque comprobabunt. Ex his
enim, prster humorem, quemM«»/i«»?ope
univeriae Telluri confert, alios innumeros ujus
habet , quosfupra enarravimus. Nos ad ea,
quas , quod fciam , ante nos hucufque nemo
advertit , defcribenda calamum diftenda-
mus. Quod ut qu^am optime fiat,

Notandum , Primo , Terrenum Glohum a
Polo ad Polum inaequali quadam &difror-

mi compage , at non fine fumma providen-
tia ita conftitutum effe , ut in Ttrrefirium
partium meditulliis , maxime fefe admi-
randum oftenderet ; dum maximorum &
ingentium Montium coacervationi , veluti
quofdam catenarum magnarum nodos , in-
nexuit , aim ad firmiorem totius Compagis
confiftentiam & firmitudinem , tum ad fun-
danda in Montium cscis mjcerihus immenfa
a^uarum penaria , ex quibus veluti promo-
condis Flumina undique fcaturientia fub-
ditos fibi convallium camporumque tra-
(ftus benigno profluvio irrigarent. Qiiod
ut oculis curiofi Leftoris pateat , enu-
meratione partium rem fufius enodandam
duxi.

„ H-5n51tOTKYI.Aai^

Hydrophf
lacium
pium
tiarum

Hujufmodi Naturae reconititoria in Europa ( vocant. Ex quibus veluti ex prjcdiviti quo- *W<[i*,*
^^''primo loco funt Montium protuberantiumrdam//y^A-t»/'^)'A?w,abundantilfimad5^a<?r«»»^'"'"'"*''
n, ionge lateque diffufa foboles , quas ^fi^fjUr^/^waomnibusfi^ro/^Regionibusfuppe-

^ ditan-

/ T

Cap. X.

LIB.II. DE

ditantur. Sunt autem triplki nomine di-
llindx , quarum illce quse Galliam refpi-
ciunt, CottiiB , quae Helvetiam ambiunt, Rha-
/i^cumadnexo Vogejo; qux demum Adria-
ticumMarefpecftant, P(?K»i«^ dicuntur. Ex
toto lioc Alpium complexu , veluti ex foecvm-
doutero, effufi ingentes Amnes , Damhius,
Rhenus, Oenus, Germaniam ; Rhodanus, Arar,
Mofa , Mofella , Galliam Belgiumque ; Padus
veto, Athejis ,MiKcius ,Ticinus, lt3iii3Lm ; Sa-
vus verb & Davus Illyricum irrigando
beant. Exhocnon Flumina tantum , fed &
ingentes& immenfi Lacus originemtraxe-
re fuam ; In Germania Lacus Acronius , Luce-
rinus , Tigurinus ; \n Gallia Infubriumque ^
Regione , Lemanus ; ut interim innumeros
minoris ordinis Lacus fubticeam. In Italia
Ciiz\^'mA Lacus tres , qnos Majorem , Comen-
fem, 2t.niic[ms Larium , & de /a GardaYOca.nt.
Unde autem tanta aquarum ulertas originem
fuam nancifcatur , & quomodo Montiumfe-
nariis contineatur , fuo loco & tempore
cftendetur : hoc enim loco de penariorum
tantum difpofitione traftare vifum efl , ut
ea explorata paulatim ad occultas & abditas
tantorum Naturs mirahilium caufas pertin-
gamus. Sed filum occeptum fequamur.

Enarrata itaque Alpium concameratio, cum

non jequali menfura aquarum , omnibus &

flngulis circumfitis Regionibus fefe com-

municare poffit ; ne necefTitati mortalium

novercamfe praebuiffeNatura videatur,hinc

alios flbi ex omni parte coacervatos Mon-

tium ordines , fimbriis , fuis , adnexuit , vel-

JHn, By. viti auxiliares quafdam copias: In Germania

drofhylacia. quidem Montes Noricos , & qui Bohemiam

cingunt , Hercynios , qui Boream fpedlat,

Cattimelihocum : In Gallia Vogefum , Alver-

tiios , & Alpium Cottiarum reliquias , Delphi-

natus Montes : In Italia Apennini ofTamen-

tnm,innumeris montihtis,Ye\viti fpina quasdam

dorfiexofIibus,coagmentatum. Adeo utin

Germania fupra citati Monte s zlizm Flumi-

«awfceturam fuppeditent, id efl, Mosnum,

jilhim ,Moldavam , .Amajum ; In Gallia LigU'

rim , Sequanam, Druentiam , Varum ; In Italia

jirnum ,Tyherim, Anienem, Lyrim , Vulturnum,

quibus univerfa Italia , Gallia , Germania

jFoecundo profluvio irrigantur. Ne vero ex-

tremas Europoe. Regiones debito fibi humoris

nutrimento deflituerentur , nova conflituit

Natura cellaria feu reconditoria. Inter Hi-

Monm Py-fpaniam&Galliam Alpes^xyo. MontesPyre-

naos; Inter Germaniam & Poloniam , Hun-

carpathui gariamque Carpathios Montes ; quorum illi

in Gallia Garumnam ; In Hifpania iherum,

Durium, Tagum , Bcetim , (Juadianam ex Pyre-

nceorum plicis , id eft , Caftella Aiontihus, de-

dufta Flumina profundi/?nt : At veroinPo-

lonia Vijiulam, in Hungaria Tihijcum, in. Ger-

mania, Oderam , aliofque innumeros, qui-

bus diftje Regiones fcatent, Fluvios produnt.

Atque adeo hifce tribus Naturas Aqua-

rum recBnditoriis pofitis , univerfa Europa

OPIFICIO GLOBI TERRENF. 71

fummis & inexplicabilibus emolumentis P^r^^r.
beatur.

§. 11.

Mons.

'Elumina

Hijpanix.

II. Volono-

rttmx

Hungarii.

De Penariis Naturie,feu Hydrophylacils
i» Afia conftitutis.

QUo in Europa in Penariis Montium con-
flituendis tenore proceffit , eodem in
Afta , in Montium conflitutione iufit Natura
rerum. Siquidem ex Geographica diJcipHna
conflat, mediam totius Afjce longitudinem Hydrophy'
continnz.tis Montium catenis aThracio Oc-'^"'*'^'^'''
cidentis Bofphoro,ufque in ultimum Orien-
tis terminum protenfam , Boreakm Afiam,
id eft , Scythiam feu Tartariam ab India
Auftrina vekiti difcriminare. Qui quidem
Montium ^cfri/iprovariofitu, varias deno-
minationes fortiti funt ; nonnullis illos fub
Tauri, ScAntitauri , quibufdam fub Caucafi,
aliquibus quoque fub Imai &c Parapanifi no-
minibus indigitantibvis. Quidquid fit , non
cum nominibus , fed cum rebus nobis nego-
tium efl. Certum efl hos Montes in meditul-
iiototius AfiiS concurrentes , ingentemal-
tiffimorum Montium globum conflituere,
quod nos proinde /'ri«a/><7/^ totius Aftce Hy-
drophylacium afferimus. Nam id in omnes
Afice partes immenfa erudlat Flumina , ver-
fus Auflrum quidem , Indum & Gangem , qui-
bus univerfa Indorum Natio abunde irri-
gatur ; verfus Orientem piurimos immen-
fofque Regni Sinarum amnes ; verfus Bo-
ream Rha & Ohin ; verfus Occidentem deni-
que nobiliflima Flumina Oxum,Jaxaftem8c
Hydafpim , praeter innumeros ingentefque
lacus , quos efficit , prajbet , uti Mappa hic
appofita iuculenter demonflrat. Quoniam
vero Afia longiori tradu protenditur,quam
ut fmguias longe lateque fparfas Regiones
attingerepollit ; liinc divitias fuas ^etfuh-
terraneorumtegnorum commercia ita diflri-
buit , ut nuiia pius fe aitera accepiffe glo-
riari poflit. Na.m Taurus 8c Antitaurus 'M.i- Montese^^
norem Afiam uberrimis Fluviis beat ; Gras- f^"2hra
ciam Fluviis ex Acrocerauniis Atho , Olympo, Afise.
Pelione , Ojfa , csterifque , profufis. Arme-
niam , Perfidem , Babyioniam ceieberrimis
Fiuminibus Euphrate, Tigri , Derhi , caJte--
rifque,quos brevitatis caufofiieo, Gordicei,
five Ararat atque Cafpii Montes irrigant ; qui
Tauro ^Caucafo zbOccidiente nexi,tandem
ad Ormm in paulo ante Montium enarra-
tam congeriem veiuti diverfl rami in trun-
cum fuum impiantantur. Habent & in Se-
ptentrionis uitimo anguio Hyperhorei & Ri-
phcei Montes fua Hydrophylacia , ex quibus
vafliffimi Fluvii , Boryjthenes , VoIga,Tanais,
effufi , Ruffiam & Tartariam ubertim ri-
gant ; de quibus eorumque memorabiiibus,
rebus fuo ioco fufius aeetur.

§. IIL

Cap, X.

MU NDI

III.

SUBTERR ANEI

F/. Zalrtt.

P/. Wger.

Tngentia
Fluniins
Atricx Me-
riiiiontilci.

Z)f Hydropliylaciisy^« Montium penariis
z« Africa co«ftitutis.

UTi ^frka magna ex parte Torridae Zo-
nx seflibus expofita eft , ac proinde
fummii ficcitate laborat , ita Natura huic
malo providens , vaftiffimum Hydrophyla-
cium in meditullio ejus conftituit , quos
Montes Lunce vocant : ellque immenforum
Montium congeries , qai innumerosexomni
parte amnes veluti ex fcecundis uberibus
longelateque profundunt: exquibusprimo
loco Niius omnium Mundi fluviorum cele-
berrimus originem fuam trahens , & per
longas atque incognitas ambages tandem
per catadupas praecipitatus fumma .iEgypti
felicitate , in Mare Mediterraneum maxi-
ma aquarum molepraegravatus exoneratur.
Exhoc Zairus Occidentempetit, & Regio-
nes varias inexploratae adhuc magnitudinis
allambendo , Oceano tandem Atlantico
mifcetur ; a quo non procul ortus Niger, va-
riasfortunsvicesfubiens, jam Terrae vora-
ginibus abforptus , jam denuo evomitus,
pari paflliinpaulb ante memoratiim Ocea-
num effunditur. A Meridie Cuamam , aliof-
que peregrini idiomatis nominibus trans-
formatos amnes , qui & vaftitate cum ipfo
Mari comparari queunt , eruftat , quos
omnes Oceanus Meridionalis excipit. Ne
vero Nubiae 8c Lybiae deferta aeftu perirent,
Atlantis concatenatos in Ortum Montes Na-
mraitadiftribuit, ut ficuti aCapitehumor
per omnia Corporis membra diftribuitur,
itaabAtlanteperreliquaMontiumvifcera,
laboranti naturse Iiic fubveniretur.

Hujufmodi autem aquarum \Q\xitCadire-
conditorii funt duo Lacus Zamhre & Zaire ;
quorum hunc non male dixerim fosturam
alterius Zambri , tanta uterque aquarum
copia turgens , ut non flumina , fed maria
eruftarevideantur;potiffimum Lacus Zam-
^ri, qui veluti inCentro conftitutus, acin
amnesampliffimos diffufus, fingulisMun-
di partibus, ceu e praedivite vena confert
abundantiffmia aquarum profluvia : Septen-
trioni quidem Nilum , Orienti ingentia Flu-
mina. CHamamSi Coavum, Zeila, Manhicefeu

defiderata , tandem innotefcat , qui proprii
{mt Ni/i /o«/(?j, aperiretentabo.

Diximus alibi , Odoardum Lopez prjE cse- Od. Lopcr.
teris in originis Nili inventionem incubuif-
fe , atque hoc unicum fategifte, ut Nilifontes
proprios affignaret. Verum nec Odoardus Ffifareh-
verae fcaturiginis Nili infpeftorfuit, neque'^'"^',-'''^"

Defcri^tii
orirrinii

ejusrelatio reifatisconformiseft; Veriora
igiturdetam infigniargumento adducenda
nobisfunt. Eoipfoigitur tempore ,!quo ne-
gotium hoc intricatifTimum , fumme per-
plexum me tenerer , huc Romam appulit
P. Francilcus Caravaqlius Indiae & .^thio- ^f; Carava-
piae procurator ; a quo ego per manulcn-
ptum P. Petri Pais veritatem edoctus, ean- Petr.Pais,
dem hicpofteritati confignare volui , ut ve-
ritas tandem poft tot actantasgraviffimo-
rum Auiiorum f.llacioi futilefque conjedoi-
ras fuo nitori reftituatur.

Resitafehabet : Provinciaubi Nihsori-
tur, vocatur Agaos , vicina Regno Goiam;^-f"
Terra , in qua oritur, vocatur Sabala; in apiee
Montis , in plano arboribus undiqu.e circun-
dato. Diametrosfontis lata pedem unum cum
dimidio, fundi inexplorabilis , margine non
redundat, fedinradice Montis exitumfibi
pandit , ubi fimul ac e Montis vifceribus
emerfit, influmen difFunditur,quiaIiisfub-
inde fluminibus auftus , tandem in lacum
fefe 30 leucarum longitudinis , latitudinis
1 4 exonerat ; a quo dum iterum emergit per
longas Terrarum ambages gyrans , ad eun-
dem ferelocum, unde prodierat, videlicet
ad Fontem perveniens , reflexo curfu refta
per ingentia praecipitia faxaque inaccefla
dilapfus ad interiora divertitur JEthiopice.

Quae oninia confirmantur P. Petri Pais
Societatis noftrae Sacerdotis oculato tefti-
monio , qui Imnc fontem A^i/zuna cum Impe-
ratorejS.thiopiae, uterque curiofitate fimul
ac veritatis amorepercitus, magno exerci-
tufociatus di^um fontem luftravit. Verum
cumdiftus P.Petrus Pdii fummadiligentia
hoc negotium in ingenti rerum ..(Ethiopica-
rum manufcripto Opere , quscunque obfer-
vavit.pertradlirit ; hic ejus verba ex Lufita-
nicoinLatinumtranflata apponam, utve-
ritasreiluculentiuspatefiat. Sicitaqueait:

Pofiquam traBavimus defertilitate terrarum nelatw de
fuh Dominio Presbyteri Joannis, oper^ pre- °^''S^'^^.^'^''
tium me fa£lurum exiftimavi, li hoc loco nonni- p^/^. "
hildepracipuis Fluminibus © Lacubus Ter-
rarum, ejusImperiofuhje^arum,referam. In-
ter qu(S primo loco fe offert maximui ille ^toto
Orhe celeherrimus Fluvius Nilus , qui non apud

Manhenfen \ Auftro , Occidenti denique

Zaire : quorum hi omnem Meridionalis Ajri-

ccB Occidentalem plagam , Regna Congo,

AngoIam,Monomotapam ,Matamam, Ba-

gamidri, Agafymbam, ufque ad Bonae Spei

Caput irrigantes foecundolimo afterilitate

vindicant:iftiver6totaminteriorem Abys- Antiquosfolum , & modernos Doflores, Au^o
finorum Regionem , eafque omnes , quas 1 refque gravifimos in admiratione fuit , Jed ^
ab Oftio Maris Erythraei ufque ad Cuam^Uujus frequentem mentionem facit Sacra Scri-
oftium maritima ora difterminat , quae funt \ptura Gen. 2. Vocatur Gehon , unus e quatuor Niii Aefcri-
Melinda;, BarnagafTus, Quiloa, Mombaza, Paradifum irrigantibus. Hic hodierno dievo-f".''^^^'*^'^'"
Mozimba , Mombara , Membaca, Mozam- catur ab JEthiopibus Abaoi : Originemfuam te-
bicum , aliaque hujufmodi Regnorum mon- net in Regno Goyam in uno territorio,quodvo-
ftra. Verum ut tam notabilem hiftoriam \catur Sabala , cujus incola vocantur Agous,
hic apponamus, & ut veritas a tot kmlisjfunt^ue Cbriftiani, etfi fucceffk temporum, fyl-

vefcente

ongo novi-
terinventa.

0 C £ A

LIB.II. DE OPIFICIO

Cap. X. vefcente Ecclejia , variis fuperftiiiomhus im-

luti (^ corrupti, agentibus^ paganisvicinis

situs loci parum diferant. Fons autem Nili in parte Oc-

l\ii trim. cidentali Regnt Kjojzm Jttus tn Jummitate u-
nius vallis,quie ajfmilatur ingenti Campo,jugis
'M.onx.iwm undKiue circumdato. Anno \6i%.
2 1 die menfis Aprilis, cum in hoc Regno una cum
Imperatore ejufc^ue exercitudegerem , hunclo-
cumadfcendi, omnia diligenter luflravi, inveni-
queprimo duos ihi Fontes rotunelos, utrumque
quatuor quafi palmis latum in diametro ,Jum-

GLOBI TERRENI. 73

ulifacile confcenditur. InfralSlontetn c/>aVfrCurfusNiii
una leuca in profundijfma quadam valle eTerrne 0^!'^/ ■^'"
•vifcerihus, alius Fluvius emergit , quife tamen
cum Nilo paul(> poft conjungit ; unde credunt
eandem cum '^'Aofcaturiginem ohtinere;fedin^
fra Terramper occultos canales dedutlum hoc
locoprimum erumpere. Rivus vero Fontis, qui
infra Montem erumpit , in Orientem fpatioja'
Rushomhardievergit ; deindefuhith aeclinan-
do Boreampetit : ^ pojl quartam circiter leuca
partem novusfefe offert rivus efaxis ^fcopu-

maque animi mei voluptate vidi id, quod nuUis lis ehulUens , cui paulo pofi fejungunt duo alii
votis confequi potuerunt Cyrus Risx Perfarum\u\i,exOrientis pbgaerumpentes : ^ fic dein-

(0 Cambyfes , AlexanderMagnus , acfamo
fus ille Julius Csefar. Aqua Fontis clarijfima
eft !^ levijfma,guftuique gratiffma ; fciendum
tamen,nullum hofce duos oculosYoiViis infupre-
ma Tsiontis planitie exitumhahere,fed in radi-
ce Montis ; profunditatem quoque Fontium
tentavimus, (^ in primum quidem lanceam im-

de aliis ^ aliis identidem colktVis rivis notahi-
liter crefcit Nilus. Poflfpatium vero diurnum
itineris magno fluvio, qui dicitur, Ja ma , con-
jungitur, qui deinde fietlit fe verfus Occiden-
tem,ufque ad i^ circiter leucas aprimafuifcatu-
rigine;poftea mutato curfu Orientem repetit, in-
finuando feinunum\.2iC\xm ingentem {efl hic

dehatur quafdam veluti radices vicinarum ar
horum ,Jihi invicem implexas.

TrofnndttM Secundus Fons vergit a primo in Orientem
adjatium lapidis; hujus profunditatem explo-
rantes, immiffa lanceh iz palmorum , fundum
nulluminvenimus ; coUigatifque duahus lanceis
12.0 palmorum, denuo rem tentavimus , fednec
fic fundum tenere potuimus. Dicuntque incola,
totum M.ontempIenum aquis ; cujus hocfignum
dahant, quod tota circaY ontem planities tre-
mula erat ^ hulliens ; manijeftum latentis aqua
veftigium ; eandemque oh eaufamnonredundat
aqua ad Fontem , fed ad radices impetu ma-
ximo fefe egerit ; affirmahantque Incolai , ut
^ ipfe Imperator , qui prafens erat una cum
Exercitufuo, eo anno Terram parum tremuijfe
oh magnam anni ficcitatem , aliis verh annis ita
tremere , © hullire, ut vixfine periculo adire
liceat. Circuitus loci inftarHcviS cajufdamto-
tundi, cujus latitudo fundaja^um conftituere
pojfit. Infraapicem hujus Montis populus de-
git ad Montem , leuc^ circiter un^ a Fonte
diffitumverfus Occidentem, vocaturque Guix,
^videtur hinc Fons homharda attingi poffe.
Loca tir- Eft hoc loco vicus gentilium, quifacrificant mul-

Fonu Niii. ^^ vaccas,^veniunt adY ontem certo dieanni
una cum Sacrificulo , quempro Sacerdotetenent,

mifimus, quie intrando ad 1 1 palmos tangere vi- fitus in provincia, qua dicitur Bed Regnoque Lacum^ei

partim Goyzm fuhjacet, partim RegnoDsLm- "'""fif.
biae) , quem ita pertranfit ut aquce Nili notahi-
lem differentiam ah aquis Lacus ojiendant , to-
tufqus Fluvius aquis paluflrihus impermtftus
fuum curfum fiuxumque teneat ; qui mox uhi
exit,variisgyris declinando in Meridiem, Ter-
ram irrigat nomine Alata quinque leucis ah epi-
ftomio Lacvis diftantem , uhi per rupes i 4 hra-
chiorum altas pr^cipitatus immenfo fimul ^
fragore ^fumoaqueo , qui eminus nebula mihi
videhatur , pracipitatus paulo poft intra duas inur duat
Rupes ingentes ifa ahforhetur, ut vix oculis at- ^!*t'^ ^*^**
tingi potuerit. ^unt cacumina di^arum Ru- "^'''
pium ita vicina , ut Imperator aliquoties , ftra*
to perillaponte, cumtotofuo exercitu tranfie-
rit; quihus omnihus @ ego prajens fui. Poft-
quam igitur aparte Orientali Regnum Begami-
dri,Goyam, azteraque intermedia Regna Am-
hara, Olaca, Xaoa , Damot longe lateque ir-
rigavit,moxfluxufuoRegnum Goyam repetit^
irrigatijque Territoriis Bizan ©" Gumancan-
ca , ita jenflm Regno Goyam appropinquat , ut
non nifi unius diei itinere a Fonte fuo diflare
comperiatur. Hinc fluxum retorquendo verfus
Fazolo ^ Ombarea, Regnum Gentilium, quod
Anno 161 ^.ingenti exercitu fuhegerat Eraz Se*
\zch.ti^os,frater lmperatoris,Regnumque,utpo-

qui ihi facrificat unam vaccam juxta Fontem, ' te incognitum, ^ oh valiitatem, vocavit Ayzo
caputque Vacae ahfcijfum projicit in Yontisl^mMeftinoynmyhxn^xxm.HincexOrienteiti
ahyjfum, e lago hia prima a qual buo , ondei Boream declinans perinnumerasaliasregiones
facean folenne facrificio matando mmt2is\vafliJ/!maquepracipitiadiIapJusinJE.gypt\xmt
vaccas , que os gentios , d'he tracean, & do- ^ hinc in Mare Mediterraneumfe exonerat.
pois fe cubria todo com o fevo dellas , e i Atque hsec eft defaiptio Fontis Nili , ejus-
afentavaen un Cadeira deferro,quetinha quefluxus, qnemcitztus P.Petrus Pais pvo-
pofta nomo de muita lenha feca , emandava priis oculis una cum Imperatore Abyflino-'
fem fe quermar nem ainda derreterfe 6 fevo, rum Anno id 1 8 . 21 Aprilis uti curiose ob*
e algunas veces etravan depois da fogo fervavit, ita fummi diligentii adnotavit;
acefIo,efe afentava a quefta gentedema- ut hoc fuo tam infigni &oculato examine

neira , che con eftas feteizerias engennava
a quella gente da maneira,que b tinham por
grande Santo, che davan quefto fato queria .
Porro Campiu Fontis Nili ah omni parte dif-
ficilis adfcenfu eft,praterquam exparte Boreali,
TOM.I.

Rempubl. literariam multis tricis&dubiis
liberarit . -Cui quidem unice impofterum
ftandum exiftimem , cum Imperatorio ap-
probato teftimonio fuam jam Fons Nili cer-
titudinem infallibiierafitadeptus. Verum
K ne

Cap.X.

74 MUNDI

ne quicquam huic operi deeife videatur,
Chorographiam hic adjungendam duxi , quam
vide in tom. i. OedipuCap. de Origine Nili.
Cum hifloriahxc dicat, duosfontes com-
parereintra Terrenumundequaque tremu-
lum , verifimile eft , olim magnam partem
\\i\]}jisCampi, quemdefcripfimus, z^etto fonte
vehiti in Cratere Montts contentam fuiile, &
fucceflutemporum , fuccrefcentibus herbis
& virgukislutomiftis, cutem vekitiquan-
dani contraxifTe , cujufmodi variis quoque
Europae locis me vidiffe memini , qua di-
mota non dubicarem totam planitiemtre-
miil2Lm primavi fontis faciem mox manife-
flaturam. Sed hxc de ori^ine Nili fufficiant.

Andes
Montes.

§. IV,

De Montium Americae Hydtophylaciis.

UTi America magna ex parte Zonae Tor-
r ids fub j edta eft,ita provida Natura prge
cseteris ozm ^\XA&vmi% Montium , omnium,
qui in Orbe Terrarum vifuntur , akiffimo-
rum Hydrophybciis diiX.z.rQ voluit ; cujufmo-
diiiMnx.Montes , quos Andesyocznt, qui va-
riis aliorum montium ramis in unum con-
fluentibus conflituunt opulentiffimum il-
lud aquarumpenarium, quod Naragua vocant,
inter Cufcum, Quitum & Limam, in media
Regione, innumeris»»o«?i^«jconftipatum.
Exliocin Auflrum concatenati Montes im-
menfo Terrarum traftu , quam ideo Hifpa-
niCor^//w^ vocant, in Magellanicum f re-
tum, ukimum habitabilis Terrs terminUm

SUBTERRANE!

immenfa aquarum mole, ri-vorumo^Q. conflu-
xu locupletatus , intra Oceanum tandem ,
Paraquariam juxta & Brafiliam,deponitur ;
verfvis Boream verb Novum Regnum fce-
cundat ingentibus amnihus , quorum unum
aS. Maria Magdalena , akerum a S.Martha^l^^-'^^'^-
denominant. iacw^quoquetotiusOrbisva-
fiifTimus , quem alii Paraima, alii Titicacca
vocant , fuppeditat , duodecim Fluminum ac-
ceflu ditatum. Non memorabo hic fluvios
fmenumero , omnes navigiis ferendisido-
neos , quos verfus Occidentem tum Lima-
ni , tum Chilenfis Regni plagam in Mare
Auflrale vulgo del Zur , evolvit ; de quo-
rum omnium natura & abditis proprieta-
' tibus fuo loco uberior dabitur dicendi ma-

teria.

P.AlphonJus d^Oualle Chiknfis in fua Hi- ^j a^!Pq^°^^^^
floria vix credibilia de mira horum Mon- le.
tium conflitutione narrat. Nam ex Borea
in Auflrum ad i f oo leucas Hifpanicas ex-
tenduntur : akitudine & longitudine omnes
in toto Terrarum Orbe Montium catenas
longe fuperant. Atque in hifce nos ponimus
ingens iUud Hydrophylacium; quod utiper-
petuo immenfis Oceanis Orientali & Oc-
cidentali , quibus ftipatur, akernis .ffifluum
motibus impktur : ita quoque concredi-
tam fibi Aquarum molem^er maximos totius
Orbis Iluvios Lacujqae diffundit. Et in
Regno quidem Chilenfi folo ad 240 lluvios,
plerofque onerariis ferendis aptos, partim
caiidos Thermarum adinflar, partimfrigi-

protenduntur. VerfusBoreamverblflhmo dos, variifque mineralium fuccis deprava-

Riodelas

Amazonas.

Llaragnon.

Panamx junguntur Novse Hifpanis Monti
lus , in incognitas Terrarum oras conti-
nuatis. Hoc itaque Andium penarium , tan-
tam , tum lacuum , tum amnium mukitudi-
nem fundit , ut five mukitudinem , five
magnitudinem fpedes , nulia iis in toto
Orbe , aut lacus , aut flumina comparari va-
leant : quorum prior Amazonius , vulgb Rio
delas Amazonas ,novi^toc\x\ a Quitoorigi-
nem fuam trahens , univerfam Americalzti-
tudinemrefta tranfir, ufquedum.innume-
rahili ziioxnm fluminum anociatione auftus
in Mare Boreale,Oflio 70 leucarum, utfcri

tos, invicinumMare Pacificum fpatio tri-
ginta aut quadraginta leucarum , quo Andes
aMari diftanc, exonerat. Quin & inter re-
liquaNaturxprodigia, omnem admiratio-
nem fuperat ,quod in iifdem Montihust^Ltita.
aquarum mole fcetis , Natura infuper 1 4 Vul-
canios Montes (qui omnes flammarum eru-
ftatione , igneorumque torrentium proflu-
vio non femel Regnum Chile in ultimam
vaftitatem redegerunt) exotico quodamSc
quafi infociabili conjugio junxerit. Sedde
hifce alibi fufuis.

In Septentrionali verb America pari lufit

r/. Jama-
rim, dela
Plata.

f<i;.XI

bitur , latitudine , fe exoneret. Aker Mara- \ Natura providentia, dum alia aquarumjemt-
gmn priorinoncedens, qui exeodemdiao^^ri«invaftifrimis^^«?/^«JConcIufit,qui-
)am Andium penario edudus inexploratx bus univerfus ille A/^z^/ ^/^«^/ traftus uber-
Mediterrane(EAmericte,inmxmexzstc^\oncs rimis //«w/»/^«^ irngetur.
alkiens , Mari Brafilico redditur tanto im- j Ex quibus omnibus allatis luculenter
petu, ut ad decem leucas intra Oceanum' patet,^c;«/ej,principah fine, a Natura ad
Nautis dulcis aquse copiam prsebeat, Nili Terram Fluminthus Rivorumque ^o^zgme
incremento decremencoque prorfus £emu- fcecundandam, conftitutos efIe:Quomcdo
lus. Huic {\xcce6it Januartus , vulgo Rio ds la \ verb perenni fluxu difta Naturas Hydrophy-
Plata , qui ab intimo Andium utero evolutus lacia nunquam deficiant , fuo loco dicetur.

Vldimus Naturje Hydrophylacia in
Geocofmi bonum conftituta, jam Py-
rophylacia, ideO:, Ignis Penaria pari
paflu profequamur.

C A P U T XI.

<De lcnivomis feu Vidcaniis Montibus.

Certum eft, fi folumHumidum Elemen-
tum Terrce dominaretur , Terrenum Corpus
periturum humoris copi^ oppreffum. Cer-

tum

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Cap. XI.

'Secejptiu
Ignis lub-
terranei.

Ai\u» fub-
terranea ri-
gefceret fine
Igne.

Montes

flammivo-
mi Spiracu-
la funt py-
rophylacio-
latnfubter-
mneorum.

Vulcani
Xuropit.

Vulcani
GrMin, A-
fiti, VerpaU

Vul ani in
variis In-
fidis.

tum quoque eft , fi folum Igneum Elementum
Terrae conclufum fuam exerceret potefta-
temomnia in vaflitatemredaftum iri. Qnx
cum Natura rerum cognofceret, Aqueum
Igneo Elemento ipfa apte connexuit, ut ami-
cis conjugii legibus devinfta unum fme al-
tero operationes fuas inflituere non pofTit.
Elucefcit hoc Naturs prodigium vel maxi-
me in noftro Geocojmo. Conftituerat Na-
tura varia Aquarum promptuaria altilTimis
Montibus conclufa , uti in fmcedenti capite
patuit ; quoniam vero occultam fuam fce-
turam fme Ignis calorifque obftetricante
manu producere non poterat , hinc per vuii-
verfam Orhis Terrarum fuperficiem , intra
altiftimorum Montium vijcera , varia Ignis
diftribuit receptacula ; ut hoc innato fibi &
primigenio calore Terreum Aqueumque
Elementum animatum , rerum generatio-
nes facilius perficeret ; ne enim intra abdita
atque inaccefta Moncium Aqua rigefceret,
amico calore refolvente opus erat , tum ad
vaporum exhalationumque neceftariamm
elevationem , tum ad foeturam conceptam
excludendam. Ignis verb , cum fme nutri-
mento confiftere non poffit , non aliocerte
quamhumidopabulo vivit; hocpaftointra
Terrts vifcera reciproci commercii foedera
pangunt Ignis & Jqua. Qiioniam vero Ignis
libertatis miruminmodumappetens, fme
libero Aeris fomento durare non poteft ;
hinc Natura provida altiffimos Montesvel-
uti terminos quofdam conftituit , ut per eos
vehiti per fpiracula quxdam Aerattradus,
Ignis penaria perpetuo , tam amico hofpite,
foveret, atque adeo Ignis fefe per hafce
Montium voragines veluti per cloacam quan-
dam afuperfluafumi fsciumque mole exo-
neraret.

Hujufmodi vero Ctfwi«i prstercomplures
alios quinque potiffimum conftituuntur in
Europa ; JEtna in Sicilia omnium Scripto-
rum monimentis celeberrimus ; Vefuviusm
Campania , Strongylus , cxterique nonnuUi
ex Liparitanis Infulis , potiffimum ille Vul-
cani nomine indigitatus , quos omnes , ut
fuolocodicetur , ego propriis oculisperlu-
ftravi & examinavi Anno 1(^38. In ukimo
Septentrione Mons Hecla Iflandije : In
Grascia Chimcera. In Ajia Perfis nonnullos
Montes Vulcanios habet , & in Infula Armu-
zia ; In Mogorum Imperio , in Zeilano In-
fula nomine Adami infignitus Mons ,- fed po-
tiffimum in Infulis Moluccis ac Philippi-
nis , Bandanis , utraque Java , intra altiffi-
morum Montium vifcera , hujufmodi fgnis
lejluaria Natura conftituit ; inter quos in
Bandanis potiffimum eminet Mons Gou-
rapi , Mons Balalvanus in Sumatra ; Mons
prjearduus in Infula Ternatenfi , in cujus
vertice Crater efthiatuvafto,qui inplures
circulos majores & minores divifus , Am-
phitheatri formam exprimit. In Mauricis
ItvMisMons Tola; h\ Tandaia juxta Pro-

montorium Spiritus Sanfti nmnuHi repe-
riuntur, uti &in Ihfula Matindica. Porrb ^"'cani
in Japonia non exiguus horum Montium nu- J''^'""*-
merus eft prope Firandum& Tanexumam,
aliifquepaffim circumfitislnfulis hujufmo-
di Vulcania officince fumma admiratione via-
torum fpecftantur ; quse occuka ^erfulterra-
neos cuniculos mercimonia agentes in Archi-
pelagi S. Lazari Infulis ad Novam Gui-
neam , & quas Salomonis vocant Infulis»
per novos Montium hiatus exponunt , expo-
fita deinde aliis Maris Pacifici Infulis dis-
tribuunt.

Nulla tamen Mundi pars'ceIebriores Vul- c^''««^«»-
c^»i (7^a»ia exhibet, quam America. In foloniitMonti-
Chilenfi Regno, ordine quatuordecim nume- tus.
ranmr ; in Pemano non pauciores , quos
omneSv^Wi«wcontinuati jugorum vertices
exhibent. InNovaHifpania /re-j numerart-
tur Ignium eruftatione formidabiles. Ne-
que ultimus Septentrionis Traflus fuis
Igniumpenariis deftituitur , quorum quatuor
Auftores in Tynfeorum Regione Tartaris
numerant ; ut interimtaceam Grunlandis
Vulcanos , aliofque in vicinis five Infulis,
five Continentibus Polo circumfitis , quoS
& in Terrae Ignecs, vulgo del Fuego , incognx-
tos;Sinus continuant, ita utmuki Antar-
cticas plag«e Pokim ob Ignivomorum Mon-
tium mukitudinem inaccefltim putent. Sed
de hifce in fequentibus amplius difturi fu-
mus.

Cur verb Namra rerum hos Ignes akif-^'"'^''/*',
fimorum Montiumvifcerihusm<i!faXex\x. ^ pri-^^il^^^l^^!^'
macaufaeG:, utex editifimis locis veluti per«>ivomo*
praecelfos quofdam Caminos abdlmm Nam- ^'"^'**t
rx Elementum , fpiracula inveniret, quibus
fe a fuperfluis urgentis Naturas gravamini-
bus exoneraret. Secunda, neCimKegionum
planioribuslocis violento hujufmodi Nam-
rcepatientis munere fungeretur, omnes cir-
cumfitas Regionum plagas, cineribus,fumo,
excrementitiis tophis , perniciofifque & le-
thiferis exhalationibus ukimum Campis
Animalibufque exitium adducerent, quod
in inacceflls fubiimiiim ^<7«/i«»» jugisnon
fit , rejeftamentis , cineribufque , aut in ab-
rupta Montium depofitis , aut fumo vapore-
que exitiali in Aerem fublimiorem refolu-
to, Ventifquealiodifpulfo; utproindenon
alio fine hujufmodi Montes vel ad Mare , vel
in Infulas a Continente feparatas relegirit,
quam ne in Continentis meditullio omni-
bus circumfitisgentibus inevitabilem ftra-
gem adferrent.

Sed qua;res forfan, Cur Montes hujufmodi
Aquarum confervationi adeb neceflarios
non ubique Hydrophylaciis adjunxerit ?
Refpondeo , Cum hujufmodi Montes nihil
aliud fint , quam Spiracula , per quje Igneum
Elementum fe purgat,cum Acrem ad fui con-
fervationem neceffarium per ea attrahat,
nonfequitur, Montihus , Aquis turgentibus,
eanonconjvmgi; cum Cuniculihomm Mon-^
K 2 fiunt

76 MUNDISUBTERRANEI

Caj>.Xl. tium per univerfe Terra Ti/c«?r^ propagati,
cumomnibusfere cseteris Montibus , per oc-

Cunicul- - -^

ig^tict>"«. c«//d:f NatursE /^g^J , ne Terra ullibi tamne-
niverfum cefTario calore deftituatur, correfpondeant;

'^"" quod & innumerje calidarum aquarnm ebul-

litiones in nulla non Regione confpicujefat
fuperque demonftrant : quse quidem efFe-
clum fuum nunquam continuarent , nifi oc-
culta Ignei Elementi vis in Terrce vifcerihus re-
condira calorem liunc perenni fluxu urgeret.
Sed objicies : Duo contraria , cujufmodi
Ignis Sc Aquafunt, in eodem ioco fubfiftere

Teliuris
Corpus

du3i-

OhjeSio.

nonpoffe. Refpondeo, non hserereeodem
in Subjefto , fed Ignea reconditoria ab Aqueis
feparataper occultos Terrce Montiumc^ejipho-
nes in fe mutuo agere , occulto amicitiae foe-
dere fe mutuo fovere, & hoc pafto Naturam
efFeftibus fuis intentis potiri. Verum cum
de hifce fufiflime, D£0 dante , in fequentihus
fimus difceptaturi , hic longior efTe nolui.

Atque exhis patet, exhujufmodi Aquje
& Ignis Elementis intra vifctra Terrce confti-
tutis , omnium Rerum Mixtorumque gene-
rationem conftitui , uti ordine declarabitur^

C A P U T XII.

Vtrum Montes cum tempore decrefcant , aut denuo accrefcant , ^ de mira
Terreftrium partiura transformatione.

Cap.-Kll. Tr~> Xperientia omnium feculorum do-

wr\ cet, Tellurem fuos pati morbos &:al-

"*— ^ terationes ex variis interioris oeco-

Ariftoteies nomis diffidiis cxortas. Namcum,utrefte

1.1. Meteor. Ariftoteles , Interiores Telluris/'d/-/(?j, ^erin-

de ut animantium plantarumque corpora, juven-

Natura tutem ^ fene^lutemfuam haheant ; refte con-

Tat'h^rS. cludere pofTumus , Orhem Terrarum , nec

t»de. quoad interiores , nec quoad exteriores

partes , eo ftatu perfeverare , quo fuit a re-

Laftantius. rum primordiis. La£lantius, fluduantis Na-

turse conditionem, &MundansBrot2infta-

bilitatem, qua omniainfinitis cafibusinvol-

vens, nilfub Soleperpetuum, nildiuturnum

efTe permittit, altius expendens, ita excla-

mat : Enumerare pojfem , quoties repentinis,

quajfata motihus vel hiaverint Terras , vel de-

fcenderint in ahruptum ; quoties demerfte flu-

Hihus ^ Urhes ©" Infulce ahierint inprofun-

dum ,fru£liferos campos paludes inundaverint,

flumina ^ jiagnaflccaverint , montes etiam vel

deciderint ahrupti , velplanisfuerint adaquati;

plurimas etiam regiones © plurima fundamen-

ta montium latens & innatus Ignis confumit ;

quamquidem injiahilis «^/«r^ viciffitudinem,

fummi nullo non tempore Philofophi nonfine

admiratione ohfervarunt.

Omnia , inquit Seneca , tempus edax depafci-

tur, omniacarpit,

Omnia fede movet , nonfinit ejfe diu.

Ilumina deficiunt, profugum mare litora ficcat,

Suhfidunt montes , ^juga celfa ruunt.
Ovidius Metam.i.
Vidi ego , quod fuerat quondam folidiffima

tellus,

Ejfekmxm , vidifa^as ex aquore terras ;
Etproculapelago conchcejacuere marince ;
Et vetus inventa ejiin montihus anchora fum-

mis :
Qttodque fuit campus , vallem decurfus cqua-

rum
Fecit , (s* illwvie mons efi dedu^lus in tequor,
Atque paludofa ficcis humus aret arenis,
Quxque litim tulerant Jlagnata paludihus hu-
ment.
inru!«»//w Anglia Galliae quondam amico nexuscon-
ttillZT JugJoadhxfit; Nordftrandia, Borealis Infu-

Scneca.

Ovid. Me
tamorph.

la , quam Cramius Frifiam Aquilonarem vo-
cat , cum Thietmarfia Continenti adnede-
batur , modo a Continente avulfa , atque in
Infularum album adfcripta , Amphitrio-
neas leges feftatur. Idem de Freto Herculeo ^''^"">
& Siculo teftatur Val. Flaccus. (i^skuium.

■ neque enim Rex JEolus illic

Re£lor erat, Lyhiam cum rumperet advena Cal-

pen
Oceanus , cum flensSiculos Oenotria fines
Perderet, @ mediis intrarent montihus unda.
Flumina mutant alveos & folitos curfus ; f^«»"»«

/1 . _ . , tnutnntah

tlorentia pereunt Impena : quas omnes lior- .^eos,
rends ftrages , uti Divinam argiiunt poten-
tiam, ita humanae fortis incertitudinempa-
tefaciunt , & mortales Geocofmi incolas mo-
nent , ut cum nihiljtahile, nil perpetuum, fed
omnia caduca , variis fortunse cafibus , va-
riis&: improvifis rerum ftrategematis obno-
xia, cognofcant , omnem mentis cohatum,
omne ftudium , omnes animi , qui ulla re
creata fatiari non poteft , viresad fublimes
& fempiternas fupracceleftium bonorum
pofTeffiones elevent, DEO foli velutiCen-
tro infiftant , in cujus manufunt omnia jura
Regnorum & omnes fines Terrac.

Variis itaque modis Terrenum Corpus di- Cmjarmt.
ftas metamorphofes incurrere poteft ' -'•"-'"' -
enim , primo, Montes hiatu Terrje ahforhen
tur , vel etiam derepente nafcuntur, ubi prius
non erant. Secundo , M(9»/^j, fuccefTtitem-
porum , tempeftanim injuriis confumpti
deficiunt , vallibus confequenter exaltatis.
Tertio , Terr^, quas Peninfulas vocant Geo-
graphi , Grseci Cherfonefos , tenuiori illo
terreftri tranfitu , quem Ifthmum vocant,,
aquarum violenti^ rupto , Injulas faciunt,
qu2 prius Continentis pars erant ; vel contra
Infufaj conjunguntur terra: continenti per
Ifthmos, immenfis arenarum acervis, quos
Maris violentia flu(5i:ibus adducit, conftitu-
tos. Quarto , Mare, quod ex una parte re-
curfu fiio terreftre relinquit fpatium , ex al-
tera , nefcio quo naturae fcelere , violenta
quadam invaftone recuperat ; tantum terra-
rum fluftibus invadens , quantum relique-
rat ex priori ftatione recedens, Quinto , na-

fcuntur

1 tationumia
^^^ Tellure.

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Cap.XU' fcuntur fubinde novie nonnullae Infula, aliis | Inter Lemnum ^ Hellefpontum , Nea : inter Le- Paru^r,

quae ab immemorabili tempore covi{!iil&-\hadum^Teon, ^jone -.inter Cycladas ,Olym-
rarutranf-ta.nt, abforptis. Contra in Terrarum medi- /-Wif i^y,Hiera, eadem^ue /lutomate ; ^ ah
mutnMney. tulliis nonnullaE regtones , interioris Vulca- 1 ea duolus ftadiis , pofl annos 1 1 o innoflro avo, ■
ni tyrannide deglutita , lacus pofl fe relin- 1 M. Junio Syllano, L. Balho Co(f. ad 8 idus Ju-
quunt , in quibufdam laculus abjorptis terre- j lias , Thia. Anno 1 6 3 8 . ad Infulam S. Mi-
ftrium partium z-aw/^/i relinquuntur. i^fx/^J chaelis in Mari Atlantico flimulantibus
in partibus qaihuidim flumina & lacus ^e/f- jIgnibus/«^/frra»mtantumIapidum inme-
cientes terramhabitabilem reddunt; In aliis j dio Maris egeftum fuit , ut inde Infula lap

terra cultura pinguis , repentina mutatione
inlacum eYa.dit.

SedutliJEcomnia au&oritate Hiflorica fla-
biliantur , de fmgulis per totidem Paragra-
phos agere vifum eft.

§. I.

De Montihus ^ Yallihus ahforptis & renatis.

"D Efert Plinius, fuotempore Cyhotum al-
^ ti&.m\xm Montem una cum Oppido Eu-
rite ita Terra devoratum , ut nulla ejus am-
pliusveftigiadignofcerentur. Ejufdem for-
tun^ fortem obtigifTe fcribit Sypilo in Ma-
Montesah gnefia. Monti , quam praeceflerat formidabi-
lis Tantalis Urbis Terrae hiatu ahforptce in-
teritus. Nonabfimilem fortem experts funt

Plin. 1
•.91.

forfti.

dibus in Montes coacervatis nata fefe ad
quinque milliarium latitudinem extende-
rit. Prope Puteolos in Sinu Bajano ante an- ^«^^w p«-
noscirciter i 20 , novus Mons exMati ^xinius'^''^^"^'

n. r ■ - xT r- j . 1 vus Mons

noctislsvientis Natmx Jubterrane/s violen- exortmt
tia protuberans omnes in admirationem
fimulac terrorem rapuit , qui & inhuncuf-
que diem perfeverat , nomine Montis San-
(R:i triumphans. Vulcanus Liparitanus tan-
tum cinerum faxorumque, ante annos circi-
ter fexaginta , ejecifte fertur, ut juxta fefe
in medio Mari , quem & ideo Vulcanellum,
veluti filium a Patre genitum, vocant , pro-
duxerit ; quod & ^o , dum oras iftas pera-
grarem , verum eflecomperi , uti exiisquae
in praEfatione ad Leftorem monui , patet.

GalanisdnGanates in Phcenicia quondam ce- 1 Innumeri hujufmodi eventus fane memo
leberrimaeUrbes;P;&/^^i«»2.£thiopi£7«^«»>!rabiles in Hifloricorum monimentis occur-
excelfiflimum , unius nodlis concuflione ' runt , quos omnes enarrare , cum fuperva-
violenta, non amplius comparuit. PofRi- icaneumefTeratus fnn, notiora tantumno-
mus &nosadjungereeos Montes , quosno- bis hic adducere vifum fuit, tum ad Mott-

ftris temporibus Terra hauftos vidimus. Pi
cus Mons eft unus ex Infulis Moluccis , tan

tiumqaotundaminteritum , tum adnovorum
renafcentiam comprobandam : Quas Pli-Plinius,

Hifioria.

fs. altitudinis , ut inftar Columnas, NautislniushisverbisafTeverat, I.2.C.88. Anteaos
multorum dierum itinere, in temotii^xmis. ^ juxta Italiam inter JEolias , itertim juxta
Maris traftibus appareret ; hicTerrxmotus 0-f/^/w Infula emerfit e mari 15-00 pafluum,
xiolenti^proflratus , nulloampliusveftigio, '«a/<? cum calidis Fontihus; altera,Olymp. 143.
fed lacus in ejuslocoexortus, ha{\^eti^ne-\anno tertio,inThofco finuftagrans ; htscviolen-
rixMontisaequalis,fpedlatur.Idem contigit j/o cum motu ; proditumque memorice magnam
in Sinarum Regno , Anno lyf^.quointe-xircaillammultitudinempifciumfuitantemre-
gta.Mo»toJa Sinarum Kegio cumunivetds po-pertamhominefque confeftim expirajfe , quihus
pulis & urhihus ahforpta fuo loco lacum ingen- ' ex his cihus fuijfet. fic ^ Pythecufas in Cam-^
tem reliquit, nullo prxter puerum, ligno in- panofinuferunt ortas; moxin his Epopon, cttm
natantem , erepto. Yidimus&cnoiitoxyo,' repente flamma ex eo emicuijfet , campeflri
formidabilem Plur/ia in finibus Helvetio- 1 zquatxim planitie , in eadem & oppidum hau-
rumfitaj Civitatis , ex Montis incumhentis Jh\m profundo , alioque motu ftagnum emer-

Montes
ChWescon
eiderimt.

cafu, interitum. MontesVefuvius daStrongj
tus Vulcanio bello media ex parte decurtati
cernuntur , qui prius cacumine Coelum fe-
rire videbantur. Non dicam hic de Monti-
hus Chiles , quos Andes vocant , quorum non-
nullos <;/(? f/^e compertum eft, poftmaximum
illum & omnibusfeculis memorandum Ter-
ras motum, quo totum fereRegnumint;^?-
ftitatem ahiit , Anno kJ^i^. quemadmodum
relationes a Patrihus noftris faftje narrant.
Vidimus Montium ahforptionem ,)am eorun-
dem renafcentiam exponamus.

Plinius 1. 2. c. 87. & c. 88.feriemeorum

RenafuntiA ^^^^ ^erbis expouit : Najcuntur & alio modo

Montinm. term, ac repente in aliquo mari emergunt, vel-

uti paria fecum faciente natura , quaque haufe-

rithiatus, aliolocoreddente. Clareejampridem

.j^_ InfuljE Delos © Rhodus , memoria produntur

enatx ; poftea minore^s , ultra Melon, Anephe ;

Cur Mosjtea

Plinius.

fifle , ^ alioprovolutis montihus infulam ex-
titiffe Prcchytam.

§. II.

Isiontes fucceftu temporis deficiunt; ^plana
vallejque attolluntur.

CJcumina Montium pluviis j nive , grandi-
ne, gelu longaevo , castenfque aeris in- defidant.
jviriis tandem exedi confumique Experientia
docet ; & jam in pracedenti Paragrapho ex
I^nivomorum Montium defeElu fatis patuit.
Sunt enim nonnulli Montes , ut in Lipara,
Melita , & Ilva , quos nitrofi fpiritus ex ea
parte , qua Venti iisprasgnantesfpirant, ita
exedunt, ut impencfentes Rupes proxime
ruinam minentur ; & Rupium in Vallibus
adhuc fuperftitum ruins , olim fe ered:as Catadupa:
tandem concidifle, abunde teftantxir. Suh-^^^^^l^f^^
terranearum quoque aquarum Qataduptz , Flu- ta Montit,m
K 3 minura-'^-^*''"-

M U N D I S U

C<3/.XII.minumque prjEcipitofus lapfus paulatim ita
interiorem Montiumjalricam atterunt , ut la

BTERPvANEI

EubcEam Bosotias, Eubceje Atlantem & Ma-
crin , Besbycum Bithynije , Aphricam Hi-

befaftatis fundamentis veladprimumTer- fpaniae , Calpes & Atlantis deftrufto con

Ignhfuh-
terranetit
Moiites
fuhinde in
calcem re-
folvir.

Job. 14.

"ves, corro
dunt Mon-
tium bafes.

XX motumlabanrur; quam&unam caufam
putem defe£lus nonnullorum Montium. Ignes
quoque fuhterranei mirum in modum ad
Montium c/efe^um coniemm , vXlfupra infi-
nuavimus. Ex attritu itaque Montium , Val-
les&iplanities ut crefcant , necefTe eft , atque
adeo decrementum illorum in incremen-
tum cedat circumpofitarum planitierum
valliumque ; ut proinde illud Jobiin hifce
verificatum videatur , Alluvione paulatim

jluvii, m- Terra confumitur. Aq^utE enim pluviarum, flu-
minum , torrentium , niviumque liquata-
rum , Montium lateraitz corrodunt, utaedium
fundamenta in Montibus fitarum plerum-
que denudata fpeftentur ; quod in Germa-
nis , qua; vetuflis rupibus imponuntur , ar-
cibus mihi non femel obfervare licuit ; nul-
libi tamen magis hujufmodi naturac cata-
ftrophe fe fpeftandam prsebet , quam Ro-
mae , cxterifque in Latii partibus. Intueor
ego pene quotidie, Montium Palatini &.Ca-
pitolini olim editas arduafque rupes , ita ta-
mentemporum injuria decrevijje, ut plani-
tiem fere sequare videantur ; imb veteris
Capitolii fundamenta eam jam aftu adsquare,
ipfa fundamentorum denudatio luculenter
doceat; adebquidem, utquos editos Mon
tes olim fuifTe fcribunt Autiores , modo nifi
montium 'vefliqja qusedam tibiperfuaderent,
Montes ibi quandoque fuifTe vix crederes,
planitie in tantum exurgente, quantum Mon-

Pantheon. tes decreverunt. Docet id cumprimis Pan-
iheon , ad quodolim per gradus adfcendeba-
tur, cummodbpergradusin illud defcenfui
fiat. Docent innumera antiquitatum , uti
Amphitheatrorum , Circorum , Arcuum , Colu-
mnarumq\xe femifepulta cadavera : De qui-
bus omnibusfufius , fi Deus vitam dederit,
inno^to^Q Mirabilibus Latii Opere. Unde
multi exiftimiruntfuturum , ut poft multas
myriades annorum , planities montibus
ffquatae univerfali cataclyfmo, fucceflu tem-
poris, aditumaperiant: Quodtamenneuti-
quam admittendum cenfeam , in magnis
illis fupra memoratis Montium catenis , fed in
iis tantum , quivel quotidianoufuaedificio-
rumque fervitute premuntur, vel exterre-
ftri , argillacea , {imilique friabili &topha-
cea materia conftituuntur.

§. III.

Cherfonefi fiveVcnin^vXxin Infulas, (S^Infu-
las in Cherfonefos mutantur.

Metamor- A/Erifimileprorfus eft, Freta quibusunum

phofis/»!- » nunc Mare interanguftias montium fe

•^j^[„T^_ infinuatinakerumMare, olim Jjlhmo con-

runi. junfta fuiffe , Fretao^e extitiffe , Mari , im-

peruofa tyrannide fluxiis , Uibmum paulatim

Plinlus, erodente. Hoc pafto , Plinio tefte , Mare Si-

ciliam<3i)«//?/Italiae, Cyprum Syriae ; Afiam

Europ3£ Propontide & Bofphoro Thracio,

jugio ; Pari pafto Leucofiam Sirenum pro-
montorio , Sumatram Camboiae, Indis Cei-
lanum, Gronlandiam Americ3B,Fretum Da-
vis ; Nordftrandiam Maris Balthici Infu-
lam Thithmarfiae , tefte Cranzio ; Americae
Auftrali Terram Ignium , Ifthmo perrupto,
& per Fretum Magellanicum , ingentium
Oceanorum Orientalis & Occidui perpe-
tuae allifionis aflultu , portas fibi ad conju-
gium aperiente. Sunt enim plerique Ifthmi mhmi funt
Yehxtipont^f^^dzm, fubter quosperoccul-™'"" von-
tos quofdam cuniculos & caecas cavernarum ^qloiMare
latebras Maria , quae utrinque ifihmos aliam- labimr.
bunt , mutua aquarum commercia ultro ci-
troque ut plurimum exercent ; quorum exe-
fis fucceflu temporum plis , fuccuffifque
per Terrae motum , pontium fundamentis,
Ifthmum concidere necefTe eft ;

Sed veniamus ad alteram \\u]\xs difce-
ptationis partem. Maria interrumpunt
Ifthmos, & ii^mfubinde ab alluvione aqua-
rum & multa arenarum coacervatione con-
fiituuntur ; uti Pharus .^gypti , quasoliminPharus^-
medio Maris lumen periclitantibus pr£Ebe-f^^."ij°'""
bat , modb Terne Ifthtno conjunilam vide-
mus, ex Nilo magnalimicopiafretumim-
plente conftitutam. Mons Circejus olim a circejus
Continente feparatus, modb eidem adhae- ^fufj°''"*
ret, freto arenarum congerie repleto : & ple-
rumque contingit ad Marium angufta & de-
prefTiora loca , Infulas inter & Continentem
fita , ubi vel Maris ceftus vehemens , vel Flu-
minum allapfu magna arenarum copia fug-
geritur , uti in Batavia , Zelandia , Frifia,
in omnibus Archipelagorumtraftibus, cae-
terifque arenofis argillaceifque litoribus,
paulatim explanitie in altiffimos Montes ter-
minantibus. Sic AntifTam o//»? Lesbo , Ze-
phyriam HalicarnafTo , Ethufam Mindo,
Dromifcon & Parren Mileto , Pythecufam
Parthenio Vtomontotio jun£las Plinius lib.z, Plinius.
cap. 89. docet ; Imo Hybandam, quandam
Infulam loniae, poftea ducentis ftadiis a Ma-
ri intra Continentem diftitiffe , & Syritem
in Ephefi , Derafiden & Syphoniam in Ma-
gnefisemediterraneis effe, quae olim Infula-
rum alho connumerabantur ; Denique Epi-
daurum & Oricum Infulas efle defiifje : juxta
illudOvidii if.Met. Ovidius.

Tempus erit,rapidis olim cum Pyramus undis
In facram veniet , congefto litore , Cyprum.

§. IV.

Quidquid^citQ in una parteTerrarumperdit,
inaltera recuperat, undeln{\ila.n\mnova-
rumqueletxztum exordia.

P Xperientia quotidiana in Fluminum de-
■■-'curfuidabundedocet,- Sit FlumenM. N.
irruat ex C in B , & ex B in D totus Flumi-
nis impetus : certum eft litus argillaceum
B uti & D , cum tempore, alluvionis vehe-

mentia

LIB.II. DE

Caf.KU. mentiz excavatumiri, Flumenque paulatim
interioraF&Gagrorumirrepere; undene-

Tyberis
Ilum.

-~ cl^<,f

OPIFICIO GLOBI TERRENf. y^

fmt , iisnon immorabimur. Idem IwMari
fieri putandum eft.cujus uti Fluxus refluxuf-
que , atque quos Currentes vocant, vehemen-
tiores funt , ita majoresquoque mTerreno
Glolo metamorphofes efliciunt. Hoc tamen
obfervandum,/^//<m/»dfnonnulla,potilIimum
ea, quae ex altilfimis Montibus fuam origi-
nem habent , tantis a montibus valllbus-
que abrafis terrenae miftionis faecibus de-
prelfiora loca illimare, ut ea ex tanta arena-
irum limique copia paulatim in amplos-E^eHmo/»^-

cellario aqus litoris B, deferti ft;atione, coneeftatumulos, atque aquis mtraalveoS'^*^'^""'^'
terram, reciproca nparum utriulquelitonsjprolcnptjs , novam tum liabitationi nomi-/««(^r.
juftitia quadam commutativa jura inter fe j num , tum culturz aptam regionem confti-
partientis, denudahunt. Obfervata eft haec jtuant ; cujus quidem rei veritas luculenter
Naturae metamorphofis tuminmultisFlumi-ipatetex amnibus majoribus, Rheno^ Danu-
nibus , Rheno , Mceno, Mofella , Rhodano , tum : hio , Rhodano , Pado , Euphrate , Indo , Gange.,
potiffimum in Tyheri , quem a viginti annis \ cseterifque in America magni nominis //«-
tantum ad planitiem Montis Marii , in ! minihus , qus omnia magnis arenarum co-
agrosprataqueirrepfiffe notavi, utMontisjpiis conftipatis cum tempore in deprelliori-
pene radices hoc temporein nonnuUis lo- buslocis,ubi o///w<J2^«<?ftabulabantur,«o'yjj
cis allambat , ex altera parte arenarum cu- Terredrium partium colonias perpetuae ac-
mulis relidis. Verumcumhaec vulgonota cumulatioms incremento fundarunt ; Flu-

minilus utpote ex Montibus D C cadenti-

businplanitiem ABftagnantem, intraque

alveos coardratis , ac tandem per multipli-

cem Oftiorum diftributionem in Marefefe

exonerantibus. Unde certo concludimus,

depreffiores illos, ^to^Qfluminum oftia , tra-

ftus E F G H I , infulafque , quas fluminum

Irachia conficiunt, non nifi arenarum, limi-

que a ^i^is fluminihus invecti , adveftique,

uti Figura docet , foeturam efle. iHoc autem

jEgyptus ita efle, Hiftoria fat fuperque docent : ^gy-

ihntagge- p,-j inferiotis partem , quam Delta nuncu-

pant , Niio invectam , unde & dicipGv N&iAi',

Herodotus. donum Nilt ab Herodoto dicitur , communis

fententia Geographormne{\., & nos mprima

noUandia ParteOedipi JEgyptiaci fufe id demonftravi-

Mo^«'iimo ^^^^- ^^"^^ P^*^^ plerofqilfe Hollandis Di-

conftitHta. ftriftus Rheno , Mofa, aliifque amnibus ag-

Goropius. E^ftos , Goropius docet. Ita magna Ferra-

rienfis Agri portio ex Padi eluviis excrevit.

Arelatenfis Ager maritimus una cum Co-
margo Infula , Rhodani partus eft. Pari ra-
tione Ammonia & Mceotis Paludes o\\m ^^itn Moef
multo profundiores erant & majorum na-'«Tanais
vium patientes, quam poftea ingefto luto,
tefte Arijlotele. Tota Teuthrania & qus Ariftoteies:
circa Ilium funt , plana , ubi olim Mare, mo-
db Campi funt , Maandri Fluminu beneficio. .^ ,
Verum liasc ita effe , Urbes , quae olim Mari oiim Mari
allus hantur ,modo longeab eodemdiftant,3""sbantus
abunde comprobant. Ravenna olim Adriati-^^^^^il
co Mari impofita , modo ab eo fex millia^»^-
pafluum diffidet. Oftia Tyherina olim Maris
appofita litori, modb ab eo 3 000 paffijum in-
gentibus arenarum tumulis interjeftis diffi-
dent. Quod & in pluribus paffim locis Infe-
rioris Germania, verificatum eft. Mare jam
Plinii tempore a portu Amhracio ab' Athenis piinius.
quinque millibus paffiium receflerat , quod
primo diftum locum alluebat. Tempus per-

dam.

8o MUNDI

C^/.XII.dam, fi omnes hujufmodi Naturae catajlro-
' phas adducam , cum vix Regio mariuma fit,
ubi ese , maxime apud ingentium lluminum
^T?/^, nonfpeftentur.

Diximus itaque , Mare \\\ nonnuUis lo-
- cis , invedlis ab amnilus glebis , receflu fuo
Terram hahitahilem , fummo Naturs benefi-
cio , reliquifle ; modo novam Maris cataftro-
phen oitendamus, dum prillinx benignita-
tis obiitum , nefcio quo naturae fcelere , va-
fli/TimasTerrarumregiones, tam duro ty-
rannidis jugopremit, aliisfunditus fubmer-
fis , aliis verb utpote contumacioribus Infu-
lisitafuppreffis, utnon nifi Montium api-

Vrbes f»b- cibus emincre videantur. Prope Dordra-

"'^''- cum in Hollandia, & DuUartuminFrifia,

SUBTERR ANEI

monimentis fuis defcripferant ) edoftum,
Grsecis hoc tradidifle : Intercefferant autem
ad Platonis setatem ab Atlantica Term fu-
perftitis adhuc aetate novem millia anno-
rum. Primofque Athenienfwm Heroes cum
di£la Injula fortiffima bella geffiffe , qux ta-
men immenfje vetuflatis injurii obfoleta,
nil praster nomina famamque reliquerit , «-
^ix'!?//^ /«/«/« una cum Incolis, five Diluvio,
five terraemotibus , ahjorpth.

Hscautem ut veram, minime mythicam,
id efl , fabulis fubjeftam, hifloriam demon-
flret, 2i Gracia Antiq^uitate id fibi compro-
bandum ducit ; cujus primo terminos ad
Iflhmum producit, & hinc ad Epirum & Cy-
theronam dextorfum .fmiftrorfum adMare

Intcritus
InfuU A«
[lantkse.

Cajiella nonignobilia,funeflianuvioneita; terminat; tantaqueaitferacitate, amoeni
fuhmerfa funt , ut vel ipfi eminentesinhtmc ! tate, rerumque omnium humanaevitae fus
diem Turriumapices,praeteritieventusca- ' ' - - - -• .^

lamitatem pofleris enarrare velle videan-

Vrbisfub- tur. AdLitusThufcumnonproculLiburno
marm*. j^tegra urhs undis cefit , hominum habitacu-
lis in pifcium latibula converfis , quod non
fme horrore Anno i »5 3 4 propriis oculis ob-
fervavi. InterCentum-Cellas,vulg6C/i;i?a
Fechia, & S^"". Severam , frequentia fane ra-
dera in Mari fpeftantur , quorum nonnulla
fenejlris, aiiSL portis Scarcuhus a.dlmc inflru-
ctafunt, prjeteritx infelicitatisindices. E re-
gione Puteolorum in ipfo Sinu Bajanae Ur-
bis , domus una cum platearum difcrimine,
quod mirum didu efl , luftuofiffimo fane
Ipeftaculo monftrant in fundo Maris cele-
berrimcB quondam Urhis , interitus vejtigia.
Atque haec quidema me experienti^ com-
probata funt , ut innumeros alios eventus,
quibus Hijloricorum monumenta referta
funt, fileam.
Archipeiagi ;Exquibusquidem omnibusconcludimus,
IX conti- omnes illas Injularum coacervatarum conge-
nmti jun ries,c^2,^ Archtpelagos voc^VlX., olim Conti-
Soicntlf ^" nenti conjunftas fuifTe, (?c^a«i ultrocitro-
Maris«»ia-que moUentis violentia , mollioribus Conti-
d/w»/'^'^" fiSAi^is partibus paulatim exefis , perfoffis-
que, faxofioribus vero Montium fcopulis in
eam Infularum multitudinem , quam Map-
pt£ nobis demonftrant,fecretis,velfubinde
etiam Ignium Juhterraneorum fxvitia per
Terraemotus diremptis. Certe Oceanum A-
tlanticum , ubi nunc Canaria, & quas Terceras
vocant , ingenti hominum multitudine
hahitatum fuiffe , Plato docet in eo Dialogo ,
quem Cri/i/e nomine intitulat. Sed appona-
mus brevem hujus hiftoriae epitomen ma-
gnis fane ratiociniis aptiffimam : altius ita-
que exordior.

Tlato itaque in fuoDiialogo, qui Critias
intitulatur, fortitione Deorum, Neptuno ob-
tigiffe refert Injulam quandamultra Hercu-
leas Columnas in Oceano Atlantico fitam , A-
frica & Afia multo majorem: atque Solonem,
ab iEgyptiorum Sacerdotibus (qui iftius
Regionis fitum, hominumqueineaviven-
tium nomina , rerumque geftarum feriem

Phto in
Crili» ds

Infuh A-
tlan'.idc.

tentandae ubertate inftruftam fuiffe , ut ad
illorum temporum rationem,fuas2tatisRe-
gionis conftitutio , comparatione fafta,
non nifi corporis morho diminuti ojja dici pos-
fent ; quam quidem degenerem ad veterum
j comparatam conftitutionem hifce verbis
expbnit : Ubi enim ingentem rerum exube-
V3.ntia.m primJs Mundifeculis in Gracia \i-
gentem defcripfiflet , mox rationes tantae de-
generationis fubneftit hisverbis : Omnis-, in-
quit, Regio , nimirum ah alia Continente in lon-
gum exporre£la , veluti promontorium jacet ;
vas autem Maris profundum q^uidem illud, eam
undique circumcingit . Cum itaque multa ^ ma-
gna Diluvia annorum 9000 intervallo (^tot
enim ex illo tempore extiteruntadhoc nojlrum
ufque tempiu)prieterierint , ne ulla quidem TeU
lurispars, in nojira tempora hafque mutationes,
e locisfuhlimiorihus defluens, tumulum (utaliis
in locisfolei) ingeffit , fed circulatimfemper de-
fidens inprofundum occultatur ; idcirco reli^a
funt , quemadmodum in angujiis Infulis , hac
Attica; loca , quce modo incoluntur, ficum anti-
quis conjerantur , veluti Corporis morbo di-
minuti offa ; decerpta videlicet e^ terra , quts
pinguis erat (^ mollis : ita ut tenue iantum (^
aridum Telluris corpus remaneret. Terra vide-
licet cum integra ejfet , Montes ^ collesjuhli-
mes hahehat, ^ agri qui nunc Phallsei nomi-
nantur ffolo pingui, copiofaque fylva in montium
jugis, ut etiamnum manifeftafunt vedigia, exu-
herahant. Praterea hsec Regio quantumvis
frugiferam pluviam ex Jove hauriehat , non,
uti hoc nojlro tempore , e declivi ^ prcerupto
locoin Mare defluehat ,fed hanc ahforptam co-
pioja quadqm^ tenaci firmitate fuhfidentem e
Juperiorihus locis in terram recondens atque
comhlhens in vijcera dimittehat; undepajfim in-
gentesfluviorum, fontiumque rivi fcaturiehant:
quorum etiam nunc in veterihiis fontihus Jacra
quadam monimenta apparent . Haec Plato.
Qili ut interitum Atlantiae Infula oftende-
ret , ab infigni terredrium partium tranfmu-
tatione orditur, quae a 9000 annorvm inter-
vallo in Gracia per triplex Diluvium con-
tigiffe fabulantur Grasci.

Tratis-

Plnto ratlq
nem dM\
degenera-I
tionis re-f
rum in 0%
be ^ fo-^
tifpmum (|
Grsccia,

Cap.XIl.

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI. 8i

defcrjptam habebant , tanquam cedro per

Tranfntutationis itaque canfam ^nmb in. ful-
Jidentiam Montium conjicit , quos primo
omnes terri pingui & opim^ , veluti carne,
nec non fylvis, veluticomiquadam, olim
veflitos vult, nunc vero calvos , glabros-
que , atque omni fylvarum decore priva-
tos,.veluti morbo diminuti corporis ofTa,
fpedtandosfefeexhibere. Putat autem/«^
fdentiam Montium , tum pluviarum Dilu-
viis, tumterra pingui unacumfylvis abra-
fa decerptaque , infimas valles , campos
atque adeo ipfum Mare paulatim imple-
vine; unde glebarum congerie terra exal-
tata Montium cacumina a primis tempori-
bus , multo non tantum reddidit breviora,
curtioraque , fed& omni carne exuit, prs-
terque off^a quasdam Montium nihilaliudre-
liquit: Idemputatin Terra Jtlantica conti-
giffe. Deinde ait in Gracia multos hodie
defiderari Fluvios , /<?»j?e/que , quos magni
nominis olim univerfam terram irrigafTe,
prifcorum feculorum monimenta referunt ;
Caufam hujus rei affignat , qubd Montes
olimprjepingui vefliti terra pluviam a Jove
dimiflam non defluere flnerent , fed mox
fpongiae inflar imbiberent, imbibitam vero,
per occultos Montium maeandros infmua-
. tam , colleclamque in abundantiflimum
Fiumen Fontefque urgerent , quos tamen
hodie ideo non reperiri ait , quod Mon-
tium maeandri limo glebaque obdufti,
omnem aquis pluvialibus aditum interclu-
ferint, vel etiam per terrtemotus concufli,
illam quam diximus tranfmutationem in-
duxerint.

Verum hanc Platonis de Montium decre-
mentis ,Fluminum<\ViQ. exfccatione fententiam
alibi copioflus examinabimus : nunc ad A-
ilanticam Infulam revertamur ; quam , uti in
Oedipo noftro docuimus , minime fabulo-
fam , fed vere hifloricam effe , "Plato mul-
tis modis conatur oflendere , dum tam cu-
Defcriptio fiose defcribit memoratiS Injula fuum , qua-
iiifuU A- litatem , hominum mores & ingenium , poli-
ticam adminiflrandi rationem , dum urhes,
caftra , fortalitia , non tantum mirandorum
recinftuum foflarumque apparatu exflru-
<S:a fuifTe, fed & auri, ehoris, pretioforum
lapidum ,quibus Deorum sdes adornari
folebant , fummam ibi copiam fuifTe recen

tlanticas.

fet ; concidifTe tandem eam ; & uti Mari \ Oceano fuccenturiato.

ennius vetuflatis & iEgyptis fortitudinis
monimentum.

Narrant autem , ut in Oedipo oflendi- Expditio
mus,hoc modo rerum geflarum feriem: ^^J^^^^"*
Herculem ^gyptium , quem & Ofirin di- Atlanticaip;
cunt , cum curi llegni Ijidi uxori commis-
tsa , Orbem univerfum valido comparato
exercitu , luftraret , atque ab Ortu omnes
eas Regiones , ultra citraque Herculeum
Fretum, abejus memoriafic nuncupatum,
fitas , fuo fubjugaffet imperio , tandem cer-
ta relatione de ingenti Infula , quae in im-
menfo Oceano conflituebatur , certior fa(R:us,
maritimam expeditionem eo direxifTe , /«-
fulam derepente invafifTe, fubjugafTe , &
inita cum incolis pace, coloniam confli-
tuifTe, unoenepotibusfuis, Neptumnomi-
ne, eidem prsfefto.

Atque hcEC quidem funt, qux JEgyptii
de Terra Atlantica memorant : Quod au-
tem Plato dicit, ad fuum tempus 9000 an-
norum efHuxifTe, quo ifla contigiffe pro-
bat, pariter JEgy^tiorum commentum efl,
qui ut fe omnium hominum vetufliffimos,
perfuaderent , dici vix poteft , quanta an-
norum exorbitantia in antecedentia tem-
pora ortum fuum finxerint. Sed quia haec
omnia fufiffime in ^rimo Tomo Oedipi de-
monflravimus , eb Leftorem remittimus.
Quare omiffis iis , quae ad noflram rem
nonpertinent, ad Injulam AtlanticamtQ.\e.t-
tamur.

Atlanticam Infulam ingentem omniuni
feculorum memoria extitifTe ex praceden-
tihus patuit; quomodo autem & quando
defierit , tam ignotum efl , quam ignota
tempora , quibus viguit. Porrb fi vera funt,
quae Feteres de ea reterunt , ejus fane fttum
alium non efle dixerim , quam qui Cana-
riis , Azorihus & Flandricis , caeterifque in '

Oceano Atlantico fuperftitibus Infulis com-
prehenditur (uti ex appoftta hic fequenti
Mtf/yOdipatet), cujus recenfta Infulis utiin-
gentibus & aitiffimisMontibus conftant, ita
verifimile quoque eft , altiores Atlantica In-
fula duriorefque partes fuiffe ; reiiquis in-
terjeftis minorum montium , vaiiium , pia-
nitierumque profundioribus locis , Motu
Jerra abforptis , atque in eorum lociim

ahforpta fuit , ita ab liominum memoria in
hunc ufque diem obfoieta manfit. Certe
Grisci uti mirum in modum gloria tumidi
ita hanc in Atlanticam Terram expeditio
nem Athenienfium , quos omnium iiomi

Sunt nonnulli , qui Iianc Terrs Conti-
nentis partem velint ab Occafu , Ameri-
ca: connexam; fed lioc omni fide caret;
liocenimpadto Continens ad Fretum Her-
cuieum continuata piufquam ad 90 gra-

numvetuftifi!imos&oit^TT3%9ov«, aTerrapro- duum fere Terreftris Circuli longitudinis
fatos, plato dicit , fortitudini rerumque, fpatium continuafTet : quod contra Natu-
agendarum dexteritati cumprimis adfcri- j rs intentionem fuit : quje Terreftris Mun-
bunt, adiEgyptiorum gioriamvetuftatem- di portiones ita diftribuit, ut femper Ocea-
quehactammemorabililiiftoriaobfcuran-lno ambienti fintperviae, tum ad fontium,
dam; cum tamen vel ipfe Plato fateatur, fluviorumque produftionem , tum ad alia
Solonem lianc Hiftoriam ab ALgyptiis didi- Naturae beneficia praeftanda , qnx Jupra in-
cifi"e , qui in Sacris fuis monimentis eam nuimus.

TOM..I. ^ L Quo-

MUND! SUBTERRANEI

Cap.XlI. Quomodo vero interierit, reftat dicen-

diim ; & qviantum quidem experientia ma-

^cmodo giftra cognofci potuit, illa duplici ratione

£/Xper. tantum incurrere potuit fuie ruinae exitium ;

quarum prima eft , quse defumitur a Term
motihus, quorum efficiens caufa, funt Jgnium
fuhterraneorum fpiritus , quibus Atlatiticum
Mare fcatet;unde terramotihus oppido ex-

\ -=-:~j

pofitum effe , horum temporum Hffloriciquodfequiturprodigium : A Vico{vulgo Pico

Pici cmA- fcribunt. Montem enim Picum in Teneriffa j delle Camerine) fex milliarihus dijfitus locus

MmZiin-^^"^''^'"'^'^ ' tantK altitudinis effe ^ethi-ldiSius la Ferreira , quo cymhis pifiatores hu-

tudo, bent, ut a 60 milliaribus, Nautis in 2t\.tis-\jus Infula fefe ad pijcandum conferre folehant,

fimo Oceano con^iitntis ii\9i-3ir Columnx^frafertimtemporeafliTJO ; ihienimjpatio diei

appareat; fumum quoquefubdnde ex ver-|«<?^»r<j/ix /^«^aw concludehant pijcium emnis

tice emittere , & incendia quandoque evo-

muifTe teftantur lapides fulphurei , qui ma-

gnacopiahincin Hifpaniam deportantur;

trium dierum itinere pervenitur ad apicem

generis multitudinem, ut nulla cymha ejjet, q^uce
noniQo 00 pifcihus onufta reverteretur. In hoc
itaque Oceani diftriftu , die Sahhathi , menfis
Julii Anni 16^^. Igniscum tam inexplicahili
planitie confpicuum , ex qua omnes Cana- Iviolentia, non ohflante diili lociOceAni 120
riarum Infulce , quantumvis diffits , obtutui /'f^^^w Geometricorum a pifcatorihus antehac
fefe ofFerunt ,• thermisquoque& bitumino- i/^/i/^j explorata profunditate , erupit , ut ad
fls fontibvis fcatet , qux manifefta funt la- ) tantum reflinguendum incendium ne Oceanus
tentisfuhterraneiignisindicia. In yizorihas\quidemfufficeret. Spatium, quod ignis ehul-vehimmtm
Infulis,Mons fpedatvir, ^mscum PicoCana-Uiens occupahat , tantumerat, quantum duohus^f^^^^^f
vl^^t^ "^'■«waltitudinis,abincolisPicorf'^/^^^/^d- wo^/iij/r/^^wew/i/iro/^jwiwwrf^ij^^^ cum "'^"""

fuiuTJll ^' ^^"fgio nuncvipatus ; habet is Infulas cir- ' tanta viokntia erumpens , ut non ohflanteditla
bm. cumfitas , quarum quas Terzera dicitur , & 5. Oceaniprofuaditate, nuhihusfefe cequaret , in

MichaeUs, olim in plviribuslocis&rupibus [/«/«rfWij/wami regionem elatus , evefl^fecum
ignem erucTiafte feruntur, frequenribufque 1 i/)/(5 (j^^a^? , arenh,terrh,faxis, aliifque ingenti-
terrcemotihm concutiuntur , qui ante vicen-U«.f molihus , quce eminus , trijle intuentihus
niuni circiter , univerjam InJuLam S. Mich. ita \fpefiaculum , comparehant floccorum ad inflar
concufteaint, utpenetotainabyflum ierit. \gofipinorum ; in Mareveroreverfa materiali-
Sed quoniam res digna eft, cujus \\oc\que'fa[lapultis prcefeferehat Jpeciem. Porro Di-
ioco memoria fiat, eventum rei fideli Pa-\vincc providcnti(Z,henignitatique affcrihendum
trum nofcrorum \:ehtione , adjungere yilefi , Fentum functemporis fuiJJeTerreftremex
lulatio ^,fLim fuit: z6 die lunii Anni 1638. cceperuut\partihus Infulje proruentem contrajcevientis
ingentiw.. fpatio Jj dierum adeb formidaliles "S^ exxxmo-Wgnis r ahiim , quod nifi fdtumeffet ,totahaud
^ntUTs. '^"■^ li^j-verfam conquajfare Infulam , ut homi-\duhie Infula hoc formidahilrmcendioexufta
Micliaclis. »es civitatihus , oppidis , caftallis derel/ciis\periiffet. Suhindeadeh immenfcemagnitudinis
campos apertosfaerintcoaciiinhahitare , maxi-faxa in trium lancearumaltitudinemproficie-
me IncolcB Terrce, dicice\ ^rgen , uhiTerrx- hatfcevientis Naturcevis ,utnonfaxa,Jedmon-
motus faviehant , quam aliis in locis , multo\tes integros ejetios diceres . Accedehat adhorro-
efficacius. ilofce terrsemotus excipiehat id,\rem id,quod recidentes inaltumprojefiifaxei

monteSt

Jtitentui
yifcihm.

HB.n. DE

Ctf d.XII* Monfes., tn alios e vifcerihiis Maris in altum evi-
Iratos illiji, cum terrihilifragore in millepartes
diffilirent , qu^pojlea manihus accept^e in are-
Infula nova nam nigram conterehantur. Porrh ex varia im-
"""^^"'^' menfaque rejc^amenlorum multitudine , faxo-
rumgue tnnamerorum coacervatione Inluia no-
va in mddio , eotjue profundifjmo Oceano
exorta, in principio quidem parva, quinque ju-
gerum , at in dies augmentatain tantum excre-
vit , ut ahhinc , 14 diehus , fpatium longitu-
dinis quinque miUiarium occuphrit. Tanta au-
tem hoc incendio multitudo Pifcium periit,
([uantum vix oiio naves onerarice Indiae cape-
repojfent , qui longe lateque per Infulam dif-
perfi , ne putrefa£iione contagionem aUquani cau-
farent, ah indigenis in profundiffimis foveis, ad
I 8 milliaria circumcirca colleth, fepuUiJunt.
Odor autem fulphuris fpatio 24 miUiarium
fentiehatur.

Ex hifce luculenter patet , id quod hifce
temporibus contingit , & "olim primxvis
temporibus contingere potuifTe ; cum na-
tura loci eadem femperfit, penariis Ignium
quos Natura fub hoc Traftu conftituit , ut
fuoloco docebimus, immediatefuppofitis:
Unde femper terrcemotihm fubje6la,nullis
non feculis aliquam Infularum jafiuram^zs-
fa fuit.

Accedit hifce aliud naturs malum , quod
paulatim ad ultimam ruinam Infulam A-
tlanticam difpcfuit , &eftvehemensCfi?<3»i
ex Septentrione motus , quo cum tempore
obviarum Infularum cavernofae radices ita
exeduntur, utvel exiguo Ternemotuexan-
gente , tota moles , fatifcente Montium
commifTuri, labafcat. Verifimile itaque,
&plurimum probabile eft, Atlanticam\\d.rvc
Infulam ingentis olim magnitudinis, fimili-
bus Naturae incommodisfatigatamtandem
concidifle , noii nifi memoratis Infularum
(qucB uti Montibus altiffimis inftruftse , ita

OPIFICIO GLOBI TERRENI. 83

fruebantur , jara dominante Mari in pifcium CoroUar,
evafifle latihula novimus ; Montiumjuga ab-
forpta hic,novis alibi crefcentibus; Lacusm-
gentes , jura Neptuni in Rhese feu Vefts
tranftulerunt jura;& contr^.F/umina defertis ■
nativis alveorum incunabulis alios fibi ex
Montium clauftris exitus pararunt. Atque
tales quidem & tam horribiles Terreni Glohi
conver/iones , uti infinitam DElpotentiam,
ita humanx fortis incertitudinem patefa-
ciunt , & mortales hujus Geocofmi incolas ,
monent,ut cum nihilperpetuumacftabi-
le, fed omnia caduca , variis fortunaj cafibus
& interitui obnoxia cognofcerent , cogita-
tionesfuas, ftudia, aninium & mentem^qus
nulla re creata fatiari pofi"unt,ad fublimia &
fempiternabona elevent, DEOfoliinhient,
in cujus manu funt cmnia juraRegnorum,
& fines univerfx Naturs confiftunt.

Alia interi
t'js InfuU
Atlantic»
cauia.

Appendix.

De Ceieberrimis Orhis Terrce, fiveGeo-

cofmi Planitiebus.

Ontes , Montiumque ftrudluram & fa-
bricam , quantumadnoftrampropofi-
tum fufficerevidebatur, expofuimus; modo
reftat , utpaucis quoque de cekhrihus Orhis
Terrae planitiehus difieramus.

Planities varie dividipoffimt; funtenim
complures culturs apts , & fylvarum fal-
tuumque varietate refert« ; funt arenofse,
funt petrofs & ericof2 , quse & Deferta vo-
cantur ; quorum nonnulla ad ingentem fefe
amplitudinem extendunt. PlanitiesUc&t^e- Plaaiti»-
races, incolarum tamen inertii, vel defeftu JJ1 J/£
agricolarum deftitutas nobis cumprimis ex-
hibent Polonia , Mofcovia , Rujfia , ingentibus
fylvarum receffibus veftitas. u4renofis Scfa.-
bulicongerie opertis, prx omnibus Mundi
Regionibus, /^//-if^ fquallet: Petrofis Arahia;
Ericofis tum Germania , tum reliqus Orbis

firmiorem confiftentis rationem adeptse partes. Planitiesfrugifera 'mAgtos,Hor:tos,

funt) tantae calamitatis prsterits , veluti
mnciis quibufdam & fuperftitibus reliftis
teHihus.

Idem verifimile eft de Archipelago Philip-
pinarum Infularum ( quas ad Cherfonefum
Auream olim Continenti conjunftas fuifi"e
affemnt Annales Sinici) contigifi~e Oceani ty-
rannide,eo quodunum prius erat.in innume-
rahiles pofteris temporibus , Infulas difcre-
tum fit. Sedhxc/«/>r<jfufiusindigitavimus.

C O R O L L A R I U M.

AiiaMec- Ex hoc longiori forfan, quamparerat,
w> die Tei- (Jjfcurfu , luce meridiana clarius innotefcit,

lunstacies . , , , . .,

quam ea Terram multo aiiam modernis temporjbus
eimotim. conftitutionem habere , quam olim ante
communem Orbis Cataclyfmum, aut etiam
poft Diluvium immemorabilibus fecUlis.
Exiftuntitaque Infulce, qus prius non erant;
Terra excrevit , ubi prius indomiti ftabula-
banturaquarum gurgites. Contralocorum
tradus, qui olim terr a opima & feraci rerum

Sylvas dividuntur. Syharum varietas ma- Sylv»;
gnaeft, tumrationeloci, tum rationecli-
matis. Sunt in Germania Sylva Hercynia,
Nigra fylva, Speffartus, quercetis, fagetis, pi-
netis , juniperetis , abietum quoque , lari-
cum , jefculorum , fimiliumque fceair^ fpe-
ftabiles. In Gallia 8(.lt3.lia.Caflanearumdo-
minantur/yfoiS. Muczpalmetis abundat, &
adPromontorium Viride, integtx pomorum
citreorumfylviS; Ceilanus Cinnamomi fylvas
alit ; Bandames Moluccafque Infulas nuxes
mufchatce , cedri Libanum exornant. & ut
multapaucis con\yp\e^z.x,fylvarum varietas,
Regionis in qua provenit, naturam fequitur;
quce cum in omnibus regionibus diverfa fit,
innumerabilem o^oc^efyivarum, arborum
fpeciebus difTerentium, varietatem reperiri
necefie eft. Seddehis injequentihm fufius.

Sunt & immenfi terrarum traftus , omni Deferta,
hominum cultu & habitatione deftituti : cu- '"^ZZ*
jufmodi funt Deferta Tartaria , qnx Mongul
& Lop dicuntur ; quoruni hoc putatur effe
L z Defer.,

8^ MUNDI SUBTEKRANEI

Cap XII Defertum illucl arenofum , quod non procul iefIeundique&undiqueHorizontem,Ocea- AppenJ.
a muris Sinenfibus , in formam fafcis inex- 1 num terrenum diceres. Vide quae de hifce
ploratsadliuclongitudinisexAuftro inBo-jfufius nzniii P. Alphonfui Ovale in fua de
reamextenditur,quodque ex Tartaria injChilenfi Regno Hiftoria ; & ne diutius
Chinam ultro citroque commeantibus mer- j hifce immoremur , Ledor Geographicos Li-
catoribus tranfeundum eft, locus ad terro- ! hros confulat, ubi omnia ad longum, quc
rem omnium fqualidus. Sunt&in America jde variis Terr^e Z)f/e/-/?j fcribuntur , repe-
tum Septentrionali , tum Auftrali vaftifllma riet ; noftrum eft, caufcu horum Defertorurn

Defertum

jimeric'i

jlHJirnlit.

Pampas.

Aridium
Mor.tiitm

Dejerta, quorum quod interRegnumPara-
quavisik; Chilesinterjacet,potiorem locum
obtinet , a viatoribus Pampas vocitatum.
Quicunque itaque ex Regno Chilenfi in Pa-
raquaviam commeant, illis primoincredi-
bilis altitudinis Montes , quos Andes five
Cordilleira vocant, fuperandifunt ^oleuca-

explorare.

Qiiasritur igitur, Cur & quo fine Natura Cjufs mr
tot in Orbe terrarum Deferta, nulli humano ^''^'■''■'' De-

. r . r 1-1 iendconfls.

genen ului iuturaproduxerit;loqiior autem tuent.
hic de DefertJs arenofis Scpetrojis . non de fyl-
vofis & ericofis herbidifque , quse fuapras-
ftant commoda..S ahuloja Defer fa^otiiTimum

a.tituiio, ae- rum itinere ; in quorum vertice tanta dici- fefe fpeftanda exhibent in Africa , &c Arahiiz

J^lj^^l^^^^^^tur efle aeris fubtilitas, ut fuie periculo in
terclufionis fpiritus vix confiftere queant.
Unde omnes fpongiis , aqua frigidi , ad ae-
rem condenfandum imbibitis inftruftos es-

Mr infiam- fe oportet; eft & aer ita ad inflammationem
difpofitus, ut viatores flammas eruftare vi-
deantur , immenfoque fudoris eflluvio in-
flammati,toti i^nei cernantur , mirumin-
expertis naturx loci fpeftaculum ; quac o-

f'"d!^o"' mniaoretenusaccepi a Patrede Ovale Clii-

tnabilu.

V. Alphon-

Felicii terminis Borealibus ; & quantum
quidem varia locorum exploratione & ab
indigenis fafta informatione, nec nonva-
riarum antiquitatum Arahicarum leftione
mihi conftitit,huncy^^«/o/?<w Oceanum inter: Defertum
Sinum Perficum & Erythra^um interjedum ZterSiZm
ante Diluvium continuatum Mare {uiHete- ^ft^cum
perio; Dihivium autem ingentes fabuli are- ^^^"1-'^
narumque cumulos illuc congeffifle , ter- Mare fui^e.
ramque elevatam , marique intra Sinus fuos

Hefcriptio
Deferti,

lenfi, e Societate noftra, difti Regni Procu- 1 coafto, hanc, quam experiuntur,yi^a/i con-
ratore, qui iteriftiufmodiconfecerat. De- geriem reliquifle ; quod haud impoffibile
fcendentibus itaque ex Monte triduano iti- cuipiam videri poteft, qui naturam loci hu-
nere, occurritiirbs Mend6zad.idcdL,&c deinde milem, depreflam^fineuilisMontibus (nifi
immenfumilludZ)e/(?r/««?,quodPi3OTy9^vo- iquos in^^hile Jahulum ventorum aeitatio-
cant, Oceani inftar , longe lateque exporre- j ne,derepente, & mox deftruendos, mndat,)

ftum , minime tamen infrugiferum ; fiqui-
dem fine uUis arenajveftigiistotumherbis
a natura confitum eft , & ab animalibus

planamintuebitur. Idem defahulojo Deferto
Tartarice fentiendum eft , quod non male
fundatis rationibus olim Oceani Sinusfuit,

omnis generis incolitur, necfluminibus&| M^riCdy/'/^? continuatum,utipofteavidebi-
lacubus deftituitur ; Hoc ingrediuntur , : tur. Idem de Lyhice aremlis campis : Cum
haud fecus ac in Oceanum , Nautica pyxide enim fuprh dixerimus , Inferioris ^gypti
inftrufti , quam in terminum Deferti, qui partem olimMariinundatam fliifi^e, certe
dicitnx. los Buenos Ayeres .eaqueprimaPara- de Lyhia id negandum non eft, cum jequa

quavise Urbs,ad Flumen Januarium fita.con-
llanti lege dirigunt. Efi!eda habent lignea,
multorum hominum capacia,qu3B dum a bo-
bustralumtur, fimul herbarumeraminum-
que conculcatibne femitam deplanant^iter-
que aperiunt, inquo conficiendoraro tri

cum ^gypto planitie diftendatur.

//»ij autem a Natura intentus forfan hic
fuit ; ne fi difta Deferta humido folo gau-
derent,vaporesa Soleextradi, &inpluvias
refoluti , inundationibusfuisultimumvici-
nis feracium Regionum campis, cujufmodi

meftre , ut plurimum quadrimeftre tempo- : funt jS,gyptus , Arabia Felix & Babylonici
ris fpatium impenditur. Quantum, hocprope BalforamEuphrateirrigui agri, exi-
Dejertum , in Auftrumporrigatur , inexplo- |tium pareret ; nunc vero pluviis in hifce
ratum eft; nonnulli putant, ufque ad Yte- aridis locis seternum profcriptis , non eft
tumMagellanicumidextendi:Hocexrela-;quodab inundatione fibi timeant circum-
tione faltem habeo , bimeftri fere fpatio,lvicini populi. Idem dicendum eft dealiis
nuUum prorfus editioris terrxmontiumqueY^/5«/o/?J Z>f/er/ij. Sed hifce reliftis cala-
veftigium hoc inloco apparere,patulunique mum alio convertamus.

C A P U T XIII.

T>z Aquisylve Oceano Geocofmiim ambicnte , Marium^w /j^t occultos
meatus communicatione.

C<i/.xiii:

GEocofmum ex Aquea & Terreftri fub-
ftantia in unum conglobatum , for-
fan illenegaverit,qui Hydrographiam
ignorat, Mappafque nonvideritCeo^r^^/ji-
«"oartificio defcriptas. Geocojwm itaqueTer-

raqueus Globus eft , magno & altiffimo Na-
turae confiliohac diverfa Elementorummi-
ftura ab exordio rerum conditus ; fiquidem
(meAqua , necTerra , nec AquafineTerra
ullatenus confiftere poterat, Examinanda

itaque

LIB.U. DE OPIFICIO GLOBI TEP».RENI.

Cap.xlll- itaqiie nobis incunibit tani neceflarise com- , Arqn
pontionis ratio ; quod ut quam optime fa- hrachiis

ue hsec funt Maria , quibus veluti

Oceanus
quidfit.

quibufdam univerfa Tellnris tnoles
ciara, primo a divifwne Aquarum ordiar ; de- 1 ftringitur ; quibus quidem prajmiflis , jamad
inde caufas fingulorum in lucem eruturus. ^ pariicuiarem eomndem /Jefcriptionem ^er pa-
Deus Sapientiflimus Geocofmi Architeftus .ragraphosnonnullosprogrediamur.
adfitaufibus noftris. i

Oceanus dicitur tota illa aquarum moles,
qus Terrenum Glohum ambit , ita ut nvilium
lit Mare , quod non huic , five per freta, five
per occultos TerrsB cuniculos cohsereat ; unus
itaque Oceanus efl , ratione variarum Regio-
num , quas allambit, diverfas denominatio-
nes fortitus. Ita Oceanus ^tlanticus , inter
Americam& Afiricam, Europamque inter-
fufus , vel ab Atlante Monte , vel ab Atlanti-
de Infula olini ei innatante , de quo in pra-
cedentihus diftumeft, ficdiftus; qui& pri-
vatas denominationespofteafortitur. Sunt-
Cij^Q.Oceanus Hyhemicus, Glacialis , Deucali-
donius , Germanicus , jEthiopicus , Americus.

§. I.

Z)f Mari Cafpio , Ponto Euxino, © Ameri-
cznonnullis Lacubus , deque Mari Atlan-
tico, notatu digna.

Mnium fere Phyficorum ingenia torfit ,'^.'^»7^ ^^-
MareCafptum , dum noncapiunt, quo-^;;,,.
modo illud perenni ingentium amnium
affluxu , neque augmentetur , neque ullum
effluxvtsfuiveftigium, aut cumalteroMari
continuationis veftigium exhibeat. Mihi
fane res non adeb abftrufa videtur , ut nulla
latentis effedus caufa adferri poffit.

Dico itaque primo , & fuppono tan-o«»/aMv
quam multipiici experientiicomprobatum, '^"/''' °'^'.

feduti/^/^r^infmuavi , per occultos 8x.[uhter-f^ commu.

r I ■ nicant.

raneos Canalesteciptoca. aquarum commer-
cia exercere. A Mari Cajpio incipio : quod

Hic itaque Oceanus a Polaribus incognitis omnia Maria non tantumfuperficietenus, c
adhuc plagis , varia Infularum obviatione
divaricatus , univerfam fere a Septentrione
& Ortu Europam circumdat ; ab Occafuim-

menfa dilatatione tumidus, fibi trium Mun- { ante Diluvium, Oceano , qui probabili conje-
di partium, Americse, Africje & Europae jura ' ftura , omnia deferta , piana & arenofa loca
vendicat. Hicitaquepartimper Mam M<j-J7l?r?,2r/<5inundabat,perFretumproper(j/^/B Aremfa
ge^i^^wici gurguftia aditum fibi pandens, no- \Oftium, conjunftum fuiffe, non pauci me-Tartariaf«w
vo cum Auftrali feu Pacifico Mari, conjugio \ cum fentiunt. Diluvii verb inundatione a oi,m Mars
mifcetur , partimper Fretum Mairanumin ; Caucafea ingenti Montium catena abrafis/«/>.
ultimas ufque Terrse Auftralis Suppoiares i moilioribus Terrae partibus , Mare ibidem
partes, inexploratisadliucambagibus vaga- \ftahulans, forfan non adeo profundum , im-
bundusprogreditur. PaciJicusYevb Oceanu s,\-pletnmhut; unde profundior Cafpii Maris
vulgb Mare del Z«r, omnivmi Oceanorum^ Sinus , fuperindufta reliqvio dimifo Mari
maximus, ex vmo latere vmiverfx Americs \ terreftrium partium congerie , inftar Lacus,
Occiduas , Boreafque partes , ex aitero omninociaufusinlmncufquediemmanfit.
omnes Auftralis Terrae incognitos traftvis Qviia tamen abimmemorabilitemporein-
alivivione difterminat ; & ex Borea quideni gentes Fluminum affluxus recepit , nullum-
perFretumyfwi^K Americaminter&Tarta- que Flumen fundere vifus fit , nec ullum
riamfitum , OceanoSwppolsin Boreot^ndem, augmenti aut inundationis veftigiumpras-
aquodifcefrerat,reftituitur, Atlantico; Ab beat,apertiilimvimidfignumeft, iliumcum
Occafu vero innumerabiii Infularum muiti- Oceano aut vicinis Maribus per occultos cunt-

Qiiomodo vero , & ubi id

Iiiariiim

eormtxm.

tudine veiuti carminatvis , novifque Freto-
rum gurgviftiis exagitatus Oceano Indico. im-
menfis terrarum Chinje , Indis utriufque,
Perfidis , Africs , traftibus perluftratis, tan-
dem ad-Promontorivim Bon^Spei, Oceano
Atlantico reftituitur.

Ex hac defcriptione fat fuperque patet,
Oceanum unum elTe, circa quatuor Mundi
potiores partes ita continviatum , utnuiivis
fit Orbis Terrarvim avit Oceanus avit Mare,
qviod non eidem in aiiqua Mundiparteco-
hxreat. Ita Mare Mediterraneum Atiantico
^etFretum Herculeumiew Gaditanum jungi-
tvir; Mari Ruhro verb per occulta. fuhterraneo-
rumCanalium conciliabuia committitur.Mi^-
re verb Cafpiumip2iti ratione )i\ngitut Ponto
Euxino , iiocper .fi<?/^/:;or«»7 Archipelago, &
tandem Mari Mediterraneo comrailcetur.
Non abfimili ratione Mare Balthicum per
duos Sinus , Botnicum & Finnicum, iii Scandi-
naviasmedituliivimdifHifvim, Oceano Germa-
tiico feu Deucalidonio^^Qt Fretum Cimhricum
conneftitur.

cu/os coiiudere.

contingat, jam tempus eft , ut aperiamus.

Duos putamus iiium meatus habere ; **are Ca-
quotum prior per infernos Geor^ia & ■^^- fubt^rmeo$
^rrf/i^fubjeftos cuniculos A B , fefe in Mare Meatus ha~.
Euxinur/i exoiierat , ita ut univerfa iHa ^,^'^^^^Yri-'
Pontumintet Euxinum ^CaJpium interjeftabus ««;«».
Regio jure merito pons quidam fuhterla-^*"^-
hentium aquarum dici pofTit . Neque hujus
rei defunt indicia. Primb enim narrat P<?- Pawdia
radia Perfa in Geographico de Mari Cafpio ^
iibeilo, deTrapezuntina hiftoria : inoris vrimtM
maririmis Megzelliam allambentibus Mare ^'^"*'>
Euxinum fubinde velviti ingentibus ebul-
iitionibus fervidum fe advertiffe ; caufam
quoque iiujus allignat his verbis : Ohfer-
vatumeft diuturna ohlervatione , quod , qua»-
docunque in Mari Cafpio Fenti Orientales vio-
lentius dominantur , eodem tempore in Mari
Euxino , hujufmodi Maris ehullitiones folito
majores cum ingentitotius Pelagi agitatione
fpe£iantur, (0 contra;quando Occidentaks Venti
L 3 de-

86 M U N D I

Cap.xmJominamtir Euxino, in Mari Cafpio hujus-
modiperturiationes notantur. Quodjane aper-
tumfignum eft, hisc Maria/>(?r occultos, va-
flijjirnofquem^zxxis reciprocis fefe motilus im-
petere. Hoc ut confirmet, addit, varia fubin-

SUBTERRANEI

competunt, fedquz CaSfii propriafunt (ut

de rejeilanKnta , qucC Mari Euxino minime tionis indicium.

certum algae , ferpentifque genus , & tabulse
navium , arborum Maris Cafpii propriarum
trunci), comparere : luculentum Marium
hujufmodi per Juhterraneoi afuas continua-

SecandtiS
MtatM,

\^^^Jj

P Tl R S I JE

b-eorgia

i^«'«'^Vr,::--^Y^3-o

Alterurrt MarisCafpii meatum perfubter
raneas femitas continuari Mari feu Sinui
Perfco, non obfcxira quoque a Perjis adfe-
runtur indicia: quorumprius eft, Charybdis
{iweFortex Sinus, qui Perftam alluit, bidua-
no a Balfara itinere , in quo Mare notabili
decremento abforbetur, &tandem reftitu-
tis fuo alveo aquis , Forticis ne veftigium
quidem comparet ; cujus quidem rei ratio
noneftalia, nifi correfponfus quidam cum
Mari Cajpio , quod vehementia Ventorum
agitatum , poftquam magnam partem in
Mare Euxinum protrufit, ut defeftum aqua-
rum fuppleat, easex Sinu Perfico perdidos
Jnhterraneos meatus, CT>,:iiv:2i\\it , unde in
diclo loco, C, Vorticem nafci, neceffe eft. Ubi
vero PontusEuxinus Ventorum Occidenta-
lium faevitiaagitatus, commiiTum fibi aqua-
rum pigmis Mari Cafpio reftituit , hocpleni-
cudinemfuam nacT;um pariter iri««/ Per/ico,
quod attractum crat, aquarumonus reddit. ,

Hac itaque reciprpca circulatione , mirabili
fane Naturaelufu.-agitatadidla JW<;w, fub-
terraneafuacommercia exercent, permu-
tuas aquarum communicationes continua-
ta. Sedut,h2ecvera efte, intelligar Leftor,
alia nonnulla Maria adducam , in quibus
idem contingere , multiplex obfervatio de
iis fafta docuit.

§. II.
De Mari Mediterraneo & Mari Rubro.

Are Mediterraneum cum Mari Ruhr»Usyius M-
^eroccultos meatus continuari , hiftoria ^^rrRa-
celeberrima , quam AhulhaJJen in fuo debric«OTMe-
JEgyptimirahiiims t&cif2il, docet. ditemneo.

Cum Bajfa Urbis Sues (qute in ultimo Ma- Abuihafien.
ris Ruhri angvilo fita , olim Ajjongaher ddcQ- Mira hifio-
batur) quodam tempore celebri venationi ""•
pifcium intereflet, contigit , ut dum retia
litori admoverent pifcatores , ingentem
iis D'lphinum inclufura deprehenderent ;

quem

LIB.II. DE OPIFICIO

f^ftxiii.quem & taiiquam rarum quid^infolens,
tum ob vaflitatem, tum ob bellux miram
vifu formam ^j/Z^obtulerunt. Is visacum
admiratione leRua , non occidendam , fed
libertati donandam judicavit ; quodfaftuni
fuit, inferta priusinterbranchias animan-
tis ex aurichalco lamina Arabicisliteris in-
fcripta hoc verborum tenore : nAmed Ab-
dalU Bajfa Sues tihi vitam una cum hoc munere
donavit anno Heginejxo. Bellua hocmunere
cohoneftata mox Mari immiffa , fe novi fibi
circumdati oneris moleftia gravatam fen-
tiens , terroreque agitata in intima Maris
vifcera fe proripuit. Contigit vero eodem
anno ut pifcatores in Mari Mediterraneo pro-
pe Damiatam venationi infiftentes , prsster
infignem pifcium multitudinem reti inclu-
fam , & infinuatas magnitudinis Delphinum
in terram traherent , qu® in partes difrefto

GLOBI TERRENI. 87

laminam illam Arahicis 'literis a fupradifto
Bajfa non itapridem infcriptam invenerunt;
de quo certior faftus Baffa Amed , fuam
hancfcripturam efle fafTus eft.

Qiiomodo vero Delphinus ex Mari Ruhro
in Mare Mediterraneum penetr^rit , multo-
rum fane vexavit ingenia ; quidani circa
univerfam Africam natatione per Gadita-
ni Freti fauces in hunc locum conceffilTe
ajebant; qus tamen fententia velut im-
probabilis & incredibilis ftatim reprobata
fuit. Nonnulli verb fenfatiores , diftum
Delphinum per fuhterraneos meatus , quibus
Mare Mediterraneum Mari Ruhro jungitur,
eo pertigiffe alTeruerunt ; quae non fine ap-
plaufu ab omnibus accepta fuit , & mihi
fummoperearrifit; & fi vera funt, quxHi-
ftorianarrat, certe resfe aliter habere non
poteft.

Mare Mor- Accedit & hifce Mare Afphalticum , quod
tuum cum ^Aare Mortuum vocant in Palxftina celebre,

Rubroww 1 , / p r ■ ■ 11 .

municM. quocl Jordanem linu luo excipiens , nuUo in
exteriori fuperficie exitu , quo fe exoneret,
inftrudlo; cum itaqu e //«wi«ij augmento
nunquam excrefcat diftum Mare , apertum
fignum eft , illud fefe pari pado per fuhter-
raneas alveorum latehras in Mare exonera-
re : SedinquodnamMare.> dicam quod ex
multorum itinerantium relatione mihi in-
notuit. Eft in ora maritima Maris Ruhri,
ex ea parte , qux Arabiam Defertam alluit,
locus valde celebris Eltor diftus, uti in Map-
pa apparet , ubi non procul a litore ex vijce-
rihus Marts , nullo non tempore ingens
ttaphthiz Bihituminis copia eruftatur, miran-
tibus cuniftis, unde tanta naphthte copia pro-
veniat. Ego cum eorum qui Mecham quot-
annis peregrinationem fuam inftituerant,
relatione , de natura loci certior fadus,

diu mecum hsfilTem circa hujus hituminis
originem , tandem conclufi , hanc hitumi-
nis ehuUitionem non nifi ex Mari hitumino-
yoP^Zr?^i«^,quodobIentorem Mortuum di"
citur , id '^zxffubterraneum cuniculum exone-
rante, provenire. Cum enim Mare Afphal-
ticum , a hitumine fic didum, plurimum hitu-
minis generet , litoraque circumfita puteis
hitHminoJis referta confpiciantur;Md/-f vero,
quo a fuperveniente Jordanis Flumitte fe
exoneret, exitum non habeat, certe idnon
nifi per occultum Terrx meeandrum hoc in
loco una cum hituminofa fobole, quam fe-
cum ex origine fua devexit , exonerare , nia-
nifefte docet hituminis dido in loco ehulli-
tio, fivera funt, quje ex ore dv^J^m didici.
Illud vero non aliunde quam ex Mari
Afphaltico fcaturire , hinc liquet , quod to-
tum illud litus, ne ullum quidem hituminof<e
f(^turie veftigium demonftret , quod tamen

mon-

88 MUNDI SUB

C?/.xlII.monftraredeberet, fi a naturainvicino li-

tore progigneretur ; eft enim plerumque

Marium Terrarumque, quas allambunt,

quoad vires& proprietates , reciprocaquce-

niftantia dam communicatio. Manet ergo , Mare

Maris Mor- Mortuum in Aralicum fefe Sinum per Cana-

Xto. "^" ^^"^ ^'^ leucarum (tantum enim Mare Af^bal-

ticum a Mari Ruhro diftat) exonerare : Ergo

Mare Mortuum'M2.n Rulro, &perhoc Ocea-

no continuatur : Qiiod erat oftendendum.

y Idem de omnibus aliis Marihus & Lacuhus,

qui Flumina iuiciipmnt , Sc nulla emittunt,

dicendum eft ; habent enim fuhterraneos

meatus , per quos in Oceanum vel vicina fefe

Maria exonerent : uti enim Lacus Zaire in

.^thiopia Flumina ingentia recipit,& alia in

Oceanum exonerat , repertis in externa terra

fuperiicie alveis ; ita Cafpium & Mortuum

Mare Flumina qujcdam recipiunt , fed non

emittunt, nifi per intima Terrse vifcera , Ca-

nalihus in alia Maria deduftis ; \Ac tamen

differentia, quodhasc fubinde falfa fmt, illa

infulfa , & confequenter ex Fontium pena-

riis in deftinatas fibi a Natura cavitates de-

rivatis.

CONSECTARIUM I.
Hydrophy- £x his paucis ratiopatet, quomodo , &
tiwn in' cut nonnulli 'LzcusJIumina recipiant, & nul-
cawfla«/e la emittant ; quidam emittant & nul-

TERRANEI

la recipiant; aliqui recipiant & emittant, ««cLacus
alii nec recipiant nec emittant ; de prioris v*'^'^!»
generis Lacuhus jam diftum eft. Qui vero emittanr.
flumina emittunt, &nonrecipiunt, necefTa-"^'^''^"-
rio ex occultis Montium vicinorum hydro-^^amaKtc.
phylaciis ^Qxennit^itQm fluxiis trahunt , qui- cipiant ,»ec
busfemperid, quod hinc defluxu deperdi- T^"'""'
tur, illinc inftauratur. Quodverononnul-
li& recipiant& emittant ^«wi»i3 , eandem
cumpraecedenterationem obtinent. Ubi&
hocnotandum, Flumina nonnuUaaquispa-
hiftribus impermixtim tranfire , uti Nilus
per Lacum Bed feu Zaire ; & Rhenus per La-
cum Acronianum, &per \.Q.mz.num Rhodanus.
Cujus quidem reiratioalianoneft, nifi le-
"vitas & limpiditas aquarum fluvialium motu
perpetuo cataraftarumque impetu ab omni
taeculentia expurgatarum ; unde 6c palu-
ftrem fsecibus aggijavatam aquam, & quiete
otioque veluti torpidam, graviorem reddi,
cui proinde levior lupernatet , necefte eft :
quod & in magnorum Fluminum o{iiis patet,
e quibus amnes in Mare fefe deponentes
multorum milliarium intervallo fluxuni
una cu^mfapore dulci continuant : non alia
decaufa, ni(\<:^odi aqua fluvialis aquamari-
na levior fit , infulfa fals^. Sed de hifcefuo
loco & tempore. Qui denique Lacus nec re- varit porr%
cipiunt Flumina nec emittimt, illi duplici- ^?^^"^ .
ter confiderari pofllmt : Frimb nonnulli ita

conftitutifunt,ut)am fummopere augean-
tur , modo repente decrefcant, fubinde vero
prorfus exficcentur ; & hujufmodi non
aliunde , quam ab imbrium niviumque li-
quefadarum incremento decrementoque
originem habere cenfendi funt, & non tam
lacus, quamy?dg»^&pahidesdicuntur. Se-
cundo rcperiuntur alii Lacus , qui nunquam
nec crefcunt, neque decrefcunt , in perpe-
tuo quodam squilibrio confiftentes: & ratio

eft , quia cum Hydrophylaciis Montium per
occultos meatus aquarum fuperficieperfedle
aequilibrata continuantur , nulla interce-
dente difFerentia, nifi quod occulta hydrophy-
lacia Montium jugis veluti fornicibus qui-
bufdamoperiantur, hxc verb operculisde-
ftituta , patulo Ccelo exponantur : uti in
/■/^«r^i apparet. Ubi imagineris Hydrophyla-
cium D E Monte A B C coopertum ; quod
aquis fuis extra Montium parietes derivatis

faciat

LIB.ir. DE OPIFICIO GLOBI TEPvRENI

Cap.xUl faciat in externa camporum fuperficie duos
lacus F F , eruntque Iii Lacus in eadem fu-
perficie cum aquis Hydrophylacii D E, neque
differunt externa ab interno , nifi quod illud
coopertum Monte fuperimpofito, hxc dete-
fta appareant. Seddeliifce omnibus & fin-
gulis in argumento de Origine tontium' peni-
tiustradabitur.

»9

CONSECTARIUM II.

Hinc patet quoque, Nullosfere Lacus ali-
cujus nominis efle, ejus generis , qui nQ.cflu-

vis Montium repagulislonge lateque collu- ConfcQ.
ftatus fuhterraneis tandem fe fiibdole con~
dens, ex altera Montis parte a^mille paf-
fuum intercapedine erumpens, fluxum con-
tinuat, & juxta Babylonem Euphrati mi-
fcetur. Ariftoteles plurimos Iiujufmodi ri- Ariftoteie».
vos fuifi"e fcribit /. i . Meteor. c.ii. Sic pu-
tant Grceci Scriptores nonnulli. Alpheum Aiphcus
Achajs Flumen vel in^ra Maris fundum cur- CncUflu.
fum fuum peragere in Siciliam ufque , ubi m^i^at''
prope Syracufas in Fontemingentem emer- cumk\e-
git, qui Arethufa dicitur. Signum hoc efle),'^"^'''^'"*

mina accipiant,nec emittant,& nihilominus ajunt, quod olini (luinta quaque aftate, id eft.

augmenti, decrementique capaces fint ; qui

Lacuum ri- etiamfi flnmina non recipiant, rivulorum ta-

^"''' men copia fcaturiginumque affluxibus fem-

per fere augentur , alias enim fumma sefla-

te nullum eorum vefligium remaneret ; uti

fi t mpaludrihus 8c ftagnantihus aquis , qux ut

plurimu^n teftivo Sole confumuntur,

Lacus unJe Qiiod itaque Lacus ^orfuhterraneos meatus

Tlumtur ^""^ repleantur tum depleantur , patet ex

mukisfluminihus, quae in medio itineris cur-

fu nonnullis inlocis ^wtixisahforheniur ,Sc

fingulis hiHns, pecuc/umftercora egereret, eo
videlicet tempore , quo in Achaja Olympia
celebrabantur certamina , & madatarum pe-
cudum flercora i\\ Alpheum conjiciebantur,
quje fecundo flumine fuhmarino tandem in
Arethufa & medio Portus finu, qui & inde Al-
pheus in hunc diemdicitur, vulgo l'Occhio,
ejiciebantur. Paripado Guadiana, quiolim
Anas dicebarur , Fluvius inter Lufitaniam & AoasH;-
Baeticam ad Oppidum Medilinam, cunicu-^^i^t^"^'
/ijfubterraneis immerfusipoi}: ^amilliarium
intervallum, denuo regurgitatur; utproin-

ex alia parte denuo renati erumpunt, ut novi

prorfus fluvii efi~e videantur. Ita Niger Flu- j de Hifpani glorientur, habere Regnurn fuimi

Niius^' vius^thiopisexZac^A^i/iprofluenscumin pontem fylvis pratifque inftruftum in quo

^'^J[t,''-^^f iV«i5/<7 ingentibus Montium catenis i«c/«/«j multae animalium myriades pafcuis pin-

rumnWhi conftriftufque elabendi locum non repe- guifiimis nutriantur. Vidi & ego compfuri-

erumpunt. j.j^^^ jjg ygfm-] repagulis quibufdam ruptis i bus Germaniijslocis fimiles Naturas lufus. In

per fuhterraneos wiieandros prsecipitatus ex ! JVeflphalia non procul a Lichtenaw Fluvius

altera Montium Occidentali plaga exitum \ ahforptus , fub ipfo Cathedralis EcclefiaePa-

fibi par^s , ac compluribus aliis fociatus derbornenfis fundo erumpens , inde per tri-

fluviis Veluti foenore quodam audus in
Oceanum Atlanticum devolvitur. Pari pa-
Tigris. fto Tigris in Mefopotamia tranfveftus Are-
thufam Lacum refiftenti Caucafo obvius,
fe fubducens in fpecu quodam ampliffimo
mergitur , & tandem ingenti terrarum fpa-
tio denuo erumpens , Lacum Thofpitem in-
ofFenfo fluxu vix tranfit , cum ecce cum no-

plicem rivum in Lippiam deponitur. Simi-
lem me vidifTe memini in Eichsfeldia, cujus
modonomennonoccurrit. In America^2t.{-
fim \\w]\i{mo^i jocahunda Fluminumiufio fpe-
ftatur , ut proinde fupervacaneum putem,
illa fufius defcribere , cum ubique paffimin
omnibus Mundi Tradlibus hujufmodi fpe-
ftacula fint obvia.

C A P u T XIV.

®e altitudine Montium , fs" profunditate Oceani, Mznumfiej uhi & Cau-

cafi Momis altitudo ab Ariftotele ajjerta dijcutitur.

Cap.xiY.

Uit fententia quorundam & etiam-
num plerorumque eft, tantam effe
Montium altitudinem maximam , quan-
ta eft vicinorum Marium projunditas maxi-
ma ; quod num verumfit, in hoc Capite difcu-
tiemus ; a Montium altitudine tatiociniino-
ftri primordia aufpicaturi.

Antiqua GeographiaMontes altius i ffta-
diis non elevari flmplicius fibi perfuafit,
omniumque Mundi altiffmos Montes exhi-

geant , hanc jam a multis aliis pertracftatam
Caucafi altitudinem ad incudem revocabimus,
ut veritas rei elucefcat. Sic autem loquitur,

t/co Ai|av)iv etcr^govTfflv , eTZ ^viXihtou^ -^ i/ux.td?
ctJrx TW ctjcjyt U)cX^ THrtirii y^p85 •? 'iai, x^ 7ia-
Aiv ■^Jtto -?■ tcoato^i. Caucafus autem Mons efl

eorum, quiadeeftivumSolis exortum "jergunt,

het Caucajum , Imaumfeu Parapanifon , Alpes, multitudinepariteratquealtitudinemaximus;

Acroceraunia ; In Afia Minori Olympum ; Pe- \ ^ ejus quidem altitudinis flgnum binc coUigi ^^""'1 a^

/io»,&0>minMacedonia; in Mauritania :;.o/f/? , quod tum ah eo loco , quem Profunda "'"'*°'

Atlantem ; in Grajcia Athon. Ponti vocant , tum ah his qui M^otici Lacus

Ariftot. 1. 1. Caucafi prscelfos vertices velipfe Ariftote- \ Oflium navigio fuheunt , cernatur. Prceterea

Met.c. 13. le^ admiratus eft. Verum cum multa in ipfo fummaejus partes notlu , mane & vefperi aci

textu /. x.Met.c. 13. ubi eum defcribit , oc- teriiamufque partemradiis illuftrantur Sola-

currunt , qu2 examine & Lydio lapide indi- ' rihus. H^c eft AriftoteUs de Caucafi altitudine

TOM. L \ M fgj^.

"Expoptio
textm Aii
itotelici.

Caucafus.

Gd.xiv.^ententia, quam prxfenti textu expofuit,
de quo adeb acris & vehemens inter Com-
mentatores velitatio exorta eft, ut vix fit,
quihunclocumriteexpofuerit; &ut, quod
res eil , fatear , fi in uilo fuorum fcriptorum
loco , hic fane non exiguum exiftimatio-
nis fuaedamnumpaiTus efl Philofophus ; cum
juxta verborum tenorem Caucadaltitudotzxv-
ta fit , ut omnia /IJitonomiiSprincipia deflrue
revideatur. Sedrem pauib diduftius decla
remus.

Et primo quidem incipit a locis , exqui
busfpeftari poteft , qax funt Profunda Ponti,
feu, quod idem eft, Pontus Euxinus , ob pro-
funditatem immenfam merito Mare Nigrum
vocitatuni. Alterlocuseft Lacus Maoticus,
quem & Stagnum vocat, & a navigantibus
inillo CaucajumYi<iQ.n aiferit. Vidimus lo-
ca, ex quibus pateat ad Caucafum liber ocu-
lorum intuitus ; jam nihii aliud deiiderari
videtur , nifi ut diflantiam Lacus Mseotici a
Caucafo determinemus. Qiiod dum vero fa-
cimus , non exigua diiHcuItas oritur , quif
Ubinam /<,. »<?»5!proprie Caucafus celeberrimus iile A/o«j
corumfit jfit , quique fuo pertingat vertice Ccelum , &
in qua Regione ftabuletur. Certum enim
eft, illuni adhuc inrerum natura exiftere,
& ex Mmtide videri poiTe ; nifi aiferere velis
aut alios interraedios Montes interim ex-
cretos ab oculis remotioris Caucafiverticem
abftuliiTe, aut Caucafum Giganteo aufu
alio tranflatum : quseomniaputare, ridicu-
lum , ftolidique ingenii qSq. reor. Ego fane
ut ad alicujus lucis radium in tantis tenebris
pertingereni , nihil non egi ; accelfi Merca-
tores Armenos,& Congregationisdepropa-
ganda iide MiiTionarios , qui multis annis
in Caffa CimmerijE Cherfonefi principe urhe
commorati fuerant, & Lacum Maoticum non
femel tranfierant. Cum Theatinis quoque
Patribus egi , quibus in Georgia five Col-
chide Euangelicsfementis campus aifigna-
tus eft , ut de Caucafi altitudine & fitu mihi
aliquid certi fignificarent. Sed nequefupra-
difti Mceotici Lacus exploratores , neque
Georgiani five Colchici Theatini , viti hi
detanta Montis altitudine , quam defcribe-
bam, nihil fe reperiiTe^etfi continuo ultro ci-
troque ab Euxino ^dCafpium,8<. hinc ad Euxi-
f?um pervagati fint , aiTeruerunt , ita illi de
Caucafo^rodigiofa. Solis illuftratione celebra-
to nihil compererunt. Imo fanfte atteftati
funt , Georgiam tanto a Mceotico Lacu iti-
nerum intervallo diftare , uti fieri non
poffit , Montem ullum quantumvis immen-
fae altitudinis ex tam remotis oris confpi-
ci poiTe. EiTe quidem Montes quofdam akis-
limos Tartariae Precopenfjs proprios , quos
Antiqui Hippicos vocabant , uti & Coracis
partes, quae fpeclentur ex Caffa , fed hofce
Caucaji Montes eife minime poiTe, utpote
uniyersa repugnante Geographici ; neque
MontemviVixxm Minoris /iftie hincquantum-
vis curiofc explorantium oculis fefe pan-

MUNDI SUBTERRAiNEl

dere ; ut proinde totam de Caucafi Montis
altitudine relationem Ariflotelis fabulofam
putent.

His itaque ritc exploratis, jam totum
hunctextumfalfiirimum efTe, demonftrare
aggredior. Etprimbquidemoftendam,Cd«- Caucafu»
cajum ex MiEotide nulia prorfus ratione con- "^ M^^t'*^^
fpici pofTe. Communis Geograpborum fen-pZfi" """
tentia Caucafum ponit Colchics Regionis , quam
hodie Georgiam8cMegreliamA^^e\[a.nt, fub
Latitudine47.grad.ideft, in medio Regio-
nis Pontum inter & Cafpium Mare inter-
pofitas , ita Ptolomteus , Straho , eorumque
Commentatores ; neque quifpiam Caucajum Cancafus
folitariumquendam eiTeMontem, fibi per- "'"'^'^'''•*-
fuadeat, fed Catenam Montium, triplici or-
dine exporre^torum , quorum prior ex me-
dio Regionis in Occafum , alter in Ortum,
tertius in Meridiem , numerofam Scopulo-
rum fobolem propagat Tauro connexam;
unde &plerique Caucafum partem Tauri as-
feruerunt. Qiiidquid fit , Caucafus t^vn di-
verfas denominationes fufcipit, ut inhunc
iifqae diem dQVeto Caucafi loco & fitugenui-
no lis pendeat inter Geographos-, nonnullis
eum cum Tauro, quibufdam cum Corace &
Heniocho , aliquibus cum Cafpio confunden-
tibus : necdefunt, qui Caucafeos Montcs cum
/mao & Parapanifo eofdem velint. Potior
tamenfententiaeum,utiy«/>r«diximus, in-
ter Cafpium & Euxinum Pontum intermedio Caucafifi-
Cokhidos , AlhaniiZ feu iheria , quas Geor- '"^ '"'^'^

giam & Megrdiam compleftuntur , diftriftu Euxinum
ponunt; hoc enimtriplici Montium ox.ds-^'^^''^

' . ^ . ■ . -sr • Calpium.

ne jn unum concurrente ingenti vertice
extollitur , prope Alhanias Portas :. atque
hunc Montem, iivepotius 'hlontium acervum,
in hunc ufque diem Caxes vocant, voce a
Caucafo non procul abludente. & hunc nos
dicimus Caucajum e& de cujus altitudine no-
bis cum Ariftotele controverfia eft : cum in
toto illo Ponti Etixini litorum traBu aut Col-
chide major eo non reperiatur. Confentit
huic Phaftdis Fluminis ex eo origo , quam
& Ariftoteles innuit.

Qu2rituritaque/';'i»7(? ; UtrumexM<^o-
tidis Lacu , aut Caffa , olim Theododa , ubi
erant , quas Projunda vocabantur Ponti Eu- Dipmtin
xini , Caucafus videri poifit .? Refpondeo, Caucafi a
quodnon; cum decem graduum Longitudi- ^°" ^"
ne Lacus ab eo , tefte Ptoiomao , &modernis
Geogrjphis , diftet , quae refoluta <5oo millia-
rium Italicorum diftantiam exhibent , tan-
tum niniirum fpatium quanta ^tna ab Al-
pibus Penninisdiftat. Qiiemadmodum ita-
que /llpes ex JEtna confpici impofsibile eft,
itaimpofsibiledicoexliira Mceotidis Cauca-
fum videre , nifi is tantE altitudinisforet, ut
uitra centena millia pafruum verticem in
altum erigeret ; quam altitudinem nemo
hucufque in tam Ircquentato Georgia Re-
gno obfervavit ; nec ab ullo Cojmogra-
pho, oh rationes paulopoftdemonftrandas,
conceditur. Addo , Montem etiam fublato

Ter-

Cap.xiv.

Mons xd
100 niillia-

ria confpici

poteji.

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Terrx tumore , fub aiHgnata decem gra-[ Etprim6quidem/«x, qua Caucafum c\\x3i- Propofit.
duum diftantia non tantum non vifum iri, i tuor ante ortum poflque occafum ejufdem
fed &prorfus,uti6'^9//Mdocet,aboculiseva-! totidem horis illuftraridicit, dupliciter fu-
niturum ; & Alpium juga fat fuperque de-; mi poteft; velpro luce diretla , vel pro luce
monftrant : quarum vertices fub 40 millia- 1 refiexa feu fecundaria. Si pro luce reflexa,
rium Germanicorum diftantia nunquam, j qualis fub initium crepufculorum apparet,
ad 3 o vero milliarium vix ac ne vix quidern, 1 id eft , pro duhia luce accipiant , nihil pro-
& non nift fubinde aura defsecatiflima in bant, cum hujufmodi lux a 4j ufque ad tfiS

modum nubis tenuis & coerulea; fubobfcurc,
exaliis Germani^ altiftimis montibus con-
fpici poflunt. Idem in Montihus Infularum
contingit; ubi enim in aftifTimo Apennino
^«^cffteteris&inomnem Horizontem Ma-
ris fuperficie finitumoculosconjeceris, ne
ullumquidemaltifrimorum Corficse & Sar-
dinis Montium , qux tamen vix centum mil-
liaribus diftant,veftigium reperies; nifi fub-
inde, quod tamen rariffmie fit, fingulari qua-
dam refraftionis afTe^tione , limpidiffnTia
aeris conftitutione , & ad refringendum
apta, nonnihil fublati compareant (tantum,
tum Terrae tumor , tum Aerearum fuperfi-
cieriim conftipata denfitas in occultandis
Infularum , Montiumqxie remotifTmiorum

Latitudinis gradum sftivis nodibus conti-
nua fit, & Montes tamparvos quam altifli-
mos aequo reflexi luminis radio indifferenter
perfundat ; neque haec Ariflotelis opinio
f uifTe videtur , cum ex illuflratione Montis
exceflivam ejufdem- altitudinem oftendere
voluerit. Verba itaque yf /•//?<?/(" /i^ deluce e/i-
re£la Montis iUuminatrice intelligenda
funt; quidquid inutili conatu de luce reflexa
garriant Aftronomicarum rerum imperiti
Interpretes. Hoc itaque pofito, Montem
exceflivae altitudinisfuiffe, demonftrare ag-
gredior ; Et primo quidem Sole in Cancro,
deinde in Ariete & Lihra , tertio in Capricorno
conftituto , quantE altitudinis in fingulis
ftationibus Montem effe oportuit , ut zdter-

objedlis , pofliint). Siita.q\xea.ddiikznti3im 1 tiamno^iis horamrzdiis Solarihus direftisil-
tam vicinam Objecfta difpareant , quomodo / luminari potuerit , oftendam

Caucafus
non potefi
teta nodle
ilUulrarii»
Sole.

Caucafus a Ma;otidis Stagno 600 milliarium
Ipatio diflitus , oculis patebit.^

Ex his , ni fallor , iuce meridiana clarius
patet , textum Ariflotelis rebus convenire
minime pofTe , Caucafumc^xe ex defignatis
locis fieri non pofle , ut compareat. Sed ve-
nio ad alteram difRcultatem , tanto majo-
rem, quanto majoribus tricis invoiuta eft.
Diclt Ariftoieles , uti exfupra ailegato textu
patet ,fummitates Caucafi illuflrari a Sole
ujque ad tertiam partem no£iu , Juh auroram
mane, ^ iterumfuhvefperam. Qiiilocusmi-
rum in modum omnium Interpretum inge-
nium confudit ; difficuitate fiquidem in-
expiicabiii , in textu eiucefcente ; aiii illu-
Jirationem iianc ad tertium Montispartem ex-
tenderunt; aiii ad tertiam no£lis partemvczm-
tulerunt ; & dum Ariflotelu errorem perti-
nacius & quibufcunque modis tueri conati
funt, una Siie&c Ariftotelem{\xva.m2iii\{citix,
nota confperferunt. Qui iraque verba ad
iiiuftrationem tertice Montis partisfczw.^xs.-
lerunt ; quafi SolnoEtu , mane , & vefperi fem-
per tertiam Montis partem iliuftraret , iiie
error tam in Cofmographia palmaris eft , ut
pueri eum emendare pofTmt. Hinc enim
aperte fequeretur, Montem Lunje confinia,
adtaminfoiitum efTedtum praeftandum , at-
tingere oportere ; quod quam ridicuium fit,
quis non videt.> Unde cum eos tam turpis
erroris puderet , textus verba ad tertiam no-
dis partem tranftulerunt , ita ut adtertiam
iioftis partem , id eft , ad quatuor horas (qua-
rum integra nox duodecim continet) ante
Solis ortum & poft occajum ejus , Mons iilu-
minari incipiat. Verum nec hoc ulia ratio-
ne admitti poffe aut debere , ocuiari de-
monftratione apertum facio.

Suppono itaque.ex Ptolbmao,CaucaJiverti-
cem fub Latitudine 47^11^48 graduumcon-
ftitutum , & Solem efTe in primo graduCancri.
Suppono fecundo, tertiamnoEiis partem, ad
cujus initium/?/o»j-iiiuminari incipit.

Propositio I.

Arcus quatuor iiorarum infra Horizontem,
^ in Verticaii conflitutus , Sole in Cancro
conflituto, eft 1 6.grad. i o. min, ^^Latitud.
/^%.grad.

Demonflratio>

OltCirculus Caucafi verticalis AF B , pun-
'^ftum Ferticis F. Horizon A D B C, &
GDLC Eccliptica , Centrum Terrce O, qui

exfuppofitione omnes funt Circuli maximi^
quorum piana in Centro Terrtz fe interfe-
cant ; fitque communionis Diameter C O D,
fitque Sol in punfto L, adinitium tertice no-
£iispartis. Qusrituritaque^rc-^J AL. Data
it2s^eno£iis hora^ altitudine Poli , datur &
ex doftrina Trianguiorum Splijericorum
pmUum Eccliptias, ortivum quidem in D,
M 2 occi-

M UNDI SUB

Cap.-yiiv. occiduum in C, &utrumquetum fupra Ho-
rizoHtem meridie , tum infra, media hofte,

At dato pun(5lo culminante in medio Ccelo,
datur & ad Latitudinem pofitam angulus Ho-
ri:zontiscumEcclipticalupra dato Ecclipti-
ciepunBo , qusE eft A C L , eritque angulus
L A C , utpote verticalis , ad Horizontalem,
reftus ; & datis punftis L C , dabitur & ar-
cus L C. Sed & in triangulo A L C reftan-
gulo, )\ixt2.ProiI. 2. Propof.4.. Splixricorum
triangul. Clavii , dabitur angulus A C L , una
cum reliquis arcubus , & confequenter qua-
fttus arcus L A. Dato itaque triangulo fphae-
rico A C L reftangulo , habebuntur duo la-
tera nota , videlicet fubtendens redum
LAC, quod eft<?rc-«jinterHorizontem &
imum Coeli, (J8. grad. y 3. min. tantum enim
intereft inter grad. 20. Leonis , & undeci-
mum Geminorum exiftentem in imo me-
diae noftis punfto , Sole tum exiftente in
punfto L , ad tertiam noBispartem. Alterum
autem latus AL arcus Meridiani pariter
conftat. Cum itaque Sinus anguli A C L,
(qui ex Declinationis Solis in 1 1 . 7. Gemi-
norum gradu conftituti a complemento ele-
vationisPoli fubtra&one manet ) grad. 21.
x<). min. fit3(5 37i,&datus^rc«jLC,grad.
So. quas eft differentia graduum inter prin-
cipium Cancri, & 20 grad. Leonis, qui in
Horizonte exiftit dato tempore ; hujus in-
quam Sinus grad. fo. {1176604.. erit utSi-
nus totusi 0000, adSinumj^J 371, ita 76(504
ad aliud, & fadla operatione prodibit Sinus
27 8<5i , Arcus L A , cui in.Sinuum tabula
refpondent 16. grad. 10. min, Jrcus itaque
L A Sok in principio Cancri graduum eft r 6,
lomin. Quod erat oftendendum.

Hoc pa6to invenimus 5(?/i? in punftisA-
rietis & Libras fub datam no(5lis horam con-
ftituto , arcum L A efle infra Horizontem
■i,f. grad. 2J-. min. EtinprimoCapricorni
graduarcwwLAefte infra Horizontem de-
prefTum yo. grad. quibus quidem inventis
jam oftendamus, quanta Montis Caucafi alti-
tudo efle debeat , ut efFe(^um allegatae illumi-
nationis praeftet.

Propositio II.

Montis Caucafi altitudo quanta eleleat effe
Sole ad tertiam no^ftis partem dum in

TERRANEI

Cancro , Ariete @ Capricorno conflitui- Prepofit,

tur, eum illuminante.
Clt Verticalis Caucafi A C B. Geocofmi
'^feu Terrae peripheria eopq, cujus Cen-
trum D. Horizon phyficus feu Montis ,mn:
rationalis A B. linea verticis feu axis Hori-
zontis f C , & altitudo Montis ef. Linea i h
tangens fuperficiem lateris inpundlog,tunc
temporis , quando ante ortum Sol, aut poft
occafum za initium vel finem quarta hortz
no£lis verticem Montis illuminat. Quoniam
igitur linea i h radii Solaris, Terram tangit
in puncfto g ; & horizontalis m n , eandem in
pun(^o e. producantur ex Centro D lineae
Dg,&De ,per pun(R:a contadlusg&i? ,li-
nearum i^ ,hmn; qus cum utrinque angu-

los reftos cum lineis ih,ScmM,8(. Semidia-
metri Terras De,8cDg, efficiant, eruntcon-
fequenter arcus Verticalis L^ , & C« , inter
fe aequales; ablato communi arcu L », erunt
reliqui arcus nh , & C L , inter fe aequales.
Sed arcus »^,inter Solem& Horizontera
interjeftus jamnotus ei\:expracedenti Pro-
politione 1 6 grad. 1 0 min. Ergo arcus huic
sequalis C L pariter notus eft in angulo e D
g ; notus itaque & angulus ^ge , utpote
reftus. Subtra(R:o itaque angulo e^Dgz re(R:o
patebit angulus D eg. Ergoomnestrianguli
reftanguli T) e g anguli patebunt. Dato
quoque latere Dg , Semidiametri Terrs :
ergo reliqua latera per Propof. 2. Triang.
retiil. Clavii nota funt : ergo & efMontis
altitudo, eo quo fequitur modo. Sole in prin-
cipio Cancn exiftente ad initium welfinem
tertiapartis noBis , arcus inter Solem & Ho-
rizontem conftitutus hn, eftuti/«^r^often-
dimus 1 6 grad. & i: c min. cujus comple-
mentum eft 7 3 grad. fo min. cujus Sinus eft
96040 talium partium , quales Sinus totus
D /". 1 00000 habet. Praeterea cum Semidia-
metros TerraeDg notafit 303(5 milliarium
Italicorum: Fiat utSinus Dg, 96040, ad
3036, femidiametrum Terrx notam , ita
Sinus totus 1 00000 ad aliud , prodibunt
peracfta operatione 3 161. videlicet linea
D/accumuIata ex femidiametro Terrae &
altitudine Montis ef: quare fubdu(fta 33161,
femidiametro Terrae 3036, remanebit i^f
Montis de{ider!it3Laltitudo. At pofito Solem

prin-

LIB.ir. DE OPIFICIO GLOBI TERREiNI.

r<J/>.XlV.principio Arietis & Lihns , cum zrcw^nh,
ad initium & finem ante velpoftoccafum
Solis fit inventusper /. PropoJ. ^f.grad.zf
min. invenies juxta priecedentis operationis
procefTum ejMontis altitudinem 689 millia-
rium. Denique Sole in Capricomo , & xwprin-
cipio y^fine tertiie partis no£iis in pundlo h
infra Horizontem conftituto , quem arcum
hn ^tTl.Propof.hwe^mtrms yograd. 17. min.
{i}u\t3. pr^cedentium operationum regulam
procefferis , invenies efMontis altitudinem
i7iymilliarium.

AltituJo
Caucjfi de-
tnonjlraiur
Gcomctrico
ratiocinio.

Epilogifmus Calculi.
Si Sol in principio Cancri ante vel poft or-
tum , ad initium tertiane£lispartis , Mon-
tem Caucafum illu- ") f ]

Altitudo

minare j[ncipxt,erjt
Siinprincipio Arie- ■

tis & Lilrae , erit ( Montis
Si denique in Capri-

corno, erit j

125"

(f99

Liyiyj

tnillia-'
{ rium I-

r talico-

Cum itaque Iisec ex infallibili calculi ra-
tiocinio conftent; videat jam Ledor.utrum
in rerum natura tantae altitudinis Mons re-
periri poffit, qui exhibitam ab Ariftotele il-
luftrationem mpnftret ; neque hic Peripate-
tici^dicrepufculorum lucem confugiant ; nihil
enim agent : nam cum crepufcula , Sole in
Cancro conftituto, toti nofte durent, &
unum idemque crepufculum tam planis lo-
cis , quam parvis, magnis , maximis Monti-
bus commune fit , nullaratione hinc altitu-
do Montis , quam tamen ex illujtratione Solis
Arijloteles mrmQhzt, colligi poterit : devera
itaque& </i/-f^^ Solisillujiratione locutus eft,
uti verba ejus luculenter docent. Neque
verba, cum planiffima fint, inalios fenfus
detorquenda funt , fed ftandum verbis Au-
Sloris ; neque enim quid intelleftu concepe-
rit , cum de iis nihil nobis conftare poffit,
fed quidfcriptis fuis, iifque planis&aper-
tis fenferit, nobis explicandum incumbit.
Si itaqueverum eft , uti ex fcriptis ejus ve-
riffimum comperitur , Caucafum dire^iis Solis
radiis adtertiam noiiispartem illuflrari, dixif-
fe , neceffario quoqueinde ea confequentur
abfurda, qusjamdemonftravimus, videli-
cet Montem aitum elTe debere Sole in Cancro
conftituto 1 2^ , in Ariete aut Lihra 6 89 , in
Capricorno denique 1 7 1 y milliar. Ital. Quae
cum abfurdiffima fint, tantoque ingenio
prorfus indigna , utpote omnibus Geogra-
/^/>principiis repugnantia, ad Ariflotelem
defendendum nihil aliud fupereft , nifi ut
dicamus , eum relatione aliorum lisec afte-
Cauteia in ruifte. Verum vir tantse auftoritatis& fa-
"Mhnds' ^^ "^" debebat airentiri quibufcunque ani-
lium relationum fabulis , fed fumnia dili-
gentia & cautela circumfpicere , utrum quse
dicerenuir , veritati confentanea forent,&
num cum principiis Aftronomicis congrue-
rent;im6, cumdivitiis& potentia polleret,
neque a Mteotico Stagno tam diffitus eftet,

9?
Geographos,qni negotium penitius explora-
rent,mittere debebat, nullis parcere fum-
ptibus, ne paradoxisabfurdifqueconje6tu-
ris femet atque una pofteritatem implica-
ret. Sed hsec incidenter de Montis Caucaft al-
titudine difta fufficiant.

Montem Atkon, quemob altitudinem Im-Athoniw«-
briumregionem , propterinconfufumcine- 'i'^,\
rum in eoquotannis inventorum fitum , ex- Xcr;ie/>«r-
cedereputat >!/£•/(;, memorabili fane omni-^^^^'-
busfeculis aufu a Xerxe perfoffiim , & freto ' *" .
navigabili pervium , Dinecrates menfus di-
citur , inventumque duodecim ftadiorum ;
Vide rationem dimenfionis m Arte majria .f''""^'
Lucis (Sf Umhra , ubi omnia fuse de hoc Monte Athlis!
traftata reperies. Pelion & Cyllenen Montes
a £>/c^<7rc/7<?Regumfumptibusdimenfos Pli- '"''"'"^-
nius & Geminus docent , & illum quidem Geminus.
i2fo millia paffiium, hunc vero non pau-
cioribus altum , deprehenfum fuifTe. Ccejim
inAfia Montem quatuormilliapaffiium ju-
gum fuum extollere Plinius ait. Martianus Martim.
vero Capella Hamum Montem (Joocpaffiium ^^P^"*-
altum fcribit. Silimythne Petram i f ftadio-
rum, Sogdiafti yerb faxeuni Montem ^ofta-
diorum altum Straho refert. Sed ne in jam ^f"^°-
ab aliis perafta Montium defcriptione tempus
perdam , hic Tahulam prsecipuorum Mmtium
a/titudinis^on!Lm , utex eorum cogniX.2t. alti-
tudine^ quid diCMaris profunditate fentien-
dumfit, colligat Leftor.

Pclioti

Catalyrium

Cyllenc

Petra Sogdiani

Hsemus

Olympus
PetraSifimythrjE

PicusCanariarum

yEtna

Caucafus

Caffius

Athn

Atlas

Riphffiorum akis-
fimusSto/pdidhis

NorvegiceMontes

Montes Luns

Stadiii.

Quorum 8. u-
num milliar.
conficiunt.

Paflus.

1250

14
15

I^
1%

1680
1875

3750

lOOOO

'o-:h

i^fere

1269

1875

4
5

lOOGO

4000

5000

120

■
15000

40S

51000

224

28000
20000

160

210

15000

200
48

25000

6000

120

15"

15000

His fubjungimus Tahellam , qua data di-
ftantii altitudinem Montis , &.hac data , di-
Jlantiam qua videri poffit cognofcimus.

M 3 TA=

C-3/.XIV.

H-

Acofta.

MUNDI SUBTERRANEI

T A B E L L A,

Ex qua data dijlanm altitudinem Montis , aut hac data, diftantim,
cjua confpici pof^it ,reperire ejl.

A B U L A I.

T.ABU L A II.

AltitHcio Momis in Vas-

'inutA Graduttm

Altittido Montis in Mil-

Gradus. ^SHinut.

fibui.

liaribui & Pajfibm.

Milliar

Paflus.

Grad.

Min.l

Milliar. Pafiuf.

Grad.

Min.

* 2

I . 761

——' 0

. . I

3 4j

— . z

6 . '850

— 0

, 5

12 ■ 209

— — 0

10 ■ ■ • • 100

. 0

2j jjo

. . i lO

37 5fo

. 13

■ •

49 150

■ J?

62 35:0

. . .. • 21

11 ifo

, 0

3°

III 700

• 0

320 900

— 0

—

773 5°o

■ 0

ip7 5-0

1778 ■ ■ 600

. 0

_— 126

25-

jooo 0

. . ■ 190

338

528

Exempli gratia." Si Mons flt quifpiam,
qui I o minutis a te diftet, 8c altitudinem ejus
noflecupias; VideinT^^«/^i. inColumna
2. minuta 10. & e regione in Columna i.
reperies 21 paflus; & tanta eft altitudo Mon-
tis. Iterum recedat ate Mons yo. minut. re-
perta in Columna fecunda 5*0 minuta da-
buntinprima Columna 5-28 pafTus , altitu-
dinem Montis qutefitam.

Pari pafto, fij/oK^ quifpiam a te recedat
4. gradibus : quaere in 2 Tahula in Columna
fecunda grad. 4. & e regione invenies 1 2
milliaria ,209 paftiis , altitudinem Montis
quafitam. Haud feciis in aliis procedes.

Si vero detur altitudo Montis , reperies in
fecunda Columna Tabularum minuta vel
gradus , diftantiam a Monte quesfitam.

Nota tamen , haec omnia intelligenda
efte de oculo menforis in fuperficie Terree
Mari concentrica , non de fuperficie mon-
tana.

Atque lii funt Montes, quorum altitudines
fagacis ingenii Mathematici non tam certa
menfura explorare conati , quam dimenfi
funt; quorum tamen praecelfos vertices fi
cum Andihus AmericjE Montthus comparare
velis, certe hos , tefte Acofta, nonnifi hu-
miles adpalatia cafas, adfublimes, inquam,
cypreftbs, viburna reperies. Qitorum men-
furam aggredi , uti ^ diftorum Montium,
eft aufus quidem Mathematico ingenio di-
gnilTimus ; fed qui difficultatuih occurren-
tium fcopulos fagaciori mentis trutinarite
expenderic, is forfan pronataproportione
eandem difficultatem , quam vel in ipfisy?^/-
lis dimetiendls reperiet. Loquor femper de

ingentihus illis Montihus , uti Caucafo , Para'
panifo, Pico , Atho , Sc innumeris aliis /upra
memoratis, atque adeb in iis certi menfu-
ra determinandis , vixunquam determinata
altitudinis veritas , fed illa tantum , quae ex
hypothefi data emergit , affignari poffit.
Cum enim radix Montium , ut plurimum,
multorumdierumitinerediftetj/riw^illam
exquifita menfura notam habere oportebit.
Secundo certa , direfta & infallibili vifualis
lineae , in verticis iftius Montisfpun^wm , in-
cidentia opuseft; quse nuUius Inftrumenti
opecertointantadiftantiacapipoteft. Ter-
tio , fummarefraftionum habenda ratio eft,
quae qvianto in tanta ambientis medii diver-
fitate incertior eft, tantb majoribus diffi-
cultatibus opus involvit. Quarto : In tanta
menforis a Montis perpendiculo diftantia,
quantitatem tumoris Globi Terreni , prs-
cognitam habere oportet , & quam praeci-
fiffime. C\im Q.niYa. perpendiculum Montisad
perpendicukim e Centro Terrae per verti-
cem menforis eduftum , minime unum al-
teri parallekim fit , neceflario anguhim,
quem e Centro Terrse &Montis&menfo-
riae ftationis perpendicula efficiunt, prac-
cognitum habere oportebit ; qui quidem ha-
beriminimepoteft , nifidiftantiainter api-
cem Montis & ftationem menforis cognita
fuerit ; hic vero prsfupponit Semidiametrt
Terreftrisprxcifzm quantitatem, quac adhuc
quaeritvir, & in tanca Geographorum difcre-
pantium perplexitate, a nemine adhuc refte
affignata ; cum planum menforium , cui ipfl
infiftunt, falfo fibi perfuadent, cum reli-
quis planitiebus,autetiam fub concentricje

con-

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI. 9^

Cap.xiX. convexitatis fuperficie, Mari continuari.I T^rmviciiiae <7//i/«<«'/»^ capiendanegotiuni
Innumera alia inipedimenta vifufque falla- \ aufpicati fumus : cujus apex uti vicinior no-
cias adducere poffem, fedfufficianthsecad

bis, ita quoque punftum ejuspracifius at-
tiginius , atque adeo omnes in gra^ihus &
minutis convenerunt. Apertifsimum fignuni
caufamerrorisinprima obfervatione aliani
non fuifTe , nifi nimiam MoMtis diftantiam ;
cujus ultimus apex prxcise attingi non
pofiet. Habes ex hoc experimento quam
difficile fit , in remotiori & excefsiva diflan-
tia exaftam Montis alicujus remotioris alti-
tudmtm cum infallibili certitudine inda-
gare.

Defideraret fortaffis Ledor , ut hoc loco
methodumc^zw^d^mexplorancia Montium al-
tituc/inis n^^onerem ; verumcumhoc innu-
meri alii tradiderint, nec res tantiingenii
fit, fupervacaneum effe ratus fum , tempus
in negotio vulgo noto terere ; prjefertim fi
ad Trigonometria amufsim , negleftis omni-
hxisfupra diftis obfervationibus , condicio-

difficultatem opo/.«']eis^5 luculenter demon-
ftrandam ; qus tamen in Montibus viciniori-
hus , nec tantis itinerum ambagibus , impe-
ditis , feliciorem fuccefHim fortientur ; hoc
enim pa(R:o nec tanta refraftionum , nec
linesvifualis, nectumoris Terrs ratio ha-
benda efl , utpote fenfibili errori vix fubje-
6tis , fi in reliquis Geometra diligentia & in-
genium non defint.

Oflendit difficultatem operis Montis Bal-
di in Agro Veronenfifublimi vertice emi-
nentis , & a foro Nsevii 75- milliaribus
diflantis a Blancano noftris temporibus fa-
fta dimenfio, Montifc^xe altiturlo inventa
fuit 8(Jo. Sed Caheus re penitius expenfa,
ejusdf/zi/ariVwd^wpofleainvenit 1 1 90. Neque
hic Ricciolo fatisfecit ; omnibus enim rite
difcufsis , Montis altitudinem afsignat du-

plamei,quaminvenerat Blancanus, videli- nibufque requificis , negotium fimpliciori
ceti(Jx4pafiuum Bononienfium. Cui ita- geodaefia peragatur. Si quisverohujufmo-
que exhifcetribusfubfcribamdifpicere ne-|di praxes ardentius appetat , is Clavium,chv\m>

SnelUum, Maginum , Metium , Samhecum , & ^jgin^,
quotquot de praflica Geometria fcripferunt, M<;tius.

queo. Erit forfan alius, qui aliis inventis
difficultatibus nunc majorem, nunc mino-
rem fit afsignaturus , ita Syjiphi faxumvol-
vitur , nunquam dubiorum finito curriculo.
U: proinde tribus paulo ante adduftis Baldi
Montis menforibus , nulla fides haberi pos-
fit: utpote a feinvicem adeopudendis dif-
ferentiis difcrepantibus. Qiiam itaque in
Baldi Montis non omnium eminentifsimi
altitudine compertam habemus incertitudi-
nem , eandem multo majoribus difficukati-
bus implexam in Montium fupradiftorum
monflrofa altitudine exploranda nos com-
perturos adeo certum efl , quam incertus
efl&ancepsin tot difficultatum nodis ex-
torquendis omnis humani ingenii conatus;
praefertim cum fitus hujufmodi Montium
praecifusin gradihus adhucinexploratusfit,
aquotamentotius negotii expeditio meri-
tbdependet. Ego fane ut aliquo modo hu-
jus orometrias difficultatem experirer , nego-
tium in Montis Alhani 20 mill. pafT. Roma
diffiti dimenfione tentandum exiflimavi.
Pofitis itaque opportuno loco Aflrolabiis,
deinde Qiiadrante, cujus diameter 4 palmo-
rum , per totidem exercitatos & aquilini

inter csteros vero Ricciolum confulat, quin^™!'^"^'

;; 7 ■ r n r r rr ^ Ricciolus»

Iw. x. Aimag. novi.ject.\. quam lufifimie tra-
didit hoc opo/xglejci^ argumentum;Quasve-
ro Au^or mwoNo Reformatce Geographice ope-
re , contra me meamque de Montium dimen-
ftone opinionem , rationes adducit , illae uti
nulliusmomenti funt, itaquoque non cu-
randse ; cum a quovis litis inter nos exortae
haud ignaro , quique ingenvms tricarum
ofor , nodum , uti dici folet, in fcirpo noii
qu3Erens,conciliari quam facillime poffint.

Sed ut tandem ad propofiti noftri filum
redeamus, altitudines Montium non alio fine
hicadduximus,nifi ut pendenteminterce-
leberrimos Auftores liteni ^decidereraus,
Dubium autem efl, quod fequitur : Utrum ^""'^^ .
Mans iive Oceant projundttas , altttudtmeius iitad\nere.
Montium refpondeat. Plerique in GeMefn/t""^''""*
Commentatores uti & Geographi affirmati- ci^Maris,''^"
vam partem ampledii non dubitant , proba-
requevellevidenturex illo Genefs : Congre-
gentur aquce in locum uuum ^ appareat arida,
&c. Ut itaque aqua Geocofmum ambiens
in unum reciperetur , projundiorihus in fu-

visiis obfervatores , quam accuratiffime ul- perficieTerrae^/x/^iiopus erat. Terramita-
timamapicisdifti Montis extremitatemin queprxpotentis D£lvirtute& Divinaevo-
gradibus Quadrantum indagare juffi ; futu- cis efficacia, erutam & in ingentes acervos

rumfperans ut omnesinuno &eodem^r^
du minutifque convenirent. Sed contra irri-
to labore omnia evenerunt ; examinatis
enim abfcifTorum graduum numeris , ad
unum omnes, non in gradibus duntaxat fed
&inwi»«/ij,differentesinveni. Idem acci-
dit , repetita ter aut quater eadem obferva-

aggeflani dicunt , ex quibus deinde Mon-
/i^wextitere catencs ; utproinde vel exhoc
capite tanta fit profunditas Oceani ,c{iunta.
altitudo Montium. Hxc efh fententia plero-
rumque Interpretum Sacrce Scripturcs. Sed Negatlva
quipenficulatiiisdida fcrutabiair, '^'^^^'^^"i^^^l^il
luculenter, ex hoc parem profunditatis Ocea-

tione; res denuo tentata per fingulos oh-\ ni8i.Montium altitudinis quantitatem colli-

fervatores ejus Qiiadrantis , quem accura
tiffimum judicabam , fubfidio. Sed neque
hic inter eos conventum fuit. Tandem in

giminime pofle ; cum experientia doceat,
profunditatem puteorum, foffarum & funda-
mentorum alicujus fabric^ femper altio-

ren>

MUNDl SUBTERRANEI

Sententt»

JlfiSorif.

Cap.xi V. rem efTe terd circumcirca m agqeres conge-
fta; ut enimterraaggeltaproiunditati ali-
cujus putei qujdraret , terram in formam
cylindri ea prorfus figura , qux putei erat,
coacervare oporteret, & fic aggefta in al-
tum , contentSE in puteo terrae , atque adeb
profunditas altitudini neceffario refponde-
ret: Si ver6di6l:amterraminc(7;?«w'coacer-
vaveris , nunquam ad altitudinem profun-
ditati putei squalem pervenies ; & ratio eft,
quia partes terrascuminvertice coniconfi-
ftere non poftiint , perpetuo defluxu in ba-
fm decurrentes , ipfam augmentabunt in
tantum , quantum a vertice difceiferat fe-
cretaterreftrismaterieicoacervatio : atque
adeo hoc pafto nunquam altitudo conorum
terreftrium profunditati foffarum, ex qui-
busaggeftimnt, refpondebit. Cumitaque
Montes non in cylindrorum , fed conorum ut
plurimumformamaggeftosvideamus, cer-
tum eft , eos multo aheo Maris demifTiores
effe , pofito femper , ex alveorum excava-
tione Montes extitifle , uti fupra nominati
.^u£lores arbitrantur.

Verum uti & meam hic fententiam de
Montium conftituiione z^^onam ; Dico/>riwb,
Divinam Sapientiam , uti nihil temere &
tumultuarie in rerum Naturadifpofuit, ita
Montes quoque & Oceanum in fines altifTi-
mos & incomprehenfibiles , utpote in Divi-
na Idea abditos, ei providentia conftituifTe,
ut ne vel minimus divus foret , qui non fuos
haberet tum in Geocofmo confervando uni-
verfales, tum in al/^ua Regione ■pnTiticuhtes
ufus.

Dico fecundo , cum Geocofmo nihil adeo
neceflariumfit, quamapta Montium diftri-
hutio , certo eos ordine pro cujufvisRegio-
nis exigentia conflitiffe patet : ex hifce
enim vmiverfa lelluris Moles vehiti exma-
gnae Matris Uberibus fufficientiffimum ali-
•mentumacquirit. Undeinfero, altitudinem
Montium nihil habere cum Maris profundita-
te negotii , neque ex Terreftribus alveorum
glebis , in primordiali aquarum feparatio-
ne , temere aggeftis, Montes conftitiffe : Sed
fimul ac Divina Vox infonuit , Congregentur
aquts in locum unum , ut appareat arida , &c.
mox etiam univerfam Telluris Molem ,
juxta legem in Archetypo prsefcriptam , in
Ai(j«^ei digeftam , in alveosOceano, mari-
bus, lacubus, fluminibufque aptos depres-
T)mnx Sa- fam : verbo , omnia Geocofmi organa &in-
^&^^cfficacit teriorisOeconomijB officinas, penaria, fi-
iaOrbis phoncs , camJnofque conftitutos fuifTe, ea
prorfus perfecTtione, qua in hunc ufque diem
perfeverareconfpicimus, Neque enim infi-
nita D h 1 Sapientia more humano Geoco-
fmum condidiffe putanda eft, ut primo alveos
effoderet, &deindeefroffamterram temere
in Montes coacervaret : minimc gentium :
Sed adDRl Vocem in momento omnia &
fingula necefTariis adminiculis inftrufta
jujita iEternx Mentis prototypon extite-

Monrium-
5«efabxica

runt. Atque hoc verum effe , omnium ferc
Montium conftitutio aperte docet ; cum vel
altiffimi Montes , uti funt u4lpes , Pyrenai , A-
croceraunia,Caucafi Montis & Imai catenas, in
immenfa terrarum fpatia exporredas , non
ad litora Oceani , fed in Mediterraneis vel
Continentium vel Infularum regtomlus,
longo terrarum intervallo ab Oceano fe-
junii:l:£e , fedem Divinitus fibi deftinatam
obtinuerunt.

Falfiffimum itaque eft eorum dogma, qui
tantam elTe vokmt altituiinem Montium,
quanta fit Maris profunditas. Quemadmo-
dum enim Terrena moles inasqualitate fua
tonftat, montibus vaUibufque exafperata :
ita. fundus Maris. Sunt in Terreftrijuperficie Fondus '
magni, parvi , mediocres, altiffimi Mon-?^"'''f."''*
tes ; funt valles , prata , fylvss , paicua , myri- te poUtt,
! cse : Sunt & hasc omnia in fundo Maris , fco- 5«^»''».
pulis innumeris fubaqueis exafperato , ut peTfides!'
proinde Infulas nihil aliud efTeputes , quam
fubaqueos & ingentis altitudinis Montes,
vertice folo extra Oceanum Mariaque e-Montesfub-
mergentes , quorum tamen radices fimbriaf- marini.
que in immenfos fubaquearum regionum
traftus longe latequeexporredlos , tunc pri-
mum videres , fi ea Divina potentia ficcatis
aquis in confpeftum fe proderent.

Sylvas efie juhmarinas , Mare Ruhrum fat syivse fub-

fuperquedocet, excujus fundo fubinde in- marinx.

gens a pifcatoribtis Corallinarum arhorum co-

pia , Cerafo noftrati vix cedentium , uti ab

Arabibus Ruhri Maris accolis non femel au-

divi , eruitur : imo in tantam fubinde alti-

tudinemcrefcunt, utextraipfam pelagifu-

perficiem cornua, non fine navium impe-

j dimento & periculo extollere videantur :

nec in uno aliquo loco, aut in exiguoali-

1 quo traftu , fed in pluribus didli Maris locis,

I & in tradtibus ad aliquot miiliaria exporre-

I S:ishn]nfmodi /uhmarina;/ylvt:e comperiun-

tur. Reperiuntur autem hujufmodi >S')'/x'^

I Coraliina non in Mari duntaxat Erytbrao,

', fed in compluribus aliis ; uti in Mari Siculo,

j prope Drepanum ; in Gallico , prope Tolo-

nem, cseterifque Liguftici Maru oris ; in Ocea-

I no vero innumeris in locis , quae brevitatis

caus^ omitto.

Prata qnoque /uhaquea fivefubmarina exi- p^^^^ ^^^
ftere, fat fuperque experientia docuit eos, marina.
qui ex Hifpania & Lufitania in Americam
ukro citroque commeant ; ubi tota Maris
fuperficies berhh fuhmarinti , quam Sargaffo
vocant, haud fecus ac in Prato quodam
amoenifrimomukorumdierum fpatio efRo-
refcit, loco ftare nefcia , huc illucque per-
petuo Mans motu agitata ; cujus rei caufam
alibi aperiemus. Prata quoque florihiis fub-
marinis luxuriantia reperiri , Litus Novi
;2eg»iluculenterdemonflrat, qui abUrina-
toribus in fundo Maris decerpti moxac inFlores fub-
auram evadunt, veluti cryftalUni lapidis na- ™*^""-
turam induunt , florum formam perfefte ex-
primentem , quos in adornandis altaribus

Col-

LIB. ir. DE OPIFICIO GLOBI TERRENf. 97

ad littora vero planiora, femper minorem

Cap.xlv. Collegii Cartliaginenfes Societatis noftrse

Patres ut plurimum adhibent : Eximium

NaturE opus, & Europse invifum. Suhmarina

quoque al^arum diverfi generis per amoena

vireta nulli Mari defunt. Etnon procul Me-
mlrinJmn ^■^'^ traftus Maris , quas Praterias vocant,

frocuiMeii- pifcatu cumptimis celebris, ubi ad multum ; tia docctin Lictoribus fcopulofis Norvvegije,
''*■ fpatium veluti in Montis alicujus planitie | Illandiic , Flandricarum Infularum, caste-

Pratum , virore , amcenitate eximium , non [ rifque innumeris.

fme oblectatione iiltuentium , fefe pandit

& minorem profundiratem reperiri. Dixi
ad littora planiora ; quia ubi ingentibus Sco-
pulis cinguntur littora, ibi majorem quoque
quam in planioribus littoribus profundita-
rem reperiri , non aliud nifi ipfa experien-

infra aquas 2ofere palmis abditum ; in quo
innumeri pifcium greges , veluti in pleno
venuftatis campo ilabulantes , deliciantur,
nonfmeingenti pifcatorum lucro. Termi-
nos hujus Prati fi quis accuratius infpexer ir,
videbit , Mare extra viroris limites , atro
quodam colore five ob infignem profundi-
tatem, five ob altiflima , qux Pratum deter-
minant , Scopulorum pr^cipitia , fuffi-ifum.
Sed quoniam de hifce Natur^e portentis
fuoloco ex profefTo afturi fumvis, nonpro-
fequor materiam ; cum fufficiat nobis , Ma-
risfundum non fecus ac Terram afperum , in-
sequalem , fcabrofum , montibus , vallibus
^ontes^ feu abyffis impenetrabilibus refertum ; Fon-
/u^arifia. tibus quoque & fluminibus abundare,ut in
Prodromo Suhterraneo demonftratum fuit;
ur proinde o^x^altitudinem Montium ex pro-
funditate Maris fruftraneo labore explo-
ret.

Hoctamendico, quodficuti in meditul-
liis Terreftrium Continentium omnium al-
tiffimi Montes coacervati videntur : ita in
wedio Oceani majorem^Qm^Qrprofunditatem,

Vidc in Ii2ura fequenti Montem terre-
ftrem , cujus radices Mari B C infmuatse
producuntur infra aquas in D , ubi novis
Scopulis D E extoUitur , & hinc producitur
in F; Jumma Maris profunditas five abyflus
hincitcrumfurfumadfcendens extra fuper-
ficiem Marisemergens G Infulam conficit,
qu2 deinde iterum aliis & alus fuhmarino-
rum Montium fcopulis conneftitur : & hoc
paftototus Oceanifundiumina. &incredibili
incequalitate conftituitur. Planities\QtoJuh-
marina ibi potiffimum cenfentur exiftere,
ubi Oceanus, aut Mare, omnibus Infularum
veftigiis deftitutus cernitur , haud fecus ac
in Vallibus planities ; uti in I patet.

Ex hisadduftispatet, quam hallucinen-
tur , qui putant , Maris profunditatem ubique
aut squalem eHQ , aut determinari pofTe
certam ejus profunditatem ; tam enim id
difficiie eft , quam difficiie Montium per uni-
verfam Teliuris fuperficiem diffiiforum al-
titudines certa ratione inquirere ; utproin-
deiliudhucquadrarevideatur : altitudinem
Cwli , latitudinem Terne , profunditatem Ma-
ris quis menfiis eji ?

C A P U T XV.

©^lnaequalitatefundi yid^xh : cni juiigkur Hiftoria memorabilis 7/^/^m-

dich confinnans.

Cap. XV. y%, Ddam lioc loco Hijioriam , qus teni-

f-\ pore Friderici Regis in Sicilia conti-

-^ git , qua , qu^e hucufque de fundi Ma-

ris inaqualitate difta funt , comprobantur.

Fuit in Sicilia tunc temporis Urinator qui-

dam , fami celeberrimus , Nicolaus nomine,

quem a natandi peritia vulgb Pejcecola, id

eil , Nicolaum pijcem nominabant. Hic a

TOM. I.

puero Mari affiietus , & natandi peritia^''^''"»
cumprimis exceiiens , oftreis & coralliis, fi- urinatore"
miiibufque infundo Maris colligendis fere siculo,
unice diftinebatur , quibus poftea venditis
vitani toierabat : Tanto autem Marino com-
mercio afficiebatur , ut quatuor aut quinque
dies fere , primis temporibus , Mari immo-
faretur , crudis pifcibus vitam fuftentans ;
I N ibat

MUNDI SUBTERRANEI

D/.xv.

ibat & redibat palTim in Calabriam iiatan-
do, tabellarii munere fundus : diciturLi-
paritanas Infulas natatu non femel pene-
trafTe. Inventus fuit nonnunquamaTrire- 1

tiit: Scias Rex, quatuor efTe, quE liunc lo-
cum non dicam , mihi fimilibus Vrinatori-
lus , fed vel ipfis pijcilus impenetrabilem,
nimis metuendum reddunt : Primo , Flumi-

mibus in medio aeiluantis &procellofi Ma- \ nii ex imis pelagi Voraginibus ebullientis
ris Sinu e regione Calabrias, nautis mzx.i- impetus , cui vixliomo quantumvis fummo
num quoddam monftrum ad primum adfpe- • robore viribufque inflrudlus fit , refiftat.

dum , eum opinantibus ; fed a nonnullis
cognitus in triremem receptus fuit. Inter-
rogatus quonam tenderet in Mari tot pro-
cellis agitato ? Refpondit fe literas ad nefcio

?[uam Urbem coriaceae burfae & trochlea af-
abre munitas, ne abambiente humorevi-
tiarentur, inclufas portare : tandem poft
longam confabulationem benepaftus, nau
tifquevalere juftis M^iri fedeniquecommi-
MiraVri- ilt. Natrant praeterea ex continuo aquarum
natoris diai contubertiio didlum Nicolaum ita naturam ,
tio. temperamentumque mutaffe, ut amphihio,

quam homini fimilior effet ; excrefcente in
terdigitosinformampedum anferis cartila-
gine ad natandum neceflaria , pulmoneqne
ita didufto , utad integrum diem fufficien-
tem ad refpirandum aerem contineret.

Commorante itaque quodam tempo-

re Siciliae Rege Mejfance , cum incredibilia

paflimdehoc Urinatore fibi narrari audiftet,

curiofitate fimul & defiderio videndi ho-

minis impulfus , eum fibi fifti voluit ; quod,

poftquamdiu terra marique quaefitus efTet,

tandem faftum fuit. Audierat Rex mira

quaedam de vicins Charyhdis natura fibi nar-

rari ; obtenti itaque tam opportuna occa-

charybdis {\one mteviotemCharyhdis conjlitutionetn ex-

exporAtto. piQj-aj^^Jajjj duxit, quod quidem nifi per

hunc Nicolaum fieri melius pofTe non exifti-

mabat. Jufliis itaque Nicolaus in fundum fe

dimittere ; & quoniam aliquantulum Re-

gis imperio , praetenfis fummis folique fibi

notis periculis , refragari videbatur : Rex

ut ad operis executionem animofiorem

<Tedderet Nicolaum , auream paterara eo in

loco projici juffit , fuam fore pollicitus , fi

projeftam referret. Nicolaus auro alleftus,

acceptacaque conditione fefe in imos mox

ga/-^;/e'jpr2Ccipitavit: ubi fere ad tres hom

quadrantes permanfit , Rege adftantibufque

magno cum defiderio exfpeftantibus : Qui

tandem magno ex imo 'Von.lcisfundo regur-

gitatus impetu , pateram projetlam , manu

triumphantis in morem jaftitans , intra

palatium receptus fuit. Et cum labore ni-

mio nonnihil debilitatus , lautoque pran-

dio refocillatusfomno aliquantulum indui-

fiffet, ad Regis confpeftum venit ; qui de

omnibus, qux in /^«-i/o compererat, inter-

rogatus, ficRegem allocutusdicitur.

jip(,proi>he ClementifTime Rex, qu2 juffifti , execu-

Urinstoris tus fum ; juffis tuis nuuquam obtemperas-

dipencuiofo ^^"^' fi quae comperi , prius novifTem, etiam

fundi cha-promifTo mihi Imperii tui dimidio: teme-

rybdisy?/»/«.,.jj.j^jgj^ magnam commifi, dum temerita-

tem putavi , Regis juffui non parere. Rege

verb caufam temeritatis poftulante , rejpon-

tntiM terri-
biles.

quem neque ego perrumpere valui , unde
per alia diverticula in profundum me de-
fcendere oportuit. Secundh, Scopulorum pas-
fim obviorum multitudo , quorum fundos
fine manifefto vitae & excoriationis peri-
culovixfubii. Tertio ^'Exati^i^itnfuhterra- Vorticcs
nearum aquarum icjius , qui fe ingenti impe
tu ex intimis fcopulorum vifceribus evol
vunt, quorumque fluxus contrariusvorti-
ces agit tam formidabiles , ut vel folo metu
confternatum hominem exanimare poffint.
Quarto , Ingentium Polyporum greges , qui Folypi im-
fcopulorum lateribus adhzrefcentes cirris '"""^'
longe lateque exporre(?l:is fummum mihi
horroremincutiebant;.exquibus unum , fi
corporis pulpam fpecftes, hominis magnitu-
dine majorem vidi ; fi cirros , ii decempedae
longitudine non cedebant , quibus fi me
ftrinxiffent , inevitabili mortis periculo ad
fe attraftum folo amplexu exanimafTent.
Stabulantur & in vicinis fcopulorum lati-
bulis pifces atrocitate immanes , quos C&nes q^^^^ j^^_
vocant, vulgo Pefce Cane,SL triplici dentium «»».
ordine fauces inftruftas habent , Delphinis
corporis mole haud impares , a quorumfas-
vitienemotutus eflepoteft^quosenim den-
tibus apprehenderint , de ipfis a^m efle
certo tibi perfuadeas ; fiquidem nullje ma-
chcens, acinaces nulli tanta tamque acuta
acieinftruftiefTepofllint, quam liaec Maris
monftra dentium acumine in quibufcunque
rebus difTecandis non fuperent.

Hifce ex ordine expofitis , quccfitus fuit
quonam modo inje^tampateram tam cito in-
venire potuifTet > Refpondit, Pateram ex ve-
hementi aquarum fluxu & refiuxuminime
ad perpendiculum defcendifle,fed eam mox
aquarum impetu excuflam eo fere modo,
quo femet excufHim dicebat, intra quandam
Jcopuli ca-vitatem reperifTe ; quae fi in fundum
defcendifTet , fieri non potuifle , ut in tanta
seftuum ebuliitione turbinumque impetu
fpes ulia eam reperiendi fuperiuifret : Eu- v.uripi.
ripos enim quibus aqua fubterranea nunc
intra vifcera abforbetur , nunc eademregur-
gitatur, tanta perturbatione agitari,ut nulia
vis fit, qux eis refiftere poflit. Accedere,
Mare in eodem loco adeoprofundumeffe,
ut Cimmeriis pene tenebris oculds ofFun
dat. Quaefitus & de Freti interioris difpo
fitione : Refpondit, totum innumeris fco-
pulis implexum, exquorumradicibusfub-Bsarawxie-
terranearum intercurrentium aquarum flu- ^'""""'*
xus refluxufque pro temporis diverfitate
eas eiEcit in fuperficie perturbationes ,
quaies Nautx jtnagno jjaviumpericuioex-
periuntur.

Roga-

• JE/!ma:
^uarum
fubterra-

lib.ii.de opificio globi terreni.

Cap.xv. Rogatus porro fuit, fianimus ipfi fuffi-
ceret, ad ri^ewao tentandum hujus Cbaryhelii
fundum : Refpondit quod koh . Viftus ta-
men etiam altera vice marfupio pleno num-
mis aureis , cum annexa patera magni pretii

forfan Euriporum impetu intra Montium la-
hyrinthos abduftus , aut pifcibus , quos ti-
muerat, prxdafaftus.

Hanc hifloriam prout in Aftis Regiis de-
fcriptafuit, a Secretario Archivi mihi com-

in Charyhdim projefta ; aurique facra fame municatam apponere hoc loco vifvmi fuit,
alleftus , fecundo fe in gurgitem dedit prae- ut Marium vorticofi tradus luculentius pa-
cipitem. Sednunquaniampliuscomparuit: terent.

C A P U T XVI.

Dimenfio Freti Siculi ah AuElore faBa Jnno 1638.

Cap.xvl.

CUm jam multo tempore turbulen-
tum hujus Mamertini Freti flatum
tum propria experientia obfervas-
fem , tum apud Hijioricos legiflem , eodem-
que tempore redux in Italiam apud Pharum
trium dierum curricvilo , temporisopportu-
nitatem exfpeftarem , ne tam infignem ex-
plorandi Freti occafionem elabi paterer,
condud,is peritis naturslocinautis, Fretum
ingrellus fum magno filorum glomere in
bolidis ufum inftruftus ; & primb quidem
Freti , ubi anguftiifimum eft , inter Pelori
ripam ad Pharum & Calahrice Promontorium
quod Scyllaeum dicitur, latitudinem Geome-
trica dimenfionereperi 278 3 pafliium Geo-
itttquaiittu metricorum. Hoc perafto , refto tramite
fl^uii^"" cymba in tranfverfum adus a Pharo conti-
nvib ufque ad ditlum Promontorium, continua
bolidisprojeftione Maris profunditatem ex-
ploravi ; in aiiis jam 3 o, modo jo, 60, nunc
ioo,fubinde2oo pedumy«»d'!«»» reperi, in
nonnullis veluti fcopulos quofdam prxru-
ptos. Inter caetera vero, mirum didu, to-
tum hujus latitudinis fundum fcopulofum-
que tramitem quendam veluti pontem e Ca-
siciiiae^iw labriain Siciliam, utrinque fundo in abys-
J;^^"^^^-^ fumfubfidentecomperi , qui Siciliam olim
Calabris hoc faxofo traftu junftamfuifle,
non inobfcura prjebebat indicia ; ab imme-
morabili verb tempore five terr^e motu , five
Thyrreni Maris violentia liunc difruptum
Iftlimum , in Freturn degenerafie , adeoque
Trinacriam peninfulam in Infulam conver-
tifi"e. Verum cum in Arte Magnetica hanc
expeditionem defcripferimus , foiuni lioc
loco quae ibidem omifimus , notatu digna
apponendaduxi.

Tria itaque cumprimis fummo ftudio in-
cumbebant exploranda , quorum eftedus
exoticos fummos quofque Philofophos exi-
mie vexafi^e legimus in genuina eorum ra-
tione aflignanda. Primum fuit Mflus Scylla; ;
Secundum Charyhdis ; Tertium inconjlans &
varius reciprocufque Freti motus. Quorum
caufas fi , uti fpero , afsignavero, certe idprae-
ftitero , quod omnibus feculis a nulio non
Philofopho unice fuit defideratum.

Primb itaque fummo ftudio exploravi
aftuantis Maris curfus omnino varios,re(5l:os,
proclives, contrarios,& veluti perpetua qua-
damluda fefe collidentes. Praeterea totum
illudintra Scyllam diCharjhdim quinque fe-

re milliariorum maritimum fpatium reperi
ferventiflimum , omni bolide quantumvis
longa inexplorabile acVorticibus formida-
bile ; ubi undxundis contrariis ohyix favos JE&ui Freti
movent turhines , modb in abruptum abeun- ^^"^ ^.

IV . o 11./- formiddti'

te Freto, modo cum impetu oc collilorum /^.
fluftuum fragore fuperna facie refiliente
Mari , vaftum hiatum & immenfam vora-
ginem conficiunt : quibus inundationibus
mirum in modum per gyros & contrarios
curfus navigia & obvia quaevis , interna vi
fpiritus abforpta , in imos gurgitis fubterra-
neos cuniculos pertrahuntur, quae in Litore
Taurominitano , tefte non folum Salluflio & Saiiunius.
Strahone,{ed8(.Taurominiorum obfervatione, Strabo,
regurgitantur.

Atque li3S quidem faevs & immites pro-
cella non femper (quemadmodum men-
ftruo fpatio data opera Meffance. commo-
ranti milii innotuit) fuas feroci^ fcenas
agunt , fed tum vel maxime , quando Venti
partim ex lonio , partim Tliyrreno Mari
contrariis fluftibus angufti Maris fauces
exagitant ; caeteris temporibus etfi quoad
fuperficiem tranquillum videatur , nequa-
quam tamen a confvietis fibi interioris ma-
ciiinationis tvimultibus cefi^at ; fed ita ad ^dus zmM
Z«»^ adfcenfum defcenfumque flvixus fvios '"".'«"' /'^-
moderatur , ut vel ipfi nautas a puero liuic ^ ' "'^'
Freto SLiR\Qti,Currentium rationem veladpri-
muml?<«^aipedumpraedicant; Luna verb
nubibus obdudla, exCurrentium flu£lu ejus
inCoeloftationemcognofcant: quae omnia
fumma fimul & curiofitate & admiratione
amecompertafunt.Undeinfameolimnau-
fragiis Fretum modb tam facile tranfitur
quam quodlibet aliud, horum nautarum pe-
ritia ;qui naves per varias ambages fine ullo
periculo ita deducere folent , ut devitatis
contrariis Currentihus vicinum mox refta
tendentem aufpicentvir ^ donec tandem ter-
minum afiequantur. Si vero neglefto lio-
rum nautarum condu<R:u , inconfultius Fre-
tum aliqui ingrediuntur , certb certius uti
abditas Currentium rationes nefciunt , ira
manifefto quoque fenaufragii periculo ex-
ponunt , nifi mox auxiliari conduftorvim
manu a periculo liberentur.

Eft Religionis noftrsMefianae Tyrocinii vhmMs
Domus in editolocofita , ex qiutotim Freti ^"^/fs
iongitudo obtutui patet; exhacnon fine ad- navibus,
mirationefubinde nota.yi,Maves etiampr^e-
N a gran-

loo MUNDI SUBTERRANEI

C<»/.XVI. grandes & oneranas,expanfis etiam velisjmonftrant. Nota itaque duplki motu tum
omnibus , ad multas horas ita liaEfifTe, ac fi I Thyrrenum , tum Fretum Mamertinum feu
trabalibus clavis affixae detinerentur ; quae j ^ry/Ag^w agitari; C7»oper 6>cea»zfauces Gadi-
mox tamen mutatis Currentihus & peritia ; tanas introeuntis affluxum , quo immenfa
Dudorum emerfss curfum occeptum conti- ! aquarum mole Mare Internum prefTum, im

nuarunt.

Sed utadpropofitamnobis materiam re-

deamus. Primo loco poft fauces Freti oc-

curritfamofa illa Scylla, de qua Virgil.

chnTihdis. Dextrum Scylla latus , lavum implacata Cha-

ryldis

Ohfidet, atque imo harathri cumgurgite vaftos

Sorhet in ahruptumflu^us , rurjumquejuh au-

ras
Erigit alternos , @ fldera verherat unda.
De cujus abditx naturae voracitate plena
funt omnium Hijioricorum Poetarumque mo-
nimenta innumeris implexa fabulis , quae fi
ciumiuj. quisviderecupiat^isr/ai/eri^w confulat/.i.
SiciL Jntiq.fol.64.. nobisalienum citareani-
mus non efl , fed quas propria experientia
scyik/im comperimus, adducere. Scylla itaque adja-
cet Promontorio , quod olim Cenys diceba-
tur , modb Scyll^um , vulgo Sciglio vocant :
cujus natura illa efl , ut ingenti ultro citro

{§• pro^rii-
ttu.

petum fuum reliquis omnibus Sinibus &
Fretis ei obviis communicat ; Unde Maris
Sinus & potiffimum Fretum hoc noftrum
fummum incrementumacquirit : refluente
vero Oceano ea quoque proportione , qua
prius Internum Mare in Sinibus ac Fretis
fuis creverat, refluendo decrefcit, qui &
attrafius dicitur , atque hic motus uti a Luna,
quemadmodum fuo tempore dicetur, de-
pendet , ita ftabili quoque & perpetuo fluxu -
refluxuque his de die noftuque , durat. Se-
cundus Interni Maris motus adfcribitur Ven-
tis , & allifioni aquarum Ventis agitatarum
ad obvios terrarum traftus ; qui quidem uti
natura fua inftabilis , & Ventorum fubjacet
arbitrio , ita quoque non nifi incerto nec
determinato tempore contingit.

His praefuppofitis jam Scyllam ordiamur.
Patitureaperenni experientia fmgulis die-
h\\s{\xos aflluxus refluxufqiie, qui hoc pafto

que commeantium aquarum perturbatione , contingunt : Infmuante fe , abdita urgentis
agitetur.Qiiando^^^x«agitatur,tantae)us 1«»^ vi , Oceano intra Mare Mediterra-
eftviolentia , ut navis ei concredita omniineumperFaucesGadiranas, derepentetota
evadendi fpe fublata , montium parietibus illa Maris longitudo ex Occafu in Ortum
illifa inevitabili naufragio committatur ; exporrefta , impetu Oceani percita , ad recta vefcripti»

quae tamen mitior aliquantum evadit , cum
-^ftus eam refluxu inOrtivam /r^/iplagam
urferit: verum nifipericulisprobeobftetur,
terminique fluxus non tempeftive obfer-
ventur , fit fubinde , ut ex Scyllce. Syrtibus in
Charybdis aeftuaria devoluti , periculum,
quod fugerunt , tum primum reperiant,
atque adeo apte in illos quadret :

Antra Charyhdis adit , qui vult evadere Scyl-
lam.
Et contra.

Inciditin Scyllamqui vultvitare Charyhdim.
Dixi , ivibxn^Q flevitiem illam Scyllaam non
ftmper habenas fuas laxare , fed ad certos
Ventorum flatus , uti poftea oftendetur. Ut
itaque tam prodigiofi Maris reciprocus aftus
Phyfico ratiocinio tandem decidatur , dico
primo Scyllam nihil aliud efle , quam fuhter-
raneam voraginem per occultos mxandros in
MareThyrrenum , vel aliudquodpiam conti-
nuatam : quomodo itaque aquarum ille acces-
fusScreceJfus contingat , exponendum eft.

Obfervatum fuit , & a me fumma dili-
gentia, uti & a nautis exploratum , in Cu-
jatioSinuadVaticanumPromontoriumin-
tra Sinus concavum, tum fmgulis diebus,
tum maxime Suhfolanoflante , & potiffimum,
quzndo Scylla aflluxum^ztimr:, fere maxime
ehullientis Afaris indicia confpici ; ad Scylla

fibi obvium Cujatium Sinum A magna/"?'"^
aquarum mole , veluti agmine fafto , illidi- scyl^^
tur. Cum verb hoc in Sinu , uti experientia
docet , ad Scyllam fubterranei meatus C B
orificiumfuum B infundovellaterelntimi
Maris a natura fibi deftinatum habeat , fit
ut Sinus anguftiJE magna aquarum mole
preflje, elabendi occafionemfugamqueper
didum Ganalem, atque adeo per Scyllam
exitum fibi parent ; Unde Scylla infequen-
tium aquarum mole preffa fluxum fuum in
Ortumverfus Charybdin D dirigit ; Oceano
verb refluente, atque adeo Interni Maris
aquarum molem una fecum trahente , tum
ScylU fluxus contrario motu intra folitam
fub rupe ^fj/Z^^jvoraginem fefeabdens, re-
cedentis ex Cujatio Sinu aquje locum occu-
pat: atquehiceftperennisj?»A:«<J & refluxus
Scyllcediurni, motus caufa. Unde Naut£eZ«-
nam obfervantBS infallibili indicio tempus
fluxus &c refluxus norunt ; eftque hicmotus
Scylla tanto mitior, quanto recefliis acces-
fufque Maris ab Oceano dependentis con-
ftantior ; ubi verb Occidui Venti Mare vehe-
mentiusexafperaverint, tuncquoque mea-
tus Scylla in CujatioSinuundarumprocel-
lis exagitatus , in Scyllao exitu eas tempefta-
tes fufcitat , quas magno fui periculo Nautae
experiunrur ; tunc enim idem Mare Thyr-
renum agitatum , non tantum per occultos

\er:6defluxum,occiduoEuriflatudomin2Ln

te , illud quoque veluti in vortices quofdam j aditus, fed & manifefto Marte per E F Fau-
^m"£t'^^ turbines agitari. Quae uti experientia ces/r^/iinfmuatum, dum curvato Freti li-
/(««* ''' quotidiana conftant , ita quoque Scy^IU ! tori alliditur vehementius , & occurrenti-
»(^U», fluxus & refluxus caufam ceu digito quodam ! bus ex oppofita parte Subfolani flatibus per

' re-

LIB.H. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

loi

f^ftjfVl.reflexum curfum inde quoque in circulos
agitatura , veluti commifTo praelio horren-
dos cum Scyllao fluxu turbines motufque
agit. QuasquidemNaturjeludatam diudu-

rat, quam diu r<?«/<?r«,w rabiesdurarecom-P"'^"^."™
perta eft. Vento vero Occiduo Ortivoque NTvibus
quiefcente , Mare turbinibus & procellis"»»/»*/.
adhuc fervidum , dum fe ^cj'//<jj latebris

de/criptia.

magna aquarum mole aggravatum com-
mittit; ecceunafecum, qmcqmd Curre»izs
jeftuiinveftumfuerit, poftfe rapit, acirre-
vocabilifugafcopulis illifum funefto defti-
natnaufragio; utvelindepateat, cur conci-
tato i^ref o,tanta pericula Nautis immineant.
Hoc certum eft , prope Scyllaeum antrum fun-
dum efTe a me compertumnullabolideex-
plorabilem ; cujus tamen rei caufam non
tam abyflb , quam aquae vehementis unafe-
cum bolidem intra concava montis rapien-
tis fluxvii adfcribendum duxi , quod & boli-
dis renifus & pertinax ad Scyllam declinatio
fat fuperqueinnuerevidebatur. Habeshic,
Leftor, Scyllai fluxus rcfluxujque rationem,
quam fi quis improbaverit , meliorem afli-
gnet , cui haud illibenter nos fubfcripturos
poUicemur , qui ea , quas experientia irre-
fragabiii didicimu^s hic exponimus.

Sequitur modo Charyhdis natura declaran-
da. Charyldis (quae quidem nihil aliud,quam
ahforptio Maris efl, exea parte convexi Lito-
ris portus , qua Rhegium petitur) esiHit 3.Vot-
tus Mamertini, qui Calabriamfpedat ,par-
te non nifi zc paflibus diflita ; quam &:bis
veftoris induftria & opportuni temporis
occafione tranfivi ; cujus natura eft, quod
nunc , velutifubjefto igni cacaho , perpetuo
hulliat , nune vortices veluti turhinihus agi-
tatosagat, qui tanto navigantibusfuntpe-
riculofiores , quantb ehullitiones minori pe-
riculo eofdem exponunt ; fiquidem per
ehullientem Syrtim impune,non item cum

vorticihus agitatur , tranfeas. Obfervatum

fuit lonsa Nautarum experientii , tum j^""^?

• V A" 1 I- 1 iT j n f Charybdis

maxime Lharybdtn ehuUire , quando Syrophoe-p,;jp,„„0
nix V , vulgo Scirocco, Freto dominatur ; qui ftevi»t.
tamen ad communem fluxus , refluxufque
Freti legem, fua quoque fingulis diebus
nunc regurgitationis , nunc ahjorptionis non
inobfcura indicia praebet ; maximc tamen
faevit , uti diximus , Syrophosnice flante , &
tanta quidem aquarum rabie, ut in Columnis
formam aquarum diluvia eruftare videatur.
Qiiaeritur itaque hujus rei caufa.

Non ignoro , multos in contrarios Freti
fluxus fibi ohvios , quorum occurfuaquae coa-
cervatjE in altum extoliantur , uti in nullis
nonMaribus contingit , efFedum tam info-
lentem contulifl"e . Sed fl hoc ; Cur femper
uno & eoe/em loco hujufmodi Maris ehullitio ?
Cur non in alia quavis treti plaga ? Cum
Ventis fibi contrariantihus omni loco Mare
talem caufari poflit accumulationem ; uti
& in Maribus ad magna Fluviorum Oftia
conftitutis contingit , ubi Ventorum flatibus,
Fluminis fluxus fiftentibus , turbulenta illa
& tumultuaria luda nafcitur , qua aquarum
moles diverfls motibus agitatae in altum
columns adinftar, magno navium periculo
extolluntur. Et notum eftfrequenti expe-
rientia in Gallico Mari , e regione Oflii
Fluminis Rhofiani, quam Golfo de Iio»f vulgo
vocant, tantb fane periculofiori , quanto
Venti Auflrini impetuofiores , & Rhodant
fluxus rapidior. Cur , qusfo , ehullitiones de-
' N 3 ficientes

I02

MUNDI SUBTERRANEI

Cap.xvlJci^f^^es eodeminlocomox rortkes & turli-

' nes excipiunt ? Dices forfan , fuhjidentium

aquarum coacervatarum mole voragines hu-

jufmodi fieri. Sed neque hoc dici poteft;

cum vortices Charyhdis hujus natune fint , ut

quailibet in eos conjefta poll mukiplices

circuitus tandem Centro vicina in imum

rapiantur; & i\\lon£e diffitis Sinihus p'erfub-

terraneam regurgitationem tandem evo-

mantur. Aliis itaque Inflrumentis ad hujus-

modi exoticos effeftus prsellandos Natural74«/-<?»«i«iaebullitionibusagitatur:adeoque
chnryhdu utitur : qu2ut cxplicentur, notes velim, Q;^- altema vicifTitudinum lege reciproca oc-
voragoefi. /^^^/^hancniliilaliudelle; quam i»ge«/m cultx machinationis commercia exercent.

Voraginem feu abyflum , qua per aeca Terra \ Quod vero Charyhdis Taurominia minus fen-

T'i/c£'/-d!,tanquampervaftos TellurisSipho- fibilis reddatur, caufa ell conftitutio loci

nes, ehulliensil\a.aquarum moles certo tempore
fTante

tur, mole fubfidente , & intra Voraginerii
fuam fefe abdente per eum per quem evo-
luta fuerat fluftuum congeries , Canalem
M N , Mari ortivo fuce jam reftituto tanquil-
litati redditur ; unde recedentibus aquis per
Voraginem, Vorticem effici necefte eft.
\^n.die^dLteX.,CharyhdimMamertinara D mnc'^''"'''"^'".''*
ehullire , qanndo Taurominia P Yotticibus eomZmt".'
agitata ahforhet Mare ; &contr^ Charyhdim"^fc^'^-
Mamertinam tunc vortices agere , quando ^mertina!'

regurgitatur , & celiante regurgitationis
caufa , aquam recedentem veluti tradu quo-
dam denuo ahforheri necefte eft , quam
aquarum abforptionem Vortex necenario
fequitur : fit autem hac ratione :
CAufa tu- Certum eft, & experientia fere quotidia-
muUuantis ji^ tum in Freto , tum in univerfa Injula com-
*'^ **' probatum, 5ifi/i^w prorfus cavernofam efle,
& per abditos fubterraneofque Canales Ma-
ria fibi invicem colludere reciproco aqua-
rum commercio. Qiiemadmodum itaque
in Scylla aftu fieri oftendimus , eadeni ra-
tione Charyhdim aflus fuos , volvere Iioc loco
comprobabimus. Charyhdis Vorago haud du-
bie ipex fuhterraneum aliquem meatum NM,
in Orientali pelago alicubi exitum habet,
(Ive is fit prope Taurominium , uti plerique
exiftimant, exrebusin Charyhdim^to)eS:is,
qax hic poftmodum emerferunt : Nam Cha-
Lucanus: ryldis TaurominitZ meminit Lucanus lih. 4.
hocverfu :

Taurominitanafugiens damnofa Charyhdis.
Etl.r4.

Taurominitame cernunt de fede Charyhdim.
Quae non de Charybdi Freti Siculi , fedde
Charybdi loci intelligenda funt , five in
Orientali Siciliae latere inter Pachynum &
LilybsBum Promontoria. Obfervatum fiqui-
dem Suhfolano aut Syrophcenice flante , tunc
primum rahiem fuam exercere Charyhdim.
Mari itaque intumefcente flatibus ex O-
rientali Plaga proruentibus , fit ut concita-
tum Mare magna aquarum mole prefliim,
fefe magno impetu intra didum meatum infi-
nuet , & tum vinda trudente undam , tum
reverberatione faxoforum litorum molem
aquarum aggravante , tandemper Charyhdis
Voraginem eo seftu exoneret , quem fub di^io
Vento experiuntur; quae Vorago cvim (uti ex-
perientia do6his retulit fupra citatus Cola
pefce) inter profunda ambientium Scopulo-
rum fita fit , contingit quoque , ut aquarum
egeftarum moles recta furfum tendat, atque .,
adeoinformam c/ii^i infuperficie Maris af-
furgat. Ceflante vero Syrophwnice , mox
etiam aquarum , quibus Charyhdis oneraba-

& Voraginis , quae non normaliter , fed de-
clivi Voraginis duftu aquas evomit; contra,
Mamertina. Accedit , quod Canales occulti Mtnaper
ex JEtna deduffci Charyhdis Canali confen-^"^'"'''''' ,
tiant, qmlpintibus igneistosti, & exitum charybdi
ibi qusrentes Mare horrendis agitant pro- '^9™™'
cellis. Quod vero quotidiano quoque ajiu
nonnihil ehulUre & fuhfidere videatur Cha-
ryhdis , idJInxuiSirefluxui /mi adfcriben-
dum duco , eo fere modo , quo fupra de Scyl/a
diximus. Sicuti enim Incrementum Maris
Luna^reffi, ehulUtionem Charyhdis cj|,ufat: ita
Decrementum ejus reforptionem.

Reftat porro , ut multiplices hujus freti
Currentes exponamus. Nam , uti non folum
proprio experimento mihi , fed & fupra me-
morato Pifcecolce tentamine conftat , e^fun^
dus hujus Freti prorfus fcopulofus , & ingen-
tibus per occultas voragines ivftihus perpe-
tuis agitatus ; qui quidem aftus aliunde pro-
venirenon poflunt , nifi ^et fuhterraneos ca-
nales , tum ex diverfis Marihus , quse Infulam
ambiunt , tum ex Mtna dedudtos. Cum ita-
queambienspelagus fine Ventorum exagita-
tione nunquam exiftat , femper quoque Fre-
tum hoc , nunc in hac nunc in illa parte fuos
pariter reciprocos fluftuum ceftus patitur pro
Ventorum alibi fpirantium ratione, nuncin
unoirecedentibus undis, nunc inaltero ac-
cedentibus , nunc omnibus fimul concur-
rentibus,quibus Fretum tunc temporis maxi-
me furit. Siciliam vero cavernofam efl!e , & ^'"^"^ '"^*
innumeris Canalibus pertufam, hinc vel^^^^^
maxime patet, quod yE/K^j per univerfam In-
y^i/rtwfuoshabeatdifflifos canales , & primo
quidem in Liparitanas Infulas; itautpatien-
te JEtna folitas fuas eru6tationes , Strongylus
quoque veluti per confenfum quendam fuas
eodemtemporepatiatur : Sulphurei quoque
halitus c*k lymphas per Infulam difperfse , tunc
quoque fuas operationes exerant efficacius;
quodnon fieret, nifiadillasper fuhterranea
Vulcani commercia adituseflet. Quomodo
verb Cuniculi, ignis vellores , a Cuniculis,
aquarum vetlorihus , diftinguantur , paulo
poftfufiusexponetur. Atque hsc funt , qux
de Freto Siculo dicenda putavi.

Ca-

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI. 103

ea^xni. C A p u T XVII.

De Magnetica Telluris conftitutione five de OJfatura Tellms.

Uemadmodum Opus Natur£E , Opus ] nam fit illa vis h\ Ccelo correfpondens , ad ^umm.
Intelligentis eft , ita fieri quociuejquam fe Te';-/-^ accommodet ? Audax fane;^^''*''''^'.

-non poteft , ut tumultuarie & cafua-
liquadamrationeomniacoaluerint ; quin-
imb omnia fummo ordine , diftinftione , &
partium diftributione difpofita a principio
fuifle, is folus'nefcire poterir, qui miros Di-
vinae Sapientias lufus in OrbeTerrarum non
Geotofmi cxpendit. Tellurem itaque five .Geocofmum
tnira conftt- Diyina Providcntia eo ordine & fitu difpo-
fuit,utcum veluti hafis &ultimusjf»ij to-
tius Naturse conditx futurus eftet , in qviem
veluti in totius Naturae gremium princi-
piumque paffivum , omnia reliqua Mundi

NatursB facinus proponitur , ad quod expo- tiv
nendumnonnifiaudaxingenii conatus re-
quiritur. Myfterium itaque fi non audaci,
faltem eo quem ingenii noftri debilitas
permittit , conatu enucleemus.

Sciendum itaque ,DeumOpt. Max.
ineffabili Providentix fu£ difpofitione ita
in Mundans aurx fluxili expanfo Corpora
Cirleftia ad Terram mmohilem ordinaffe ; ut
ficuti illa perpetuo ex Ortu in Occafum,
omnisL &.{mgula. ,imperfurhahili quadam le-
ge fuos motiu intra Diei naturalis fpatium

luperni Corpora, fua fpermata & virium circa Terram decircinant : ita fmguli quo-

energias diminderent ; certe id ex fe &fua
natura quietem poftulare videbatur , omni
locomotiva facuitate deftitutam;hocenim
pafto aptius ambientium Aftrorum viribus
feminaliumque rationum mifcellis imprs-
gnata fubdebatur. Porro nunc merito quseri
poteft ; Quonam modo vel qua virtute fub hac
immenfa 'immohilitatis firmitudine fuftinea-
tur .> Num proprice gravitatis indefedlibili
trutina aequilibrata .^ num per fuperadditam
Qui virtute quandam virtutem , veluti fraeno quodam ei
immobihs injefto , impertutbabili conftantia femper
Biedio. eafdem Mundi partes refpiciat ? Antiquitas
fimplicior immohilitatem Telluris in folum
nativa gravitatis pondus conjecit. Pofteri
experientii rerum do(R:iores , altiufquefpe-
culati , gravitati , vim Ternz in loco fuo in-
deflexibili quadam ftabilitate continendam
adjunxerunt , quam magneticam vocant.
Quomodo vero lijec omnia perficiantur , ut
oftendatur , paulo altius ordiri vifum eft.
Suppono itaque priuio , Tellurem ita a
Divina Providentia, uti Jupra didum fuit,
conftitutam efl~e, ut in Cceleftes plagas, vel-
uti quietis fuae terminos innato quodam &
intrinfecoappetimnaturaliter feratur. Jam
yero cum nullares inflto appetitu feratur in
aliud, nifi in eo , in quod fertur aliquidflt,
quodeam bene afficiat,cujusbonofoveatur:
Certe Tellus in circumfltas Mundi plagas
tam indeflexibjli conftantia minime ferre-
tur, nifl vis quaedam fotrix & benefaftrix
Terrce, Coeleflibus correfpondentibus Pla-
gis inefTet , flve jam illa flt vis magnetica,
nve virtuti magneticce quidpiam analogum,
flve mirus quidam Ccekftium Corporum confen-
fus , juxta quem irremiffihili fe fiahilitate dis-
ponat ; nifi enim hanc vim feu univerfse
Naturas confenfum admitteremus , non effet
ratio, cmTerrce Po/i hancpartemCcelipo-
tius, quam aliam adfpicerent : Ergb necefla-
rio dabitur vis quasdamin Coeleftibus Cor-
poribus , magneticce virtuti , qua Tellm im-
buitur, analoga, c^2i'm{u2.flahilitate mcon

..f. rallelum y»-

cufla confiftat. Nunc itaque quasritur, QiiJe- j bus deftruftum iri.

que Globi, feu Aftralia Corpora, hancle-
gemfervant, ut videlicet fingula Coeleftia
Corpora , circa Terram, non confusi verti-
gine , fed ea motus conjiantia circumvolve-
rentur, ut flngulorum Globorum, flve Aftra-
lium Corporum Poli , Polis Terrce perfe-
cl:a quadam adaptatione correfponderent.
Qiiod arcanum hodierna nobis Obfervato- AxesCcdc-
rum lynceorum fagacitas aperuit : Videmus ^^vl^ Txi
enim , omnia Corpora Cceleftia , Solem , Lu- Ten» pa-
nam , caeterafque Stellas ita adaptatas
quos Circulos Polofque in Terreno Gloho no-
bisimaginamur, eofdemin omnibus&fln-
gulis Siderum Globis expreffos videamus ;
hac tantum interveniente differentih , quod
in Terra immobili, immohiles , in Siderihus
verbcircaproprium Centrum agitatis, mo'
hiles comperiantur. Sed uthsecpropius in-
tueamur,

Eft in Solari Gloho iEquinocftialis & Zons SolarisGlc^
Torridae Plaga, ineffabili fervoris seftu ebul- ^' ll^f/J*^
liens , nofire Mquino^iali , & Zona Torridce fpondet. "
exafte refpondens , & ^quidiftans , unicum
macularum Seminarium ; quje cum una cum
Corpore Solari circa Centrum proprium ro-
tentur , & wa^ioAAj^AwJ ad noftram Plagam
Noto-Zephyrio motu agitentur,mox etiam
Solarium Polorum punfta noftris pundis
perfede congruentia , & axem Solarem Ter-
reno parallelum efTe , comperirnus : neque
Solare Corpus unquam a tanto cum Geocojmo
confenfu , vel in minimo deflexifTe hucuf-
que obfervatum fuit , excepta axis aliquan-
tula a Polis Terrejlrihus ultro citroque ob fln-
gulares a Natura intentos fines nutatione,
quod in Itinerario nojlro Extatico , de Itinere
in Solem, expofuimus, ad quem Leftorem
remitto. Habemus itaque , Solarem Glohum
Globo Terreno immutabili partiumfltuad-
aptari. Si enim Globus Solaris confufa qua-
dam vertigine circumvolutus , Polos , axem,
Plagafque Tc^rr^gcongruasimmutaret, cer-
tum eft, oranium Inferiorum , Superiorum-
que Symmetriam mox confufis Naturae juri-

sea

104

MUNDI SUBTERRANEI

CapxYU. Se^ iMfians GlohsutinohiSYicinioT , ita
fenfibilius quoque nobis fui ad Tellurem
LuMris corpovis adaptatiotiem demonflrat ; in quo
rermmad fi nutationcm & ofcillationem nonnullam
»ptatio. excipias , tota , axis Polorum Circulorum-
que, Symmetria , Terra perfecle quadrare
comperitur ; quarum partium fitum tam
conltanti lege fervat , ut proinde Aftrottomi
lyncei , Globum Luyiarem non fecus ac Ter-
rejirem , in fuos circulos , punfta , axem,
exadlc Terreftrihus correfpondentia divife-
rint ; hinc maculas , qux mediam G/oi^/pla-
gam obtinent ,,£quinociiales , quffi utrique
PoloinG^^ofubduntiur ,proPoli fitu,nunc
Polares auftrinas, nunc iS^jrf^jdenomin^rint ;
quam quidem partium fingularum adapta-
tionem , axifque fui ad Terrenum axem squi-
diflantiam tanta fmiilitudinis lege fervat,
ut five phafitm Lunarium vultibus immuta-
tis, five adfcensiis , defcenfufquein Circulo
niotu alterato , nunquam a perfefta axis fui
ad Terrenum axem adaptatione deficiat ;
neque a feculo auditum , Polares Lunarii
Globi partes , mutatis fedibus , iEquinoftia-

lis plagas , mottis fui confufa & perturbata
vertigine, tenuiffe.

Idem de G/o/^/^ Fetteris Sc Mercurii dicen-'^^'^^'"!'"^
dum efl ; Idem de Martis,Jovis , Saturni, fen- MeZurii,
tias velim : cujus hoc vel niaxime fignum efl Mauis, jo.
in fo-uiali Globo , quod circa proprium Cen-^f 'Jl][."|;;
trum agitatus, fajcias fuas, 1'ubo Optico non rar^ adn^.
ita pridem manifeflatas, femper MquinotUa-'*^"' ''^'
liparallelas defcribat ; kicvilentiflimum fanc
fignum,totius <//o/'imolem,&^xif fuo, &re-
liquarum linearum, qu^ in ea concipiuntur,
apparatu,perfefte axiTerreno adaptatis.per-
petuo & conflanter Terreno Globo , motibus
quantumcunque differentibus , diflum tsu-
gjiAA)) Xia^w affeftare. Idem in Globo Satumi Ghhi sai
contingere, comites eum ambientesfatfu-'^^'";^^^"
perque demonfl:rant. Qiiod autem de Plane-pantur Tei.
tis diximus , juxta eandem analogiam de''^'"'-
Stellis quoque Fixis fentiendum eft.

Verum cum de hifce , & fimilibus fuse in
Itinerario Extaiicofol. 27 3- egerimus , eo Le-
ftorem remitto ; & ut Leftor curiofus men-
tem meam luculeutius confpiciat , hic Fizu-
r^wadjungo.

MAGNETISMUS GLOBORUM ASTRALIUM.

Septentrio.

Occafus.

Ortus.

Mendies
Itaque omnia Mundi Globofa Corporajpcx- ftum ohtinent ; hancque ipfis a naturainfi-

feftum femper Jitum Noto-Boreum , five ex
Auftro in Septentrionem , juxta Geocojmi

tam fituationem docent Globi quicunque
materiales j & exquacunque materia confti-

tuti, ■

LIB.II. DE OPIFICIO

CapxvU- tuti, quos fi inlocoplano currerepermife-
ris»obfervabis,eos non confufe & perturbata
quadam vertigine , fed Polisfuis perpetuo
eafdem , eafque oppofitas Plagas refpicienti-
bus, motumiuum explicare. Qiiodutlucu-
lentius pateat,duo oppofita C/o^i loca qux-
cunque , colore aliquo fignentur, quem fi hoc
pafto fuis fignatum pundis , axeHorizon-
ti parallelo, projeceris, videbis Glohum im-
mutatalege, femper/?/?^ axis Horizonti f^a-
ralklo , motum fuum continuaturum . Cum
itaque hoc in Glohis csteroquin indiffe-
renti , axis , polorum , linearumque jym-
tnetria affeftis , contingat , quanto magis
in vaflijfmis illis Mundi Corporihus , hanc
ad Terram partium fymmetriam ineffe puta-
bimus >

Concludoitaque/'/'/»?^ , omnia Mundana

Corpora occultam quandam proprietatem ,

quam direBivam vocamus, habere a natura

fibi infitam,qua ex Auftro in Boream axe fuo ,

perpetuo diflenduntur; hoc enim padto me-

lius ad unionem in Univerjo confervandam

Cau^a finti- coiifpirabunt , & ad Terram radiis fuis influ-

'" ^hu^' ^^^^s foscundandam , cujus gratia condira

virtutis. funt,perfedius fe adaptabunt;cum enim cir-

ca.Terram immohilem perpetuo ex Ortu in Oc-

cay«?w volvantur , certe Naturce quadamne-

celTitate r^equiri vidcbatur, ut Poli , Axefque

{\ngv\ov<XmfupernorumG\ohox\\m.,Terreflris

Globt difpofitioni & fitui, pari paffu perfede

correfponderent. Suntenim aeterna Divinx

Sapientis providentii Glohorum C(sleft:um

motus ita conftituti , ut perjefia quadam fitus

fymmetria , motuumque analogia perpetuo

feferefpiciant, fub hac,non fub alia,pofitio-

ne,fefefoveant,animent,confervent.Sienim

Jitus , promifcua quadam volubilitate & per-

turbata vertigine immutaretur ; tum Corpora

quoque , veluti violentum quendam flatum

lortita, ab operationibusfuis, quibusreci-

proco quodam & innato influendi appetitu

lefe fovebant, mox ad infuetvim, importu-

mmque fitum una cum interitu ukimoque

Mundi excidio confequente , deficerent.

Qiiemadmodum enim fi Tellus Divina po-

tentia , Folu ad Mquino£lialem converfis dis-

torqueretur , ex tam violento & incongruo

fitu totum rerum ordinem perire necefle fo-

ret, juribus Naturjejamimmutatis: itapa-

riter, fi Sidereus quifpiam Glohus , five is Sol

fit, five Luna,{\Ne. aiiquis ex Planetis , ac Stel

lisfixis , Polis fuisimmutatis , fttum ad Ter-

ram , caJterofque fibi circumfitos Glohos im-

mutaret , certum eft , ex tam incongruo fitu

fymmetriam totius , confenfumque cum iis,

quibufcum communicent , protinus dejiru-

tlum iri. Cum enim glohos Mundanos circa

propriosaxes volutari, experientia conflet,

certeeosminimeconfufo & perturbato or-

. dineiJx^jfuos^^ir/ge/-^conveniebat, fed 0/--

dinh, regula juxta seternum Divini Arche-

typi didtamen, immutabili lege lata, pofce-

bat , ut immutatisfedihus axium , motusfuos

TOM.I.

ConfetL

Magnetica
vis omntLti/s
Mundi Cor-
poribm in-
dita.

Terr£ ^
Cloborum
Cocieftium
fitus , mu'
<««influxi-
bus ada^tei'
tm.

GLOBI TERRENI. ic^

I circa Terram fua \\ztfacultate dirediva Noto-

! horea defcriberent.

I Cowchxdo fecundh , Hanc virtutem diretii-
vam Notoboream Magneticam effe , & omni-
hus Mundi Corporihus commuwQm ,?i^r:im\s,
Mundi incunabulis iis inditam , utpote fine
quainperfe^afltus adaptatione , tumad reli-
qua Sidera, tum potifTimum ad Terram{a.d:^,
confervarinonpofTent : cum Sidereis Glohis
per inania magni Expanfi fpatia volubili-
bus, nihilfaciliusfuerit, quam confufa. axis
diretiione , nuncinhanc, nunc infillam K.-
there^ femitaeplagam deflecl:ere, nifiad de-
terminatum quendam refpeftum hac facul-
tate veluti/w»(? quodam cohibiti, aut ab In-
telligentia motrice fub hocfitu juxta praefcri-
ptas ab Aucftore Naturaeleges moti fuiffent.

CONSF.CTARIUM I.
Hinc patet cur Terra Notoboreo fitui Po-
ilis fuis fefe inviolabili lege coextendat,
ita qviidem , ut fi quacimque de caufa Poli
ejus anativis punftis dimoverentur , eafla-
tini arbitrio fuo permiffa , naturali vi ad
Situm unde abftrafta fuerat , fefe fit adapta-
tura ; quod idem de Glohis Cmleflihus fen-
tiendum eft ; fub hoc enim fltu , non fub
alio , reciprocis influxihus fefe fovent , ro-
borant , animant , tum ad fui , tum ad Uni- ?

verfi confervationem inftitutis. Tellus ita-
que Corporihus Cceleftihus fub hocfitu fefe ac-
commodat j quia Coeleftia Corpora eodem pa-
titerfltu partes fuas coextenfas habent ; ita
ut nec Telhis, necCorpora Coeleftia adopera-
tiones a Natura prasfcriptas perficiendas,
Situm meliorem habere poffint : fub lioc
enimmeliori, quo efTepofTimt, modoexi-
Itunt, ut fint , ad quodfunt.

CON SECTARIU M 11.
Hinc patet quoque , Cur Glohos Cceleftes ^^j^^""*
Natura , hac dire^iva facultate Notohorea, ad lerra.
Telluris fttum conformes efTe voluerit : Ut
nempe Tellurisfu^erficies fub Notohorea hac
extenfione S^^ientii^\mo{znh Naturae confi-
lio , calorem Solis , Lunce, Stellarumo^e mar
gna intenfionis graduum differentia fufcipiat,
difFerentefque Notiium Dierumque viciflitu-
dines nancifcatur. Sub Zona enim Torrida
perpetua dierum noftiumque coaequatio,
uti fummum calorem perpendiculari fuo
influxufufcitat : ita Suppolares Plagae fex
menfium ex obliquiffimo Solis adfpedtu,
diem obtinuerunt ,- ut perpendiculari So-
lis efRcacia fub Torrida Zona caufatum
1 2 horarum calorem , fex menfium Solis
fupra Horizontem mora recompenfarent.
Secundo , ut Sol annuo motu fuo per ohli-
quamZodiaci fafciam devolutus, univerfum
Glohum luftrando , quatuor temporum , Ve-
ris, ^flatis , Autumni & Hyemis , ftationibus
conftitutis , generationes & produftiones
rerum promoveret ; quod minime futu-
rum eflet , fi Terra hac virtute diretiiva
Notohorea deftituta , incerta vacillatione
O hinc

loc

MUNDI SUBTERPvANEl

CapxvU: hincindefluftuaret. Pendet itaqueabhocltuerunt; q}x\h\xs,dxmCentrumgravhatisTel-
Terne fitu Solijque annuo motu , tum tota illa turis mire alteretur, & a genuino Juofitu dis-
rerum innumerabilium varietas , tum die- torqueatur , certe virtiu hcec ad eam in me-
caloris, tenebrarumc^e. in (/iflfempercontinendam, &abomnimuta-

Omnis an

nua varie-

tisdependct ruM noaium(\ae

^Soiis©. viniverfa Glohifuperficie tantopere neceffa-
ptat[^ne. ria vicijfitudo ; utpote fme qua confiflere
non pofTet. Hac eadem prorfus ratione ana-
logis filum fequendo , cceteri Mundanorum
Corporum Glohi hac Notohorea dired.ione a Na-
tura inflrufti funt , ut , cum Corpora mifla
fint , & diverfis virtutibus fceta , pro diverfo
Solis fupra Horizontem illorum adfcenfu
defcenfuque , diverfimode afKceret, & nunc
Intenfos , modo remifTos caloris gradus pro-
ducendo in iis , eofdem , quos in Tellure ef-
fedlus , produceret , confervationi Glohorum
confentaneos. Quas omnia in Lunari Glolo
luculentilfime patent : Sol enim ficuti in
Auflrali Plaga conflitutus , in Borea Terrce
Plaga caloris decrementum adducit , fic & in
Lunaris terra , c3eterorumque Globorum
Borea Plaga : & contra in Borea conflitutus
mnidem augmenium caloris e^til. itaqui-
dem,ut quae pafliones ex climatum diverfi-
tate Terrtz obveniunt , esdem , fuo tamen
modo , & fmgulis reliquis qlohis , prout n»-
ceffitas eorumpoflulat , obvenire putandse
fint ; ut ficuti omnia ejufdem Natura; do-
minio fubflant , ita principium motus &. quie-
tis omnibus eflet commune.

Vifa itaque mirifica Supernorum Corporum
Magnetica quadam virtute fibi colligatorum
cum Tellure unione & fymmetria ; jam quae-
nam illa fit Magnetica vis , &utrum per fe
fufEciat, ad tantam Molemfuavirtutefla-
biliendam, hoc loco exponemus. Dico ita-
c^xehanc Virtutem nihil aliud efTe, quam-^ir-
tutem quandam diretlivam Notohoream , qua
fefe tum catera Corpora , tum Tellus potiffi-
mum ex Auflro & Borea inviolahili lege axe
fuo extendit ; unde nonincongrue Magwf-
ticum corpus audit ; & luculenterejusa/^o/fl
ad Polum compaginatio docet : uri fufiflime
&' variarum tum experientiarum , tum
Obfervationum frequentia in Arte Ma-
gnetica lih. r. pag. %. demonflravimus , qu£
ne hoc loco repetam , ad ea LecT:orem
remitto. j

Cum iraque Tellus hac virtute ex fe in- 1
differens ad quemvis fitum fit, indifFerentia
vero hujufmodi irremediabiles in natura
defeftus caufari polTet ; virtute quadam di-
retUva , qua inter debitos naturse terminos

fit vU Ma-
gnetica
Globis in-

diia.

tionis titubationifque periculo vindican-
dam , perquam neceffaria erat. Sed dices
Cjravitatem TerreniCorforis innatamhociprx-
ftare potuiffe, ut proinde fuperflua hac eifa-
cultas fuperaddita videatur.

Dico itaque , duplici Terram qualitate con- Terrtt du-
fervationi ejus apprime necefTaria a Natura ffll^^J^^f
praeditam, ^r^w/tf/evidelicet, & verticita- gravitate '
to. Magnetica ■ iflius o^cium Q&,Terram in^'"*^"*-
Centro fixam , hujusverb, eandeni^', ad flu-
ftuationem impediendam , polariter dire-
£iam tenere , quam nos Verticitatem appel-
lamus , & nihil aliud efl , quam motrixquce-
dam Facultas jeu qualitas , qua peculiaris,motus
Magneticus efficitur , © quies. Cum verb Tel-
lus fecundum majorempartem Corpm dtho-
mogeneum , & fimilium partium quoad fa-
xeam flrufturam , Jmplicem quoque & per
totum corpus «qualiter diffufam qualitatem
habere eam necefle erat. Praeterea cum Tel-
lus non confufo , fed certo & determinato
Jitu ex Aufiro in Boream porrigi debeat , eam
fane qualitatem merebatur , quae in duos
eamdifponeret/(?r»ji«o.f; ita ut qualitas cae-
teroquin fmplex , in terminis tamen , impe-
rio vekiti partito , juribusutereturdiverfis:
quod fapientiffime a Natura conflitutum
efTe , quis non videt >

Si enim utrique Terreno Polo,in unum & offidum
eundem Polum aequa eflet vis & eadem po- ^:^^^^*^"^''
teflas , non effet ratio , cur Auflrinus , v. g.
Teliuris Polus , Arftico potius , quam An-
tarftico , & converfa ratione Boreus iiuic
potius , quam illi fubderetur. Male igitur
Telluri provifum efTet , cum ea vi fludluatio
ejusnulla ratione impediri pofTet, ac f^pc
contingeret, utaltero Poio , Telluris in Po-
lum converfo, alterliincindetemereaber-
raret ; quemadmodum ex diftis patet.

Ut igitur maxima liaec inconvenientia vi-
taretur , ejufmodi ei qualitas debebatur , quae
& diverfis frueretur terminis , fimulque divi-
fa in totum viteretur dominii poteflate ; qua
quidemefficiebatur, ut certus Polus,ce.tmm
■Polum fibi convenientem & confentaneum
incefTabiliter & necefTarib appeteret ama-
retque ; aiium vero , utpote extra jurifdi-
ftionis fuae iimites conflitutum, remisve-
iifque fugiens , tanquam naturae fus contra-

remaneret, indigebat, a^em Magnetifmumfiwm inconvenientemque pertinaciter de
appeilamus. Et ne Geocojmm in incertum jciinaret. Dumigiturquifquepiagaefuaejura
nutando, fluiftuandoqueconfufioneomnialdefendere nititur , fit ut tota quaiitate in

invoiveret , hoc vc\\\\\fra:no indigebat. Nu-
/a/io ver6,ritubationifqueinconfl:antia,fuc-
cefTu temporum,ex varia 7"e/-A-^«i Co/-/i(7m in-
trinfecatumuituatione , frequentiJDUs diiu-
viis, inundationibus, terraemotibus, Infula-

contrarias partes nitente , totus Cjlohus in
utrumque Poium fo/o utroquenitens , in-
deciinabiiiter medio fixus iixreat qeoco-
Jmus.

Hac igitur ratione Tellus in iiia aPolo ad

rum , Regionumque abforptionil:)US , fimi-^ Polumconflitutacompaginationefua, pos-

fidet vim Magneticam & uerticitatem , qua fe

liumque eventuum, quibus plena funt Hifto
ricorum monumenta , prodigiis , evenire po-

in Poios difponat , & coniervet fic djfpofi-

tam;

LIB.Ii. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

107

rf/.XVlI

. tam ; & habet vim , non in fe folCim hanc
'vertkitatem fed & in omnibus aliis propor-
tionatis& confimilibus Corporibus, fi intra
orbem Magnetkce qualitatis fuerint confti-
tuta , producendi. Prsterea notum eft in
homogeneis fuhflantiis , partes non toti tan-
tum aflimilari , fed&ejufdeni omninocum
toto eftentia: efie & naturs ; ita ut fingulae
proprietates & accidentia toti convenientia
& partibus neceftario conveniant. Cum igi-
tur Ma^nes , totius homogenei vera & ho-
mogeneaparsfit; quin& genuinus fit Tel-
luris fiiius, e femine Terra. vero& naturali
exortus , verbo , ei confimilis prorfus & pro-

quoperpetu6fovetur,&confervatur ; diri-
gitur ergo in Polos propter internum bo-
num , & eommodam conlervationem , ut vi-
delicet accommodando fe ad fitum & pofi-
tionem Terne, ab ea adjuvetur , & conforte-
tur. Hac quoque ration e levia furfum , deor-
fumgravia, tanquamin locum, inquocom-
mode cum toto exiftant, intentum ferun- indinstib
tur; hinc partes aquce in guttascongloban-^gf^^^^"^^*
tur , ut & unitionepartium fe contra ficci- tumfitum,
tatem hoftilem defendentes commodius
exiftant , & toti Elemento , infita fibi vi cir-
cularem affeftantes fuperficiem , plenius
conformentur. Hacdecaufaomnia Vegeta-

portionatus ; fit, ut totius quoque affeftio- j ^///i?feugerminantia//<r/«w feruntur , quia

Magoes to-
/iwTellu-
ris vites

affeaat.

nes participet ; unde is aereo fubve6tus car
pento, ac Magnetico illo T^^rr^ vires fuas un-
dequaque difreminantis/>/-(?/7« w*? congruen-
ter affeftus, ad totum fe conformando, eam ,
quam Terraparens affeftat , fitus motionifc^o.
rationem, & ipfe affeftet, conceptumque
a Terra vigorem non , in fe folum , fed in o-
mnibus aliis capacibus, proportionatifque
Corporibus exerat. Sicuti igitur Tellus ad

hic eft iitus eorum , quem inbonumfui na-
turaliter appetunt : ergo& Magnes di^tum
ittum ideo amat , quia ita fovetur , & confer-
Vatur, & non aliter. Quod fi is non eo inftu,
quem ri?/-/-^ habet , inveniretur, contra na-
turalem inclinationem maneret. Ne igitur
ab hac contrarietate violentiam Natura pa-
tererur , fefe convertendo ad iitum Magnetis
conformat ; ita propter Mundi concentum.

Polos Mundi , ita & Magnes a.d PoiosTerra;\d.c partium Mundi perfeftarum & homoge
quoque dirigitur ; quia ita ad7Vr/-<5f»7con-! Hfd/-/<»?adtotiusanalogiam,viriumqueprx-

fluit, & a formatotius Ci<?/^i ita difponitur,
ut tota Terr^ fubftantia poftulat : quia ergo
totius Terra pofuio per ordinem ad Poios
fituata eft , ideo hasc etiam illius homogenea
pars cum toto confentit , ideo tam avide
omnes Matris virtutes in fe exprimere niti-
tur. Cur autem Metaiia & reliqua corpora
gr«i;ia non ita difponantur , caufaeft, quod
primigeniae & genuinas, verseque7er/-<Epar-
tes non fint, fed mutatae Scjpuriis quibus

cipuarum in illis convenientiam mumam,
ad continuationem , pofitionem , dire^io-
nem, & unitatem, ad Terreni Orhis Polos,Ma-
^«ejvigore illo fuo radicali , & formalieffi-
cientia difponitur : ita ut remotum hujus
verticitatis principium , ipfam forniam ieu
effentiam Magnetis , proximum autem &
immediatum, iftam S^ujMp^pov, feu biformem
quaiitatem quae in oppofitas partes nitens ,
Corpus , in fitum toti convenientem difponere

dam materiis vitiatae. Iterum cum omne | contendit, ftatuamus. Unde & patet , hanc
Ensinbonumfuuminternum,confervatio-ix'i?/-/ici/fl/if/w non ab extrinfeco quopiam
nemque naturaliter & neceflario feratur ; \ agente Magnetem immutante , fed per in-
Magnetis autem honum fit , conformatio fui trinfecum principium & propriara formam
2Afttum & pofitronem TerrK , five totius , a 1 fieri , quod bene notandum.

C A P U T XVIII.

Geocofnm ftve Corpus Terrenum minime hojnogeneie fed heterogenc^ naturae fi?.

Et de ?}iira rerumw2Lnet2tc & panfpermia ^«.-t Corpus Terrenum co;^^r,

& quodnam verum & proprium Elementum Terreftre (it.

Caput
XVIII.

Mundus
ratietatis
urum a-
voA^efi.

SUntquidam Phiiofophi, quiputant, Geo-
cofmum quoad extrjnfecam tantum fu-
perficiem , heterogeneum efTe , minime
quoad interiora eaque profundiora Terra
vifcera , uhlpurum illud Terrts Eiementum la-
tere putant ; feduti fimiles omni rerum ex-
perientia deftituti , folis ab omni materia
abftraftis contemplationibus diftinentur,
ita in innumeros quoque eofque perabfur-
dos errores labi , nulluni dubium effe debet
ei , qui abdita Naturas miracula penitius
..Jtiovit.

. Sciendum itaque eft , Geocofrnum five
Mundum Terrenum , hoc ipfo , quod Mundi
nomen poffideat , varietate neceffario gau-
a^ite; nohfecus ac Mundus major & minor.

quem Megacofmum & Microcofmum GrJBci
vocant. Efl enimde Mundi ejfentia, innu-
mera rerum varietate , tum ad ornatum,
emolumenrumque Univerfi , tum ad infini-
tam Sapientiam Conditoris commonftran-
dam, pollere. Si itaque Mundus unum &
idem femper produceret in fe; neque totum,
neque partes confiflere, neque in unionem
totius confpirare poflent ; fed tota haec confpi-
ratio non niCivarietatererum, &in admiran-
dis confensus dijfenfufqiie naturalium rerum
legibus a Natura praefcriptis , quo unum
dumbonum fuiprocurat, mox fibi noxium
quoqueatqueperniciofum , infito appetitu,
omni nifu a fe removet , confiftit ; & dum
omnia apertis dijfidii & amicitia vincuUs col-
O 2 ligan-

To8 M U N D I S U

C''put lie;antur, Univerfumunicumpartibusfuis

XVUi. inperfedaunione&abfolutiflima ex conjo-

nti & dtffonis conflata harmonia , uti in.M«-

Jnrgia demonflravimus , confervatur.

Geocormus Ueocojmus itaque ad Majoris Mundi analo-

loti^- ex he -^^ conftruftus, mimme homogenea quadam

^rrbf/confti-jiihJhntiaco2Lg\x\zX.\xs, \xti vulgarcs &fimpli-

tutiM. cioris ingenii Philojophi arbitrantvir , cenferi

debet, fed innumerabilium temm panjper-

miu aprimordiisrerum fibiinditipoUet , ad

eam rerum varietatem producendam, quam

quotidiana experientia dodi non fme ad-

miratione intuemur. Nam, uti in //i«f rario

nojiro Extatico oftendimus, totfunt differen-

tes rerum virtutes Terrejlris Globi fubflantiis

inditae , quot in majori Mundo Aflrorum,

Stellarumque innumerabilium diverfx vir-

tutes funt & proprietates ; quas omnes vi-

rium fuarum emanationem vel immediate,

uti Ajlrainjeriora, vel meAiantihus aliis inter-

mediis , ut (uperiora , in Terram diffundunt.

Sed ut paulb propius adpropofitum no-

offamen- bisfcopumacccdamus. Efl oflatura feu)?/-»-

tumTen& ttura Geocojmi , magnetica quadam ^faxeaa

Polo adPolum compaginatio , quae tamen mini-

me homogenea natura , ad inftar^^ri magnetis

cenferi debet , fed infuper praeter magneticas

Jihras'mnvimex2i corporum ^diverftffimh natu-

rk pollentium , mifcella conftat. Sunt in

nonnuUis locis corpora metallica & mine-

ralia , at non unius generis , fed magna pro-

videntia hinc inde ita diftributa , ut ficuti

Diverfa lo- Hon omnis fert omnia tellus,

eaMverfa i^^L iti uno loco autum , in alio argentum, in

quibufdam ferrum aut cuprum,in nonnullis

plumbum, ftannum aut hydrargyrum tan-

tum producat. Sic qusedam Telluns partes di-

verjos lapides pretiofos , alis diverjas lierba-

rum, plantarum, aromatumque fpecies exhi-

bent; aliie diverja marmorum genera , aliae di-

•verjas animalium fpecies flbi proprias produ-

cunt ; quxomnid. exdiverJoTerre/iriumpor-

tionum temperamento originem fuam nanci-

Vens fub fcuntut. Sunt in Terreno G/o/^oinnumerabiles

terraneae diveritfmarum rcrum vencB per vmiverfum

UtverjA ./ o' 1 /* 1 n

j])Mei. Telluris corpus difiufse, quarum alise fubftan-
tiam terream & lutofam,aliaargillofam aut
pumicofamfeutophaceam, alia metallicis
fuccisplenam, alia pulveribus & arenaceis
molibusoppletam producunt. Quid dicam
de diverfitate Juhjtantiarum , qux e Jundo
Maris extradaj , fe fpedandas exhibent .>
Aufim fanftx affirmare , vix ad pauca
milliaria aditum patere , quo non aliis &
aliis terreftrium portionum proprietatibus
Tdlurem imbutam videamus. Verum cum
hxc omnia /equentilus traltatihus refervave-
rimus , hic longiores ^^^ , fuperfedendum
duximus. Utrumautem hxc panjpermia re-
rum , & Jumma varietas a primordiis rerum
Telluri fuerit concreata , an Juccejfu temporis
hac virtute Solis ® Stellarum imhuta fuerit,
reftat explicandum.

Divina Sapientiaabaeterno Humanoge-

BTERR ANEI

neri deftinans hahitaculum , quod ex aeterni-
tatis pundto in temporisplenitudine evolu-
tum , tanto artificio conftituit , utquicquid conditcrre.
in univerjo Mundo rarum & eximium eft, MunTfcl*
quicquid virium & proprietatum Coclejlihus mina Geo-
Glohis , quorum non eft numerus , inexiftit, f^^ '"''''
in hunc Geocojmum derivaffe videatur. Cum
enim Orhis Terrarum in var'ia diftinftus cVt'
mata , varium ad Solem , Lunam , Stellas ad-
fpe£lum haberet ; ex hoc fane tam multiplici
refpeftu , adfpeduque Coeleftium corpo-
rum, neceffsLUO magna & incredibilis r? raw,
five Mineralis, five Vegetabilis Sentientis-
que naturaj Oeconomiam fpeftes , varietas
& multitudo confequebatur ; diverfus enim
Solis , Lunce , Ste/Iarumqae Glohi , variis atque
reciprocis caeterorum Globorum influxibus
imprasgnati adjpe^us , nunc in hanc Terne
Plagam direftus, )am in illa declivis acu-
tufque , modo obtufus , quid , inquam , noii
in Terram poterat.> Accedit, quod univerfa
Telluris moles jam ante , pro neceflitate
uniufcujufque climatis femina unicuique
rei propria fibi concreata habebat , quae cala-
ris obftetricantis virtute foecundata anima-
taque , in innumerabilium rerum foboiem
emerferunt.

TelluriMexh fem'inarerum concreata, aper-
te facra Genefis docet c.i.v.ji. Etait : Ger-
minet Terra herham vtrentem ® facientem
femen ^ lignum pomijerum facttns fru£ium
juxtagenusjuum , cujus femen i« femetipjisjit
Jupra Terram ; Et fa£ium ejlita. Terra itaque
Panjpermia feu omnium rerum fyermaiZi- Tanfpermk
ca commiftio concreata fuit. Quoniam ve- 3«"' ^
ro hasc Panjpermia necdum ex potentia in
aftum educebatur ante aquarum feparatio-
nem, Aridaqne dete(S:ionem,fedvirtutein-
digebat ex Jto , cujus injluxihus confervata,
Jeminarerum ingermina, folia, flores, fru-
ftuseduceret : hincftatimfubnexuit Gene-
fis, Solis, Lunae, Stellarumque produftio-
nem , juxta quarum znfluxus luminofofque
aftinobolifmos ita Terram difpofuit , ut inde
pro certa temporum climatumque confti-
tuX.ione'inid.\Vih'AisVe^etahiIium effe^us con-
fequeretur : atque adeoprincipium aftivum
paffivo ,paranympho Deo , conjunftum,
tum primum totius Vegetabilis Naturae
propagationem continuavit.

Di^.us itaqu6 ineffabili fua Sapientia
primum juxta indigentiam cujufque Re-
gionis, Teiluris Corpori femina diverfis plan-
/jr«wfpeciebus producendis apta compro-
duxit, {edJnfluxus Corporum Casle/iium ^oH-
modumfucceflutemporis illa in animam\'i-
ventem & vegetahilem, adperennem fpecie-
rum propagationem , exclufit : Sine calore
enim & luce , torpida & mortua omnia jace-
bant. Qijalia vero hujufmodiyfwiw^ fuerint,
ex quibus coaluerint principiis , fequenti-
bus docebitur.

Pari pafto poft Solis, Lun se, Steilarumque rroerentie
produftionem , immediate Genefis A^uati--^"»''^»'*^

lium.

fitefc/mt.

LIB. II. DE OPIFICIO

^viil lii^f^VoIattltumque produftionem fubjunxit.

Terrti fiquideni , voce Dei perfonante , pro-

ttnimaiium tinus juxta naturam & propriecatem Aqua-

'"^^'*"'"""' rum , Fluminum , Mariumque, varianata-

tilium genera unicuique Loco propria edu-

fta funr, in fua fpecieperfefta, qus poft-

modum cooperante Cirlorum infiuxu per

generationem propagata omnes Geocojmi

partes expleverunr.Sicutiitaque non omnia

Maria, eadem animalia , eofdempifcespro-

ducunt , fed pro aques regionis natura tem-

peramento in diverfisFluminibus,Lacubus,

Maribus , diverfos : ita Scfexto die pari ana-

logia non in omni Telluris parte , eandem

terreftrium animantium produftionem ex-

iiiic/iRe^/o-pedivit. Hinc iMciica Tellus Elephantum,

T^in^pro. Kliinocerotum.aiiorumque nobis incogni-

ducmdiire. totum animalium , Subjeftum, e quo for-

**"• marentur , prsbuit; Afiatica Tellus Camelos,

Leones, Tigres ; Africa St^uthiones , Dra-

cones,Simias ; America omnia a reliquis

differentia. Euro^a Equos , Afinos , Boves,

Oves, &c. temperamento fuo confentanea

animalia exhibuit.

curanima- Hiuc patet , cut Lidica , Afiatica, Afri-

^"d!"dM ^^^^ ^ Americje animalia adeo Egre Euro-

f«/«rE«ro-pjeocoeloaflliefcant; &contra Europasare-

^iZ^alt "^' ^^^^s Orbis partibus ; quia peregrino coelo,

& naturas eorum minime confentaneo utun-

tur ; & Qp.i2ipatrium folum , exquo originem

fuam habuerunt, folum ipfa bene afficit,

nutrimentumquenaturae eorum conveniens

prsbet , a quo fi divellantur , mox vel-

uti a patrio Solo extorres , dum ipfa impro-

portionatam, peregrinamque cceli, aeris,

terrasque plagam fuftinere nequeunt , mox

deficiunt; vel fi fubinde durent , itatamen

a nativo temperamento defcifcunt , ut

aliam prorfus formam, indolemque indu-

ant. QuaEcunqueautemde<iK/wa///5«i difta

funt , illa de vegetahtlis natune fohole pari

pafto intelligenda funt , uti fuo loco ube-

rius per indudionem rerum comprobabi-

tur : ubi & fines alii tantse Metamorpho-

feos indicabuntur.

Ex fitu itaque ac terreftrium climatum dif-
pofitione & naiura diverja, diverfa Animan-
tium, Vegetahiliumc^e. natura dependet ; quae
quidemitaverificantur,utvixfitRegio,qu£e
non aliquid ab alia , five natura , five quali
tatibus difFerens producat ; qux omnia ex
primordialis feminis mifcella, qua Mundus
Terreniu imbutus fuit, originem fuam tra-
hunt,qu2£ a Supremo Architefto, ita tempo-
ri,loco, Cceloque adaptata fuerunt , ut inde
incredibilis illa rerum produftarum varie-
tas , quam miramur , necefiarib refultaric.
Mineralia^^emo, uti eximmediatis princi-
««rubique piorumNaturse,Elementorumquey^?Mi»i-^^iy,
re^Jj^aMur.lP^^^^^^^^Kfi^^^^^I^iiris Af o/m difperfis ema
nirunt : ita.indifferentemqaoq\ieftum{os:t'i-
ta funt. hinc fit, ut dum nuUum refpiciunt
clima , communis apud omnes Nationes ju-
ris fafta, felici fuo proventu nullam non

Mineralia

GLOBI TERRENI. 109

Regionem in aliis plus , in aliis minus
beent.

Porro unum adhuc duhium explicandum
reftat, &eft, quod fequitur. Si 7"^ //«j tanta
terreftrium partium diverfitate conftat,qujeri
merito poteft , quodnam & uhinam verum \^
^roprium , homogeneumque Terra Elementum
fn > quod ut folvatur,

Suppono primo , 7£';t(?«<7»< fubftantiam Andetur
dup/ici mtione hoc loco confiderari pofl^: prop^um
prim(>inq\ia.ntum pura, & ab omni turbida Terr^ eu-
diverfiifimarum rerum mifcella purgatiffi- '"^"'"'"'
ma fubftantia eft . Secundb , in quantum pro
impura Juhftantia , & heterogenea: materiei
confluxu varie coagmentata eft , accipitur.
Priori modo Elementum ex quatuorunum a
nobis conftituitur , atque nihil aliud efle di-
cimus,quam Salis Juhftantiam , veluti ani- ^alTerrA
mam quandam ^formam Teliuris , quartum ^ ^^^"""f">"'
idtimum-rerum omnium Elementum ; hoc enim omniaCtr-
omnibus Mundi rebus neceflariam prsEbet ?"'"'' *^'""''
coagulationem , corpufque durum , zc^Qn-%amfixa.
fum, aptumque ad fubfiftendumproducit;"'"»^"»^'»-
ita quidem , ut nuilum in univerfa Geocofmi ^^"^'
cEconomia mixtum reperiatur , quod non ex
hocfuamfufcipiat7()/i</ii'<3m firmitudinem ;
quse omnia Chymicis experimentis in hoc
Operis decurfu , D E o dante , comproba-
bimus.

Impura v&ro Tf //«m portiones , Elemen-
tunidiciminimepoflImt,fedveluti/>ari£/^-
>Mf»/iquoddam excrementum &menftnium,
quo Natura ad groflTitiem , craflitiemqueter-
renorum corporum conftituendam cumprl-
mis utitur. Et quoniam hujufmodi excre-
mentiticepartes Telluris non ita perfe^h &i{ix.-'
miter uniuntur Elementis ; iiinc quoque ne-
ceflarib difiTolutio unionis partium eas ad in-
teritum deftinat ; quanto vero res nonnul-
ise firmius uniuntur Elementorum confluxui.,
tanto a corruptionereraotiora incorruptibi-
lis quandam fubftantiJE rationem induunt,
ut in auro patet. Dixi fuperius , puram Tel-
luris fuhftantiam , quam Salem diximus , Ek'
meniumverumZ^ proprium terreftre conflitui,
non quod Salis Elementum ita purum fit , ut
nihil prorfum admiftum iiabeat lieteroge-
neum ; hoc enim pa<fto nullum in namra re- ^«^«w' ^»-
rum elementum reperitur ; Eft itaque Terrtg M^mtum:
Elementum prcprie niiiil aliud , quam purijfi'
ma Salisfuhjlantia per univerfum Telluris Cor-
pus diffufa , omnium virtutum quce in Geoco-
fmo elucefcunt Mixtorumfuhfiftentia , caufa, ^
fundamentum.

Neque putesvelim Leftor, iU.xidTerreftre
Ekmentumquodpurum dixitnus, Salemilium S^idfre-
noftrum ulualem, aut falnitrum, vitrio- ^^7&fwJ(i.,
lumve aut fimile quoddam liifce falinum tum Terr* '
fenfibile corpus efl^e ; funt enimiiujufmodi '''"'*"'•
corpora nihil aliud , quam Terreftris Elemen-
ti Jicx , excrementum , indumentumque
quoddam , quo Forma Elementi veluti ani-
macorporifuoinvoluta admirandas opera-
tiones fuas perficit ; Sed liunc dicimus//»/-
O 3 Titum

IIO

MUNDI SUBTERRANEI

Caput

vxm

Uin vis
Salii.

ritumquendam, quamvis corporeum , infenfjhi- j
lem tamen incorruptihilemque in Centro falini
corporis reftdentem , ex quo vircutis fux dif-
fufis radiis, fingulis Mixtorum fpeciebus ea I
emolumenta, quse a.df rmam,fxamque Mixti !
fuhfiftentiam maxime necefTaria funt , modo '
hujm Elementi proprio , concomitantibusta- !
men reliquis Elementis, confert. Latet enim \
jn lioc , non fecus ac injpermate & plafmati- 1
ca ejus facultate , ne/cio quis Divinus Opifex, j
quiinimo Corporis receflu operatur abfque
omni inftrumento & fine tumultu, opera- ;
que producit admiratione dignifTima , in- 1
credibili rerum difiimillimarum varietate
referta,&omniaexrudi&informi , quoad
fenfum, materialis fubflantise indumento,
in qua uti nuUa diffimilitudo , ita nuUa va-
„ , ., rietas fenfibus fefe oggerit. QucE quidem
inefi. Jahna corpora , cum nuili Terrarum ioco de-

fmt, imoin omnibusMixtorum fpeciebus,
occultis condita latebris abdantur, & non
nifi Spagyrica arte in lucem deducantur , cer-
tum Salinum Corpus materiale Terreflris Ele-
mentive&:c a nobis conflitui vel inde patet;
quod uti ad compofitionem Mixtorum ap-
prime neceffarium efl , ita natura illud per
vxniverfi Geocojmi Corpus inintimarum ejus
partium fibras difTufum, nuUibi deefTevo-
luit. Nemo itaque quaerat in Centro Terraj,
nefcio quam Terram veri Elementi Terreftris
conflitutivam ; nemo certum cretE, argillae
aut gypfi genus ; nemo , nefcio quas arenas
aut pulveres fubftantiis terreflribus adne-
xas : Salinum Corpus unicum @ folum Terre-
flris Elementi conliitutivum ejfe, divinum illud
Empyrica artis fludium jam dudum fat fuper-
que nos docuit. Sed de his in fequentihus ex
profefTo.

C A p u T XIX.

Cd^.xlx

Tie intertori GeoGofmi coiiftitiitione, 0^cimsj& Jnalofia ad Humam Corporis memlra.

Eminera tam fimplicis ingenii Phi- ^ adornare. Vides in hoc principalia mem-

bra , Cor , Hepar , Pulmones , Stomachum,
Cerebrum , Renes , Lienem , veluti officinas
quafdam , inquihus quatuor humores diverfi-
mode digefli,utper innumeroscanalium, id
ei\.,renarum dudus, multiplices & Mufculo-
rum , Cartilaginumque ftbras , membra,
mutuafibi digeflorum humorum reciproca

lofophum effe arbitror , qui fibi per-
fuadeat , Terrenum Glohum tumultua-
ria quadam luti coacervatione coalitum,
perfedlafoliditate fineullisreliftisciJw><?/i-
/hus conflitifle ; effet enim indignum Philo-
y<)/^<? phantafma ; quinimo certum&indu-
bitatumomnibus fit , jEternam D£i Sapien

tiamjX^jo-^oT^^wT^, utinihiltumultuarium, communicatione auxilio efTe pofTent ; ne
nihil confufum, indillindum h<LTajxrQy in uno deficiente membro totum deflrueretur.
natura rerum conflituit , ita quoque Geoco- [ Vides , quomodo Sto machus nutrimentum
fmum , ultimum conditorumoperumfinem, i extrinfecus afllimptum concoquendo dige-
fumma fapienti^ , confilio aeterno, ordine[rat, digeflum in chylum convertat, &per
ineffabili , & ratione quadam humano in- j Venas mefaraicas in Sanguinis officinam,
genio incomprehenfa conftituifle. Kidicu-\ Hepar, ibi ulterius elaborandum tranfman-
lum enim , ne dicam flolidum foret , ingens ■ det; Hepar vero Vitae fpiritibus imbuendum,
Hegis a.licvL)us palatium quoad extrinfecum 'partim in Cordis fomacem deflinet, ut inde
tantum ornatum , pifturas , cymatia , zoo- jaftuatumperfeftapericyclofi , idefl, circu-
glypha, feneflrarum ordines, &fimilia de- lationeper fyftolen & diaflolen in univer-
coris & magnificentias TE^^ii^ia forinfecus, fasr(7/-/>omvenasdiffiifum,totamVitamfpi-
inquam , tantummodb confiderare , reli- jritibus^vitalibufquemotibus, quosmufcu-
quum verb intemce fupellethlis d;^/'ij/-^/?/w, jlis & cartilaginibus communicat , repleat.
conclavium amplitudines , fubflru^ftionum j VidesidquodinSanguineferofum, Renes,
profunditates , deduftiones aularum , oflici- 1 quod excrementitium, Lienem, fibi vendica-
narum ordines domui refte adminiftrandas re ; craflam verb & excrementitiam fcccem

' Geocofmi
fumma^e-

rampar-
tiumque
variecas.

neceffarias, aut non efTe, aut nulliusufui
effe putare.

iEdificavit Divina Sapientia Domum hanc
Humano generi deftinatam , earerum o-
mnium vitje humanse neceffariarum copia
& ubertate inftruftam, ut ficuti in extrinfe-
ca fuperficieinnumerarerum varietatein-
ftrudta fuit, fic intemam hujus Oeconomiam iis
adminiculis inftituit, ut externarerumfa-

perfinuofa Inteftinorum volumina per feces-
fum fefe exonerare . Quoniam vero aura, Biimam
qua totum Corpus perflaretur, & tum ad re- '^°!t''!!f.
Ipirandvmi, tum acl corclis langumifque indQfabrica.
fcaturientissftum temperandum, neceffa-
rio indigebat , fummafua providentia Pul-
mones Cordis penario appofuit , quorum
continuo motu , tum attraftivo , aim ex-
fpirativo Naturx intentio completur. Cum
vero Corpus humore quodam univerfali , ne
internorum membrorum organa aeftu are-
fa(fta fpiritibus deftituerentur , indigebat;

cies fubfiftere minimc potuiffet.fi non inter-
nce Domus ahditum Corpus pari apparatu in-
Simiiise/2 ftruxiffet. Qiiemadmodum enim Micro-

Micmc'!^"' co/»7«m , id eft , extemum Hominis Corpus, I ecce tiim Stomachus , tum reliqua membra

fmoquoad mira quadam varictatc membtorum coude- 1 per occultos meatus, Cerehrum\Q\mi{omi-

fabrhlm ^?"^^^^^ '• ^^^ "^n deftitit majori concatena- cem quendam evaporando petunt , ubi na-

" ''"'""• tione membrorum internum Hominis Corpus tivifrigiditateinhumoresrefoluti, omnia

J membra

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Cap-xi^x. membra humore ad funftiones rerum refte
adminiftrandas neceffario, veluti benefi-
co quodam irriguo , perpluunt.

Vidimus, quantum ad propofiti noflri
rationemfufficit, internam Mlcrocofmiconfil-
tutionem , officinas luftravimus , officia fin-
gulorum membrorum expofuimus ; jam,
quod eadem prorfus analogtlx Mens Dei ar-
chiteftonica Geocojmum conflituerir videa-
mus.
Geocofrni Microcofmum dnoLiis principiis in fuo effe
crocoTmo' confetvari novimus , externo & intemo ; Ex-
fnraUebi. temum , Coelum eil , Solis , Lunae , Stella-
rumque influxus ; Intemum , funt membra
vitalia , ita externo principio connexa , ut
iitrolibetfublato , totum merito deftrui cen-
featur. Gaudet & iifdem prorfus principiis
Geocofmus , five Terrenus Munclus , quorum
uno fublato , totum in operationibus fuis
deficere necefTe efl. Coslum , uti fuo loco
oflendemus, nutrimentum fuppeditat uberri-
mum , quod Tellus intra vijcera fufceptum
adluat,concoquit, digerit, & digeflum re-
liquis interioribus membris per abditos ca-
naliculos diflribuit, tumad metallorum ne-
ceflariam genefin , tum ad exterioris occono-
mice familiam copiofo proventu beandam.
Sed haec alimentorum difirihutio minime fieri
pofTet , fi Geocofmus aptis ad digerendum,
concoquendum , diflribuendumque officinis,
duBihufc^e. occultis in fingulas derivatis de-
flitueretur ; utifufe in Ittnerario Exjlatico in
Mundum Suhterraneum docuimus. Qiialia
autem ifla fint , jam tempus efl, ut aperiam;
quod ut eu/xe9o<r(B5 fiat, in iis exponendis boni
Anatomici partes ^ctParagraphos ordine ex-
plebo.

§. I.

De Suhterraneorum Receptaculorum Offici-,
narumgue conftiiutione.

QUemadmodum in Microcofmo nonnullae
officina feu receptacula , ut Cerebrum,
Hepar , Vefica , humore exuberant , quxdam
vitalis/gT/iJcaloreaeftuant, ut Cor; aliquae
aereo fpiramineturgent, uti Pulmones; quae-
dam, uti Renes, Lien , fieculenta materia op
plentur: pari pafto in Geocofmo a provida
Natura humoris aquarumque receptacula, apte
conflituta funt : quoEcumfine caiore coniec-
vari non poflent , adnexa funt alia Ignis
promptuaria ; quibus aquarum fcetura qua-
dantenus animaretur. Quia vero nec
Ignium Vulcanix officinsE fine aere confi-
flere poterant , Sapiens Naturas Opifex in-
efFabili Providentias fuae difpofitione alia in
jierophy- utrorumque fomentum , Aerea difpofuit re-
lacia. ceptacula , qux occulto meatuum commer-
cio Ignem, ne extingueretur , Aq^uam vero ne
putrefceret aut conglaciaretur, adperennis
motuscontinuationem,confervarent. Qiio-
niam verb fruflranea foret hujufmodi Ele-
mentarium receptaculorum dijlrihutio , nifi
effet , in quod agerent ; hinq alia conflituta

I II

funt Terreflria , omnigeni feminalium ra-
tionum mifcella imbuta Naturae penaria , m
qux abdita quadam negotiatione Aquarum,
Igniumque officince continuo agentes , innu-
merabilem rerum fceturam educerent.

Expofuimus Offiicinas ; jam ordinis ratio
poflulat, ut fingtflas recenfitas Offiicinas ordi-
ne , tmn ratione , tum aufloritate confirme-
mus. Verum, utappropriata harum Offici-
narum nomina haberemus , Aquarum rece-
ptacula , Hydrophylacia , Ignium vero Pyro-
phylacia, Aerophylacia Aeris.Terreflrisvero
mifcellx penaria Geophylacia , veluti Aqua-
rum , Ignium, Aeris & Terra Cuflodias , re(fte
nuncupanda duximus. Quibusmonitis )am
ad fcopum.

§. II.

De Geocofmi , feu Terreni Mundi Hy-
drophylaciis.

Tdrophylacia Fontibus, Amnibus , La-
cubufque producendis , intra Montium
akifiimorum vijcera conflituta, fat fuperque
profecuti fumusfupracd^.tJ. &.mltin. n in
Mundum Suhterraneum : quo in loco pariter
omnes nohiiiores Fluvios Lacufque , qviibus
Geocofmus vekiti fimbriis quibufdam vefli-
tur, &quaEexenumeratis Montiumpenetra-
/i^«joriginemtrahunt, recenfuimus. Modo
de Hydrophylaciis , quas Ahyjjbs vocant , non
fuperficiei Horizontali vicinis , fed intra
ciBca profundioris Telluris vifcera in eximios
aNaturafinesconditis, dicendum reflat.

EfTe autem inter Geocofmi vifcera hujus- Abyffus
modi ahyjfos aquarum ,_ adeo certum eft, ut^"' ■''^'
vel ipfe Sacer textus Pfalmographi eas aper-
tis verbis innuat , Pfal. 4 r . Ahyjfus ahyjfum
invocat in voce cataraflarum tuarum, Ubi ple-'
rique Interpretes, ahyflos^ ad fenfus myfticos,
tropologicos , anagogicos detorquent; lite-
rali tamen infiflentes fenfui , Ahyjfum in Sa-
cris Literis profundijfmam aquarum voragi-
nemt cujus jundus explorari nequeat , appel-
lant , in intimis Terra partihiis confiitutam ;
de quibus vide Lorinum ift-citatum Pfalmi^o^ii^^S'
locum. Et fequens Pfalmi verfus kiculenter
profunditatem ejus explicat his verbis :
omniaexcelfa, t^ juxtaparaphrafin Chaldai-
cani , omnes Montestui, ^Jluflus tuifuperme
tranfierunt ; Ubi per excelja , terrarum &
montium celfimdo, quaab ahyflb erutus erat,
&perj?«^i«Maris,immanisaquarumvafli-
tas, qua operitur, connotarur. Unde & Pfa/-
»7/^daliolocoin ahy-ffum abduftus, &Divi-'
na miferatione ex ea reduftus clamat , Et de
ahyjfis Terra iterum reduxifli me. Abyflos
itaque effe , pluribus in locis Sacra Scriptura
memorat; ex quibus tanquam horridis (S i»-
accejfts Voraginihus , occafionem eas ad mo-
ralem & myfticum fenfum detorquendi,
ejus fumpferunt Commentatores.ln has enim,
Mare per immenfa internorum Scopulo-
rum praecipitia devolutum ingentes/A-fw/-
tus, fragorefque formidabiles excitat ; quod

& ver-

112

MUNDI SUBTERRANEI

G/.xix. & verba innuunt citativerfus, avoce Cata- \tm. Efttamen& hoc mirumvifu, quodei

ra^arumtuarum. j celeritate, quaremoteattra(R:afunt,eadem, .

Tiures A- Ethujufmodi Ahyffos plurimas 0.^0. intra; eavicina )am Gurgiti repellantur. DeEuri-
l-f^iLji!' intmaTerravifceraconchx^AS , ab Effedibus' po Chalcidico noneftquod memorem , utpo-
huf. deducimus ehicefcentibus in nonnullis La- te omniu^m Hiftoricorum monimentis cele-

cuum , Marium & Oceanilocis zdeo profundis, brato. Refert Hiftoria Indica apud Pet. Mar- PefusMar-
utomnembolidisquantumvis immenfs fa- tjrem ad l»troitum Freti Magtllanici , Ocea- '^''
cultatem refpuant. Interquse&C«rgi/eifeu »«wprorfus formidandis ^^iftibus procello- ^^y^^ ai
Vortices , Euripiqne numerantur ; quorum|fum iMexplorahilis profunditatis effe, adeo ^f/^'''^*'
nonnullos hoc loco ad Ahyfforum conffrmatio- quidem, ut multi 'Mare in ultima Terrce vifce-
vortexNor- nem adducemus. Qiiorum cumprimis cele- ' ra hoc loco defcendere fmt arbitrati. Sunt
Y^"^ -^ yi' hris & maximus in Oceano Septentrionali Tid ^lvlariCafpioiuiVortices ey^r^-d.x\o\\e P.Ric ^'"'« c^-
eam Norvegia partem , qua a Lappia dividi- 1 cardi Societatis noftras Sacerdotis , qui illudf^'^'^ "'
tur , fpeftatur : Nam teftibus omnibus fere , transfretavit ; adeoqvie totum iftud %lare ob
Geographis tredecim in circuitu milliaria ha- inexploratam fuam profunditatem Abyffum
bet , cujus Centrum Rupss occupat , Muske putat in intima Terrce vifcera penetrantem.
ablndigenisdifta, cujus ea voracis naturaei Similesreperiunturad introitum ■'iinus Ay-
vis eft , ut fex horarum fpatio omnia quse cafu i nam prope Sumatram & Camboiam. In Afri- ^'"''?^ /"'*'
in perpetuo agitatse Voragtms craterem \\.iz-\cis Sinu , quem Ferainandi Poo dicunt, aqua ^afmditM

buntur, mox ac vel ultimam circumferen-

tiae oram attigerint, vaftos aquarum acer-

vos,bal3enas,onerarias naves, aliafque res

veluti vertigine agitatas, ahforkeat ; totidem

vero horis inglutita revomat , & magno im-

petu, incredibili cum fragore & Iremitu,

qui non fme formidine aufcultantium re-

motiflimis in locispercipiatur,eru(5l:at:cujus

caufam /e-^a^"»// libro , Dto dante, aperiam.

In Sinu Maris Perfui fimilis fpedlatur ad

Promontorium Moffendam Vortex , cujus vim

abditam , quia confideratione dignilTima

jtinermum ^^ 5 ^ic verbis oculati teftis in Itinerariofuo

inrndiam Orientali recenfitam , hoc loco apponam.

'^efuMaria.^l^ ^"'^'^^ ■: Jnq^i^t, in Sinu Perfico periculofiffi-

fol.\i%. mus, ac ordinarie tempeftatihus agitatus : Jn

Vnomontorio quippe MofTendam funt plures

Scopuli , quos vocant Salemas. Inter quoi umis

ita ad Promontorium accedit, ut anguflum

Mari vix ja^ius lapidis praheat aditum

Ihi
Mare , etiam dumalihi tranquillum eft , conti-
vortexUa. nuofervet , ac tam magnos edit Vortices , «if ' una cum caufis Fluxus & Refluxus recipro
ftsitrfta. ,j^ Ynedio illorum , maxime dum Mare agitatur, ' ci , fequenti Lihro aperiemus.

in fuhterraneos meatust3.ntz vehementia ra-
pitur , ut nulli navi , cum Currentem illum in-
currerit, retrocedendi facultas detur; fed
multorum menfmm fpatio , veluti trabali-
bus clavis fixi , transfretantes , fummo na-
viumpericulo,hsereant, hauddubie interi-
turi , nifi Ventis propriis iis in locis inva-
lefcentibus ex anguftiis eruantur.

Innumeras hoc loco tum Fluminibus,
Lacubus , Oceano hujufmodi Ahyffbs indi-
carepofTem; fedcumpartim, inpracedenti-
hus ea infinuaverimus , hoclocoea.interim
explicaffe, ScinMappa univerfalizdnoiz^k.
fumciat : omnia videlicet Oceani , Marium,
Lacuumqnc , inexplorahilis profunditatis loca,
\ltiS(.Vortices , Euripos , Voraginefque ,Ahyffos
efTe , in /«//»j/.f &profundifIimis ^erne vifcc-
rihus ahditas.

Ad quid autem Natura eas deftinaverit,
& quomodo reliquis aquis communicent,
quanta profunditate verifimili conftent.

per aliquod fpatium poffit lapis magnus dimitti,
' ' le eo quod aquam tangat. Propterea infe-

flus ^ periculofus eftihi Nautis tranfitus ; nul-

Tellurem itaque plenam effe hujufmodi
Hydrophyla^icis Ahyffis , variae Hiftoria nar-
rant ; Huithon de rebus Tartaris loquens, Mirade
lufque'tranfit Mari turhato ; ipfo vero quieto, \Cryptam reperiri ait, inter Montes Cafpios J"pj^^^^_
remis illud decurrunt ; rapidiffimo fiquidem\rnultorumdierum itinere^etvi2inx,inc^z\\o- fertHai-
aquarum impetu feruntur ; ^ itaad Vxomon- mines^zi{imingente5aquarum catadupas , &thon.
torium accedunt , ut pene tranfeundo attingant. ' locaampliffmafuhterranea reperilTe fe ajunt ;
Timentenim ne ad tpfum Scopulum ^ ad Yot- de fimilibus Cryptis pluribusagit P. M<i/'/'i- Mart. Mar-
tices rapiantur. Alii dicunt hunc Vorticem nusMartinius infuo AtlanteChinico. ""'"'•

cum oppofito Mari Cafpio communicare per i

^ - ^ §. III.

Paradia
Perfa.

fubterraneum meatum. Ex quorum rela
tione,egocertior faftus, inveni veritatem
in libro Paradice Perfie , utriufque Maris De-
fcriptoris, qui idem aflerit ; afjluxu fiquidem

De Pyrophylaciis Geocofmi , feu Abyflis
Igtieis.

MarisPerjici, perfaucesabOceanoagitati, ' A Byffos ingentes in Telluris vifcerilus re-
eodem tempore in litoribus Auftralibus M^jr^ -^ conditas plenas ignihus reperiri, Vulcanii
Cafpium ingentes volvere altus, quibus cef- Montes fatfuperquedemonftrant;quas mi

fantibus Vortices fequuntur.
Vortexinter Intet Normandiam 8i. /^«^/i^JW haud abfi-
.^«^/««w^-milisin Oceano /^oa-zcv obfervatur , ad quem
^l^Z""' "^irabili velocitate navigia non tam ten-

dujit,quam asftus ferocia violenter trahun-

nime, ut vulgus fibiperfuadet,fundoMon-
tium inexiftere putes ; fed habent fuas in
profundifTimis Terne vifccrihus oificinas,
quarum Montes non nifi fpiracula qusedam
ad fuliginem fuperfluam, <i?/?^/que concepti

ve-

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

112

Pyrophy-
lacium o-
mnium raa-
ximum in
Centro
Terra:.

Capxi^- vehementiam , ne Terram intolerabilibus
motihus perpetuo concutiant, exonerandam
conftituta : ut proinde yf^y//orawomnium
pyrophyla£licarum maximam Sanfti Patres
in Centro Terrce non incongrue ftatuerint,
jeternum improbis ad posnam deftinatum
Carcerem.

Et ne forfan nonnulli putent , Ignem

Infemalem alterius naturas ab Elementari

igne efle, illi noverint, quod quemadmo-

dum D R U S utitur Elemento A^uce per poten-

tiam obedientialem , uti Theologi loquun-

tur, elevatas ad ^•aXxzmxwBaptilmo confe-

Ignis infer- rendam : ita quoque torquet impios per

^natuTa^s JgnewVQX.t^^x.oi^x.ih, Elementarem , fed po-

ignis.aD/- tenti» fus immenfitate , vi Supernaturali

'utmtamtn j^^ elevatum , utinfinitiesmajori eflicacia,

\evzi\itad quam Elemcntans ignis, (Zternte damnatto-

ea/iigandoi ^jj^ rcos, Divins Juftitias rigore fic exigente,

ZmmH!'"' afficiat. Nihil igitur abfurdum dixerimus,

fi j^hyjjum Infernalem, fimul,pro tempore,na-

tursneceffitati^&animabusmodo, poft u-

niverfalem autem 0x0.7^.(71') damnatorum cor-

poribus animabufque sternum cruciandis,

ex asquo deftinatum affieruerimus. Idem de

P«/-^<a/<7rio fentiendum effe puto ; quodfor-

fanhaud improbabili conjedlura in intimis

Teme receptaculis , in uno a.x\tplurihus Pyro-

phylaciis locum obtinet. Sicutienimvalde

congaium fuit Divinx Potentias , naturali

Aquse Elemento , tum ad phyficos , tum ad

fupranaturales efFecftus praeftandos fubinde

uti , quemadmodum plerique SS.PP.8i

Theelogi fentiunt: ita quoque quam maxime

congruum Naturae fuit , in Centro Teme loj,

cum /^»idecernere,ut ex hocveluti ex Cen-

trali pyrophylacio virtutis fuae efficaciam aliis

Pyrophylaciisfuperiorihus, & hsc aliis & aliis,

^exfuhterraneos dudus , ufqueadipfam Tel-

/amfuperficiem, communicaret ; Cum huic

Elemento proprium fit ab iniimo adfuprema

femper tendere.

^omodo Verum quomodo hsec Pyrophylacia peren-

duretignu, fi^ caloredment , &quomodo tanta exfpira-

tionum diuturnitate non confumpta , in per-

petuo vigore conferventur ; ei minime mi-

rum videri debet, qui perennia Naturje ope-

ra , eorumque indeficientem Trg^txujcAao-iv

penitius fuerit contemplatus, Cum enim

Geocofmus Terraqueus Globus fit , certe uti

Ignis ab Aere vitam , & ab Aqua necefla-

riumfufcipitalimentum; ita Ignis , robur,

vitamque Aqueo Elemento , Aereoque , re-

ciproco commercio , communicat ; utpote

fme quo alterutrum confiftere non poffet.

Terrena verb fubftantia Igni novum mox,

uno deficiente , pabuium per fuhterraneas

femitas fuppeditat ; ut lioc pafto omnia &

fmgula in fuo efTe perenni conferventur ;

quemadmodum in extima fuperficie con-

tingere vides :

simiiitudo Sol liumidum ex Fluminibus , Lacubus,

exfiHvta. Maribus, furfum per vapores trahit , Vapo-

res Aereae regionis Frigiditate in Aquas ,

TOM.I.

Cur in

Centro
Terrae.

pluvias,nives, grandines refoluti , Hydro-
phylaciis tandem totum id , quod a Sole
attraftumfuerat,reftituunt. Exhalationes
veroaTerreftribus portionibus attrafts in
Igneaphantafmatatranfmutantur; hx Yri- ckcuiatio
goris occurrentis impulfuviciniaerisnatu-^'*""^'*'
r^ afliimpta, in Aerem, & hic in Aquam,
aquainTerramtranfmutata, miranda Na-
turse metamorphofi tandem revertuntur , &
ubi definunt, ibi nova mox fundant pericy-
clofeosmolimina.

Paripafto, Mare peroccultos cuniculos
occulto Naturas urgentis technafmate intra
Montium vaftiffimas Specus coaftum, inde
tandem in Fontes , Flumina , Lacus erum-
pens, unde digreffiim fuerat , poftliminio
revertitur,denuo revolvendum. Aquavero
per cxca Terras vifcera labens un^ fecum &
humorem Sc terreftrium portionum mifcel-
lam deveftam Pyrophylaciis in alimentum &
pabulum fubrogat ; hzc yexo Jpiritihus cali-
dis tumentia , per folitos fibi fiphones fub-
levato c^/o/-f , Hydrophylacia ^cxteraquere-
ceptacula fovet , animatque , tum ad Mine-
raiiumtum ad Vegetabilium genefm, per
exlialationes promovendam ; & (\cperenni,
& cyclico motu , omnia , qu£e in Natura rerum
fpeftantur, exiftunt, & confervantur.

Qiiomodo vero Iijbc aNatura peragantur,
ut d\^i,fequenti Lihro declarabimus.

. §. IV.

De Aero^hylaciis Geocofmi fuhterraneis.

QUemadmodum Ignis & Aqua fine A^re
fubfiftere non poflimt , ita neceflaria
quoque fuerunt Geocofmo Aerophylacia quae-
dam , e quibus utrumque Elementum Aqua
& Ignis , veluti e Naturae quibvifdam/»»/»?»-
nihus , neceflariam refpirationem haurirent ;
Aer vero iis inclufus viciffim ab Aqua au-
gmentum , ab Igne caloris foecundi robur
acciperet. Sunt it^LC^^e hujufmodiAerophyla- ^id fint
ciaingentes Cavernarum receffus , Aereo Ele- ■^^""ih^'*'
mento referti, eofine difpoftti , ut Aerper innu^
■meros occultorum meatuum fiphones , in alia
five Hydrophylacia five Ignis receptacula deri-
vatus , in \\sc^\^emAquarummolemipexzp-
propriatos Canaliculos in alia Receptacuia
elatam in Fontes & Flumina urgeat ; in his
vero latentem Ignis fomitem perpetuo foveat,
& per Sublimationis Chymicce arcanum, Tel-
lurem in ulteriores fines difponat:

Modum vero quo fingula operationes
fuas perficiant, in/equenti , uti diximus , Li-
hro exponemus.

Effieautem hujufmodi Specus, innumeris
exemplis comprobatum novimus , quorum
nonnulla liic apponemus.

Refert P . Martinus Martinius in egregio P. Martm:
fuo Opere, quod Atlantem Chinicum yocnt,^^"^^^^^'
effie in medio Regno Sinarum vaftiifimum uira, de
Montem fimbriisfuis in remotiffiimas resio-^"')^^'""-

1 n • ^ 1 neoMeatu

nes undequaque exporrectum ; qui cum ob,„ china
P fale-

114 MUNDI S

^/.xix.falebrofam fcabritiem difficulter tranfiri
poflit , Natura huic incommodo confultura,
totam Mofitemvaftifmis Specuhusit2Li^e.rtn-
dit , ut totus ex uno iatere in oppofitum per-
vius fit ; in tantam autem hujufmodi cae-
cus meatuum dudlus , amplituclinem exporri-
gitur, ut non niCi feme/iri Jpatio illoseme-
ciri liceat ; fuifTeque , qui lioc fuhterraneum
iter perfecerint , non paucos repertos , qui
retulerunt mira & prorfus paradoxa de ad-
mnz.ridaipArtium Juhterreftrium conftitutio

UBTERRANEI

quin & e curribu3 ejiciat , armis quoque de-
nudet & veftibus.

Hunc Campum ego puto eum efTe, quem camftu h
la Crau Galli vocant. Et ego quidem Anno Crau diata
I <J 3 3. hunc Campum quatuor leucis Gallicis ^Si',„.
Arelato diffitum tranfivi , innumerifquey^- ter Areik/
xis ita feminatum reperi , utvixpedempo-f""* <^
nere quis poflitiunde Deorumpugnam ibidem
contigiffe nonnulli fabulantur : ventum ta-
men tam vehementem , qualem Straho de-
fcribit , etfi id fumma diligentia inquifive-

tum
Marfiliaa

ne. Aquas enim illic magna in quantitate rim, fivelongafeculorumferiemeatusfue-
reperiri, in nonnullis locis quoque Lacus in- \ rint obftrufti , five pulvere pluviis mifto

gentes ,pijcihus abundantes ; in multis quo-
que locis Flumina , magna aquaruni difflifio-
ne, iningentesplanities fe dilAtnre ; grami-
na, & herhas, & magno in numero anima-
lia fuhterranea peregrinas fpeciei reperiri
ajunt : lumen tametfi obfcurum , tamen
per aperta Montium cacumina & fifiuras
Scopulorum veluti per Caminum quendam,
immitti.

Ex qua defcriptione fat fuperque patet,
quod in hifce fuhterraneis locis evenit , id in
omnibus quoque aliis fuhterreftrihus regio-
tiihus, hifce fimilibus , reperiri.

y^e^rf plenaeffeinterioris Telluris vifcera,
omnes Geographorum Libri abunde teftan-
tur ; cum vix ulla fit Natio , quae non Aero-
phylaciorum fpiracula manifeftet.

Dicam primo de prodigiofis effeBihus
hujufmodi Aerophylaciorum in Afia , Africa,
Jmerica , deinde de iis , qu3E in Europa inve-
niuntur didurus.

In Montihus Tiheth , ubi Ganges nafcitur,
uti ex relatione Patris Balthajaris d'Andra-
d'Andrada. ^'^ conftat, M<7«^(f j nonnulli peromnesfif-
furas horrililifonitu & fremitu ventos , emit-
tunt. Idem habetur in relatione P. Pais , de
nonnullis Montihus jEihiopia ; & in America
deMontihus quos Andes vocant, idem con-
tingere, Jojephus Aco/fa narrat. Qiiorum qui-
demratioalianoneft, nifivel excatadupis
fubterraneis , vel ex igneis fpiritibus fub-
terraneis aerem exagitantibus , vel aliis de

Airofhyla-
eia Afix.
P. Balthaf.

P. Pais.

Jofeph.
Acofta-

obliti alibi eydtnm flatuofi meatuste^eretint,
five denique alia de caufa cefTarint , compe-
rire non licuit: neque hujustam prodigio-
fum effe£lum Indigenae , quos fummo ftudio
examinavi , unquam fe obfervafTe contefta-
tifunt. Fieri tamen,quoddicitur,potuifIe,
loci conftitutio cumprimis docet. Cum
enim Campiu hicad 0///<Jiifque RhodaniieCe
extendat ; ubi dum ingens Fluminisirruen-
tis cum reluftantis Maris impulfu commo-
tio & confli£lus accidat , facile fieri ^potuit,
ut Aer in meatibus Continenti infertis con-
citatus alicubi in hoc Campo exitum fibi cum
memorata vehementia paraverit : Namuti Exconcui.
Oceanece relationes ferunt , in omnibus fere ^^^' -^Jt'

'_ ctuumMK-

Promontoriis,ubi magna fluctuum ex .^ftu rU, Vemus
Maris Currentium allifio fit , utplurimum '^'J^'*^^'"'
ex Montium fijfurk vehementiffimum Ven- tiumexci-
tum proruentem obfervari. ^^""■-

Non dicam hic de Monte ventojo in Co-
mitatuVenufino, Carpentorafto imminenti,
^x cujus Specuhusy^\emenX.esVentorumii.2i-
tus erumpere notius eft , quam dici debeat.
Sileo innumeros alios Aerophylaciorum in
Europa nullibi non obvios effeftus. Addam
tantum quas propria experientia in Italia
comperi.

Cum Anno 165-8 Lauretanam Deiparje
Domum devotionis caufa vifltarem, & mul-
ta per iter omnibus notiflimum , plerifque
tamenignotaNaturae miracula in eoobyia
obfervarem ; inter caetera vero multa de

caufis , qiias infra aperiemus : hifce enim i.JEoIio Monte Cafiorum intelligerem, operae J?°"' ^*

jiirtajpi
racula m
JBotnia.

Aer circulatus , qua data porta ruens , per fif-
furas Montium fummo impetu , nec non
minori cum fragore exitum parat.

Recitat Olaus Magnus , in AquilonariPla-

ga Montes reperiri, ad quorum radices Antra

oiausM. inveniuntur , ex quibus tantus Ventorum

erumpentium //-^gor percipitur , ut repenti-

no metu approximantes vel interimat fta-

tim, velplurimosad dies obftupefaftos prje

capitis dolore , fenfuum vigore deftituat.

Porro inter Marfiliam & Rbodani Oflium,

Strabo. uti Straho refert , Campum effe ftadiorum cen-

sfiracuium tum , locumque refertiffimum filicibus ho-

7err*, minis pugno non minoribus, ibi fponteab

ipfo ejus Campi folo Ventum efftari , cui no-

menMetemhorio eft impofitum , cujustanta

Viseft, ut eo(dem filices Tper turhinem gran-

dinis more elevet , hominefque ikerndit,\Catadupas Nili, {\ixdosredderet

pretium me fafiturum exiftimabam , fi caufas ventofus,
ejus occultas & omnium opinione impene-^'"/^"*'^*-
trabilesfcrutarer. ;«■»?"»■

Interamnibus itaque difcedens , primo i„ge„, ca-
vicinam tota Italia celeberrimam Catadu- '^dupa Ve-
pam , quam Velinus Fluvius per altiffimas ru- .^^).^ "Jl^'
pes praecipitatus in profundiffimam fubjefti Marmora.
Montis vallem efficit , ut fi quid cum .£olio
Monte occtdti commerciiobtineret, explo-
rare aggrefTus fum.Siquidem ibidem Fluvius
fummo impetu in modum arcus ruens in
profundiffimam Voraginem altitudine 300
circiter pedum , uti ex dimenfione rupis a
mefiadla patuit , tam horrendoik^re^itw. , fra-
^or^, & murmuris vehementia devolvitur,
qu3B fi non exanimare adftantes , faltem ftu-
pefafto aurium fenfu illos noafecusac ad

Horren-

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENL

i»5

Ctf/.xl5?- Horrendum omniiio fpeftaculum , l»fer- \ afperatos rupium dentes ica atteritur , ut in wy«,^«%j-
«um diceres, fpumofis gurgitibus , & confu- \perpetua nebula te conllitutum jurares ; ne-

fa undarum sfluantium repercufllone for
midandum, tantolabentiumaquarum mu-
citu , qui vel Int^ramnii quinque milliarium
dilTiti fpatio , nofturni temporis filentio fa-
cile percipiatur . Ex lapfu aqua inter ex-

queinde, nifiegregieperplutusabeas. Elt
& hoc notatu dignum . Sole lucente perpe-
tuam ihi, nonficuti ad falientium fontium
guttofam afperginem, fed veluti in Ccelo
ejufdem magnitudinis Iridem exhiberi.

Catadupci mirahilis Interamuenfis.

Sitm lAon
tis ■venlojs
Cijiorum.

Examinatis itaque omnibus inftituto
meo opportunis Catadupce circumflantiis,In-
teramnium reverfus , pollero die ad JEolium
Montem profedius fum , ut quas miranda de
eo intellexeram, ouItottI;;? explorare, fingulo-
rum effe^uum caufas reddere poflem. Csefii
itaque fumma benevolentia a Primoribus
loci exceptus , totius Montis conjiitutionem
partim propria induftria exploratam , par-
timlncolaruminftruftionedidici.

Situs hujvis Montis eft inter Caftelkim
S. Gemini & Interamnium , vulgo Temi,
exOrtu in Occafum longaodlomilliarium
Montium catena protenfus ; uti ex Mappa hic
appofita patet. Mons totusfaxeus , ita ana-
tura compofitus , ut ingentium molium
faxa uni alteri fuperimpofita miroque Na-
turje artificio & induftria compafta cernan-
tur. Moniis dsix.{oOppidum incubat,nomine
Cxfii, a primis, uti dicunt, zntiqux Cafits
Domus Ducibus fundatum . Hunc itaque
Montem jure merito Montgm JEolium , ob

Fentorum quos certo tenipore volvit turhines,
appellandum duii. Siquidem tempore ajii-
■vo per omnes fifl~uras & rimas vehementis-
fimosefflat Ventos ; itautinadjacente Oppi-
do , memorati Incolse mira quadam indu-
{k.r:inCaf!aIium ventos, non fecus ac inCivi-
tate aquaedudluum canales , intra cryptas &
cellaria hinc inde difponant, tum ad vinum
& aquam , tum ad fruftus omnis generis
gratiflimo frigore imbuendos ; atque adeo
ferocientisNaturx vimin fuaviffimas deli-
cias vertant. Speftantur autemin Nobilium Ventorunn
domibvis Canales adeo apte difpofiti , atque^^^^^,,.
epiftomii.'t2im afFabreinftrucfti^ut Ventorum
impetum prolibitutemperare poflint : addi-
tis quoqueoftiolis fportulifque , intraquas
repofiti vel potus vei efculenta fumma fri-
goris vehementia tantum non in glaciem
convertuntur.

Antequam verb ad caufarum fcrutinium

me accingam , primo omnes effe£iuum cir-

cumjiantm praemittam , quae ita fefe habenr :

P 2 Pri-

Ife.

ii6

MUNDI SUBTERRANEI

Cap XIX. Primb , Ventorum exfpirationes non quoli- 1 interrupte eos continuare : quod eft iterum

bet anni die , neque qualibet di ei hora , fed contra experientiam

Effeftuswi
rabiles hu-

aflivis [olummodo menftbus , quatuor ante me- 1 Haec funt prscipua punda , quibus Pbyfici

ridiem, ^totidempofl, /^omcomperiuntur; ]fuas de liujus Montisnatura opiniones ila-
■jtn Montis. qujJ3uspera(ftis , Ventorum flntiu paulatim & j biliunt.

fenfim flaccefcentes deficlunt ; nofturno

vero tempore vix ullum Venti apparet

veftigium : ita quidem , ut pro aeftus diurni

majori vel minori vehementia, jam plus,

jam minus fentiatur Jpirituum incluforum

agitatio & exfufflatio.

Secundo , Hyhernis menfihm oppofitos

aeftivisfortiuntur effeftus Spiracula. Nam fi

quifpiam flrophiohm , aut aliud quidpiam,

orificiis canalium applicet, id, mirum diftu,

«0« jam Vento exjpirante protruditur , fed in-

trorjum, nefcio qua ahditavi,attrahiiur , &

tanto quidem vehementius quanto frigus

fuerit intenfius.

Tertio, aeris exfufflati qualitas ea eft , quje

rigore venti homines in iftiufmodi crjptis

commorantes in febriles akerationes mi-

nime ureeat , viti aliis in locis accidere fo-

let ; fed quemadmodum ficcitate impol-

luta gaudet, ita hominibus mirum in mo-

dum ad fanitatem-Yiixc^e. prolongationem

conducit.

Atque has funt circumflantia, quas pr^mit-

tendas duxi , ut iis infiftentes tandem veras

prodigioforum hujufmodi effefluum caufas

venemur.
Diverfitas i>ici vix potcft , quantum in hujiu Montis
« 'Snrfl »df/ij<rtf exploranda , naturalium rerum in-
«ufa hu^ui veftigatores fudaverint ; quam diverfa pla-

citacuderint ; nemine tamen, qui ad ve-

ram & genuinam caujam pertingeret , exi-

ftente.

Quidam putarunt caufam , aquarum catar-

Venti.

Reftat itaque , ut & nos ingenii noftri vi- vera 6-^«.
res in tam intricato n egotio tentemus. Di- '"'^'"* "".'»
co itaque , nullam aliam adeo prodigiofo- auum.^ ^
rum in hoc M.onte effefiuum caufam ejfe , quam
rarefafiionem (g condenfationem aeris; quod
itaoftendo.

Etprimoquidem fuppono , Totum hunc Mons totM
Montem concavum effe^quod & Indigenae lon- '^°"''*^"5'
ga experientia dodli pro certo habent, &
ego indubitata experientia comperi. Poft-
quam * enim per occultos msandros ali-
quoufqueprocefileris, timc pracipitiahorti-
da primum imminent in Ahyjfum Montis
protenfa , & fi lapidem in jeceris , poft pluri-
mum temporis, fonusficuti inputeis &ci-
fternisechonicusexcitabitur, quo quidem
cavitatis Montis majus indicium dari non
poteft.

Secundb , Tota faxei Montis fuperficies fo- lottu per
raminibus , rimis , fifixiris referta eft , non
tantum ex ea parte , qua Caftas , fed & ex op-
pofita parte , qua Aquam Spartam Oppidum
refpicit, ubi & eofdem effetius , quos in Cccfiis
reperi.

Tertio ; Concatenata hsec faxeorum-^/?'«'^'^«'

tufus imu-
meris rimii.

raflas in vifcerihus Montis latentes , quibus ] conduftis

Montium moles , omni terreftri fubftantia ZTcrept^i
fpoliata , seftivo tempore per varias Soiis re- nes Mon-
flexiones inter Adontium crepidines Si conval-'"""'
les faftas , tam immodicam concipit aflus
vehementiam , ut fub Zona Torrida te con-
ftitutum dicerepoffls, nequefit, qui calorem
circa meridiem tolerare poffit , hominibus
animantibufque intra domus ftabulaque

interior aer agitatus , qua data porta foras
proruat. Sed hoc dici nuUa ratione pofi^e

hinc patet, quodtunc ^ew/-^^ perpetuo du- multiplici reflexione in tenuifilmam fub

rare deberet tam sftate , quam hyeme , tam
dedie , quamdenofte; quod eftcontra ex-
perientiam.

Nonnulli exiftimarunt , Ventos procedere
a vicinorum montium cuniculis , intra quos per
varia antra extrinfeci Ventorum flatus infi-
nuati , atque intra hunc Montemdehti , tan-
dem prorumpant. Sed neque hoc fubfiftere
uUa ratione poteft : fequeretur enim , hyher-
no tempore , cum Venti potilfimum dominan

His fundamentis innixus dico; Mox ac

aer extrinfecus inter faxeos Montes , a Solis

ftantiam redaftus rarefatiufqae dilatatur , fit
ut majorem iocum qusefiturus , per Montisfijju-
rtfjtimafqueintra interiora vifcera fummo
impetuininmemx. Verumdumcum aerein-
tus ftabulante confiftere non poteft , aer in-
troaftus cenperegrinus &.!Ldvena.preflus co-
arftatufque , denuo per ampliores Montis
meatus effugium fibi parans , poft longas
ehiftationes tandem fumma violentia ex-
pellitur. Atque hoc pafto Ventus ille , de quo

tur , ^entos hujus Montis magis f^vire, quam • loquimur, prodigiofus aflivo tempore confti-

quovis alio tempore , quod pariter eft con
tra experientiam.

Non defuerunt , qui aftererent, Ventos
hujujmodi originem fuum a vicini Maris aflu
trahere ; aerem enim in fubterraneis meati-
bus ftabulantem , unAarum Maris illifione in-
tra huncMontem protrudi , ibidemque coar-
ftatum per rimas violenter tandem extru-
di. Sed&hocfolidocaretfundamento: fe-
queretur enim Ventos perpetub ad perpetuum
Maris motum durare , vel faltem confufe &

tutis horis nafcitur : Ceflante vero calore ex-
terno , Ventum quoque iterum ceffare necefi^
eft. Qu3S omnia pulchro pilarum JEoiiarum
experimento oftenduntur.

Yiat piia ex are folidijfimo fabricata, cum sxperime»-
colio arciiffimo , in qao Joramen fit pariter ad """•
in{\:ar puniii acus i\.ncium ; hsec piia aqua ad
medietatem repletain ignemprojetia relinqua-
tur , donecjummum caiorem conceperit : quo
concepto mox eam intra aquam frigidam
projeftam aliquamdiu fubmerfam tenebis ;

Ca/>xiK.

LIB. ri. DE OPIFICIO

&Videbis aerem ibi latentem /» tenuifimam
fuhfiantlam rf^dA^wpaulatim condenfatum
retroagi ;&icx\maUuacorpHs'm aeris deficien-
tis locum nonllippeditetur, aquam magno
impetu intra fe attrahere : & hoc pafto vas
pila, quantum fatis eft, replehitur. Huic igi-
tur fi denuo carhones accenfos fubjeceris,
rarefatlam intus aquam mox in vaporem refol-
vet, vapor conclujus dum exitum nifi ^erftri-
tlijfmumforamen non reperiat , per id maxi-

GLOBI TERRENI. 117

ftione dilatatus per tuhum B A C exitum fibi Experi-
parabit , & confequenter ad orificium tuhi mentum,
C , notabilem Ventum exhibeblt , qui pkmia
appofita apparebit. S\\Qto Vas AB frigida
perfuderis, aerem A B condenfatum, extrin-
fecum aerem, ad deficientis aeris interioris
locum fupplenchnn , cum admiratione at-
trahi{enties; quod apparebit/i/«»?i ad orifi-
cium C appofita, quxftatimintra attrafta
abforbebitur. Atque ex hoc experimento

moiindotQBcimpetus vehementia erumpet;\ipulchr:e fane utriujque effeclus caufa in dido

deficiente vero calore extrinjeco , aqua naturaL
fuo ftatui redclita nec vapores , nec ventos
amplius emittet.

Experior & ego id ipfum quotidie aflivis
menjihus in Mufeo meo , quod occulto meatu
in hortum domefticum quatuor akiffimis
Tempjli c^ Collegii muris conclufum pro

Monte patet.

Venti verb , qui perpetuo ex aliquo a!'o ^'^"f* psi^
/!/(?/?/« meatueftlantur, illi hauddubie ori-^^^^^^f^]
ginem fuam {onmntm, yel 3. fuhterrane:^s ca-fuUi Mon.
tadupis , vel a Maris ajjluxu , aerem in meati- '"^^5^'*"''
busfubterraneis follicitante, utiin nonnul-
lis yEtnaiocis not3iZur: -^Yeiex nivium rejolu-
tenditur. Contingititaque,utmoxac<7^>-in|/i(7??e, ut in Monte y^hernia , Scde Jntrein
horto, Solismeridiani fervore, variaque /-«- j Hetruria apud Volaterras , ex quo, Alherto k\h. Lean-
diorum in muros impadorum reflexione ac- z^^a^ro tefte , quandoquefpiritus^f»/«/que'^"-
cenditur , is nimia rarejad:ione dilatatus dumWdeoy^^emens erumpit, utquaeque obvia,
effugium quaerit , per meatimi magno impetu]^ velipfas arbores dejiciat.
ruens Mujeum gratiflimo Vento exhilaret : 1
idque non nifi femeri.diani3 horis wflivijque \ ^,^ ^^,/^^ Crypta ^^Montem Teftaceum

Cur Mons
hyberm
tempore
omnitt in-
ttu trahat.

me.fihus contingit , reliquo vero tempore
diei, aut hybernis menfibus nihil ex hujuf-.
modi effetlihus percipitur.

Hanc ego veram & genuinam caufam Ven-
torum ex Monte Caftano tanto impetu afli-
vis menfibus proruentium , falvo aliorum
judicio , exiftimem.

Quod porro hyhernis menfthus aerem ex-
trinjecum una cum impofuis in orificiis mea-
tuum ftrophiolis , charta , fimilibufque levio-
ris fubftantiae rebus , in interiora vifcera
contrariae viae proceflu rapiat , iftius caufam
hanc efle dico : Quod hyherno tempore aer
condenfatus,metu vacuiSem^er alium & alium
aerem forinfecus intro trahat. Utriufque effe-
^us, repulfus fcilicet & attra^us caujamhoc
experimento demonftro :

Xxperimen-

tUWi

Difceptatio,

P Oftquam de JEolio Cafwrum Monte , cau-
-*- //que Ventorum ex eo fpirantium fufo ra-
tiociniodifceptavimus, reftat modb aliud
nobis praedifto haud abfimile Naturae pro-
digium intr:2Li^{2i Romana Urhis mcsnia cele-
bre dilucidandum ; quod uti admiratione
dignum eft, ita quoque hoc loco ad di(R:o-
rum confirmationem id opportune inferen-
dum cenfui. Eft Roma ad radices Montis
Teftacei , quem Doliolum Veteres appellant,
exeaparte,quaflumen refpicit Hortus-ptx-
amplus , & ad omnem amoenitatem excul-
tus , fvib Illuftriflims Ciantum Familiae do-
minio & jurifdi(5lione,ad Tyherim ufque lon-
citudine mille& ampliuspalmorum exten-

Fiat ex quacunque materiafoUdiori, vitxo,\ fus. Ad quem non ita pridem cum Illuftr'
aere, ftannor^j, cujufmodi figura AB de-j&: Rev™"'. Jofephus Ciantes Marficenfis Epi-
monftrat : ex cujus fundo tuhus B A C dedu- ;fcopus , Vir cumprimis eruditus , nec non

catur , & orificium D E ita obftruatur , ut

«^VnuIIibievadere poflit: &Inftrumentum
erit perfedlum. Hoc Soli vel igni appofi-
tum.mox ac <i(?>intusefferbuerit, israrefa-

Opere D. Thomcecontra Ce»?fjinHebraicam
Lineuam tranflato editoque celeberrimus,
me luftrandi prodigii caufa deduxiflet , lo'
r/que fttu & conftitutione quam exadliflimc
a me examinath , inveni tandem verum
efl^ , quod fama Iparferat de MoUis Cry-
ptis , id eft, de Frigore fummo & pene in-
toierabili , quod P'enti gelidi , ex intimis
Cryptarum receflibus exlpirantes eiEciunt.
jQiii effe^ius uti omnes in admirationem
trahunt , ita quoque hocloco veram & ge-
nuinam caufam tam infoliti effe£ius produ-
cere tentabo . Quod ut majori cum me-
thodo fiat , primo locifitum & conflitutio-
nem defcribemus , ut ex eo caeterifque cir-
cumftantiis effe£luum rationes clarius deri-
vemus.

P ? Mons

ii8 MUNDISUBTE R R A N E I

Cap.-yiix. Mons Teflaceus fignauis literis A B C, laiborum inumbratione ad omnemamceni-
C Porta Horti feu Vinex, F H Mcenia Urlis \, tatem excultum; D E Cryptce JEolice,no\\ tam
LM ^w^^A^^/ww prffilongum, prsEcelfarumlnatura quam artis induftri^ conftruft».

Siquidem ad Montis fpiracula, Muri Crypta-
rum non calce aut faxorum coagmentatio-
ne, fedantiquis tegularum, laterum, fi£ii-
/iumquQ vaforum, quibus iotus Mons con-
ik.zt,fragmentis , ita adaptati funt, ut Fen-
tum ex Montis fpiraculis erumpentem per
tranfpirahilem murum facile ' tranfmittere
poflint ; quem & emittit , utique tanto ex
impetu & abris co»ci/fl//oKe- vehementiorem,
quanto exitum quaerens per anguftiores
TeflaceiMontis meatus& tortasinterruptaf-
que murorum femitas , majori violentia per
exitum fuam libertatem molitur. Hoc ita-
que pofito jam effetlus \\\x]\Xi, caufam , omni
ftudio inquiramus.

Notandum itaque hanc JEoliam vim & ve-
hementiam non femper, neque totius anni
decurfudurare, fed iispotiflimum tempori-

lus ceflivis , queis diurno Solis ardore Mons
Teflaceus totus quantus quantus fervet; quod
accidit Menfihusjunio, Julio, Augufto, ufque
ad dimidium Septembris , plus minufve pro
varia annorum conftitutione ; neque toto
die , aut fmgulis diei horis , fed iis potiffi-
mum , quibus major ei caloris Phcelei vehe-
mentia dominatur. Siquidemmane, vefpe-
ri&tota nofte aere ad temperiem redufto
ventus omnino ceflat ; quemadmodum toto
reliquo anni tcmpore.

Undevalde haUucinantur ii, quihujus-
modi ventum non aliunde , quam ex vicini
Tyheris Flumine fieri exiftimant; hoc enim,
ajunt , per abditas venarum terreftrium vias
continua aquarum volumina in diftostra-
mites impellere , quorum impulfu mox in-
tusincluli aeris motiofecuta,tandem,dum

LIBII. DE OPIFICIO GLOBI TEP».RENI. 119

f<7/.xlx. ifldi<^is Cryptis exitum quasrit , hunc pro- ! reliquis praeter diftos menribus, diftifque
pofitum Ventum efficiat. Hancopinionemldieihoris, uti Mons nec fufficientem c-<?/o-
nulla rationefubfifterepofrehocpaftopro-lrfw, necextrinfecusrtc^/Tequifitamadhunc
bo. NotuminScholiseft,£(3f^mc<j«j^ i<y^w efFeftum rarefa^donem faheat ; ita quoque
(empetagetite, eundem femper , non impedi- 1 cefTante aeris frigidi cum calido lud.a , veluti
t^ Naturae lege, effedum confequi necefle efTew ! induciis quibufdam faftis , turbinem ventis

Cum itaque aquarum , quas Flumen perpe
tubin diftafubterraneagurguftia impellit,
agitatio/<?w/>(?r totius anni decurfu duret, 'ven-
tum quoque ex diftis Cryptis fpirantem per-
petuo durare debere , quis non videt ? quod
tamen uti nullo unquam tempore obferva-
tum fuit, ita quoque vel ipfa experientiaxe-
clamante dida opinio nulla ratione admit-
ti poteft: cum, utifupra diximus , praster
isfiivos menjes , & certas diei horas , toto reli-
quo tempore tantum abeft , ut vel unicum
ventivefligiumfentiatur, utpotius hyherno
tempore ddt\x Cryptce fmevento tepidte com-
periantur.

Alia itaque aflignanda eft hujus Montis
effeSlus , caufa, quam ut reddamus, nonnulla
nobis prius fupponenda funt. Suppono ita-
que primo , Montem Tejiaceum totum ex
Teflaceis fra^mentis congeftum coagmen-
tatumque & confequenter totum fftulofum
Siaeri tranfmeahilem effe. Secundo, Ex ni-
mio Solis ardore , quo Mons aeftivo tempore
percutitur Teftacea fragmenta in extrema fu-
perficie fummum aftum concipere ; quod,
experientia magiftra , paulo ante aut poft
meridiem Mons iis. ferveat, utob aeftuantium
T^f /?d/-«w vehementiam fine aduftionisperi-
culo vix adfcendi pofTit , aut circa eum com-
morari liceat. Tertio, Lateres teftafqne, quae
in intimis Montis vifcerihus latent , femper
folita fua frigiditate gaMdere. Quarto , Ex
vehementialiu aerem Monti circumfufum fum-
ma.m rarefa^ionem concipere.

Queis fuppofitis, Dico Montem Te(idceum
ajftivo Sole vehementiuri Solis aeftu exar-
defcentem , conceptum Calorem vicino aeri
undique circumfufo communicare ; unde
aer rarefaSim ab alio aere , qui ob diftantiam
a Monte nonnihil frigidiujculus eft , ulterius

ceflare neceffe eft. Habes itaque htc caujam
Venti in JEoliisCiantianis Cryptis clariori quo
fieri potuit , ratiocinio expofitam.

Quod vero Borea fpirante aliis quoque
temporihus hujufmodi in JEoliis cryptis Ventus
percipiatur, hujus non aliam caujam effe
dico, quam Venti iftius vehementiam ; qui
dum impetufummo tranfmeahili Montisjuh-
Ji antiaf efeinCmuiit, aerem una zdfpiracula
Montis exiftentem per congeftos ex lateri-
bus teflarumc[uefragmentis muros difpulfum
in Fentum animat. Atque adeo eandem Venti
hujus Crypta caufam efTe exiftimem, quam in
JEolio CeeCwrum Monte expofuimus.

Frigus vero hujus Cryptce adeo intenfum
eft, utvix intra eamdiftis temporibusfine
tremoreconfifterequisvaleat ; & exconfe-
quenti , aquae , vina & fru6tus omnis generis
in ea expofita ad niveum gelu ita infrige-
fcunt, ut fine dentium exacerbatione , haud
fecus ac in Ceeliorum Monte contingit, fumere
vix liceat. Cum enim intims Montis latehne
frigidiflimsfmt, ^tnt frigus iummh inten-
datur.

Poftquam mirabilis hic Tefiacei Montis
effe^us Urbi innotuiflet, eundem in aliquod
Urbis emolumentum convertendum cen-
fueruntii potifllmum, qui nihil aque agunt,
quam ut aeftivis temporibus indeiiciofo li-
quorum, fruftuumque recentium refrigerio
Romanorum gulae cupediishifceftimulandae
incumbant ; Quos inter Caupones > lu-
cri inde provenientis fpe allefti , cum ex-
perimento in Horto Ciantiano inftrudli, Mon-
tis alios meatus Aolios circumcirca , ex-
plorafTent, iis i n ventis mox varias Tabernas,
tabulis menfifque, frondibus ramofis, probe
inftruftas, aedificare coeperunt, uti P QR S
fignatae literis Domus monftrant : deinde&

fe dilatandi repulfam patitur ; defperata j in infimo Tabernarum, anguftas Cryptulas,
itaque ulteriore extenfione, mox dum ali6|inmodumCelluIarum,nonfmeingenioap-
fugam arriperenonpoteft, nifi per_/^«/o/i>j | pararunt : utin iis rebus refrigerandis im-
Montis meatus , rimofofque duftus , hismox ' pofitis , gelidique venti rigore afFeftis, qui-
infinuatus, u}o)iaeremfrigidumim.ta^ro^Yi-\husRomanis fub ardentis Sirii aeftuanteca-
diora Montis latihula ftabulantem ofFende- lore , nihil gratius acceptiufque efle poteft,
rit , hi vero ob intercurrentem antiperifia- ad fe avidiorum palatorum appetitus alli-
_/?K,excontinuo alterius alteriufqueaem ex- cerentur. Nec fpes eos fefellit ; fiquidem
terioris jam in fummam raritatem, dufti af- j di6tis menfibus Montis latera Tabernis cir-

fluentis ipipulfu^fimul confiftere nequeant,
hinc fit ut frigidus aer intimus cedere coa-
ftus , & qua data porta ruens per Montis fpi-
racula & annexos ei lateritios Molice Cryptce
muros exitum quaerens , infngidos illos, quos
diximus, 1'?«/^ exagitetur. Noftuvero aut

cumdata , magno eduliorum apparatu ex-
ftrufta , totam fere Romam , ad defideratis
deliciisfruendum, magno Rhedarum con-
curfu attrahere folent ; infigni, quod inten-
derant , lucro beatis Cauponibus.
Sed jam de Antris & Venis Terrx.

Ca-

I20

Cap.xx.

MUNDI SUBTERRANEI

C A P U T XX.

(De Antris , Hktihus , ^ imumeris Terrd meatihus.

Jacob. Gaf-

farellus.

'Acohus Gafiarellus Cryptas Orbis Terra-
rum inivio Mundo Sulterraneo dividit in
cryptarutn quinque ClafTes : Divinas, Humanas,Bru-
divifio. tales, Naturales& Artificiales.

I . Divinas dividit iterum in varias fpe-

Angeiica:. cies, & funtfequentes : Angelicce Cryptaim

Antra funt , in quibus Angelorum apparitio

contigit; ut eft Spelunca in Monte Garganoz^-

paritione S. Michaelis celeberrima.

Ecclefiaftiae , feu Templa intra rupes incifa;
uti de Monte Pagodum in India memorant.

CatacumhiB , feu Ccemeteria , qux in Agro
Romano liinc inde fumma celebritate vifi-
tantur ; de quibus Roma Suhterranea uberri-
meagit.

Diabolicae feu Infernales, in intimis Terrce
penetralihus.

Purgativas, five Purgatorium, Limhus,8<.Ci-
milia , quse fide tenentur.

Ad lias revocantur Crypt^s magorum , in

Xcchfia-
Jlic&.

Ctttacnm-

DialoUcd.

TurgativA.

Crypta

Magorum. qujbus inuumeris fuperflitionibus magicas

Non defunt virtute refolutiva , re(lri£livai
congelativa prajditas , de quibus fuo loco !&
tempore.

j". Artificiales Crypt(E funt , quae in huma- Artifidoft.
nosufus five deliciasparantur. Item fuhter-
ranei meatus arte fafti , uti Neapoli Crypta
infra Pauftlippum excavata ; Syracufisy«^/er-
ranei Lahyrinthi. Ad has revocantur Cr^ptae.
domefticce , hydrau/ias , Templa fuhterranea.
Item Saxifodina cxterorumque Mineralium,
de quibus exprofefTo infequentihus.

Atquehascefl divifioCryptarum, quarum
tamen prseter naturales , nuUas alias in hoc
Opere confiderabimus.

Naturales autem dicimus , quas Divina Sa-mturaUs.
pientia in intimis Terrce thalamis ad neceffarios
Naturalium rerum ujus conjiituit ; quarum
nonnullae in extima Terra fuperficie aditum
pandunt; aliae hominibus inacce£ain intimis
Geocojmi penetralihus conduntur , in /mlpe-
cies diflinftje, & funt Hydrophylacia,Pyrophy-

operationes peragebant , ubique iocommUacia, u4erophylacia,d^QC\aihus)3iminprace

Herour».

paffimobvix. Item Cryptte Heroum, Idolola-
trarum , Sortilegorum , & in quibus Oraculu
dabantur , cujufiliodi Delphicum & Ammo-
nium Antrum erant.
■Antram- Ad has revocana\r: fahulofa Poetarum an-
TuTo^. i>'^ Faunorum , Dryadum , Nympharum,
Tritonum , Sirenum , aliorumque Deorum
Dearumque.
cryptiGi- 2. Humancc Cryptce : ad quas revocantur
gii.ntum. pj. jj.j^^ Cryptce Gigantum,cVL)\\{mo^i in Palsefti-
siiyUarum, na, Sicilia,aliifquelocisoflenduntur,M«/^-
rum Sihyllarumc^Q Antra pluribus in locis
adliuc fpeftantur , uti Neapoli in Cumano
Agro , quem in fequentihus defcribemus.

Adhas commoderevocariqueunt Antra
San£iorum Eremicolarum ; uti in ^Egypto &
Thebaide innumera a»//-^ fpe(5lantur,i9^»^/
Antonii,Pauli,Hilarionis, ^c. Melits Crypta
S. Pauli Apoftoli ; in Sicilia S. Rojalice in Mon-
tePeregrino ; ^vk)hLC\,S .BenediSli. InFran

'Eremita
rum.

dentihus diftumfuit, quxque infequentihus
uberius profequemur.

Extrinfecce vero ad immenfam Specuum
vaftitatem , Foraginumque ahyffos aditum pa-
rant , quarum jam nonnullas adferemus.

Si itaque tanta fit Antrorum in Terreni
Glohijuperficie multitudo & varietas , quan-
fkmin internis Terrcs vifcerihus eorummul-
titudinem futuram credemus .> Hoc certum
eft, omnes Cryptas infigni aliqua virtute poi-
lentes , vires fuas non nifi ab aliquo intimo
ingentique Antro , five id Hydrophylacium,
five Pyrophylacium fuerit,permeatus longe
porrediffimos derivatas pro xztione com-
plexionis Terrence fuhftantice , per quam difti
meatus traducuntur , obtinere. Hinc non- -^mr»p.
nulls Caverncs fucco petrifico ex loci condi- "''/'"*"^'"''
tione propria omnia in faxa convertunt ;
Aiiqux aromatico odore mirum in modum re- varia vlr-
creant; Qusdam fatidico imbuunt fpiritu,^"^^'^''^-
ut quidam perperam fentiunt. Non defunt tura^m.'

cia B. Maria; Magdalence , vulgb /a Sainte

Beaume. JuxtaArelatum 5. Ji^i^ii: & ficdelquxad caflitatem, &contra ali^e , qucEad/i-
civitates caeteris. Ad has quoque revocari poflunt Ci- hidinem incitare ajunt. Sunt quae narcotica

"'' vitates fuhterranece , aliaque de quibus in fe- quadam facultate fomno infeflent; aliae quje

quentihus. vigiliis . Multae oleo ,fanguineo liquore , hitu-

3. Cryptce Brutales : ad quas reyocantml mine,faIe,vitrio/o , »<7/)/^/^<jfimilibufquefca-

tent . Quorum omnium rationes in Sexto
hujus Operis Lihro affignaturi fumvis ; de-
pendetenimexhifce omnis rerum Senfibi-
lium , Vegetabilium , Inanimatarumque
compofitio. Qui quidem caufarum concurfus
ut effe&us Naturs convenientes producat,
id non aliter quam per innumeros , quibus
Terrenum for/^w.f perfoffiimeft, Canales&ixe-
ceptacula , tanquam per fibras quafdam &
VafaMegacofmi,fingula fingulis procondi-
iione Terrem fuhftantia aptc diftribuendo,
conficit.

Sed

fubterra

ne&.

Cryfta,

Tirutales. jfjfra Lconum , Tigridum , Luporum , Vul-

pium , Urforum ,'Serpentum & Draconum,

^Vnque animaiium fuhterreftrium lat/hu/a ,vo-

lucrumque quse cavernofa /oc^amant.

Cryptera;- 4- Cryptce iunt Naturales , (^\zrum innu-

rKvirtuti- mcraefunt fpecies, juxta vires naturales iis

^\^ipri. i- jj^jj,-^g ^y,^,. nonnullGe medicinali virtute

Minerales. prxditsB. Qiisdam we/<3//icii- vapotibus , ex-

halationibus , aquis fcatent. Sunt & glacia-

/w.plenaenivibus &Cryflallo, utiinMonte

jE,lie. Sorano me vidifTe memini. Sunt & ALo/ia,

quae continuos Fentorum flatus emittunt.

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENL

I'^!

Cap. XX. Sed videamus , quaj admiranda de Specu
Coryciano , & ad propofitum noftrum pluri-

Meia. mumconferentiaallegatM^/<j /. i.c. 6. So-

Soiinus. linusc. 39. Plin. /. ^t. Straho l. i^.adducunt.

piinius. jsjoji procul, inquiunt, a Pompeiopoli Co-
rycium Uppidum eile, lupra quam nomine

Mmfpem.Conttryos ^y&ecttjefleperhibetur, fupra quam
utdefcribi facile polfit , eximius. Nam gran-
di patens hiatu Montem litori appofitum,
&;decemftadiorum clivo fatis arduum , ex
fummo flatim vertice aperit , ampliori fem-
per & ampliori defcenfu : viret umhrofn &
undiquepubentibus lucis , totumque fe ne-
morofo latere in orbem compledlitur, tanta
pulchritudine , ut mentes accedentium pri-
mo adfpeftu conllernet , ubi contemplati
duravere, nonfatiet. Unusineum dejcen-
' fiu eft , anguftus & afper , quingentorum &

mille pafTiium per amcenas umbras & opa-
cas fylvas quiddam agrefte refonantes, rivis
hinc inde fluitantibus. Ubi adima deven-
tum eft, rurfus Specus alter aperitur, terret
ingredientes , deinde aliquandiu perfpi-
cuus , mox introgreflbs , quo magis fubitur
eb obfcurior , alto veluti cuniculo admittit.
Ibi ingens (3w»ij ingentife fronte extoUens
tantummodo fe oftendit , & ubi magnum
impetum brevi alveo traxit , iterum demer-
fus abfcinditur. Intus fpatium eft , magis
quam ut progredi quifpiam po/fit horri-
bile,atqueideo incognitum. Addit Plinius,
ftillantes ^ntri hujus guttas ftatim in lapi-
des indurefcere.

.ffilianus. Huic non abfimile eft illud , quod JElianus
lih. 1 5.C. 1 6. defcribit : Apu.d Arrianos Indos

Hiatus nr. Hiatus Plutonis diB.us efi, incujusprofundo

Arrianosr ^'^^^^^'^ cavemcs ^ recefius immenft ^ bomini-
hus incoqniti ; quomodo autemin tantamprofun-
ditatem (it deprejfus,neque Indi explicant. Am-
plius tria millia diverforum animatium, ovium,
caprarum, houm eo agunt Indi , juperftitioneque
multa animalia prcecipitant in profundumejus
haratlorum , a quo nullus daturegrejfus , neque
unquam videri poffunt. Boum tamen mugitus,
ovium halatus , caprarumvox , equorum tnnni-
tus exaudiuntur ; acfiquisaures illius jaucihus
admoverit , diutiffme ejufmodi audiet : neque
enimpromifcuus fonus cefat refonare , quoniam
quotidie eopnecipites hefiice aguntur.
speiunc* Qux confirmat alterius Antri exemplo

''Teait. ^^"^'^^ ^- y- ^^^- QS' ^-i J*- Afclepiodorus* efl,
inquit, tmudremotum tmic, aUud antrum, in
quoddemiffos quamplurimos a Philippo, ut me-

[*sic Au-j^ii(fyyi antiquum oVim defiitutum exvlorarent,

Soris aojlri , •'. ^r ^ ■ n > i- ■ t r

Trototypon : ^tice ubertas ejus efiet ? quipatus } an aliqutdju-

aliter vuU turis reliquiffet vetus avaritia; defcendiffeil-

^^"edhio^f ^^^ c«?w multo lumim , multofque duraffe*

»«•] dies , deinde longa via fatigatos vidiffe tlu-

mina ingentia (0 vaflas aquarum congeries ,

conceptus pares monftris * , nec comprefios

quidem terrA fupereminente , fed Vihera laxi-

tatis non fine tiorrore vifos. Unde ex tanta

rerum mirabilium compendiofa narratio-

ne fapienter tandem concludit' : Non tota,

TOM.I.

inquit ,folido contextu Terra in unum ufque
funditur ; fed multis partilus cava , ^ ae-
cis fufpenfa latehris , t:ahet inaniafme tmmore .
Sed & Vih. 1.C.X6. Sunt,'mc^\X.JuhTerrami-
nus notanohis jura Naturce , lednon minuscer- f^"^*^^

_ I ■ r ■ I r I placitum.

ta. Crede intra. quicquid jupra vtdes; Sunt enim
illic Specus vafti ,junt ingentes receffus acfpa-
tiajufpenfu tjinc inde montibus {a\a,funt ah-_
rupti in infiniturci hiatus,^ai fcepe illapfas urhes
receperunt, & ingentem in alto ruinam condide-
runt. Et CiJ/». 8. fichabet. Quemadmodumin
exteriore parte terrarum vafice paludes ja-
cent , magni^ navigahiles lacus, quemadmo-
dumingentifpatioTerrce Maria porreVia funt,
infufavaUihus :/cinteriora x.Qx.x.z.x.\xmahunda-
re aquis d-urhihus,nec minus illasfiagnare,quam
apudnos Oceanum ^ Sinus ejus, imh eo latius,
quoplus Terrain altumpatet. Qusfanever-
ba Senecce inftar anacephalaeofeos effe pos-
funt omnium eorum , qucB hucufque dida
funt.

VarijB itaque funt Antrorum Suhterraneo- Varietas
rum formce , quse aut cafu , aut natura fiunt ; "'''*'■«"'
qu3Edam enim late ^^texvt excavata; qusdam ^''yP'^'""-
altiffmam continent cavitatem ; quaedam in
longum porre£la, in imum profunde demiffa;
nonnulla multipUces habent aditus & recef-
fus ; omnes tamen eoab AUCTORE Na-
T U RyE artificiocondita,iisproprietatibus
dotata , quales conditiolocorum cumprimis
& jure fuo veluti poftulare videbatur.

Strahone tefte , juxta Metaurum Sicilias, Stfabo i. 6.
Antrum eft, per quod ingens Fluvius diu lon- viuvU fub.
goque tradtu alveo fuhterraneo percurrens, ^^»"''''""-
tandem in apermm campum devolvituri
Eodemtefte, «/i^^efletraditurin Sinu Em- stnh.l. 17,
porico Mauritanice , adeb excavatum ad Mar e, '
ut Fluxum & refluxum admittat intus ad
feptem ftadia. AUudzd HierapoUm & Laodi-
ceam,dQ quo videas Stralonem .- & /i^.i 3. ait
prope Andiram Antrum efle, tantae dimenfio-
nis,ut ufque ad Paleam perducat,videlicet ad
ftadia 130; idque inde patuit , quod cum in
hiatum tjircus illapfus fuiffet , repertus a pa-
ftore fuerit in altera ejus parte , pofteriori
die..

Non dicam hic devaftifiimis & immen-
fis Specuhus JEttoiopice , quos fuse defcribit
P. Pau , per quos Nilus & Niger ingentia P. Pais.
Flumina per fuhterraneos meatus , longitu-
dinis inexplicabilis , altitudinifque incre- ''

dibilis fubmerfa devolvuntur. Non dicam
hic de Tauri Montis feu Jamai Specuhus & an-
tris omnem fidemhumanam excedentibus ;
de quibus vide Ramufmm Tom. i . Mira funt, Ramufius;
qus Americana Hiftoria narrat de Montihus
Andium : in quorum vifceribus, fupra quam
dici poteft , tjorrida Antrorum receptacula Antrum in
tantae capacitatis inveniri aflerit, ut inregris ■^"'^'^^'
Regionibus inTerrena fuperficie non ce-
danr : in hifce quoque ingentes ingentium
Fluminum Catarra[las , qus tanto fragore &
fonorum diverfitate fuaspraecipitantaquas,
ut nihil in Mundo terribilius fe audifle
Q. FofTo-

121 M U N D I

r^/.XX.FofTores teftentur. Inter alia memoranda
naviculam ibidem fuiire inventam,ixiiide&
quomodo in lioc intimm Terree receptacutum
invefta, nemofuit quiconjefturarepotue-
rit. Compertum tamen poftea fuit , Flurne.n
hoc ex adverfa Montis parte centum quadra-
ginta fere leucis in profundiffima valle exi-
tum invenire. Sed cum Fluuius per ingentia
prscipitia hic fe exerat , non video , quo-
modo hxcnavicula contra nattiramper/z/^-
terraneos lucos a nautis agitari potuerit iii
hanc inacceflam fubterraneam regionem ;'
Verifimiliuseft , ^dLmOceani facijici aut A-
ttantici Vorticihus hauftam per continuatum
aquarum in fuhterraneu meatihus fluxumj
huG tranfportatam , inque litus fubterra-
neum ejedlam fuifTe.

Verimi^de hujufmodi admirandis An-
dium recefllbus, fluminibus, Catadupis, cae-
terlfque Naturae oftentis, fuse& curios^tra-
clantem P.Alphonjum d^Ovalle Chilenfis Hi-
ftoriaeScripuorem, \ quoplurapretentishrq
Romasaccepi.alibiproducenda, Leftor cork-
oiaus M. fulat. Videat & miretur , quae Olaus Magnus^
in fua Septentrionali Hifioria de fimilibus
Jiihterraneis Specuhus feu potius Regionihm
iiarrat.

Innumera hocloco alia adducerepoflem;
verum ne Opusin immenfum excrefcat , hic
calamum fiftendum duxi , plura in hoc Ope-
ris decurfu fuis & locis & tempore oppor-
tunius addufturus.

Verum hoc loco haudimportune jungen

Alph. d'0
valle.

SUBTERRANEI

itafehabe^. OdlojamlabuntUr anni, cum
Prashobilis ac Pereruditus D. Comelius Ma- Comel.
gni Patritius' Parmenfis , jam magna Eu- '^'^'"'
'rcrpee parte perhiftrata noncontentus , in
i^himos* Orientis terminos adoriturus iter,
d£ confifeiendivconftituti fibiitinerismodo
& ratioiie Roms mecum tranfegiflet : ac-
cepcaque inftruftione, datis quoqueCom-
meii^atoriis literis ad Viros commercio li-
terarum mihi perfamiliares , tum Conftan-
tinopolim , tum in Alepum , & Montem Li-
banurh ad Maronitas, quin ad Indiam vel ad
ipfam Chinam : quibus inftruftus iter tan-
democcepit. Ac perluftrata magna Otto-
mannici Imperii parte , ubi in Mefopota-
.miam appulit , omiflb ukerioriitinerelta-
Ijam ac Romam ad S^.Jubilaei currentis anni
folennitatem fpeftandam anhelans petiit ;
ubi & ftatim me tanqviam neceffitudinis
fcedere fibi quam conjunctiffimum invife-
"re , ac de rebus in itinere obfervatis ratio-
•neraredderenoneftdedignatus : &potiffi-
:mum de RegioMeqiia.dzmJuhterraneainAt-
chipelagi Infula, quam Antiparcs vocant, a
fe detedla, ftupendisNaturaemiraculiscon-
fertiffima. Qiiam, quiaopportunum/^^wW/
fuhterranei, cujus Ci.Yit Joannes [anjjonius
a fVaesherge )am fecundam parabat editio-
nem, argumentum admiratione dignum cen-
febam, quam obnixiffiime ab amico conten-
di , uttotius reiferiemfcriptomihi confer-
ret : quod perlibenti animo per EpijioLim
jampridem in itinere conceptam,& occafio-

dam cenfui admirandam novae .S'«^/(?/-rd«(;'<5;nisdefe(R:uliucufquerefervatam,//t7//coidio
regionis in Infula Antiparo Archipelagi j niate defcriptam , authenticifque teftimo
paucis ante annis deteftae exegefm , quae niis confirmatamprsftitis; utifequitur:

Al Molto Reverendo Padre Sigf^. niio
Padrone in Chrifto colendiffimo , il
P. Athanafio KircheriodeWa. Compagnia
di GlESU.

Molto Rev.^io Pad'"'^.
^^On altri mki fogli ho procufato ravi-
yare a Vofira ^i^wen^a li inalterabile
ferVitu , che le projejfo , hayendole ragua-
gliato qualche particolarita del mio Vtag-
gio con il Campo Otthomano atla 'Volta di
Kaminietz. Hora mi s'e offerta hccafio-
?ie di feguitare , e [erVire ilSigr. Marche-
fe di Nointhell Jtnba/ciatoreperfua Mae-
fta Qhriflianijfima in LeVante, CaVaglie-
rein cui unanajcitacofpicua ., & wiaerudi'
tifsima letteratura in qual fi iwglia mate-
ria , Jtngolarmente pompeggiano , oltre un
infinita di doti fingoLirif^ime , che lo rendo-
noper piu capi commendabile : Li deflre;^:^a
pratticata da ejjo nel rinoVare in nome del
fuo 5(e le Capitulationiconk Torta Ottho-\

mana\

Jdmodum l^e^^erendaTatrij Vomino ac Tatrono
meo in Chrijio cokndijfm , Patri Athanafio
Kirchero Societatis J E S U.

Admodum Reverende Pater.

/^Umaliismeisliteris, tanquam novisigni-
^^culis refufcitare volui meam , quam Revs^.
Veftrae profif eor , inalterabilem fervitutem ,
referendo quaedam Itinerismei cum exercitu
Ottomannico Kamenicium yevfus inftitutipar-
ticularia amico calamo non praetereunda , ob-
lata eft mihi occafio profequendi coeptum,
ferviendo D. Marchioni de Nointhel ablegato
a Majeftate Chriftianiffima Oratori in O-
riente: Viro,inquo Natalesconfpicui.&prae-
fignis literarum in quocunque demum gene-
re eruditio, mire fingulariterque triumphant :
prjeter eximiam aliarum fingularium , innu-
merarumque dotum pompam , quae eum
quamplurimis fanetitulis commendant, de-
corantque :. praecipue veroillafemperprom-
.pta , nunquam aliepa fed domefticain con-
cinne traftando , 'negotiifque omnibus pru-
dentiffime dirigendis ubiqueperfe fatis elu-
cefcens dexteritas , praefertim in Irenovatio-
ne Tradatuum Regig fui cum Porta Otto-
• ' ■ mantii-

..^ M

LIB.II. DE OPIFICIO

Caji. XX. mana , havendone tirato auyantd^i confi-
derahilij^imi j primo per la ^ligmie Cato-
lica , poi per il commercio ; ferye ad ejjo
d\m proportiohato encomio al di lui ffi^o-
iar 'Valore yfen2:;a cUto mi dtjfondi in ?nen'
dicati periodi , gia che 1'operejue a hajlm-
^a lo palefano . QueUo jtinore se degni-
to inVitarmi ad un Viavgio da ejjo intra^
pre/o , di Vifitare molte rarita dd Arci-
pelago : fe hene la Jodisfattione , che
prende fiia Eccellen^a di pafcere ferudi-
ti/?imo Juo talento di dotte curiofua , rni

GLQBI TERRENI. 123

mannica haiid ieve momentiim conferentein
rem -bonumque Regiarum partium , cum in-
figni & Religionis Catholicje , & Commercio-
rum inde emergente emolumento: quK omnia
"dLimlucefua eumfatreddantOrbi Chriftiano
clarum;&:dignitatisejus,virtutumquepr3Ecla-
riflimarum fufficientisfima fmt encomia;haud
bpus eft, ut ego me in emendicatas diffundam
periodos laudum illarum , quas opera ipfa
abunde conteftantur atque deprxdicant, Vir

ftctottitufis eximiuspro fua humanitate me
invitaverat ad iter prsefixum , inftitutumque
fuum perluftrandi res quafvis rariores totius
Archtpelagi : quamvis fatisfaftio , qua illeftus
Vir ille Excel-lentiflTimus ardet defiderio pa-
perjuade che non Vorra reflringerji d paf 1 fcehdi ingenii fui eruditiffimi talentum pabu- .
(emare pochi Scoglii abandonati • ma ^?- doftarum curiofitatum , mihi perfuadeat,
yi- T- • 1 rr ■ f ■ quod nequaquam iUam mentis luae-capacifli-

ftimo chmwatoad ejjammar coje maggio- .^^ amplitudinem reftrifturus fit ad paucos
ri progredir a piu J longo fintraprefa fua hos de fertos Scopulos ,^&di^oum&\idLQ.nx.i m.ihi
pelegrmatione. argUmento eft , quod ad majora examiuanda

Saranno due meft incirca che ft troVia- i»vf atus jam inceptum peregrinationis fu^e
r ■ r n fi • f V "• curlum plus uitra lit extenlurus.

mo Juori di Conliantinopoh , Jie quali ce Menfibusfere duobusreiiaa jamConftan-
occorfo toccare , e fpeditamente ^//zf^re tinopoli, proveftiexpeditis itineribusluftra-
Vjjole dt Tenedo, Lesbo , 0 pure MV/e//- vimusInfuiasTenedum,LesbumfiveMytile-

nen,pukiiram &magnafuiparte Catliolicam
deliciofamque Scium,Myconenque;inde mox
duos Scopuios Delos, nominis fui fama, &
Graeci olim Ethnicifmi inclytum-Sacrarium
inMari Mgxo ; fertiiem deinde & abundan-
tem Naxum , ac denique Parum , quae portiis
fui fat capacis commoditate tutam opportu-
namqueprsebetnautis ftationem,foletque in-
vitare Piratas quampiurimos ad tenendas ibi-
dem in anchoris navesfubdudas defaevienti-

no, la hetla in gran parte Catolica e dtli-
ciofa Scio , Miconi , li celehratifimi dtie
Scogli di (Delos , gia Sacrario del Greco
Gentiltfmo nel Mare Egeo : la fertile &
ahondante ISLacJia , & ultimmente 'Pa-
ros , che per la commodita d'un porto
ajjai capace Juol ferVire a molti Corfari
per fuernare, e rtpojarfi datle faticoje loro

campagne : Tralafciaro di tediare Voftra \ 1^"« ^'^'^'^ tempeftatibus , & poft tot Maris
tr,-^ r ■ r y I laboresibi commoranduminiiybernis.Super-

Qityeren^a con racconto dt cunoftta tra^^ ! ^^^^^ i^^^^ ^^ ^^^^^ ^,^ Rev-. Veftrx, recenfe-

corfe neW ifole fopradette , nmtre ^/Vi7^ 1 re ea quamvis curiofa , quae in didisnobisln-
Joppomo d ha/iani^a note. Vero e che tro- \ fulis occurrerunt ; ea enim fat fuperque no-
Varifoci in ^aros , e yenendo riferto aftia\^^ efl^eRev-. Veftrs nulius dubito. Unum

' ■ hic praeterire non debeo ; cumdelatieliemus

EcceUen^a Jcorgerfi al ingrejjo d'un antro

in Antiparos piccolo fcoglio di/iante dal

primo circa due miglia , una Statua Gi-

gantefca , ftieglio in ejjo la curiofta dl ri-

mirarla : cofi aUi 11. diDecembre rifolfe

portarje a cjueUa yolta, come effegui, Giunti

in Antiparos ci condticifimo adun cafale

ctnto di hen jnaficcie muraglie ; entral^imo

per tina porta , fopra la quale Jcorfi incife

in marmo l'armi deUa nohtle famiglia Lore-

dana ,• ci .riducif^tmo ad una piccoUJlan-

^etta d'un 'Paptts Greco. Spedt in tanto

fua EcceUen:^! U Juo hlhliotecario gioVene

molto erudito , ^ ftudtofo , particolarmente

nella cognitione delle lingiie Orientali , ac-

cio dejfe^ un Qcchiata alla Statua fgurata

. rimettendojt al di lui riferire , fe fofe cofa

^' •- -. che

in Infulam Parum , pervenit ad aures Excel-
lentiflimiOratorisfama i'/^?/»^ cujufdam Gi-
gdf«/e^adingrefliim Antri nonignobilisinln-
{^x\2i ylntiparo , Scopulo perexiguo duobus cir-
citer milliaribusdiftante a primo ; quae vixde-
lata excitavit in animo ejufdem pruriginem
cupiditatemque videndi incredibilem. Quo-
cir ca 2 2 .Decembris eb fe conferre inftituit,fe-
citque. Devedli in Antiparum contendimus ad
uiomum quandam amplammurisbenefoiidis
cinftam , ubi ingrefli fuimusperportam, cui
imminere animadverti arma gentiiitia nobilis
famiiise Loredanee , marmori incifa ; receptique
fumusomnesa Grscoquodam Sacerdotein-
tracubiculi uniusanguftias. Interea tempori^
Excellentifliimus Orator expedivit fuum Bi-
bliothecarium, Juvenem vaide eruditum , ftu-
diofumqUe, ac imprimis Linguarum Orien-
taiium cognitione non leviter inftrudlum , ut
decantatje hujus lacertofs Statuee ideam ca-
piat ocuiis, referatque ; ipfmscommittensju-
1 Q 2 dicio

124- MUNDISUBTERRANEI

Cap.xx.che ineritajje il condurVtfi in /jf/yo^.7. | dicio relationique , urrum currenti famas res
^arti effo , & fu di ritorno con una rela-

tione piena di tante e tali miraU^lie , che
difpofero l'ammo del Si^\ Ambafciatore a
portarfiimmediatamentefulluogo:parti[^i7no
nelijleffo tempo^ e doppo ba^ere circa quattro
migliacaminato per pianore e collinette deli'
tiofeifalij^imo una picciola Montagna , poi ri-
torcendo caminoper difcenderla^ci tro^ajjt-
mo aW imboccatura duna grotta vaftiffi-
ma che con ofcuro e Vafio ingreffo apriva al-
la yijla un tenehrofo & horrihile profcenio.
Jva?i^ati una Ventina di pafi incirca
fcorgef^imo la pretefa Statua Gigante-
fcha , che non confJleVa in altro , ch'in
una grof^isfima congelatione ^ bvogliandire
Jiillicidio impietrito , c/;' i for^a d'acqua
trapanata dal fuffitto erafi con progreffo
di tempo formato e crefciuto l'alte^:^a di
circa Vinti palmi , & in fatti riguarda-
to in certo Jttodiprofilo femhraVa nelia
fua fommita una tefia fcarpdlata in figu-
ra humana , diflinguendofi minutamente
la fpatiofita del fronte , la concaVita de-
gt occhi j // nafo , una gran barba , con
il collo proportionatoallaltreparti , d reflo

ipfa confonet , mereaturque illuc iter fuum
commoliri. Abiit; rediitqueplenusftuporum
mirabiliumque , tot tantaque Naturse mira-
cula reportans , ut animum Oratoris faci-
le induxerint eo confeftim fe transferendi.
Itum efl extemplo , & poft quatuor circi-
ter milliarium iter per iplanities collefque
deliciofos , confcendimus Montem fat hu-
milem , in cujus mox defcenfu fe dedit in
confpeftum Os vaftijfmi Specus , qui obfcuro
fuo lateque hianti ingreflu recenuque ocu-
lis tenebrofum ac horribile profceniumobji-
ciebat.

Ubiviginticirciter paffibus promoti ofFen-
dimus diftam Statuam Giganteam ; cujus molis
alia non erant membra ilve compages Arclii-
teftonica , nifi quam aquaruni per Montis hu-
jus vifcera S^ecusc^o. fomicem defuper gutta-
tim protuberantium , & vi perrifica condenfa-
tarum congelatio , feu impetrita ftillicidia
coagmentaverant; &hoc eodem, ut fic dicam,
NatursE nutricis lafte ea temporisprogreflliin-
crementa acceperat, ut viginti circiter palmos
ahitudiftis occuparet, eamque pro certo in-
tuentium fitu praefeferret fimulati Gigantis Glgni.
imaginem, cn]usvertex quafi fcalpelloartifice
cslatum Caput humanum , cum jufta frontis
fpatiofje dimenfionejConcavitate ocuLorum,nafi
prominente duftu, grandiffima fylvefcentis
barlce propagine , colU cum reliquis omnino
membris proportione,ad normam artifque re-

c^- 1 fT,"- 1 OT gulas exad:iffime conformata , referret : reli-
poi era ro^^o bmcolto. <Pm oltre efihi-^ quamverbcorporispartemdifsimilibuslongd
'Vafi alla Vifla una colonna pure <i?//'[rudimentisincultam,fcabritiequehorrentem
iftejfamateriagroffifiimay erotonda., ^w^^ltanquam male conceptum abortum deftitue-
in perfettione ; <Poi in certe diftanze piu re- \ ""^^ ^atura Hifce non ingratis praeludiis ad
1 ■ 1 r /penitioraiua ^^y/a lcrutanda , cc intimiores

mote apparmno congelatiom che formaVa- f^^^^^^^^^^ rimandos invitabat Natura ; cujus

no quafi come alborini , altri Verdi, altri \ duftum fecutis , modicumque hinc ukrapro-

grefsis occurrebatfpeftantium oculis Columna coiumng-.
ejufdem omnino operis , crafsifsima rotundis-

cmnericct; che con dmmutione proportiona-

ta alla diftafi^a VeniVano comporre quafi . . ^ i i n- i

A.: ■ r r • i r , •, ip , • rimaque,cuiusperteci:ioniquiddeeliet,vixde

pmohpaefaggt^che ferViVano al occln.r^j^^^^ Ulterius deinde in certa locorum
aun VaghifSimo dtVertmento. OfferVafii- 1 magis ihagifque recedentium diftantia appa-

mo quefle operationi tanto ptu miraVigliofe.
quanto ch^erano parti delia natura , e ri-
guardandole in Varie poflure e profili , pa

rebant congelationes admodum concinnasin

formam arhufcularum , alibi viridium , cinerei Arbores.

coloris alibi,qua2 cum diminutione proportio-

, nata fecundum diftantiam explicabantcom-

reVaJempre , che Variafjero fignra & og-\ pofitam quandam fcenam variorum profpe-

gietto. \ ftuum locorumque ad leges Per[pe£livce for-

%eftava in un an?olo di quefto caver-; matorum;qu£varioundequaqueobleaamen-

nnCr^ i-o.,*^^ £ r -o 1 II ^o ad fefe mirifice invitabant derinebantque

noio teatro un forame ofcurifsimo deila i - r ■ j • ^- ^ c r\ ■

j j- 1 "/^"■"/■'•^ "^ "-"'*! oculosinlmadmirationedefixos.Quceomnia

large^^a ditre palmi incirca : adimando MundiSukerranei^todigiaehetSLniohietvzzyi

fua Eccelien:s^a agthahitantidell' IJoia, /^ jucundiora, quodefTent non laboriose partu-

aljouvenire dalcuno d'ef?ifoJfi mai ftato rientisArtis,fed feliciterludentisNatur^par-

-C**^ ,-;,•/,».,.. r-Uo rr.r^ f.; .; *i s n 11 tus,quifimplicitatefuamireludentesilluden-
jatto ncerca-iCbe cofaVici troVaffe. Un r r- j- c ■ . .-■ r.

■^ j. ' r r 1 r tefque oculis, prodiverlo jntuentmm' fitu VI-

Vecchio ottuagenario rifpoje /yaVer Jempre deh^ntm [em^er: variare figuram , fcenafque
uditodire.^ cfoe quefla tenebrofa buca<5«- Objeftorum.

daVa ^ ferire in un laqo projondif^imo , ^rat in receffuhujus cavemoJitheatriSc^n-
^M->; ^. a ^ ■ j n ■ •"■ » •. gulo foramen obfcuriffimum palmis circiter
an^i accoftatoa ad ejfo commm agtttare rribuslargum.IncefsitExceilentiffimumOra-

petre., torem

lib.ii.de opificio globi terreni.

12'

Cap yi%.bietre , che doppo m longo e precipitofi rim- 1 torem cupido fciendi , quid rerum hic ulrra la-
hombopare\>ainfam , ch' andaffero ,,,>eretreconditum,quxrivitqueexincolisloci,

viinare in una ca^^ernofa 'Voragine. ISlon
rejlb pago ajtmile relatione il Si£. Jm-
hafciatore , maaccefi Varii himi fece entra'
re dentro quel buco wi marinaro Corfaro
(^detti 'Vol^armente Leventi) che^confor-
me i precetti della difperata fua profeJJiO' j
ne non Jiimaya pericoli , 72e pa^VentaVa in-\
contri , entra^a cofiui arditamente con un \
pe^:^o di candela in mano accefa Jlette cir

fiqua fortc notitia ad quempiam perveniffet
hujus ergaftuli: cui fencxquidam oftogena-
rius refpondit ; fe femper intellexifie has tene-
hrofijpmasfauces in lacum quendamprofundis-
fimum defmere ; in cujus rei experimentum
illuc injecit faxa nonnulla , quae poft longum
refonantis prxcipitii tumultum videbantur
revera in cavemofam quandam ■voraginem de-
voluta abforberi. Non acquievit his animus
Oratoris, fed accenfis variis luminibus intro-

mifit eo quendam enauris (qui vulgo le-ye^/i
dicuntur), qui , quemadmodum hoc genus ho-
ca un quarto d'hora a ritornare, poi r^yo/?lminumpiraticamexercentiumexvitjefuKde-
alingrejjo ci rifferi haVere penetrato wjfperatsinftituto jamoccalluitadqusvisperi-^
dentro circa una cinmantina dt pafli , ^ cula , impavidus quorumcunqueeventuumfe
/ X ^n e^ rr . . i .■ ■ /i; audacter cum accenfa inmanucandelaintro-

hayereyifto fe offerVato congelatiom ejid-i,^.f^^^ ibidemqueper hor^ fere quadrantem

licidi portentofi dequali ne porto fw-a/i:/;/ jnoratus, poftlimini6reduxadingrefTum,re-
pe^etti , che Veramente faceVano );ergO'|tulit,feperquinquagintacirciterpa(ruspene-
Xna aW arte. itralTeadinteriora, obfervalTeque congelatio-

Juyicmaya la notte j piire prtma ^/ q^orum fpecimen fecum extulerat qu^dara
partire per il Cafale saccefein me la ^r^- fragmenta,qusreverainvidiamfacerentArti,
ma da:^^ardarfni a penetrare Jin dolfe co-!&tanquaminferiorem pudore confunderenr,
ftui eramnto , coft lejrato una corda alin- \ , {^"^ "°^ ^'f ''^ procinau^editumque fua-

rr in 1 y rcj ■ j rt jdebatad eandem,undedilcelieramus,domum

greffo^ della buca m affidai ad ejja , e ?^«- Crsci : fed non permifit me ftudium defide-
tato 1'entrata tro^ai che /«/ ^^//'ma/^io riumqueantehincdigredi,quame6,qubprius
d'effa conyenivafar un falto dell' alte^^a^3.kev , penetraflem. Alligatoigituradingref- ^^^^^^^
dtm <rrand' huomo : di/cefi ardttamente ^|fumforaminisfune, tentavi liujus fiducia iter/.rifm.

"^ r • \r t 7 /> T- ambiguum;ubilubipIumftatiminitiumopus

ayan^atoctrca fei pafft, al^andogloccht^^^^ f^lt^ „1,,^ humanam altitudinem : ^e-

yiddi un fito co/J vafto, che pareVami tutta fcendi audader , & fex pafsibus fuperatis, fub-
quella montagna cruogia & efcaVata ; & i« latisinaltumoculisanimadverti vaftamfitiis

foiti era unasran part^ iefflt. Le tenebre^^^P^^^t'''"''"''''^'^''^''"'^'-^^ %''^'' ^^^^,^0^^"»«
e-, / • V ^ r , • / hunc Montem vacuum exefumque mihi per-

f^ ojcurttamene faceVano appartre ^«c^^fuaderet,utietiamreipfamagnafuiparteerat.
maggion : lafciai due o tre Vo«, che /'^^-|Tenebrje,obfcuritafquelociaugebantomnia:
yefni rijpondejfero in difta7j:^a d' tma gran' ^didi bis terve voce alta clamorem , qui
legha. Toi fiffando l'occhto offiryai ainn-t-'^ T^"^ milliaris unius fpatio excipi , re-
/ • ■ V n-11- ■] r r i ■ Ipondereque e loneinquo vjaebatur. Dein-
torno congelattom e JltUicidt coft fingolart, j; ^^^^ ^^^^^-^^^ octilis obfervavi circumcirca

che certo tneritavano unaricerca un pocho aquaihsLslapUefcentesJillicidiaciue petrofa tzm
piu eJJatta ; che dt paffiggio. 'PendeVano mira varietate protuberantia mereri fcruti

da'lati in guifa di panneggiamenti coft
bene formati e proportionati , che tutto
cFampiif^mii nella parte piu Jottile non ec-
cedeyano lagrojje^^^a dun foglio di carta^
& ad tm femplice tocco rijuonayano ingid-r
fa difinifiime campane . ^ndeVafi dif

nium quoddam exaftius, quam pedum oculo-
rumque levis ille tranfcurfus concederet. Pen-
debant undequaque aque^e illa; congelationes
in modum tapetum ade6 concinne menfurate- 3-^4^,;^^
que formatae , ut licet amplifsims , non tamen
in partibus fubtilioribus excederent crafsi-
tiem folii chartse, & ad minimum quemque
tadvmi campanarum inftar refonarent. Red-

ficile la difceja ^declinando da m de lati,\deh^t defcenfum perdifficilem latusvmumni-
ch'andaya aferire in un projondfsimo pre-\
tipitio , conforme con laiuto di candele ac-
cefe ppteyo Jcorgere , benche la moltitudi-
ne delle tenebre , che in queliagran yafti-
ta mi circondaVano , me lo potefsero in-
grandire mli' animo . La precipitofa e ri-
fonante caduta di molti fafii , cJ^a quelia

parte

mis declive , & in profundifsimum prsecipi-
tium declinationefua procurrens, prout mini-
fterio luminum accenforum haud obfcure po-
terat animadverti ; quamvis denfitas tenebra-
rum in hac vafta noclis habitatione hscc o-
mnia poterat oculis ofFerre jufto grandiora .
Pr^ceps refonanfque faxorum ame eo jafto-
rumfragor remotus tardufqueprolapfusfuffi-
cienter mihi diftabant hujus prsecipirii pro-

1^6 MUNDl SUBTERRANEI

G/.xx. parte x^^^'^^'^ •> wt addlttaVano ^^^m/^o ! funditatem : nihiiominus fiducia funis ducif-
' trofondofoffedpYedpitlo: r^cco;«;«Wd- ^"e/a^^^^^f^^^^us quinquaginta circiterpaf-
f^ f •^■^ // / 11 r ^ r iLisfemperdelcendendoprocefsiiingensafsi-
tomi tutta-Voltdhemallafune, <& ^/-| duaquepr^cautio,quanecefreeratinhacig«.-
fiddtomi d.Ua guida del marinaro , aVan- ta locorum regione procedere , gravis admo-
:>ai circa una cmmantina di pa^ifempre \ dum mihi accidebat , tum ob lubricum loci,

tum ob continuam animi perplexitatem , qua

difcendendo ; la precautione con cut mi
cmVeniva marcUare^ mi fi rendava pe-
noftfima^ vientre non folo mi tene^a fani-
moduhhiofo dt fdrucciolarejma mi Vieta-
ya altresi d'ojferyare con fodisfattione e
^uiete manto andaVo fcorgendo dtVagho,
€ diro portento/o , m materia pero fempre
delie fopradette congelationi e flilltcidi.

Ciunji alla fine ad un fpatietto pia-
no , tiel quale tro^Vai uno di quejii er-
gerji dal fuolo fino al fujfttto In guifa
d'ma colonna cannellata a vite , ma
cofi hene proporfionata , mentre pofdVa
quafi fopra una aggmfata ba fc , © nella
fua fominita forrnaya come m regolato
capitello , che je fha^^ejfi tro^vata al-
troye , 1'hayerei quaji giurata opera di
fcalpello. 'Poi d'intorno apparivano pic-
ciole galanterie , e ddicate^^^e ^ ch' ag-
groppate cpuaf in fudiati feftoncini com-
pojli di frutti e fogliami naturaUJftmi
tirayano 1'occhio e la mente adunaperpe.
tua ammiratione.

Doppo hayer per qualche tempo acco-
Jlumato focchio alle tenehre , mi prefi-
geyo fpingermi piu ayanti , ma pochi pafft
aVayi^ato mi troVai ful orlo d'un hajfo
precipifto , che rtchiedeya il filto d'una
rrentma incirca dipalmi; coji con/igliai il
ritorno , e refomi con ftento grande alla
bocca troyai. fua Eccellen^a , cM con an-
Jieta f^ Va attendendomi : li raggua^^liai
quanto di curiofo haVeyo fcuoperto , ilche
intefe con non ordmaria attentione.

La notte foprayenuta cohligo ritirdr-
fi a Cafale _, rtJerVandc/i al giorno fuf
feguente rinoVare la yifita , &< la ricer-
cata con maggior difigen^a. Ci ponejfmo
dunque in camino , ■& lo che fiel Vtaggio
fgarrai lafirada^ cvedo ch' m camhio di
^uattro facefjt piii che dodxi 7ni<rfta. Al-
la finegtunfi aW alloggto ripofaffimo qtiel-
la notte con impatien^a per il defiderio di
riportarci alla grotta delle miraVtglie.
^rriVato il giorno fece fua Bccellenyi
proy.edere e condurre cola una gran fcala

por-

diftentus non poterat plenefatisfaceregenio
in obfervationererum femper novarum admi-
randarumque in hoc Naturs architefts aqua-
rumque in faxa obrigefcentium lufu ad por-
tentumufque.

Ventum eflfub finem ad breve planumque coiummt
fpatiolum , ubi ab ipfo folo ufque ad fornicem "'/^'"" ^""-
cavernofum fe attoUebat columna quxdam vitis
in modum flexibuscanaliculifque circumdu-
e^a & tam exafta fymmetriie conformitate
fua; infiflens /^a/f ,coronataque epi[iylioz^ leges
proporti-onis^ut non Naturae, fed ArtiSjcaelique
laudatifsimi opus juriffem , fi alibiinteranti-
quitatis rudera, & non in hac Naturaj officina,
in eam incidifTem. Erat hsc fuis apte locis
multiplici ornamentorum congerieinveftita , &
inferpentium hinc mA^foliorum fmiluumo^o.
minutadelicataqueawag/y/i^i^, variis invicem
intricamentis vinculata , fpeciem referebant
feftivarum fafciarum , quas ad pompam fo-
lemnem denfa errantiumfoliorumpampina-
tiontSi fru^uumtextura fludiose componun-
tur ; ita ut hsc Lithoglyphia: naturalis prodigia
oculosanimofque perpetua admirationeme-
ritb inefcatos , femper magis magifque nova
obleftatione irretirent.

Oculis jam Regno tenehrarum aliquantum
afllietiSjprasfixi ulteriorem mihi progrediencU
campum; fedvixpaucis pofltergum relidis
pafsibus , me repericonftitutumin crepidine
periculofa abrupti prajcipitii , pahnorum cir-
citertrigintaalti ; exquoreditu mihi indido
retorfi iterper relifta paulo ante vefligia , &
non fine 'difficultate priftino redditus ingres-
fui , Excellentifsimum Oratorem jam mei
non fine anxietate quadam avidum, de omni-
bus , quae occurrerant , edocui , & non exigua
tenui attentione fufpenfum.

Jam nox ingruens receptui canebat , fuade-
batque reditum ad priftina ; dilata in diem •
fubfequentem ulteriori meliorique indagine.
Dedimus nos ergo itineri , egoque devius a
refto.credo quatuor milliarium compendium,
plus quam duodecim erroje compenfafTe. Ho-
fpitio demum priftino exceptos excepit quies,
fed inquieta , plus defiderio Specus prodigiofi,
quam fonino occupata.

Exorta ergo die poftera Excellentifsimus
Legatus jufsit eo conduci fcalam grandem
portatilem : partequealia mifitin Parum , ubi
appulerant naves alis Piraticse, pro recentibus
hominum funiumque accerfendis fuppetiis,
aliarumque rerum neceflariarum , vehiti tje-
darum , candelarumque, provifione. Redditi
jam Specui , ego inter primos accommodavi
fcalam portatile^Ti , prout ratio necefsitafque
fuadebat: & prsemifla nautarumdecadecum •

accenfis

LIB.II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI.

Cap.icx. portatik ifpedl altrefi d Varos^oue erano

giunti altri 'Vafelli Corfari , per chieder

rinfor:^o di gente ir funi ; come d fare

proUfone di torcie , candele : poi condot-

\tici alla grotta entrai io uno dei prmi ,

(tsr accommodai la fcala portatile ^ confor-

me la ftimai hifognoft. Feci Venire una

do:^na de' Le^Penti con candele in mano

accefe , accio 'rfchiarando ci fer)>iffero di

fcorta d marchiare con piii ficure:^^i. En-

trb in tanto fua Eccellen;^ anche effo.^ isr

ajftdato parte alla fune , parte appoggiato

• ai marinari , fi condujje intrepidamente ,

• henche ftHprincipio le tenebre lo rendeffe-

ro alquanto timtdo ^ fno al fpatio predetto^

oue fpicca^vafi la preaccennata colonna , e

poftofi a federe in ftto affai commodo fi

pofe ad offer^are tutte quelt opere della

natura^ che non fe gli refero dijformi dalP

ejpettationi y an:^ dalla conti?iol>a ricerca

• fcorgendofi fempre piu numerofe e perfette

attiral^ano la mente e /' occhio ad una ne-

cejfaria ammiratione. Erano in tanto It

marinari chiafche , dtino con una candela

in mano accefa fcefi per Varie ftrade d baf

fo^ 0" in Varie dtftan:^ e remote partifi

fembral^ano frd quelle tenebre di quei pic-

cioli demonii , che fogliano deptJigerJt in

lontanan:^ nell' infernali perjpettive.

Volle fua Eccellen:^a accingerfi ad in-

dagare il tutto , cofi dtfceft per la fcala por~

tatile uno doppo /' altro , ci trd)^aftmo doppo

hcCver a>an:^ato pochi pafi ridotti in va-

ftiffimo teatro largo ^ alto una gran-

dif^ima occhiata. Ohquiftche fpicca^^anole

congelationi , <sr' i ftillicidi tanto diforma^

quanto di copia miracolofi '.fparti^Panfi nel- '

la piii remotaparte quafi in un naturalif^t-

mo e regolato profcenio quadro , e pare^Va.,

che le figure che formd\>ano in ordinatt

panneggiamenti fojfero d bello ftudiofat-

te ad tfo dtgran tapeti, che fogltano infi-

mili funtioni ornare gli architraVt e le co-

hnnate;poi in proportionata diftan:^ fpic-

cal^a m profondifimo grottefcho coft ric-

cho delle fopradette congelationi f ch'il

Volernefar un ejfatto racconto , rtchiede-

rehbe piu fogli , (isr haVerebhe piu tofto

rapporto ad una poettca ejfaggeratione ^

ch'.ad una.ftncera Verttd.^che pretendo in-

alterata pratticare con V^ %f))^'^. ^ftb

coft attonito d queUa UsiafuaEccellen:^a,

che rifolfe in quel punto paffarVi non folo

piu hore , md giorni e notti intiere ; cost

fece

accenfis in manucandelis, utillu(lrando/?e-
gionem ohfcuram brevitati fecuritatique itineris
confulerent, fubfecutus eft ipfemet Excellen-
riffimus Legatus, &partim funi, partinidu-
centibus fuccoUantibufque nautis innixus,
fubiit intrepidc, fuperavitque timorem , quem
fubinitium/fwfiJr/cillxvaftiffimx ingerebant,
penetrando ufque ad prsedidlum fpatium ubi
defcripta fuperius Columna fefe objiciebat. Re-
fedit hic locononincommodoadobfervanda
omnia ea Naturs opera , quE nequaquam
erant aliena ab exfpeftatione concepta, fed
continuae oculorum indagationi adrairationi-
quefempernovam novamque materiamfug-
gerebant. Interea temporis nautarum quifque
accenfam manu candelam prseferens variis
fparfim viis defcenderant , qui in diverfis re-
motifque partibus inter illamtenebrofsecali-
ginis profunditatem luce fua illuftrati haud
aliter comparuere, qnkmdammculi illi inln-
fernalis Perfpe^ivie longiflimo retroceflu de-
pingifoliti.

Accinxit fe Excellentiflimus Oratoradlu-

ftranda fmgula, &pofteaquamperfcalampor-

tatilem viritim defcendiftemus , paucis inter-

jeftis pafTibus conftiHlitos nos deprehendimus

in vafliffmo quodam theatro , alto largoque,

quantum oculus fe extenderet. Hic enimvero

mirandam ducebat pompam feftiva Natura,

ludebantque tam copia , quam forma admira-

bili aq^uce hse faxece, ftillicidiaque congelata.

Dividebant fe in remotioribus hujus theatri theMrum.

partibus, quafi in bene fuis regulis&ordine

commenfuratum/Jro/ce^iaw quadrum,fuis cir-

cumveftitum ftpariis in modumtapetum natu-

taliter concinneque adumbratis , quales in

fimili feftorum rerumque folemnium pompa

ftudiumhumanum folet affingere zoophoris,

trabibufque & columnis: ac demum in propor-

tionata rite diftantia multiplices adeo dida-

rum congelatiofium divitias explicabat Crypta

quaedam fmu fuo profundiflimo, utadfmgula

exafte recenfendanonfufficerentfolia quam-

plura,potiufque exaggerationi Poeticas, quam

fmcerse Veritati, qnam nudam minimeque fu-

catam Rev^. Veftrae ob oculos ftatuere femper

eft animus , confentanea viderentur. Tenuit

haecrerum facies ita attonitum Excell""" Ora-

torem , ut ftatuerit confeftim non folum horis

aliquot , fed diebus nodlibufque integris ibi-

dem demorari . Reduxit igitur liuc omnem

fuum comitatum , voluitque occafione immi-

nentis San£iiffim(E NoHu , quJE Natalis eft Chrijlo,

hic devotionis fux agere folennia. Queni

etiam in finem expedivit in Parum pro quin-

gentis candelis cereis, txdifque viginti, & non

exiguo lampadum numero , ad illuftrandum

undequaque luminibus fpatiojum iftud thea-

trum, quod omni expartefmgularisadmira-

tionisargumentaporrigebat.

Exfurgebat qua fi e medio Soli hu jus theatra-
lii congelata qusdam moles altitudinis circi-
ter palmorum i f. quse fuis aequaliter propor-
tionibus decrefcensabafiufqvieadapicem vi-

deba-

I2J

MUNDI SUBTERRANEI

Cap.yiyi.fece Venire tutta lafua. comitiVa^<^eJfen-
do imminente la fantiHima notte di Na

debatur formare quoddam Pyramidale Taher-'^'^^"'''^"''
naculum , mille circum circa raris adornatum ^j^iaic

tale ).ollem.uellHoxocelekayla:Spedi]'^'^''^'^^''%''''^

zdic., /^uuyr^j ,^ t Naturamartificem, quimhocartificjomami

peno a tal ejjetto ci 1 aros a far proUJto?ie temeraria quidquam violaret. Adcujuspedes

di ciiiquecento candele di cera , con una
Ventina di torcie , <67" una ^ran quantita
di la??ipadini , l^olendo 'Vedere illunmato
quel gran teatro , che per og?ii parte por-
ge^a oggietti di fifi^olar a?nmiratio?ie.

ErgeVafi quafi nel me:^ del fuolo di

quella gran vaftita, una congelatio?ie di

circa qui?idici palmi d' ahe;^^a , che "Vene?!-

do a proportione a di?ninVirfi da fua lar»a

hafe , pare^Va for??iajfe un piramidale ta-

bernaculo , or?iato d' intorno di mille ga-

la?ite?ie , che femh?'aVa peccato il jv??ipe?-le

b lacerarle : a piedi di quefto fecefua Ec-

cellen;^ ri:^^r /'altare per cekhrar iU ii

jacrificio della fa?ita Mejfa in quella fan-

tiffima notte. SpartiVa?ifi dalleparti molti

flillicidi informa di colomielli di halauHri^

fefer>iro?io per candeliiri (^ torciere ; e\

dal fffitto altil^i??io alt?'i pe?ideyano di

fmifurata lu?ige;^^a e^rojfe:^^ , che in-

crocichia?idofi l'uno 1'altro pareVa for-

maf^ero fefo?u coji fogliami efruttami Va-

riifi?ni , 'Vifta che rendeVa ?ion ordinario

ornamento d\ammiratione.

Non pote^m fatiarfi l'occhio , ne quietarfi

Excell. Orator juffit erigi altare ad operan-
dum ibidem Sacris Nocie iWtl fanSliJfma. Cir-
cumflabant hinc inde fua per intervalla in
modum corons five cancellorum alia quam-
plura columnata flillicidia , quas minifteria
fupplebant candelahrorum , fuftinendifque fa-
cibus fubferviebant. Pendebant e tabulato
feu laqueari altiffimo alia longitudinis & mo-
iis immenfae , quas fe invicem invinculando
formabant texturam feu nexum variorum fru-
ftuum foliorumque concretione feliciter com-
paginatum , ad non mediocre loci ornamen-
tum & fpeftantium admirationem.

Non capiebat oculus fua tot gaudia , nec
fatiebatur intelledlus tamvaria Objeftorum
fcena. Sedquod,meoquidem judicio, eratad-
mirabilius, adhajrebat in quodam hujus am-
pliffimi theatri angulo e fornice fulpenfa in
aere congelatio aliarotundiffima craffiffima-
que , quas fubtus plurim^ volantium defluo-
rumque velaminum adumbrata imagine effin-
gebat folium five thronum arti piftorias non ihroniK.
ablimilem , cujus limbi fimbriaeque deforis
fuis floccis Phrygiifque modice modo turgen-
tibus , modo fubiidentibus hinc inde tam apta
difpofitione defluebant , quafi circini mini-
fleriofuiffent omniafecundum legespropor-
tionum commenfurata : cujus diameterodo
circiter palmos latitudinis compledebatur;

/,• ,„// - ^ r s '■■ •„**■ ,'„* , 'A unde Rev^ Veflra argumentum capiat cir-
l inteUetto a cot ^artt ovnettt : qua?ito pero r ■ ■ ^ a.-/r

^ , ,.-' .V ■ '^ r r'- cumterenti2,qua2omninoeratexactmimasro-

parpe a me^ dt ptu mtracoiojo fu una conge- j ^unditatis

latione rotonda grof^tf^i?na , ch' in un angolo | Fecerant interim exfcenfionem in Parum

di queUo gran teat?'o refiaVa attaccata al \ multi Melitenfium Equitum , aliique armi

fuffitto pendente per aria , poi difotto con

infinita dt panneggta??ie?iti l^olantiformal^a

come un pittorefco baldachino, che difuori

fcorgeVaJi freggiato di canncUati ?'tleVati

difpoHi cosi regolarmente , che un dilige?i~

ttflimo compaffo non hd)?erehhe faputo me-

glto offer^^arne, le proportioni : lo fpatio.^

che quefto occupaVa ^pote1>a di^e?iderf ci?'-

ca otto palmi per diametro : argomenti Vb-

sira ^)}ere?i:^a la circonferen:^ , quale

era roto?idifma.

Ju?ifero in ta?ito da Varos molti cdVa-

glieri di Malta.^ israltri armatori-^ checo-

la s' erano co?idotti a fuer?iare , qualt >m-

ne?'o a rendere lifuoi offequti al Si^*^ A??i-

hafciatore in quel ltwgo.^Ji che la fole?ini-

ta dt quella notte riifci e ?iumeroft e di-

1>ota. De' ^ltgioft era?io con noi dai Ta-

dri della Compagnia Mif^tonarit Francefi.^

uno dei quali dimandal^aft il Vadre Sauge,

e 1'altro il P^^/-^ Chamberlan : dipiuun

Padre

geri , qui eb appulerant ad hybernandum :
qui omnes fua delaturi obfequia Excellentis-
fimo Oratori tranfmigrarunt ad nos , ita ut
Noftis illius folennitas & numero & devo-
tionis pompa valde increverit. Erant nobis-
cum duo Patres Galli Societatis Miffiona-
rii, quorum unus P. Sauge , alter P. Camherlan ;
&praEter hosquidam alius Pater Capuccinus
Excellentifsimi Legati Eleemofynarius , qui
loco prjedidto adornavit altare cum fua Ca-
pella portatili . Stupori fuit omnibus Regio
hsecfubterranea fuis illuflrata luminibus; fi-
quidem nautae , utpote afliieti ad omnemca-
fum,perfunesfarcinafque,pertranflra,malos
& antennas navium faltu celerrimo percurre-
re,reptabantfaIiebantqueperomnesanguIos
ad collocandas ubique lampades candelafve.
Quorum unus repertoquodamflillicidioala-
baflriinflarcandidodiaphanoque,intustota-co«2«<«».
liter vacuo in modum concavi alicujus coni"*'^'*^-
charfacei, eidem veluti lucernae impofuitcan-
delam ; quae intertotoculorum obledamenta
omnibus e renato&apropofitoprxfentisfe-
flivitatis non abludente Objefto ob oculos
pofuit Stellam illam trium Magorum prodro-

mam

LIB. II. DE OPIFICIO GLOBI TERRENI. 129

CapXX.MreCapucciuo elemofiniero di /ua Eccellen- mam, cujus luce duceverumSolem,idefl:,

Za , male axmflo rdtare ddjudetto luo^o '^^^''' «^J.""^ Cceleftem Infantulum ado-

7 /- II •/ /T^- /1 ' • raverunt.Cui accedebat nonmediocnsde-

con la Cappella portattle . ^^ujci a mira^i- , votionis ac fluporis illecebra alia qusdam

glia tillmiinatiojiejmentre quei fnarinariCor- compagesftillatitiahumolevata,qu£inftafr

fari e Leyenti aye:^^i ^jalire ad ogni rifchio
per le corde ,/arci?ie, alkri^ & antenne dd-
le naVi^ sandayano rampichando in ogni an-
golo per metterVi una candela b lanipadino.
Unafra efii 'Venefu , che troyato unjlilli'
cidio bianchtj^nno e trafparente come un ala-
haflro tutto vuoto di dentro alla fimilitudi-
ne d'un lcartoccio , >/ poje una candda co-
me in una lanterna , che fra tante altre ga-
lanterie ci fece a tutti foyenire la ftella che
condofi li tre (?^e Magi adadorationedelnato
{Bamhino ^gia che la foknnita porgeVa Jimile
riflefione. ISlon ?nediocre dhotione ejlupore
rendeva infemeunacongelatione asfai rileva'

Jcnnii cujufdam quadri , duabus fuftentata scmitm,
columellis , gremip fuo conditam reclu-
debat copiam delicatiffimorum foliorum ,
fru6tuumque , quos inter dux lampades
accenfs reprsfentabant parvulum quod-
dani prafepium : ita ut omnia in hujus
Sanftifllms noftis devotionem confpira-
rent.

Sed necdum perventum eft ad fundum
hujus regni cavernoji. Ex una parte hujus
prcegrandis theatri dehifcebatin prascepsde-
fcenfus ; cujus loci naturam ne ignoraret
Excellentifsimus Orator , ftatuitpariftudio
ejus abdita clauftra indagare. Funis igitur,
luminumque beneficio defcendimus eo,
plus quampafsibus quinquaginta, ad fpa-
tiolimi quoddam planum, cujus Solum,

toda terra , che quadra ^niifadun fcrigno "°^, "^J 'f.'^''"'? '^'''° ^^ marmore , fed
rn j 1 1 ■11 1 r niolle,facilecedebatprementi,infixumque

foflenuta da due coloncme mcludeVa «f/>o | baculum ad fex feptemve palmos recipie-
quantita didilicatifSimifruttiefogliami ,fra bat in fe , ob aquarum copiam , qus huc
quali due lampadini accefi lafaceVano raffem- undique defluentes abforbebantur. Scate-

Irare dmpicciolo prefeppino, ft che tutto ^^""^ ^fl P^^oj^ig^s aquarum congelata-
V ,./- ^- 1 ^*- ,■ r irum, & delicatillimis ftmicidiorum,laftis

concernevaadfporftadunadivotafantanotte);^^^^ nitentium , artificiis. Ac in primis

Ma deVe Vojira '^Veren^^a fapere , che tres quatuorve lapides amplifTimi in hoc

nonftamo perancbe ridotti al fondo di tutta
quefia grotta . Va una parte diquejf ampio
teitro fcorgeVafufia dijcefa precipitofa-, Volle
fua Eccellen^a per quella portarfi ad indagare
ilreflo; cosi raccommandati fempre allafune
colhenefitio dellumi calajfmio per anche ma
huona cinquantina di paffi^e refici ad un fpatiet-

genere erant prasfignes, qui fibi invicem in-
cumbentes quafi menfam exhibebant ftra-
tam exiguis hinc inde excrefcentibus fun-
gis , qui ad minimum quemque tadum in-
ftarglacieirumpebantur; quorum aliquam
fibi copiam Excellentiffimus Orator juffit
refervari. Inde reverfi ad campum tot lu-
minibus illuftratum dedimus initium de-
votioni Matutini , quam deinde excepit

to quadroyil dicuifuolo eradl ttrreno tenero, \medix nodisMifla ; acdemumpoftinter
«072 di marmo duro , come il refio , o^/^i^^pipofitam diiarum horarum quietem , fed oc-

fimoche^piantarVi dentro un baflonejt pro-I^^P^^^^^^" novarum femper rerum fcru-
r j ^ r V r- \- . / • v r i ,;> tinio, lubfecuta funt Sacra Aurorse ; cui
fondavafinoafetojettepalmi^acaufadell Y^^^^ ^^l,^^ po^ ^^^^^^^^ ^^^ ^^. ^^,

humidita^che qudterreno d^ogni i}2torno ajfor- difque praefentia , qui aurea radiorum fuo-
hiVa : AbondaVano per tutte leparti le congda- i^um diffufione , feriens ingreflum prodigiofi

iioni bianche comelatte^fChe formaVano una in
finit^ digalanterieifia 1'altre tre 0 quattropiC'
tre VafiiJ^nnejche colcaVanfi l'unaJopra l'altra,
erano fejninatequafi dipicciolifongi b prugnio-
li, che ad ognijemplice tattofiJrangeVano come
giaccio : fece Jua Eccellen^a raccogliere quan-
tita di quelle delicate^^e , indi refi al piano illu

hujus Specus , modico tempore , magnam
ejus partem videbatur deaurare. Res fane
vifuperjucunda.

Qui erant nobifcum Nauts , apportave-
rantfecum copiamignium machinarumque
bellicarum , non quidem grandium, quaeta-
men rumorem ederent Martialibus morta-
riolis non inferiorem : quibus ad Gloria in
excelfis, tam fub noftem quam auroram.

minatocofnmciafimoilMatutinofimtoUqtia- repetito explofis , refonabant tonabantque
le cantafiimo la M'eJfadi?ne:?^a?iottej& dop-\ omnia. in hoc cavernofo umhrarum ergafiu-
po impaio^d^horediripofoperbfempreimmotoV"^ adinftar tonitruorum bellicorum qui-
ad. mdagare nuoVe miraViglie , afcoltajfmo
quella delf Jurora : ne tardb molto comparir
ilgior?io , ^ ilSole , che per hreVe fpatio Vi-
ToM.I. hraVa

bus grandifsima qusevis tormenta folent re-
boare.

Denique rametfi nunquam tot rerum

curiofarum faturi , almae tamen lucis per-

R cupi-

130

MUNDI SUBTERRANEI

Cap.xx.kaVa con m raggio dentro tingrejjo della
grotta, pareva ne indorajje magran parte,
ViUa in realta delitiofifima.

Li Corfari ch'erano con nbi , portorano
amntita di mafcoli da petriere , corrifpon-
denti ?iel rmiore a'mortaktti ; & al Gloria
in excelfis, tanto della notte , quanto deU^ Al-
ha , dittero a cjueili fuoco , quali in quei caver-
nofi ricetti rimbombavanO(3/^^«oc/?^/'^-
reVanogrof^i/Tmie artigliarie.

Jlla fine henche non mai fatii di cosi Vagha
Vtfiay tutta Voltadefiderofi della luce delgior^
nOj ci riducef?imo ad alto con quakhejlento ; &
ufciti allaria doppo alquantodi refpiro ,fcuO'
prifiimo all' imhoccatura della grotta un
ifirittione Greca affailacera ; quanto potefiimo
da effd raccogliere^ fti che un tale Antipatro,
che Vifie ai tempi d Jlejfmdro [i fojfe fin cola
portato ; ma non fa mentione d^haVer pemtrato
a dentro. II S't£. Jmhafciatore fia ordinato cer-
teifcrittioniper lafua v\{\z2i^che giuflamente
/j«ochiamarfi fcuoperta;® io mifonfiupito,

" come in tanti anni diguerra che tarmate Ve-
nete hanno fuernato in quella vici^ian^^a , non
Jii intrata la curiofita d qualche perfonaggio
di Vtfitare e ricercare fimili miraViglia.
L'alte^^a e ^roiondit^ refpettiyamen-

cupidi , remeavimus cum quadam difficul-
tate e nofte in diem , coeloque demum li-
bero reflituti , ac novis aliquantifper fpiri-
tibus reanimati , deprehendimus ad ingref-
fum yifitri Infcriptionem Grzcam exefis
jam literis fat mutiiam , quae quantum li-
cuit coliigere , fenfu fuo manco docebat
quendam Antipatrum , tempore Alexandri,
liucufque pervenifle ; at vero penetrafle
etiam Antri liujus interiora , niliil penitus
docebat. Ordinaverat Dominus Orator
certas infcription,es in exfeditionis iiujus
fuhterranete memoriam , qua novam hanc
incognitamque iiaftenus Mundi caliqinoji
regionem potius detexiffe primus,quam
periuftraffe dici poterat : Egoque non ca-
pio , quo modo per tot annorum decur-
fum , quibus beliorum tempore CiafTes
Venetse liac iocorum regione flabant in
Iiybernis , neminem omnino invaferit cu-
riofiras fimilia NaturjE prodigia invefli-
gandi.

Aititudinem profunditatemc^e. iiujus va- Profunditnt
flifsimi , cavernojique vafis , quantum iicuit, ^"'^'
defumpfi a commenfuratione funis iilius
intus ufurpati ,• depreiaendique fe extende-
re ultrajexagintapajfus nauticos , quorum qui-
iibetmodicumomnino difFeret ab una Can-
na Romana.

Semper habueram in votis promptam aii-
quam fideiemque occafionem in Itaiiam,
qua Rev^ Veftr^ particuias aliquot five
fragmenta liarum raritatum curiofarum,
pignoris ioco & in figna fymboiaque meae

te di quefto gran vafo ho cercato defumere dudum devotas fervitutis , tranfmittere non
daUa lunge^a deUafune, quale feci m//«' intermififTem^fedvoiuntatiprompts, non
rare, e troVai afcendere a piu di feffanta F1!i^ prompta adfuit occafio. Miiiivero,
^' , Vi- / I ■ ■ /QUi ulteriora loneioraque prsemeditor iti-

palii marinarelchi , che ponno diminutre

jpocho da una Canna '^omanaper Chiajchuno.
Mi fono augurato una pronta & fedek
occafmne per Italia , che non haVerei mancato
inViare a Vofira ^tVeren^a quakhe parti-
ceUe 0 fragmento di quefte rare curiofita,
ficuYo che Jt farehhe degnato gradirle in con-
trafiegno deUa firVitu mia , manon mi efiato
pof^ibik j H rinyenirne "veruna. Jo poi che
difegno piu hmgi e piu, rimoti Viaggi , non fni

qui ulteriora longioraque prs
nera, nunquamnequemens, neque confl-
iiuni opportunitafque fuit , ut cum flmili
rerum genere mihi iter redderem impedi-
tius onerofiufque , cui non raro corpus
ipfum fat oneri foret , vitaque ipfa efletper-
moiefla; adeo ut verifsimum ht, eum qui
iongioribus fe itineribus accingit, debere
fe o^nibus quibufcunque fpoiiare impedi-
mentis , & quafl femetipfum abdicare. Ne-
que tamenex hocullatenus fibi perfuadeat
Reya Veflra , five argumentum defumat
uiiius diminutionisin mefui fuWimis me-

Jon troVato in fiato di caricarme di fimikWiti , cujus faepenumero a me fafta eft
materiarendendomi ft penofo molte ^^^ i/l*^^'^'^^^.*^"*" 1^°*"!^°.^''!^^°"'' ^^^°^'°^""
portar la Vita iflejfa , tanto e yero ch' ^ chi
saccmge a yiaggii hntani , e necejjario tm
fproprio intierodi qualfi fiaimhara^n. ISLon
argomenti da cio diminutione ^yeruna in me
delfuo fubltme merito del quak ho fouVetite
haVuto difcorfo con H Sig'. 'Paneotto Nicofio
grand' interprete deUa (Porta Otthomana^
& primominifiro del Gran Ve\:?^iere.^ perfio^
na deUe ptu erudite € dotte che (i troVmo in

Orieme ;

premo Interprete Portas Ottomannicse , ac
primo Miniflro Grandis Vezzierii , Viro
nemini eruditiorum totius Orientis fe-
cundo , ex cujus difcurfibus abunde col-
legi , ampium ejus finguiaremque quem
de Rev=^ Veftrae in^entibus meritis , &
Panfophia nutrit conceptum. Quin etiam
fubjunxit , Interpretationes Hieroglyphi^
cas -^gypri a Rev^ Veftra in Oedipo fuo
elucidatas jam pervenifTe ad aures mul-
torum potentium curioforumque Turca-
rum ; & jam fibi timebat ab onere ilio

fafli-

LIB.n. DE OPIFICIO

Cap.yx.. Onenfe; daVdiluidifcorfoho raccolto^quanto
grande (la ilche nutre.^ concetto , del cli lei me-
rito ^S gran fapere : an:^i mi fo^gionfe .^ ch'in-
tendeVa , che l'i?iterpretationi de' Geroglifci
Egittit da Fojira ^Vere?i^a dilucidate ?iel
fuo Edipo fuffcro gionte a notitta di molti
Turchi potenti curiofo , & temel^a che gion-
gendo quejle aUa cognitione del fratetlo dd pri-
mo Ve^:^er ftimatogiovene molto fiudiofo , do-
yefje /erl^ire ad efjo di una gran faticha con
tradurle da Latino in idioma Turchefo ; come
git eragiajlato doVere fareintimato del Cor-
po intiero Je' Atlanti Geografici.

Fiyo con gra?jdifiima pafiio?ie ful' incer-
te^:^a fe le fia?io giu?ite taltre mie ; hora
che mi troyoin Nacfta, emi fiprefenta u?ia
fpeditio?ie per Coflanti?iopoli , hb ^olfuto conp
mettere Hnclufe notitie aUa fortuna : in hreVe
jlimo chefua Eccellen^a p^ffera a Coos ■, efor-
fe ^di; non tralafciaro in alcu?ia parte , oVe
mi troVi co?itinoVarle cofiforme Udehbole mio
talentomi foggerita la conti?io1fatione de' fuc-
cef^i curio/i tielli miei Vtaggi , come fofpirar-
mi 1'occajionij che yagliano a confirmarmi in
effetti quello che "ViVo con ogni hrama e de-
jiderio di Fbflra l^Vere?i:^a , &c.

Naxlia
31 Do
cembret
KS73.
S. N.

TfeVot'"' & OUigaf
Servo Vero

CORNELIO MAGNI PARMIGIANO

M.P.P.

GLOBI TERRENf. 131

faftidiofifsimo eas e Latino iii Turcicum
idioma traducendi ex mandato irrefuta-
bili Superiorum , fi vel fibilus famae horum
librorum afflaret aures fratris Magni Ve2-
zierii , juvenis admodum ftudiofi , nec
ineruditi; quemadmodum jam fueratinfi-
nuatum de Corpore integro Atlantts Geo-
graphki in Linguam forumque Turcicum
traducendo.

Vivo non fine pcena ob incertitudinem
an alix mese Reverentis Veftrx fint red-
ditje : modb dum Naxus me detinet , & op-
portuna Conftantinopolim occafio fe ex-
hibet, vokii committere fortunae inclufas
rerum notitias : fperoque Excellentifil-
mum Legatum brevi perredlurum in Coum,
& fortaflis etiam llhodum : ubicunque de-
mum fuero , nullo modo prstermittam,
quantum ingenii mei fuggeret imbecilli-
tas , cceptam femel meis in Itineribus re-
rum fuccefiijumque curioforum telam con-
tinuato pertexere ; uti etiam ardentibus
anhelare fufpiriis , votifque expetere o-
mnem occafionem , quae me queat re ipfa
tonteftari talem , qui vivo cum omni defi-
derio Reverentiae Veftrs

Naxi
31 Ve-
cemhris,
1673.
S. N.

DevotifiTi'""'. & Obligat™«s,
Servus Verus

CORNELIUS MAGNI PARMENSIS
M.P. P.

(

R. z

MUN-

Cap. I.

'^' M U N D I

SUBTERRANEI

LIBER TERTIUS

HYDROGRA PHICUS,

S I V E

DE OCEANI NATURA,

Origine , z5A/fotil?ufquQ tum externis tum internls j item de

ferpetua cjufdcm' T ericyclo/t , c^terifque miris in

Natura rerum EffeBibm.

S E C T I O I.

T>e Natura Elementi Aquei,^>e de Mari, Motibuf^Ke continuis, quihui id mHo non
tempore agttatur^ & de miris Effeciibus, quosin Mundo Subterraneo^;'^;^^?.

Icetur in hac SeSlione , in
quem Ii»em Natura hofce
Marinos motus circaTerre-
num Orbem conftituerit .
Item de varietate & muta-
tione JE^us Maris , quje in
variis Regionibus , Fluminibus , Infu-

C A P

lis , Fretifque occurrit ; De Caufis fmgu-
lorum & omnium ; de lundi Oceani mi-
ra conftitutione ; De Circulatione Oceani per
utrumque Orbis Terreni Polum ; & de
mira conftitutione & communicatione o-
mnium Marium per occultos Terrae maean-
dros.

U T I.

SUPPOSITIONES.

TAmetfi in Arte Nojlra Magnetica fufe
celeberrimum hoc Naturs Opus, Ac-
cejjum dico, & Recejfum Maris , quam
& Intumefcentiam & DetumefcentiamMa-
risvocant, expofuerimus ; quia tamenhoc
unum ex maximis Mundi Subterraneiarcanis
eft , cu jus virtute omnia confervantur & fus-
tentantur ; ideo quantum fieti poteft , id
koc loco quam exaftiffime defcribendum
duxi , ceu aptillimum Naturae inftrumen-
tum , quo mediante omnia , ut dixi , in Suh-
terraneoMundo .veluti in utero quodam <k
panfpermatico NaturaJ penario , ad genera-
tiones rerum perficiendas , ur ex difcurfu
patebit, unicedifponuntur.

Suppono itaque primo , Oceanum, quod
nW/^Kenl^'^^'^"^^"^ omnium aquarum fublun?irium
turaiiss«e;-?.Receptacuk;m eft, unicum habere Motum
naturalem, quoomnes&fingulae ejuspartes
in Spharicam fe fuperficiem nolis quideni
infenfjhiliter, fenfibiliter vero in fuperficiem
planam componunt , quo perafto quiefcunt;
quod experimento conftat :

Si enim Fentus Lacum quempiam huc
iWucque fiu^iuare facit, hoc ceflante, aquam
adfuum sequilibrium fub squabili fuperfi-!
cielacus redirenotum eft : Cumenimflu-
xilis naturs Elementum fit.fieri non poteft, I

ut una pars alteri altior aut profundior fub-
fiftat ; ergo ad squilibrium ut tendat ne-
cefl^eft;hicenim finis eft appetitus hujus
Elementi.

Si verouniverfum Oceanum attendas infuo ^quttOcea,-
naturali ftatu, ille hauddubie ad Sphceri-^l^f^^^:
cam {Qfuperficiem componit , ut fingulae ejus {onit.
partes fint a Centro Terrs aequidiftantes;
& pulchre probat Archimedes lib. De iis guie '^lf^^'^^'
vehunturinaqua.

Supponofecundo, Mota una parte Oceani mouum
per impulfum vehementiorem , totum fuc- ^^*"*^ °"''-
cemve Oieanum moven , necelle elie. Cum fmcejpvt
enim fit Corpus continuum , mota pars A, «»''^««''-
mox partem fequentem E extolletin B,& B

Motus Uni-

partem F in C, & C partem G in D, & fic de-
inceps in circulum , ufquedum reftituatur
fuo principio. Tanto tamen femper motus
debiliores efte putes , quanto a principio
funt remotiores. Qiis omnia difta fint de
Motu Maris nuftis Ventprum flatibus, qui
ubique paflim dc\minantur, exagitato, luhla-
/i/que obviis litorum promontoriorumque
impedimentis ; hifce enim Motum non im-
pediri duntaxat,fed& deftrui necefTe eft.

Hinc

LIB. III. H Y D R O

Cap. I. Hinc patet , fi Canalis quifpiam cujufcun-

que tandem longimdinis iue.ux.,aqua replea-

mt,fuhereife\}xe. ohturaculis claudatur; aquam

exempto obturaculo , vel leviter piflillo

preiTam eodem temporis momento in altero

extremo una motum excituram tantum

quantum intra canalem prefla locum reli-

querat.

^quafem- Suppouo tertio , Singulns aquiBpartes fu-

per premtt perficiales , aquas (\hi fubditas\\{a;}XQ^ adfun-

"dtcHliim. dum ad perpendiculum premere naturaliter,

petaccidens verb , five perimpulfumviolen-

Uim , ohlique premere. Sit Vas quodpiam

. L M N O aqua re-

^,^:5?^7^S5:^N. pletum.Dicopartes

itquas fibi fubditas

premere non obli-
que verfus M aut O ,
fed ad perpendicu-
lum{\hi infra pofitas
aquas,juxtalineam
A B. partes vero C
aut D non oblique

Archime
des.

G R A P H I C U S. 135

fcendere ad perpendiculum, & per E aut I , fe
evacuare.

Suppono quartb : Mo/^w A/jm elTe vel Motuum^
c/ireSium ,\elVorticem\el Concufionem. a^_

Motus dliretlus Maris efl,quando verfuspla-
gam aliquam ah extrinfeco impulfu concitatur.

Motus "vortiginojus Maris efl , quanclo Ma-
rein gyrum agitatur , & hicut plurimum fit
veinaturaliter, Ye\ per accidens. Naturaliter,
quando aqua abdita in fundo Maris abyflb
abforbetur , de quibus fuo loco fufius. Per
accidens movetur in gyrum , quando Ventis
contrariis Mare in turbines agitatur.

Prasterea Motus dire^us univerfaln eft du-
/«/lix^/imr conllans & perpetuus; «//'er perpe-
tuus quidem eft ex contrariis tamen motibus
compofitus. Motus direBus perpetuus^uni-
verjalis eftille,quo Murefeu Oceatiusperpetub
juxta motum Solis ex Oriente in Occidentem agi-
tatur. Motus alter generalis compofitus excon-
trariismotihus efljproprie is , quem nos Fluxum
©" Refiuxum , aliiacceffkm ©" recejfum, quidam
Intumefcentiam & dettimefcentiam Maris
dicunt, ^JitMotuLun^ex Ortuin Occafum.

Reperiuntur & in Mari alii quidam Motus

verfus B,fedin E, vel I, rf(?<7 prement: Etpa

tet ex iis, qu2 fubtili ratiocinio demonftrat j proprii ^ fingulares , alii contingentes. Motus
.ArcbimedesincitatoLihro,a.dquem'Le6ioi:em proprios ^fmgulares, illos fpeciales fivepro-
remitto. Patet & hoc experimento.: Si enim prios vocamus quibus aliquaetantum Oceani

in Hfundum Vafis perfores, aqua non in D aut
C, fed in A punfto ad B perpendiculari vorti-
culo fafto retia defcendet. Idem intelligi de-
bet de quocunque loco infundo^S zixs aperto:
V. g. fit apertus fundus in E vel I, & mox com-
peries, aquam in D velC pervorticulosde-

Alotiti Ocea'
ni omniuih
aquarum
fubluna- '
rium rece-
ptaculi , a-
liuseft

Proprm Sc fpe-
cialis , feu pe
culiaris aiicm^
lantiim Mari.
eftque.

Perpetum,
eftque
hic ite-

partes moventur ; Suntque iterum duplices ;
perpetui,h. anniverfarii. llli nunquam ceflant
infeftare Mare : Anniverfarii, qui certis anni
menfibus vel diebus in aliquo Mari depre-
henduntur. Sed omnium horum divifionem
in fequentixeiolnXiOTi^i Tahula contemplare.

C Conftans 5c perpetuui, & eft ab Oriente ad Occidentem , 8c dependet a Sole.
DireSius ^ Ciwipo/;/?«exmotibuscontrariis, 8c didzar FluxHsScRejftnxMMaris, 8cde-
[_ pendetaLuna. .

Refiuxus f ty\iot(t generali , quo Mare ad oppofitarum Regionum litora appellitur.
8c eft «^ (iJW^?-« ad oppofita litora 'w? Ventornm reflexione inaliampartcmfa£ta,quos
velex l_ Currentes vocant.

f C Ex abforptione aquae Maris, uti fit in Vortkibtis , 5c vocan»

\ I tur Motm circulares.

Ex vehementi irrnptione Fltiminis alicujus fabterranei in

fubaqueis regionibus fa£la, c^zMare continuo ali-

quoufque a:ftuat.

rum,vel | Ex/'/»»zi«///wingentiumamniumquein.^r«fefeexone-

rantuim ir/ipetu , quo Mare vel reila propellitur ali-

1 quoufque , vel in tmbines agitatur , vcl Mare in in-

[_ conflantesaflus agitur.

CQui certis anni menfibus, vel diebus inaliquo Maride-
•{ prehenduntur : ad hos revocatur Motn) Oceani ex Ah-
(^ flro in Boream , vel ex Eorea in Atiflrum.

'^«to.quorum in /^^ninnumerabilis varietaseft,quibus-f^^reper-
petuis agitationibus , nuncinhas, nunc inillas partesinfeftatur,
Scdependetafubitanea aeriscommotione, uxXAtVentoriimorigine
dicetur; 8c fine certoordine modo ceflant, modo incipiunt, funt-
que quafi infimti.
Vel exffibterraneis fpiritibus halitibufque Mare turbantibus , qui fub-
indeeKfnndoMariserumpunt, neque certo ordine conftant , ne-
quecertoScdefinito tempore durant.

5 Eft ille , quo Oceanus ex Tolo Ar^ico , per Polum Antar'
C £licHm per vifiora Globi Terreflris fe perpetuo cirsulat.
SQno MariaomniACoramuniczntiaferfHbterraneosmea-
C tHs reciproca negotiationis commercia exercent.
CQuo Mare iper fabterraneos mtatm intra Montittm rece-
Particftlaru-l ptacula fe exo nerat , 8c hac circulatione per a6la , origi-
I nifuaereftituitur.

Rj CA-

Anniver-
farii funt,'

ContingentesMa-
ramotusfunt,
quibus nun- ,
quam/^<ircli- 1.
berum eft, na
(cunturque
velex

CtrcHlaiorius «

GeneraUs
Specialis

^34

Sea. I.

MUNDI SUBTERRANEI

C A P U T II.

T)e Motu generali Maris , qui efl ex Oriente in Occidentem.

MOtus generalis Oceam&^exOriente in \toto paflim Ocf-^^o hujufmodi motumexOrtu
Occidentem , & experientia diutur- 1 in Occa/um obfervari , adeb certum eft,
na iis qui per immenfa Oceani fpa- 1 quam certa efl multorum annorum expe-
tiaultrocitroqueinNovumOrbemfufcepta rientia unanimi omnium Nautarum , qui
navigatione innotuit. Qui enim folvunt ex didum Oceanum fzpe faepius triverunt, con-

/»<//dVerfus Occidentale BomeSpei Promonto
rium , atque ex Lufitania aut Hifpania in

fenfu approbata.

Hujus itaque tam luculenti 'effe£ius caufa

Mexicum folvunt , multo breviori temporis j inquiritur. Peripatettci , more iis folito, lla-
fpatio conficiunt ifliufmodi iter , quam vel ; tim ndprimi Mohilis raptum , quod utrum in
c«c brcviusex Lufitania inlndiam, vel ex Mexico in 1 rerum natura fit, necdum conflat, confu-

""'^^^"^'^Hifpaniam. Praeterea qui ex Portu Acapulco\i^\VirvX.. Alii Magneticam virtutem ^nguntin Vzrixde

in Lufita-

niam confi- NoviB HifpaniiB in Infutoi Philippinai naviga- j Sole, qua A/^re^trahatur. Alii Metaphyficis '">''.^°^
iTionsiZ^^ folent, ex didoPortu,ubi/'^/-/>e//<a fere j fpeculationibus intenti, tantum abeft, ut°''""°"'''

' malacia eft , ad decimum gradum Latitudinis \ caufam tanti effeBus affignent , ut potius ob-
Borealis contendunt , & juxta di£ium decimi j fcurent. Nos rejeftis remotiflimis iftisfpe-
gradus parallelum, tam feliciterin Occajum \ c\x\z.iionih\xs ^Ld^icinioxQS &c proximascaufas
navigant , ut immotis velis fpatio 8 j- die- \ procedimus.

rum 3ooo»?i///dfrior^<w fpatium conficiant; 1 Itaquemeliusphilofophabimur, fihujus Veracauf»
nec vela mutant , nifi ad Infulas quas vo- 1 Marini motus caujam , Solu ex Ortu in Occa- exponitur.
cznt Ladrones , uhi der.eli(ko paralklo decimo \jum devolutionem dicamus : Cumenimma-
^d decmum tertium nzMim dirigunt, utOsJ.xima Oceani pars Zontz Torrida {uhd3itm,
Infularum (la hocca de las Jjlas\oca.nt)Te6ta. \ Solque perpetuo fere hanc Plagam alicubi
ingrediantur ,^ ficque vitatis periculis Ma- j normaiiter radiisfuisferiat, atqueadeo i«-
nilonum tandem Portum tute obtineant. I gentem aquarum molem quotidie radiis fuis
Tertiam itaque Terreni Orlis partem non nifi \ attraftam attenuatamque vel in aerem , vel

feptimeftri, hoc Orientalivento, qui nunquam j in vapores nubefque convertat , necefi!e eft.

iiautas fallit, conficiunt.

E contra vero ex Moluccis fub decimo pa-

xaWeloNovam Hijpaniam petfZrenon poflunt,

utpote Vento Mdfr/quefemper ipfis contra-

_^omodo rio ; unde necefie eft , utex Jnfulis Philippi-

iter^xlnUi- ■ - . „ _ -" . ' '

ut in confumptarum attradarumque aqua-
rumlocum , alise ab Ortu aut ab utroque la-
tere fubftituantur : cum vero haec aquarum
attratiio femper continuetur , effetlum hunc
fiuxus Maris in Occidentem pariter duratu-

lis phiiippi- ^^^ ^^ Novam Hifpaniam navigaturi quadrage- rum , n em o eft qui non videt. Magnam au- copiofijpm
nis in Ut. fimum gradum Latitudinis Borealis adeant, Item & incredibilem aquarum co^i-A.Ta. So li s imbTes iii

taatur'."'^'' ^^^ hoc enim a Ventis Borealibus , qui per-
petuo in ora iila Ameriaz Septentrionalis re-
gnant , impuifi , brevi tempore Portum Cali-
fornia ohtinent. Ita oretenus milii retuie-
tuntP.Simon Cotta, & P.Didacus Bohadilla,
Infularum Piiiiippinarum Procuratores,qui
ditlum Mare jam l^is fulcaverant.

Notatur & iiic motus in freto Magel-
lanico , ubi Oceanus ex Oriente in ftriftifii-
mas iiujus Freti fauces irruens ingentibus
a;ftuum ebuiiitionibus fufque deque convel-
litomnia,donec (xhiin PacificumMare adi-
tum inveniat, Sic per Fretum Manilanum
ciOceanum Gangeticum per Canalem Pro-
montorii Comorini ex Oriente in Occiden-
tem incitatifTimo motu feruntur. Ad Sinum
Par/^ tanta ex Or/«veiiementiarapitur, ut
Utique/o-i"de Os Draconis diftumfit. Obfervatur&

eorum Eu- hjc motus abiis, qui ex Europa verfus 6ana-

roDorcus j •

Oceani mo- «'*'« navigaut. Oceanus quoque Tartaricus
tus»(iM/«r.per Fretum iVeigats fummo impetu fer-
tur, quod tumexipfo motu, tum exco|iio-
fa giacie , quam didus Oceanus in iliud Fre-
tum evoivit, conftat. In Mari^dLtitet Paci-
fico Mare movetur verfus Fretum Anian ; A
Japone incitatur verfus Chinam , pari modo
in Freto ad Javam concitatur. Verbo , in

virtute ex Oceano attrahi , quotidianae &co- f^^^^^la
[ piofiffimaspluvias iisin Regionibus , quibus
Solverticalis eft , abunde teftantur , conftat-
queex relatione Noftrorum Patrum , qui in
Coilegiis ZoncB 7o/'r/^<gfubje(ftis liabitant;
fiquidem Sole ipfis in vertice conftituto , cir-
ca meridiem tanta quotidie imhrium diluvia
oJperiuntur, ut&camporum planitiesfta-
gnare videantur , & portus litoraque abrasa
emontibus arena cxterifque argillaceas ma-
tericE quifquiiiis compieantur ; atque lioc
pafto Mari , quod per Solem abiatum eft,
poftiiminio reftituatur.

CuryetbRihquadrage/imo Latitudinis gra- c»ufa cur
du Venti ut plurimum Boreales dominentur in ("^ ^o gra-
litoribus Maris Pacifici, caufa eft rarefatlio vzckcoBo-
vaporum, qui fub Zona Torrida elevati , &realesVenti
in Borealem Plagam longe lateque diffufi, f^^'"''""
a fuperveniente frigore , aereque condenfa- '
to denuo repuifi Ventos memoratos efHciunt.
Cur autem Ventus in Mari Pacifico perpetuh
fit Orientalis , caufa eft , quod Sole furgen-
te vapores Oceano imminentes a frigore no-
[lurno artlati , a fuhjequenti So/is calore ra-
refatii in Ventos degenerent , qui cum an-
teriores Oceani femitas perpetuo follici-
rent, mirum non eft, causa eidem perdu-

rante.

LIB. ni. HYDROGRAPHICUS.

135

Cap.ll. rante, %iMotum Maris oxOrtu. in Occafum,'

juxta Solis motum perpetuari. Accedit , quod

ex Borea & ^udro Vapores repulfi, aquas ii-

trinque perpetuo quoque intra Oceani Euro-

Zephyreum Currentem cogunt. Eft autem

hic Metus tanto vehementior , quanto Sol

suh Zona Qceano fuerit normalior. Unde quamvis in

J^^^lffi.^OceanoZonaTemperata^iubjedio, vim fuam

feexertt Sol quadautenus exerat , quia tamen ohli-

Motus hic y^^^. xidi\\X.\xm Juperficiem Maris radiis fuis

ptentrione quidem in Juftrum , & contra.
Quodquomodofiat , aperiam.

Cum Sol, wtifupra dixi , perpetub Zoniz caufa ho.
torrida immineat ingentemque aifuarum^'"» mo-
»7(?/e»jex ^Jcfij^o fibifubditoextrahat,fitut " '
hujus Oceani Traftus aquis evacuatis veluti
decliviores reddantur ; Septentrionalis vero
Oceanus, utpote extra normales Solisradios
conflitutus,humidiffimofuotemperamento
plerumque circumvicinum aerem in fe con-
vertendo continuum aq^uarum incrementum
fufcipiat , feque in confumptarum aquarum

Euro-z.e- J , -^ i ' _ . -,

phyreus. ferit , liinc motus Mans ex Ortu m Occa-

fum minime hic tam violentus obfervatur, . 1 . ji

quam in Zona Torrida, aut locis eidem vi- Uocum , providi rerum difpenfatrice Na-

cinis. tura hac ratione ordinante , fubftituat, fit ut

Luns mo- Tandem Lunam quoque hunc motum 0-SOceano fub Zona Torrida, aquarum defeftu

tuseum ^g^^-j^ Euro-Zephyreum mukum promovere,llaboranti , Septentrionaiis incremento fuo

Jl-omovet. hinc conftat, quod in fo»;^;^^/^/»^ aut ^/^/-o- j fubveniat , ut dives egeno, omnibus par-

f^tione Solis & Lunts Motus hic Euro-Zephy-Wihwsid Totius confervationem confpiran-

reus muko concitatior vehementiorque a tibus.Idemdicendumeft, deOcf^woy^»/?/^//,

Nautis comperiatur ; dum in Cow/^^/c^/ioHeUorfj/ioppofito.UndeTorrido&macilento

vacuatas aSole Oceanifemitas potenterpre- femper ex alterutrius Oceani ditioris pena-

mit, ex qua.pre/ione Mare femper in anterio- rio.fmgulis/t-w^^T^ri^a^^ahernatim^veluti an-

rem partem, juxta Lunts Solifque motum j nona quasdam a provida Natura , neinne-

pellitur, ut inJraMmB demonftrabitur. Iniceftariis deficiat, deputatur , ad defeftum

Oppofitione Yeto , la^anoftupariterinf^ccd-junius, exceffuakeriusfupplendum. Difta

fum premit;undeunda/W(?»j undamper-jhac experientia confirmo

petuoqusedam fitexOrtu in OccafumOceani
fluduatio , qua defeftus aquarum a Sole at-
tra<flarum,perfubfequentesaquarum a Luna

Si fupra ohlongum quoddam Receptaculum Experlmen'
aqms repletum , glohum ferreum igne prius '"'"•
candefatlum , forcipe apprehenfum fenfim

comprefiarum concitationesrefarciatur.InjexAinB. ducas, itatamen, ut aqucefuper-

Quadraturis vero , uti Luna Mare non per-

ieSie refpicit, ita minorem quoque comprejfw-

tiis effeBum praeftat : Et experientia docet,

Mo/awhuncferefemper in quartisLuncBo^-

pido debilsm efie.
■Ex hujuf- Atque exhoc Motu generali Euro-Zephy-
modi uni- reo, alii duo motus Oceani nafcuntur ; quorum
ceaiii motu. «»^^ eftex /luflro inBoream;z\tere)^ Boream

abiiMom- Juflrum. Conftat enim Oceiinum exBoreali' „„^ , ,.

QoTeTin"' Mundi angulo , vehementi quodam impetu , Canali quodam relidlo ; k fi prius confinia
Auftrura, verfus Aujirakm Plagam prorunipere in Ocea- aquce & receptacuii notes , videbis cejfante
& contra. ^^ Atlantico ; quo fit , ut qui ex Lufitania aut motu glohi & frigefaWi , aquam luculenter iii

Infulis c^zs Azor es\oc3int , \eriu?>BonieSpei vafe defecijfe , utpote caloreglohi in vapores

Promontoriumiter:{a.ciunt, id citius, quamrefolutam.

contra conficiant; durat autem Imjns fuxus 1 Atque hasc de Motu generali Euro-Zephy-
vis & eflScacia feme/iri pene fpatio , a Se-\ reo , feu Noto-horeo fufi[iciant.

ficiem non tangat; invenies quod dixi, aquam
glohi motum mox fecuturam , in medio veluti

Caput III.
Tfe Motibus , quos Currentes yocant , fiye repercuflbs , aut reflexos.

Cap. IIL

COntingit hic Motus mukipliciter ;
vel ex generaii motu Euro-Zephyreo
contra imminentia Regionum lito-
ra impulfus, & hinc deinde reflexus , quem
Currentem Nautajdicunt ; vel ex Ventorumfla-
tihus ; vel denique ex Motu Fluxus 8c refluxus
reflexo , vi Lunas caufato.

Qui ex Canariis Jnfuiis in Mexicum fol-

camrS^"^^' Ci^rentihus Oceani maxima parteve-

Hifpanio- huntur, qui intra Cuham & Hifpanioiam & Con-

^*'"- tinentem Nova^ Hifpania adeo vehementes

funt, ut Fiuminis impetum referre videantur ;

navibufquefemelinhujufmodi fauces con-

j edlis , nuUa r ecedendi facukas datur ; imo

Currentes

ex Mexicano Sinu in Hifpaniam foluturis,!//'^-
ra Virginia & FioridcR tenenda funt , ut navis
curfum fuum tenere poflit. Cujus rei ratio a-
lia non eft, nifi quod Oceanus partim ex Borea
in Aujirum maxima vehementia ruens in Ca-
pite feu Promontorio Candido{c^od Caho hianco
vocant) iiiifus reflexufa^e, & hinc iterum ex
Ortuin Occafummotu generaii , curfum fuum
verfus Infuias Cuham & Hifpanioiam dirigat,
ubi inter fauces conclufus conftri^ufque ve-
hementes flucluum commotiones excitat.
CumveroinJiKawufque Mexicanum conti-
nuatus, ibi exirevetetur , ad LitoraVirginiiS
& Fiorida curfum decircinans , ibi fummo

im-

1^6

MU NDI SUBTERRANEI

Se^ I. impetu Oceano Uhero denique reftituitur,
denuo circulandus. Qiiem Motus , ut dixi,
generalis Maris egregie juvat. Cum enim
ab hoc fub Zorta Torrida violentiam patia-
tur , neque omni ex parte Mare concitatum

perrumpere valeat , hinc reflexo Currente
efTugium quaerens , intra did:a loca circula-
tus, fuo reftituitur principio. Verum de
hifce in fequentibus uberior dabimr difcur-
rendi materia.

C A ? U T IV.
(De Motu generali Maris , ejujque circa Orbem Terrenum EfFe^ibus.

Cap. IV.

Fundus O-
ceani inx
qualis cau-
fat celerita-
tem atit
tarditatetn
Fludlus.

MotM Flu-

xuse^ re-
fluxus to-
tam Maris
molem
concitat.

:ExferUmiii.

Eftor primum fcire debet , quod fic-
uti Flumina diverfos mextimafuper-
■^ ficie fortiuntur effet^us ; ita & in Mari.
Siquidemin Mftihus, Cutrentihus , Syrtihus,
Abforptione & Regurgitatione Maris , Flumina
inter Montiumparietes conckifa , longifque
ambagibus decircinata cseteris celeriorem
motum , ut experientia docet, acquirunt , &
tanto quidem celeriorem,quant6 alveos ha-
buerint decliviores ; In late vero patentes
difFufa campos , dum fuam explicantampli-
tudinem, tantb tardiori progrediuntur motu,
qub alvei eorum planiores fuerint. Eft &
Oceani xxnivexfifundus haudfecus ac inTerrse
fuperficie , prorfus inaqualis ; jam enim in-
gentibu^s Montium catenis,Scopulorumque
multitudinecinftus, profundifTimas alicubi
■valles&cangiportus ; modo in vaftifsimarum
regionum planities exporrecftas fuas expli-
cat undas ; fubinde in occultas & abditast^o-
r<7gi»f jintromiflus unafecum aquarum mo-
leni abducit ; nonnunquam ex cacis Terras
ahyffis regurgitatus fsvas concitat tempe-
ftates.

Hisita conftitutis, non pofTum non mi-
rari nonnullorum imperitiam, quidicunt,
Mare femper qaosid motum , eodemmodofe
habere, neque celeriusinuno, quam in alte-
ro agitari. Quod uti contra experientiam
elt , ita temerarium effe judico id aflerere ;
uti paulo poji indudione Motus univerjalis
Maris oftendetur.

Certum eft , Oceanum Motu generali ex 0-
riente in Occidentem, virtute Solis & Lunce cie-
ri. Conftat autem exfuperius allatis , JFftum
five intumefcentiam & detumefcentiam
Oce^jw virtute Lunari concitatam,non fuper-
ficietenus tantum , fed totam Oceanimzua.m
molemque ^. fundoufque adfuperjiciem com-
moveri.Et ego horum omnium auritus teftis
efTe pofTum, qui dum Freti Siculi miracula
fcrutarer, non femel in fumma Maris intu-
mefcentia,ingentem firepitum audivi. Et cum
ex nautis qusrerem , quifnam iftiufmodi
fonusefTet; refponderunt , Ivxncfonumiem-
perpercipi,Mrt;-i injummo JEftus graduexi-
ftente; fieri autem hunc /ow^w & ftrepito-
funi fragorern ex collifxone lapillorum , conchy-
liorum , fimiliumque rerum/««</<?inhcEren-
tium, quxrapiditate Maris agitatse & iden-
tidem inter fc c*?////-» hunc//r(f/>i/«>w efficiant.
Unde collegi primum , non fuperficiem
tantum M«m , fed &ctotam2iqu2ir:ummolem
%'irtute Lunari moveri. Si enim hcecvirtus
conchylia in i^io fundo adhaerefcentia , crulta-

cea&molliaomniSBeneriSj tum nova tum
plena Lma crefcere faciat , certe vis motrix
Lunoe in corpufcula nitro , fale , alumine,
vitriolo, bitumine compofita , quibus uni-
verfum Mare refertumeft, non minori vir-
tute aget, quam in alia. M^ri^jquippe wr/a-
te Lunari rarefafta & attenuata , dum omnes
fimul locum majorem quxrunt, & hae fub-
I fequentes , & aliae alias vehementer foilici-
tant ; magnam inde intimi quoque Maris
commotionem 8i.intumefcenti3.m nafci, nemo
nifi harum rerum imperitus negare poterit.
Atquehoc primum eft.

Altera opinio eorum eft, qui fentiunt , Mare Deciiviias
juxta declivitates vallium fubmarinarum t"",-' ^*'"
non velocius , quam m lubm.arinis planitte- ditatem
hus moveri ; quod experientiae plane repu- ^^.^^'
gnat. Cum enim jam oltenfum fit , univer-
fam molem Oceani una moveri , certum efl , in
declivitatibus vallium illud majori impetu
ruere, quam in planis fundis ; & diverfi
Oceani perpetui Currentes nunc in hanc,
nunc in illam Plagam velocitate fuaruen-
tes, qua naves etiam onerarias, non ob-
ftante fecundo Vento , fecum rapiant etiam
invitas; quod non fieret , nifi diftae in M^ri
declivitates darentur : hifce enim moles
Oceani inclufa & coard:ata diverfaque , non
fecus ac inter Montes Flumina curfum fuum
promovent , donec planiorihus locis refti-
tuantur.

Seddices, occurrere quotidie diverfos ScobjeSiie.
•difFerentes in Oceano Marihufque Currentes,
qui tamen non durant ; fed extemporanei
funt. Refp.hujufmodifwwM/fjnon imme-
disitc a.virtuteLunari, neque a difpofitione
fundi Maris ,fed a Fentis aquas nuncin hanc,
nunc in ilhmpsittem fuperfcialiter agit^n-
tibus provenire; unde non perpetuantur, fed
ceffante Vento Mare tranquillitatem nanci-
fcitur; Currentes verb five M^rf Ventis tem-
peftatibufque obnoxium five tranquillum ab
omni agitatione fuerit , femper tamen du-
rant. Si itaque Mare iftis, quos diximus,
motihus tam generalihus , quam fpecialihus
non moveretur , fed femper confifteret,
tunc verum quoque foret , Mare femper
eodem fehabere modo , five fundusejuspla-
nus , five declivis fuerit ; fed cum Mare per-
petuo jam ab Oriente in Occidentem , modo ex
Septentrione in Auflrum, & contra; nunc intra
valles fubmarinas Currentihus fuis agitetur,
illud eodem femper modo fe habere impos-
fibile eft. Sed jam ihaec omnia apodi£lica &
Geographica demonfiratione comprobemus.

Ex-

LIB.III. H Y D R O G R A P H I C U S. 137

Cap.W. Explica ante te Mappam GeographkamAlem^tAnc^^xzm^er^roixin^i^Simdimvallemin-
quam dati opera ita delineavimus , ut qux tra an^ulUas , M, Freti fefe infmuet, ubi tan-
propofito noflro opportuna fuerint, exeajtaemolis aquarumfuilinendaEimpotenspar-

iucemeridiana clarius elucefcant. Diximus
inprajced^ntibus, Motum Maris generalem
efle ab Ortu in Occafum ; quod tamen non ita
intelligi velim , quafi Mare continuo fluxu
femperrf<?(jferaturexOr/a in oppofitamPla-
gam , fed fubinde ohliquo reflexu, nonnun

tem in circulos agitat, partem in Litora Su-
matrce reverberat : Unae Mare contrarios ge-
nerali Motui motus mentiri necefle efl.

Idem evenire dicitur inter Java , Borneo
^7 erree Auflralis Freja : Mare quippeex E
^uflrali Oceano follicitatum , tum propter

quam circ«/ari , interdum j?«,y^5 & r^T^aArz^j- , innumeros Infularum occurfus incurfufque,
motum prooccurrentiumimpedimentorum.fmiilem fupra defcriptis afluum faciem in

conflitutione cieri.

Sole itaque exiflente in uaflifmo omnium

Oceano, virtute Luminarium, utpote in cam.po

amplidimo fe potiffimum exerente , Oceanus

percufliis juxta motum Siderum longe late-

7»Archipe- q^e fe explicat, & potillimum ^er Archipe-

curtam fi- lagum Indicum , 1 1 ooo , uti referunt , Infula-

w" seftus. r«w fffitura turgidum. Obfervatumitaque,

du4t,donecab/;?/^/i3r«wexpeditumfaflidiis,
liberum in Occidentem curfum profequatur.
Ex faucibus ergb Fretorum 0& P, fummo ^"^?j^"'"
impetu labens curfum fuum primo dirigit
verfus Promontorium Terra Auflralis B , ubi
reflexum Curr^ntem fuum dirigit in Septen-
ttionQmvex.{\xsSinumCamhoiee R , tanto im-ingens flu-

petu , ut, queniadmodum Itineraria nauticaV^^^^--
Mare in tanta Infularum frequentia y^\\t\\r:e.£Qmnx.,fluminisrapiditas'widie.t\ & exifti- yi""]" cam-
carminatum, ob variasin fequentes Infulas i mari poflit. In Gangetico verb Zz/orf- fluxus •'"'« ^»"'"-
obvias repercufliones & infultus, i«/o/i/(jJ ;& refluxus hujus /orrewm tamvelox&im-
prorfus jEftus movere. petuofus fertur,utad 30 milliaria Litus nunc

Tria tamen loca potiflimum recenfentur, 1 obtegat , nuncdetegat, tzntsivelocitate , ut
in quibus hujufmodi Marij /«<//^rid' potifsi-|eum vix eques validifsimo curfu evitare
mum fpedtantur. Primus inter Japoniam & pofsit.

Chinam; Kltoxin Freto Malacam\ntQt^Suma-\ Quaeritur caufa\\\x)\iS>. Refp. Mi^r^ dum

tram;Tertium\ntetJavam,Cektes, Borneo, Sizvier: Currentem J? Q_, ad LitusTerrte Aujlra-

Terram Auflralem. /ij Qjrepercutitur , ^«x«/w fuum aliquo-

Tempefta- Inter Japoniam & Chinam Mare nunc exjufque, verbi gratia, in C continuare, ubi

ttihorrend^ Occidente\n Orientem, jam in circulum abiens \Currens denuo Jupervenientihus Currentihus,

s\tm^° tamf3evascaufattempeflates,ut,quemadmo qui ex /«/«/araw circumjacentium <3»^i/)<)r-

chinam.j^dum Hiflorice Nauticie narrant , Naves invo- tihus x\x\xnt , obverfans, unacum iis inul-

'rHm. "' lutse vix fefe extricare valeant; Impetus e- timam Sinus oram P dirigitur Velocitatis

mmMaris iisinlocistantus efl, utexcon- verb Marince hoc in loco caufam effe dico,

trariorum fluftuum concurfu vel ipfasNa-b'd//ij fubmarinje prsecipitem declivitatem^

ves in altum elevet a Marisfuperficie femo- 'per quam Mare fummo impetu ruens , de-

tas , &prxfertim accedente Fento Ccecia per:fcriptos paulb anteeWe^ws in Litore efficit.

aerem in vicinos fcopulos illifas in mille.Cum verb Mare hoc loco tot Vorticihus re-

partes difFringat. Videdehis/'. /ar»i?ri«»? fertum comperiatur ut Nauts eos vix fu-

P. Furne'
rius.

in fua Hydrographia

perare pofsint, caufam efle dico, quod Mare

Caufahujuseft: QuiaM<7rf y^«^r<7/efum-'hoc in loco , R, per quendam /«^/^-rr^-
moimpetuin Litora Chinate^vKwm ey.Oc-\neee. Voraginis meatum in intima Montium
cidente \n OrtumteipetcuiTum , curfumfuum Imai Sc Parapanifl Hydrophylaciaa.dFont\um
aliquoufque tenet , &novisfemper&novis Fluminumque origines conflituendas fefe
aquarum accumulationibus K (vide Map- exoneret ; hoc autem ita efCe , profunditas

pam) Mare urgentibus, dum id repercufsi
fluftus fuperare nequeunt , per Litora Chi-
nce 'KYY,a.ccedentepreflur^ a.dLitoraJa-
ponice fafta , in circulum abire neceffe efl , &

Maris nulla hoc loco bolide explorabilis fa-
tis teflatur , & in Itinerario fuse dedudhim
fuit.

Porrb dum Mare eoimpetuquoaflluxit

fupervenientibus ex altera Japonia partejhoclocorefluit,fitutG<rre»/mfuum,priori
^«^r^/ixM(?rii fluftibus, dum Mtri ex ^t'- Currente relidlOjUtpote ipfi contrario , par-
reali parte circulato occurrunt, tufhines fz- timverfusG, partimperCanalem F, Zeila-
vi ingentefque procellarum tumultus \h\\num inter & Promontorium Camorinum con-
nafcuntur , unde navium hominumque in- flitutum,dirigens,non minori impetu quam
teritus. quem \nfupradifiis Fretis defcripfimus, im-

Porrb Marisfluxu ex Oriente \n Occidentem pellat ; ubi dum novos Currentium ex Terra Curreni
continuato , dum inter Infulas Philippinas & ] Auflrali repercufforum occurjus reperit , flu- *l"°^ »»
Litora Conchinchince Tpa.u\o profundius fefe in- xum fuum partim in Sinum Camhoia, partim de[criptioi''
tra Fretum Malacenfe infmuat , in hujufnio- 1 in Maldinarum Infularum exercitum dirigit ;
di;2;«rga/?ii5,M,tam infolita ciet /(?w/'f/?a/^x ubi kflrmaflatione , nec non multiplici ar-
afiufque, quales faepecum rerum omnium morum defenfione prseoccupatum receptui
jaftura nautae experti funt; neque mirum canens,verfusIndisLitorafugafibiconfu-
eft,cumMflr<?perdidum Conchinchina Cana-\\ens , veluti circulatum ininteriora Smus
TOM.I. i S Indi-

138 MUNDI SUBTERRANEI

Se^. I. Inelki rapitur ; hic vero concurfu cum prio-
ri Currente fafto , ingentes pariter fluxus &
refluxus excitat , tumorque ad quinque , vel,
ut alii , ad Jeptem orgyias in dttlo Litore ex-
crefcit. In uno vero ex Oftiis Indi ,fluxus & re-
fluxus Maris prae caeteris omnes in admira-
tionem trahit , tanta eft currentis & recur-
rentis MaristVim magnit(iJo mm velocitas , vit
multi putent prodigiofi hifce jEflus incre

jllter Currens ex Sinu Camhia ruens ver- Cottfe^.
fus Terram Auftralem tanto impetu fertur,
ut vix Navis hunc Currentem fecuta , redi-
re vifa fit ; apertum fignum, novam ibi-
dem Maris declivitatem , Mare in nefcio
quos Auliralis Terrce , X , meatus Juhterra-
neos abducere.

Porrb ad Promontorium Bonce Spei prior ^romontd.
Currens cum pofleriori concurrens jundlis^"'"' "^'""'

mentis Alexandrum Magnum quondam ter- copiisnovasfufcitant/m/'?/?^?/^'^ cummaxi
ritumabulterioriexpeditionedeftitiffe. mo ^J?«j incremento ; atque hinc laxio
Cd«/<jweandemefreputocumea,quamin ri fpatio reftituti , atque in immenfas Oc-
Sinu Camhoice defcripfimus , fundi videlicet ddentalis , id eft, Africani Oceani regiones
mznnmidec/ivitatemceuahyjfumquaindam, longe lateque diffufi , hipartito quodam
perquamMjz-efefe minteriora Montiumzd fl^txu univerfam Americam infeftare viden

iacus & flumina conftituenda exonerat:
hanc autem fuhmarinam vallem divaricari
ex una parte verfus Oftia Indi , ubi cum valle
Tertena.fluminis continuatur; Indum enim
per profundifsimas va//es inter praeruptos
Montium fcopulos currere , notius eft quam
ut dici debeat : ex altera parte , uti Mappa
monftrat, ex Gin E,ufque in SinumPerfjcum
fecedere , quod etiam ex Fluxu Maris per-
petuo in diftas Plagas nitente , innotefcit.

sinui Terfi- sinum Perftcum ahyjfis refertum , &perfub-
terraneum meatum juxta Loffandam Pro-
montorium Mari Cafpio correfpondere , in
Secundq Lihro fuseoftendimus. Certumeft
Oceanumlndicum, uti impetuofomotuintra
hoc Mare irruit,ita faevifsimas quoque & in-
evitabiles tempeflates exflutiuum inconftan-
//d:&varia Currentium nunc huc nunc illuc
repercufTorum circulatione excitare , quo-
tidiana pene naufragia fat teftantur ; uti
mihi oretenus tum Noftri Patres , tum alii
qui hoc Mare non femel fulcarant , narra-
runt. Hi unanimi confenfu dicunt, hoc Mari
tum ob infcrutabilem profunditatem ahjf-
ya»?potiusquam Mare dici debere , tum ob
vortices , quos continuo agitat , fubterra-
neis meatibus refertum. Accedunt hifce

iSfr««. "^y^^" ^ Euphrates Amnes vaftiffimi , qui
juxta Babylonem amico confluxu junAi,
dum juxta BafToram fefe in huncSinum fum-
mo aquarum incremento per multiplicia O-
ftia exonerant, fieri non poteft, quin ingen-
tes commotiones fufcitent. Sed de hoc Man
alibi inhocOpere pluribus. Quareadinfti-
tuti noftri filum revertamur.

Duo deinceps novi in hoc Indico Oceano
Currentes occurrunt , unus ex Camhoiceangulo
refultans iterfuum dirigit verfus Litora Afri-
cce, ubi torrentisinftarpartimin Mare Ru-
hrum , partim ad Litora Africa continuato
fluxu per Canalem , Africam inter & Infulam
S. Laurentii interjeftum , veluti ex Monte
quodam in profundam vailem labens, eos ibi
tum JEftus tum procellas excitat , quales nul-
lo non tempore fuo damno Nautac experti
funt : hcEc enim Piaga uti fcopulis & iyrti-
bus intricata eft , ita naufragiorum frequen-
tia non exiguam fibi infamiam peperit,
verc Horror Nautarum.

Carrentes
Oceani A-
fricani.

tur ; parte Oceani ex S in D currente , &
hinc a Currentihus Boreaiis Oceani fuperve-
nientibus inhibita intra Iflhmi anguftias
& Mexicani Sinus intricatiflimas femitas
deflexi ; ubi eos excitat Fiu£luum fervores
effedujc^e , quos infra in Dijquifitione fepti-
ma defcribemus. Pars vero altera , Ameri-
ca Auftraiis Litora irruens , reflexamque
a fupervenientibus Oceani undis intra Ma-fempejiates
gel/anici Freti anguftias coarftatur , ubi oc- Zafliilm.
currentibus ex Oceano Auftrali Currenti-co.
hus , dum de tranfitu inter utrumque Ocea-
num pertinaciflimo prxlio concertatur,
aqua in Montium cumulos agglomerata
fufque deque fert omnia , nifi Luna , Ma-
rium arhitra , decremento fuo refluxuc^e
inter alterutrum Mare pacem & inducias
aliquantifper conftituerit. Vide P. Jofe-)^^^^^'^-
fhum Acoftam , qui hujufce loci tempefta-'^^
tes & pericula quam exadliffime defcripfit ;
ubi & expreffis verbis afTerit , Oceanum
veluti ex aito Monte intna fauces , veluti in-
tra 'vaiiem anguflam fcopulifque rupibuf-
que intricatiffimam , fummo impetuirrue-
re : Idem Auflraii Mari contingere , dum
intra didlas anguftias Mflus incremento im-
pellitur.

Itaque Mare ex tantis Freti angiportibus
tandem eluBatum veluti de viftoria trium-
phans , longe lateque in immenfo & in inex-
ploratas adhuc vaftitatis Oceano Auftra/i ex-
porre(ftum , commxxni genera/is Motus duftu
quiete & pacifice progreditur , ufquedum
termino , a;quo hanc narrationem incepi-
mus , reftituatur ; quae uti in Mappa lucu-
lentiffime monftrantur , ita ea fufiusexpli-
canda non duxi.

CONSECTARIUM I.

Hinc fequitur primo : Aquas fuperficia- Miriscur-
les Maris , nifi a Fentis impediantur, fem- ^^. Of[^^)^
per car/«/w fuum ex Ortu in Occafum ifa^ci-Ocarum.
pere ; In vaiiihus vero, fuhmarinis pro eo-
rundem conftitutione nunc in has nunc
inillasoras derivari. Secundb, Mariscur-^'*^'! "*^f^
fum tam fuperficialem quam intra valleSr""' '
decurrentem impediri , ubi terrenarum Re-
gionum Litora & Promontoria impegerit ;

ut *

Cap.W.

^ftuum
t^ Curren-
tium effe-
clum va-
ri/tre fro
fitu Lumi-
sarium.

LIB. III. H Y D R O

ut proinde ex liifce redle intelle(ftis,omnium
Mftuum diverfttas in aliis& aliis regionibus
occurrens dependeat.

CONSECTARIUM II.

Ex hifce quoque fequitur , non ubique
locorum recenfitos tum Currenttum tum
JEftuum effe£lm eofdem fempereffe, fedpro
Luminarium in Zodiaco fitu ; alias enim mu-

G R A P H I C U S. 139

rationes fubeunt , Lun^m Tropicis, aliasin
JE([uino£liali conftitut^ ; alias quoque in
Conjunftione &: Oppofitione Luminarium
maximas; inmediis verb a Conjunftione
& Oppofitione Lucis minimas ; quemad-
modum fuse infequentibus docebimus.

His ita conftitutis , jam ad proximas ho-
rum effetluum caufas explicandas calamum
convertamus.

11.

C A P U T I.

(De fecundo Motu Maris generali , ex duobus contrariis Motibus compofitOj

(Sfi^«^WiEilumMaris,//V^FluxumS>Rcfluxum, Acccjfiim quocjne & '^ces-

fu?}i, aut Intumefcentiam & Detumefentim Maris yocant.

Qp. I.

V*rU opi-
niones eirca
Fluxum^
Refluxum
Oceani.

Fromon-
dus.
Furnerius.

&c.

Vera fen-
tentiaFlu-
xiis j^ Re-
fluxus nd-
firuitur.

J9 "^ Stu Maris uti nihil pafllm notius,

/ 1 1 ita ipfifmet Philofophis causa ejiu

"*• -*— ' nihil hucufque ignotius fuiffe , tot

actantaplacitorum, quae inde exortafunt,

monflra , abunde teftantur.

Alii fiquidem hunc motum in refpiratio-
nem terreni nefcio, cujus Animalis , ridi-
culofane figmento conjiciunt; alii in mo-
tum Terrx diurnum circa fuum Centrum,
utiomnes, qui Terram circaSolemimmo-
bilem Sifyphtlzboro. verfant; quidam in Ter-
fs. motus fubterraneos ; nonnulli Lunam
Magnetem faciunt , Mare nunc attrahen-
tem , nunc repulfantem.

Tempus me deficeret, fiomnium nugas
liocloco recenfere vellem. Quipluradefi-
derat, is 2i^Q.2.tMeteoroloiiam Fromondi , &
lurnerii Hydrographiam , Conimhricenfes , Ca-
leum lih. de Ivleteoris , Rheitam in Oculo Juo
Enoch ^ Elim ; ubi ea fuse refutata reperiet.
Plerique tanien melioris not<e Philofophi
in hoc conveniunt , Mftum Maris aliunde
provenire non pofTe , nifi a Luna : Sed & hi
difparibus rationibus mirifice inter fe digla-
diantur.

Nos negleftis eorum placitis , noflram de
mirifico hoc Marium motu fententiam ad-
Itruemus, & tantb quidem exaftius, quantb
indein Terreni Orhis intima anatomia, majo-
ranobisemolumenta, majoraque rationum
momenta emanatura confidimus. Et quo-
niam JEftus /;«;«/»7<>^i unumexillisNaturae
fecretis efl , in quo penetrando Sapientifli-
mi quivis fe cjecutire profitenrur ; Certe
ipfos Jurifconfultos imitari nobis conftitu
tumeft, qui priusinyd^«»concordant,ante
quam de Jure difputent , cum ex ipfo fafto
jus oriri certum fit apud Legum Doftores.
Hocpado, ut luculentius caufa tamprodi-
giofi effe&us nobis conftet, effeftumprius,
live rem ipfam liquidb teftatam certamque
nos habere neceffe eft , cum caufam rei in
quirere philofophando , antequam certb no
bis conftat, rem vere (icfe hahere, ridicu
lum ne dicam ftolidum foret , & a ratione
alienum inftitutum.

Afferimus itaque , principalem caufam
JEjlus marini, quem Jjjiuxum & Defuxum vo-
camus, aliam non efle , quam Lunam una
cum So/e concurrente, fine quo Lunam ope-
rari impoffibile foret; cum Sol radiis fuis soi^Lma
Lunam perpetub illuftret , virtutem Lunce '"«l'^ J''»-
efFedricem JEftus fufcitet, &fictandeme/- jf;^£' o'."
/^^?<.f infallibiliter, de quo tradamus , con- ««»«.
fequatur. Dicimus itaque Lunamproximam
CSi efficientem caufam effe Motus hujus : Solem
remotam & difpofitivam ; uirumque Sidus
acliequatamoYamnmvciotavimcaufam ; mate-
rialem verb ipfum Oceanum una cum alia&
alia Montium , Litorum , Regionum , Infu-
larumque obviarum conftitutione.

De proxima cauja prius dicemus , deinde
decaufaforma/i, & materiak, & tandem de
finali.

Lunamproxime Szprincipaliter JEftus marini
caufam eile ita oftendo.lUa proprie caufapro-
xima Siefficiens slicujus effe^ius dicitm, quas
influitin efTeftumperinfluxum exfeforma-
liter defeftibilem ; adeoque effentialis quae- -
dam connexio fit caufam inter & effe^um. Sed
hanc connexionem Lunam inter & Oceanum
reperiri,notiuseft,quamdicidebeat. Ergo.

Quod ut oftendatur , notandum , dupli' DupUx mo^
cem motum Maris hocloco confiderari poffe ; '"^ Maris
unum Diurnum; quo motus Marismotum diur- nJenftruus.
num Luncs fequitur ex Ortu in Occafum ufque
ad eum a quo motafuit \ocvim , fpatio Jere
2 s horarum. Aket eft MotusMaris Menftruus,
eo quod Defluxus ^ affluxus Maris Jequitur
motum Lunaproprium, contra Signorum fuc-
ceflionem , integro Menje Lunari , quo Mare
his paulatim crejcendo ad fummum incre-
mentum circiter o£to dierumjpatio pervenit,
& his decrementum totidem diebus patitur.

Sedprius Diurnum Maris motum expona- ^ftusfJho-
mus. Irrefragabili experientia innotuit, (in- ^^^ ^^^^^^
gulis Diehus ad Ortum Lun(B Maris incremen-fex decre-
tumincipere, ^ 6 horarumfpatio emenfo maxi- ^ff.^n^;f*
mum incrementum ohtinere ; quod utplurimum ^airm-
fit 5o/i? inVerticali feu Mertdiano exiftente ; "*»*•
Luna verb a Meridiano declinante aquasin
derelifto Quadrante pertotidem fex horas
S 2 de-

140

MUNDI SUBTERRANEI

Se^. 1 1. decrefcere , ita ut in oppofitis Quadrantibus
femper aquaey^x horisvel crefcant, vel de-
crefcant , uti poftea per Inftrumentum no-
flrum ad oculum demonftrabimus.

In Mo/ii\etb Menjlruo Mjlus ita feliabet.
Tempore Ncvilunii Mare omnium maxime tu-
met fervetque ufque ad quartum ferc mtatis
Ltinaris diem inclufive ; Nam a quartoufque
ad feptimum notabiliter aquce incipiunt de-
crefcere, itautcirciter die a novilunio otiavo
iint humillimce ulque ad undecimum; & ab hoc
ufque ad decimum feptimum incrementum

Alterumargumentum deducitur tyifitu Lu- Difqulfl.
na; fiquidem Lunain Mquino^iali conft ituta Argumm .
omnmmpotentiffimo influxu \n Mare, utpote """ ** fi"*
ad ipfum normaliter (ita agit.non item in Sol- ""*'
ftitiis conftituta : ita ut quemadmodum in
diurno Luna motu, tunc maximum Mare incre- Fro diverf»
mentum acquirit , ubi Meridianum attieerit, ''^" ^""*

n'- . ■» *• . t) ' Mare m«-

itzinmenjtruo maximum Mare jurementOjus<»«fmi-
acquiritaquarum incrementum,ubi adjEqui- °"' ■°"f-
«<7^/M/(f»7perveneritZ.a»<j,quorum caufa poft-]))^"!"^
ea aflignabitur : qui tunc quoque omnium
maximus & potentifTimus eft, quando Sidus

refumunt; adecimofeptimovero ufquead a^raw^aevelConjundtionis, vel Oppofitio-
vigefimumfecundum decrefcunt ufque ad vi- ' nis tempore in jEquino^iali conftiterit

gefimumquintum, &hincufque ad Conjun
dionis tempus continua incrementa denuo
fufcipiunt, durante perpetub alterna hac In-
crementorum Decrementorumque vicijjitudine.
Eftque hoc primum argumetttum Luna cum
Mari conjenfus.

Atque uterque paulb ante expofitus Maris
motus LuntE conjentiens , femper eodem modo
fehaberet, fiab extrinfecis impedimentis,
de c^ihnspoftea, afuo itinere nondetorque-
retur. Sed jam ad caufam veram & genui-
nam enodandam procedamus.

C A P u T II.

DlSQ^UISITIO I.

Quanam yirtute aut qtialitate Luna Mare moVeat.

Cap.U.

Iximus in prcecedentihus Lunam efle
)proximam JEftus marini caufam , quam
& innumeri alii Scriptores una mecum
aflignant. Sola itaque difficukas in hoc
confiftere videtur, j-a^WiJW fcilice* virtute
aut qualitate tam mirificos effe^us praflet ,
quam uti nemo hucufque refte expofuit , ita
mearum partium efteratusfum, eam, quam
fieri poteft, luculentilTime demonftrare.
Suppono itaque primo , Efle Lunam inter
lun/cum ^ Terraqueum Glohum mirum quendam con-
^ierraque» fetifum & fympathiam reciprocam , ortam
Gleio. ex fmilitudine & preportione quadam tem-
peramenti utriufque Globi ; fiquidem^w/>^-
thiameyifimilitudinen2.{c\ notius eft, quam
utdici debeat. Quemadmodum autem nuUa
in Naturalium rerum ambitu Subftantia eft,
qu2 non cum aliaquapiam fympathiae atque
antipathiic confenfus diftenfufque jurgiali-
tefque exerceat : iX.2.Corpus Lunare cwmTer-
raquei Globi Humido prae caeteris Sideribus
miras confenfus leges exercere notum eft ,
nonexlnanimatisfolum, fed& Vegetabi-
libus Senfitivifque Subftantiis , quin vel ex
i^(\s Humorihus in Corpore humano exiftenti-
bus, qui a.dLunaincremeMtum mirifice alte-
rantur: Z,a«a/ici furuntj/^o^dgriciplusfolito
torquentur , catarrhis obnoxii rheumatis re-
plentur; InInanimatisL««ar(?ifpecies, uti
\anilapides Bc mineralia; In Vegetabilibus
herhee amirifico confenfu, quemcumZ««<a
habent, Lunaria di^x; InSenfitivis<7«i»ja-
lia Lunafuhjeila dominio , miras humorum vi-
cijfitudines experiuntur , quibus cum plena
fint Phyficorum monimenta fupervacaneum
efi"eratusfum , iiscommemorandisdiutius
inhaerere ; utvelhinc admirandus Luna in
fuhlunarihus confenjus pateat.

lAma
humorum
Tnnjfiim
mtvtt.

Suppono fecundo, hanc virtutem Lunte in- Luns vis
fluxivam effe fpecificamqualitatem a tota Suh-^^^ Mare
flantice Lunaris fimilitudine promanantem, fpedfica*
fubtilifiimam , & mire ( quibufvis etiam ob- nonEitmm»
ftaculis pofitis ) penetrativam. Siquidem '""'•
conchylia in Jundo Maris virtutem Lunarem,
incremento fuo fat fuperque teftantur ; ca-
tarrhis ohnoxii etiam inter denfiflimos parie-
tes conclufi; aqua nonnullte vitreis vafis arftis-
fime munitce, ad Lunce incrementum ita conci-
tantur , ut bullire videantur.

Suppono tertio , Corpus Lunare juxta ana-
logiam quandam & proportionem eodem con-
Jiare temperamento,quo nofter Terraquem Glo-
hus ; fed hic una cum univerfo Oceano ex fali-
nis corporibus , v. g. fale , nitro , alumine , vi-
triolo, hituminofijc^e. fcaturiginibus maxima
exparte conftare, iis conftat, qui Chymica
peritiam habent , qui omnia hasc fe in yiqua omniaplf
Marina diftillatione , tanquam in Corpore, ^^^""''**
a quo omnium csterorum origo obfervatur,
teftantur. Cum vixullum Corpus fitinhoc
Sublunari Mundo, quod falinis, nitrofis , vi-
triolatis , aluminofifque fpiritibus , falibus
; tum fixis tum volatilibus non turgeat, ^fixi
fales , qui in ultima Chymici Magiflerii con-
fummatione remanent , abunde monftrant,
fale nitroqae omnia plena efl"e ; & talis conftitu-
tionis Corpus Lunare efl^e , nonnifiexperien-
tia convifti afl~erimus. Conftatquoque,^^-
lina corpora eavirtute imbuta efle, ut, five
obinclufosiisaereos, five proprios & inna-
tos fpiritus , fimul ac luce Lunart fimili virtu-
te dotata, ex his Mare tangitur, illud mox ob
flatuofam, qua ^o\\.Q.t,quahtatem extenuet,tu-
mefaciat & mirifice undequaque dilatet.

Unde concludimus, Maris intumefcentis^*'''*"*'
detumefcentifc^ue caujamunicam efl!e , quali- mre mo-

tatem ""**'•

LIB. III. H

Ctf/>. II. fatemqu^ndamflaiuofam,Sc{ec.\indumanalo-
giamdACorpusTelluns nitrofam vel falinam,
LunariCorpori ab initiorerunt concreatam,
lucisLunaris /f/o/-^ itatemperatam, utmox
ac Mare radiis fuis tetigerit, illud ob fimili-
tudinem naturse , & proportionatiflimum
temperamentum tanquam fibi connaturale
& (jvfymav agitet, tumefaciat , & longe late-
que dilatet ;\\inc fpiritus nitro/i,qui corpufcu-
lis aqueis includuntur , tepore Lunari refo-
luti , dum majorem locum quaerunt , neces-
fario vicinas undas trudunt , & \\x alias con-
fequentes , & fic deinceps ; donec Luna ad
vicinum r(?mfi locum pervenerit, ubi^o«-
dus aquarum non amplius fuftinens, aquas in
priori adjcenjus fui Quadrante accumulatas
dimittit , in fecundo Quadrante novum accu-
mulatura aquarum incrementum ; unde quot
horis aqua in priori Quadrante paulatim per
Fluxus fui adventum creverant , totidem fuc-
cellive horis decrefcunt , donec priftinae quie-
ti reftituantur.

HcCC itaquej^^-ci/fci? qualitas a Lunie Corpore
cfflifa difRifaque hanc prs csteris Aftris do-
tem adepta eft, ut humorem non Elementarem
duntaxat , fed nitrofa faliMaque CorporaMi-
xtorum tam Inanimatorum quam Vegeta-

Y D R O G R A P H I C U S. 141

bilium Senfitivorumque potiffimum alte- Exptrim'.

ret, nitroJaiu2i8cfalJugineafacultate. Verum
utresadoculumpateat, hk nonnulla expe-
riwfw/^ adducam , quas opinionem noftram
ita ftabilient , ut nemo nifi infenfatus iis
contradicere valeat.

EXPERIMENTUM I.

Accipe pelvim feu catinum latiorem , -^?»" /«W-
queni aquh nitrofh una cum Jale communi J^totlZl
mixta replebis; hanc pelvim deinde fi loco « Lma.
patulo Luntsradiis & ferenis noftibus expo-
fueris,videbis cum admiratione, aquam^^-
tim incipere/f rx^^re & bullas agere , & tanto
quidem vehementius , quanto Luminaria vi-
ciniora fuerint locis tum Oppofitionis tum
Conjundionis ; quod non comperies , fi
aquafontanh puri catinum repleris , quiaj^/i?
^nitro fufficienti caret;&quamvisfubinde
eidem commixta fmt , ex aquce tamen dukis
prtedominio fuffocata fuppreflaque nullum
commotionis efe^um demonftrant. Hinc ii
quoque qui humorihus falfis , nitrofts tarta-
reiyque defluxibus obnoxii funt , Luna vim
prae reliquis potiffimum fentiunt , uti Po-
dagrici , Arthriticl , Lunatici , Hypochon-
driaci.

Experitnen^
tummira'?
iilt.

EXPERIMENTUM II. j alius quidam G»d(Zi<:a/«j A O, fupra apertus,'

Fiat Vitreus Annulus A I B V cujufcunque ut in Figura e ttgionepolita patet ; hunc an-

magnitudinis, in oppofitis locis A B nonni- nulum in' B Mercuriali atque una Marino li-

hillatior, deinde in hoc latiori diftridu jEiat quorem^\QZS per foramen S, claufoq; ftride

S 3 fora-

[-42

MUNDI SUBTERRANEI

^£n.

foramifle annulum Horizontali fitu fubti- [ na verb in punfto X Indicis quacunque hora Difquifl.
liffimis fulcris innixum Lunte radiis tem-lTerraquei G/<?i^i fuperficiem feriat. DicoSu-^xpf^'"'-
pore plenilunii expones , ita ut media pars\perficiemmaritimam E QJV Y in ovalem Fi-
lAV intra murum aut feneftram , reliqua j guram EQJV Y abituram , & confequen-
parsIB VZ.«K^^'<J^«.rexpo{italitextramu- ter Fluxum in Quadrantibus Terras fixis
" n-if-^- 'AV&OT, Rejiuxum in Quadrantibus

V T & A'0 fecuturum : dimiffis enim radiis

rum aut feneflram ; & videbis, Mercurialem
liquorem Lunce radiis percujjum paulatim ex B

ifta. Sed de hifce uberius fuo loco.

E X P E R I M E N T U M III.

Ganzal.
Fernand.
d'Oviedo.

Experimentum hoc fecilTe fe fcribit , &
f^pifTime ab aliis obfervatum fuiffe refert
Ganzalm Ternandus d'Oviedo, infua Hiftoria
Univerfali 4merica lih. 15. c.6. SiquisCo-
. rium Lupi m^rini five Phoas Luna radiis ex-

c£ piiiVr ponat, is videbit/'i/(75 hujus animalis adi«-
crme»/?/w LK«<cfurrigi, &,quodamplius,
Fluxus & Refluxus Maris leges perfefte fer-
vare. Verum ne quicquam addidifTe vi-
dear , ejus verba hic allegabo. Sic enim ait
citato loco : Eft praterea res notatu diqniffi-

Lupi Mari-

iEflus in
crementum
furrigua-
tur.

moveri verfus A , ubi cum nuUum exitum re- i Lunarilus in fuperjiciem Maris QE Y , mox
periat.per canaiiculum A O fefe exonerare, \il\ud Luna qualitate fua falinitrofa , una
adeoque in ipfo canaliculo, incrementi de-\oxm facukate fua attenuativa & dilatativa
crementic^e. portiones oftendere. Quod i- j junda, id tepore illo Lucis Lunaris in'omnem
dem experieris in aquaexBifmuthoSiftoloni- partem tumefaftum extendet, & haud fe-
lus o/ix;^ tempore pleniluniiTei^e6iis, extra- icus ac lapide quodam in tranquillam aquae

fuperficiem in circulos fe ampliabit , majo-
remque locum qusrens prefla fuperficies
cum eum noninveniat, undis undas truden-
tihus , refolutifque ex tepore Lunari nitrofis
corpufculis violentam quoque Maris exten-
ftonem , & tumorem verfus Y&Q^efficiet.
Mare ergo radiis Lunce nitrofa illa & falina
qualitate imbutis prefHmi , verfus punda Q_
&Y, tanto intumefcet violentius, quanto
potentiori illud adfpeftu !,«»<: verberaverit:
Coacervata VQ.rh'aquh in punftis Q& Y ne-
ceflario illa in E diminuta decrefcent , eo
quod aqucB jam affluxu fuo evacuatae in tu-
mores Q_& Y recefferint ; fed & aqua con-

ma , quam de Lupo marino {quem ^" Phocam ( tradlae in V , pariter deflcient , oppofitse
feu ritulum marinum Plinius nominat) wo^*? 1 pundlo E , eoquod aqua partim oh Lunaris
referam , ^flcfe hahet: ■peiiis hujus anima ' ' ' ' '

Ifs , uti ^ cingula, ligulae , & marfupia ex
ea parata hanc infitamjihi virtutem hahent , ut
Mari tranquillo ^ fine incremento pili hujus
animalis etiamplanifmifint, & Mari exijien-
te in altiffimo fui incremento , ^ pili hujus
animalis re£la quoque fe furrigant : Edqueres
frequenti experimento a me cognita , ^ in di£la
pelle ftngulis diehus fpettatur , adeo ut quas
mutationes infuo fluxu ©" refluxu facit Mare,
has ^ fuheat hujus animalis pilofum corium.
oiausM. Quae eadem confirmat Olaus Magnus in l. 6.
Septent. Hiftor. cap. 6. de Lupo Marino five
Phoca.

Similia exempla in variis Animalium ocu-
lis, quaeadz,a»(«incrementa autdecremen-
ta crefcunt & decrefcunt , Auftores produ-
cunt ; De quibus omnibus cum uberrime in
Lihro 111 de Arte Magnetica , Parte V. C. JF.
egerimus , eo Leftorem remittimus , ubi
admiranda quaedam arcana, quae ad noftrum
propofitum phu-imum faciunt , tam in Lapi-
dihus , quam Plantis & Animalihus Leftor
■ reperiet.

Expofita itaque qualitate Lunari , qua mi-
rosillos Afftuxush. Defluxus effedus praeftat
in Mari , jam quoque , quomodo Luna dum
premit Mare, difia incrementa ^ decremen-
taperficiat , tempus eftutdemonftremus.

SitHorizon Aftronomicus in Figura. Li-
neaMeridianafeuVerticalis XH; fitprae-
terea Aquae globofa fuperficies T A V O ;
Quadrantes Terrae A V & O T Orientales,
ille quidem Nofturnus hicDiurnus; Qua-
drantes vero Occidentales A O , & T V, £/<-

/«wi«ii abfentiamavirtute tumefaftiva Lu-
«^eremotior, condenfata,jpa.ttimz Soiis ra-
diis attra^a diminutaque in naturalem fefe
ftatum receperit ; atque adeo non fecus ac
in pun fto T , paucior minorque appareat ; &
uti haec duo oppofita pundla curfum Lunte
perpetuo fequuntur , ita neceflario quoque
duo aquarum circa globofam Maris fuperfi-
ciem tumores fuccefsive &perpetuo confe-
quentur.

Hinc ut modus in Mari concitando LurnB
exaftius appareat , Terraqueum Glohum per
circulum A O T V minimum immobilem
& fixum indigitavimus , Ovalem vero Fi-
guram E Y V Q_^, qus tumores Maris exhi-
bet, brachioloT.N , Lunae X exhibuimus,
quemficircumduxeris, videbis oculariqua-
dam demonftratione , quomodo in diver/is
Regionihus Mare paulatim crefcnt , paula-
tim decrefcat in oppofitis locis. Apparet
quoque , quomodo tumores aquce Q^& Y
Lunce mqtum circa Terraqueum Glohum fe-
quantur.

Quse ita clara funt , ut ukeriori expo-
fitione non indigeant. In gratiam tamen
Ledoris uno atque akero exempio id decla-
remus.

Circulus intimus Terram exprimens fem-
per fit immobilis, in quo fi ad datam ho-
r^wMeridianum Maris per Romanum ciima
tranfeuntem , Luna Horizontem fuheunte ap-
plices, IndexXT, fupra confequentes ho-
ras promotus , oftendet in Quadrante Q^E
aquas continuo crefcere refpeftu Meridiani
Romani, uti&in oppofito Quadrante V Y,

LIB. III. H Y D R O G R A P H I C U.S.

Capll. in reliquis oppofitis duobus Quadranti-
bus E Y & Q.V , continuo decrefcere in
iis locis , quos nomina Meridtanorum in-

in Quadrantibus , E Q^ & U R creve- Tnf^uiji.
rat , paulatim \deficiet , & in Quadranti- ^'« H.
bus oppofitis Aqua incrementum fumet per
— ^*"*»/! vifTinti

M^I4/ iSiUis-

^\j^.jjt,>„^i,„. \L^ujHiiiit nmpore iNovilunii ^ Plenilunii exerat.

Cap. III,

Imqmlitiu
Motus Lu-
na, non offi-
eit M^ui.

IRrefragabilis experientia docuit , tum
'Mare potentiffmis motibus agitari cum
Luna Soli oppofita aut cum eo conjunBa
fuerit , non ita, quando in Quadraturi con-
lliterit. Quxritur hujus cauja. Verum ante-
quam ad ipfam declarationem accedamus,
priusrem itafefehabere, exvariisvariprum
obfervationibus docebimus.

Sciat itaque Ledor , Motum Lunce. verum
in Zodiaco oppido anomalum feuirresularem
efle, ita ut medium hoc loco Motum luppone-
re coafti fimus , qui tamen non ita asqualis
eft , ut non conftitutum tempusfubindeab
eodem deficiat. (HdimLunamperigaocon-
flituta multo celerius (uti patet QjiTheoricis)

fuperant^odies, alii minoresfunt^p; alii
medii funt, videlicet dierum 29. horar. 12.
44 minut. Quicquid fit, in re Phyfica , Ma-
/^fwd/icaprascifioattendenda non eft; five
enim Novilunium aut Plenilunium dimi-
dio horae prascedat five fequatur , dico cu-
randum non eiTe; cum nobis fuiBciat , Maris
agitationem ante & poft Luminarium conjun-
Slionem aut oppofitionem nonnullis diebus,
maximum autem in ipfo Novilunio aut Pleni-
lunio Maris Mjlum incrementumque contin-
gere : Cujusreir^«/^wqu£Erimus.

Notandum itaque, quod etfi Luna ex fe 8^
fua natura frigidi & humidi temperamenti fit,
fit tamen ut communicatis a Sole radiis ipfa

a Sole recedit, quam cum in apogceo eft, atque ! humiditas & frigiditas ita temperetur , ut

Intqualitiu

Menfium

Lunariutn.

tunc longius fummum Incrementum protrahi
tur quam horis fex & 1 2 min. Qux omnia
probeconfiderandafunt, Accedit hifce in-
oeq^ualitas Menfium Lunarium , quorum aliqui

nec firigore nec calore excefsivo, fed tepore
quodam imbuatur ; ^x tepore vero ^ualitas
illa Lume nitrofa , qu;3;m y£jius marini caufam
fupra diximus, fufcltata , tanto in Mare agit

^ffica-^

144

MUNDI SUBTERRANEI

« « 1 1 efficadus 1 quanto luminis , quod diftx
-' qualitatis veluti vehiculum quoddam eft,
majori copia Mare verberaverit. Cum er-

)2;o Lumjarc^

jpjf

lnminp rom-oftendo

municato a Sole /redioribus radiis Mare Dif^Hi/!-
potentius feriat , vehementiorem quoque//a II.
inde Motum confequi necefle eft. Quod ita

Circulus Lunte excentricus ovalisjigura hH 'L
D, hanc enim figurani fingulis menfibus
Z,«K<? bisin apogaso , &bis in perigxo confti-
tuta defcribit , uti ex Theoricis patet , quam
etfi hic non exprefTerimus , Leftor imagi-
nari fibi poterit, Sit autem Luna tempore
Conjunftionis in punflo A, Oppofitionis
vero tempore in punfto B , tempore vero
Quadratae configurationis in punftisD C.
Dico Lunam in punElis C & D , Mare minimo
quo poteft gradu movere ; in pun^isVQXoh
& B , maximo. Ducantur ex Centro Solaris
Corporis per phafes Lunx A O D C F G,&c.
quae fignant aetates Lunares , 29 dierum
vmius menfis Lunaris ; nos hic phajes tan-
tum pofuimus qua; linesradiosin Lunaris
Corporis fuperficiem incidentes referant ;
ex his autem puncT:is Lunas linex ad Cen-
trum Terrae ducantur AI,SI,Tl,VI,&c.
qux radios Solis Lunari tepore & nitrofa
qualitate imbutos , & ex Luna in Terram
reflexos defignent. Hispofitis, Dicotanto

lorciLurarn fjoictuiorcm'; <[Uin\coi eptexi radiZy
uti ex Catopticis patet , direlio^^lxxs appropin-
quant , five quanto reflexus ad perpendicu-
lum magis acceflerit.

Cumitaque radii Solaresqunnto propio-
res fuerint Diametrali LuntB oppofitioni A B,
tanto quoque radium efficiant refiexum nor-
maliorem ; potentiorem ergo Maris commotio-
nem hinc effici necefi^e eft ; cum Mare didli
radii retla feriant , & ad perpendiculum tota
Lunaris facies Mari ohvex^a. fit ; fingulas quo-
que Lunarisfaciei, five radiofjB Lunaris difci
projec^urae qualitate mtrofa prsgnantes ope-
rabuntur , quod ni C\ in Oppoljtione , eique vi-
cinis punftis nullibi contingit. Siquidem
\in quadraturts Lunartlus (prsterquam quod
Solares radii tunc ohhquijfmo fitu Lunarem
Difcum feriant, ipfa I«»^?quoque medietatem
xznxxxm faciei fu2 7l?r/-ri?obvertat)uti tumc
fatliva LuntB 'vish.mcindiQ.Solanlus radiis in,
diverfas plagas dijfipata non integra 7"^ AT<e
influit : ita Mare quoque immotum , ex in-

con-

LIB.III. H Y D R O

Cap. III- convenienti fcilicet adjpe£iu Lunce deficiens,
veluti induciasquafdam cumeo conflituis-
fe videtur.

Accedit & illud, quod cum Luna tempore
Dichotomias in apogao, id eft, in remotiflimo
a Terra excentrici fui pundlo, conflituta fit,
'virtute Lunari quafi languefcente , effedum in
MmdefideratumpraEflarenonpoflit ; Luna
verb cot\XX2i'mperig(je.o, id efl, proximo & vi-
ciniflinio 7f rr^ punfto conflituta , quodin
<? & d fit, neceflario ex hac approximatione
'vivacijjimum in Mari virtute fua effe£lum pro-
ducet. Ex his patet, cin Mare tempore Ple-
ttilunii , caeteris temporibus turhulentius fit,
magifque increfcat. Videqusuberrimede
rejlexi radii natura fcripfimus in Arte Magna
Lucis © UmhrcB , in fine primi Tomi.

Sed jam fecundam partem difficultatis
excutiamus : Quomodo videlicet tempo-
re Novilunii , dum toto fuo vultu a Terra
averfa , nec Terraqueum Globum refpi-
ciat, nec lumen uUum ei communicarepos-
fit , tantce. in Mari commotionis effeUum pro-
ducere poflit.

Nota itaque , quod uti Sol tempore Conjun-
^lionisLuncB eft vicinior: ita radiis m Lunarem

G R A P H I C U S. 145

faciem re£la dimiffis , Lunari qualitate Maris Difquifi-
tumeja£livd , c^dmCorpus L«»^perpetuoex-/io IT,
fpirat , totus imbuatur. Haud fecus, ac Sola-
ris radiatio^er coloratum tranfiens vitrum m
obviisrebus, adeoquetoto interjefto medio
fpatio , enm colorem cu]usvitrum efl, refert,
parietefque ruhro , fi vitrum rubrum fuerit,
viridi fi viride, fi puniceum /i?<«/V(?(7 colore,
imbuit : Ita dico , Solares radios tempore
ConjuM^iionis immcdia.te fibi fubjeftam Lu-
nam ferientes,eadem qualitate qua Lurtu affe-
fta efl,imbui.Nam cum \\ocSyzygijs five in-
terlunii punfto , facies Lunce Soh recia obver-
fa , in nuUo prsterea excentrici fui loco, So-
li viciniorfit ; certeingentem tunctum Lu-
cis Lunaris intenfionem, xxxmqualitatis ni-
trojis concitationem fieri necefTe efl ; quam
undiquaque diffufam radiiSolares mox at-
que attingunt , nativo vigore Lunce tinguntur
ac veluti imprsgnantur , atque adeo inter-
mediae diffiif^ qualitatis virtute fceti , dum
in Maris incidunt fuperficiem , ceu Vicarii
quidam Lunce , eundem in Terraqueo Gloho
efFeftum quem Luna & multiplicato qui-
dem foenore prscflant. Atque hoc experi-
' mento oflendo :

EXPERIMENTUM.

Fiat oblongus Cylindraceus Tuhus AB,
in cujus orificio B ponanmr o^ori/^ra quae-
vis non confertim, fed quantum fieri potefl,
raA-ecompa6ta;hunctubumintracubicukim
quoddam dirigas , ut ori/fci^ifwodoriferisre-
bus refertum , Soli refta obvertatur, alterum
vero, A, intra diftum vergat cubiculum : &
experieris , mox ac tubus Soli reiia, fuerit
ToM. L

oppofitus , Solis radios B odoriferam mate-
riam tranfeuntes in cubiculo fuaviffimum
odorem , fi rofs , rofeum, liliaceum , fi lilia,
fi violsf ,violaceum excitaturos;quod non fit,
Sole odoriferam materiam non illuflrante.
Solcmm virtutem in floribus latentem calore
fuo excitat , ejufque r^^ia^ quafi qualitate
odorijera tinSius percolatufque ,hoc pafto il-
lam extra tubi orificium intra cubiculum
derivat.

T Ex

1^6 MUNDISUBTERRANEI

Se^. 1 1. Ex hoc experimento liquet , quomodo i Sok averfam , qua Tenant refpicit , dum am- Dif^ui-
Sol tempore Interlumi qualitate tumefa[iiva\lientihus Solis radiis aliqUo modo excitatur (itio II.
Maris tin£ius , & per Lunare effluvium qu2ifijSitqaersive{cit,reliquojuM^umproJIuvio,efe-
percolatus,difta5'»d!///df/eimbuatur. Etquo- ^«w quadantenus conj^eminare neceik eft.

niam totum Corpus Lunare difta virtute imbu-
tum eft, hinc olfcuriorem partem Lunie & a

Atq;hanc ego caufam efle exiftimem,curM<i-
re tantopere concitetur Sole Luna conjundo.

SitSol A,Corpus LunaB, Atmofphara qua-
litatis Lunaris C C C undique diffllfa. Vi-
des igitm profluvium luminofum Solis\>et A-
tmofphteramvirtutis Lunaris C colatum,cri-
bratum , carminatumque copiofa fcetura
tingi , conceptamque tin£luram D per lumi-
nolum radiofi profluvii vehiculum in Mare
tandem derivari ; Unde illud potentiffime
/r//)//c/deai'«/dconcitarinecefre eft : Primb
quia Sol qualitate Lunari imhutus fortius &
efficacius operatur quam ipfa Luna. Secun
db , quia Sol magis eft penetrativus , acutius
Mare radiis fuis quam Luna ferit. Tertio,
quia r<i^iz .Jo/flwhacqualitateimbuti majo-
remglohof Maris fuperfciem ftringunt quam
Lunares ,ut ex Theoricis patet, & confequen-

ter , uti majorem aquarum molem , ita motum
efficaciorem prasftant. Ace^it huic , quod
dum Solis exLuna reflexus radius Mare ferit
tempore Novilunii normaliter, omnium fiat
adio efficaciffima. Cum vero Luna in pun-
ftisreliquisconftituta, radii Solares femper
plus aut minus ea qualitate imbuantur,
fit , ut Mare Solarihus radiis LuntB vicariis
percufTum tanto majus fumat incrementum,
quanto Luna pundo A fuerit vicinior , &
tanto majus decrementum fumat , quanto
punftis X H fuerit vicinior ; in his enim
ob omnium obliquifsimum fitum , Terra-
queus Glohus omnium minime de virtute
Lunari participat , ob caufas jupra inft-
nuatas.

Inci-

LIB. III. H Y D R O

Cap. III. Iticipit autem 5o/tingi,tribus diebus ante
Conjundionem, in punfto L, unde & Mare

^ crefcere incipit, ufque ad pundum Con-

junftionis B , ubi Incrementum maximum
efl: , & hinc paulatim decrefcit tribus aliis
diebus , donec Sol extra Lunaris profluvii
radios in pum^o R conftitutus vicariam
operam fuam Lunce. reftituat ; quaj tamen uti
lumine debili deinceps Mare verberat , ita
minimequoque id concitat, donecaQiia-
dratura paulatim emergens , in dies majus
majufque incrementum , pro magnicudine
luminis , quo Mare ferit , producat-.

COROLLARIUM

Hinc patet, tribus aut quatuor diebus
fereante Novilunium Mare tantum Solarihx-

RlUio JE-
ttMsfecun-
dhm omnes
Lunx fha-

G R A P H I C U S. 147

mine , Lunari tamen virtute tinfto agita- Difqui-
ri ; ac totidem diebus ante vel pofl Pleni-JitioWl.
lunium , Lunam propria fua virtute Mare im- Corollar.
mediate concicare canco pocentius , quan- Suppofit.
to ipfa punftoOppofitionisB, fuerit vici-
nior ; reliquis vero diebus ante vel poll
Qiiadraturam , Mare ob exilicacem commu-
nicatse virtutis Lunaru veluti quiefcere vi-
detur. Hoc pafto M N Luna ex H progrefla
in pundlo v. gr. V tribus ante Oppofitio-
nemdiebusviresacquirit majores ufquead
F Oppofitionis pun6tum,ubi maxime urget ;
& ex hocpaulatim diminuta vigore ufque
ad Spunftum, tribus pofl Oppofitionem
diebus , ibidem deficere incipit , ufque ad
punftum X , ubi minimi in concitandis
aquis vigoris efl.

C A P U T I V.
^ D I S Q. U I S I T I O III.

Cur Mare non femper fex hori^fluac aut refluat in diverfis Orhis Terne
pariihus , & unde tam ifr^ulares Maris niotus proVeniant.

Cap.lY

SUPPOSITIONES I tantummodo Accesfm Sc Recejfiu Maris no-

' tatur
Ex Ohfervationilus fa^^. \ ^^^^^^^ ^^^^^^^^^, ^. ^^^^^^^ ^^ .^^ .^^ ^^^^_

SUppono primo : Si totus Terrenus no Injula fub ^quinoftiaii linea conftituta
Globus aqua , uti in Cataclyfmo Uni- exifleret,v. g. /»/a/d!i'. 77jcw^, dico Fluxum
verfali , tegeretur, nullum tunc /"/«- &/?i?//«A"«iiwMd/-i5adifliufmodi/«/«/<jwfem-
xum Refluxumqvie vi Luns caufatum ap- per conflanti & invariabili ordinis lege vi
pariturum ; fed tota Maris fluSluatio Ven- Luna ex Oriente in Occidentem mots fefe
torum flatibus in hanc vel illam partem habiturum;fiqusEtamenforetmotusdiver-
Mare difpellentibus fme dubio adfcribe- fitas, illa Fentis potius, quam Lunas,M<?ra
retur : & ratio in propaculo efl, quia/'/a-i^j^«x«/waut^^7?«x«»«velimpedientibus,vel
xus & Refluxus ratio in alto Mari non adver- ( in alias & alias partes divellentibus adfcri-
titur, fed tantum in Litoribus, in quibusjbenda foret.

nnica

Sit Infula Afub ^quinodliali pofita, &)que»omd//V^rpremat fubjeftam {ihi fuper-
ica in Mundo;£,««<i ver6,fit in y vel scs, ibi- Ificiem Maris , quse in tumores undique & un-

I T 2 dique

148 MUNDISUBTERRANEI

Se^. 1 1. dique accumulata , haud fecus ac in Stagnum
quodpiam lapis conjedus, majores femper
di. mz]oxes uf}darum dijfufionesvSc^XQzdi Lito-
/-4 B C D E F , explicaret. Et aq^ua quidem
ad Litus D, re£la illifa Incrementum fex hora-
rum oftenderet ; In Litus vero C & E ohlique
illifa, ibidem totidem horis incrementum fa-
ceret; in Litonbus vero contavis B & F , oi/i-
quijfime illifa circulares faceret reflexiones.
Pari pafto Luna in Tropicis O & N conftituta
alias & alias illifiones aquarum caufabit in Li-
torihus , uti oftendunt liness O G, 6 C, O D,
OE, OF, qus undarum curfum indigitant.
Simili modo Luna in Tropico N F confti-
tuta , in ditits Litorihus F E D C B , alias &
alias illifiones produceret , quod & de omni-
hv&^L^^^VA^jXis parallelis ZonceTorridcE , in
quibus Lunaipto tempore exiftit , intelligen-
dum eft. Luna iterum in loco X conftituta,
Mari intermedio ad Li;or<?YZQ_prioribus
oppoflta difpulfo , ibidem novum Incremen^
f^wjofteaderet, inoppofitisvero Decremen-
tum mbliretur , & hoc femper fex horarum
fpatio, conftanti & immutabili Naturs lege,
nifi a Ventorum Flatihus , uti dixi , impedire-
^tur. Si enim^or^^fpiraverit, CurrentesMa-
ris a. Luna concitati verfus Juflrum difpelle-
rentur ; e contra /iuflro fpirante verfus Bo-
ream . Luna vero i» L & S conftituta verfus
Litora Y Z Q_, novos aquarum incremento as-
fultus parabit,& qua proportione crefcet hic
Mare , ea in oppodtis Litoribus decrefcet.

Vides igitur in hac Figura , aq^uas fe dila-
tare zdipreflionem Luna, juxta Ventorum Rhom-
los in Pyxide Magnetica difpofitos, & juxta
refpe^um., quemad£i/o/-^habent, dnFigura
hicppfitaluculenter demonftrat.

CONSECTARIUM I.

Fluxuse^ Exhispatet, jifliuxum ^ DefluxumOcea-
Refluxus )}iex fe^ fua natura femper ejfefmilem ; impe-
per ex fe (^ din tamen & retardari vams de caujis ••; primo
fuammra yelexdifpariContmentiumTerrarum, Pro-
montoriorum,Inlularumobviarum,Sinuum,
alia&alia conftitutio^e^ Secundo, ex diffe-
renti Oceanifundi difpo]ttioMe,cu.]us uti magna
eft inxqualitas , ita diverfimode Mare ea
concitatur. Tertio , exfuhterraneorum mea-
tuum partim ingentes aquarum moles ad in-
ftar fluminum non ex fundo tantum fed &
ex lateribus fubaqueis evomentium , fitu ;
partim exfpirituum fuhterraneorumyiolentaL
eruptione, quo generalis Mari.j motus mirum
in modum impeditur. Quarto , ex Ventorum
nullo non tempore Mare nunc in hanc,
mcdoin illampartem agitantium_^a/i^«.y.

COKSECTARIUM II.

(^antitatem Fluxus ^ Refluxus exfe ^ fua
natura inconflantem effeinquolihetloco, (£> di-
"verfam ad diverfos dies , eoque majorem vel
minorem , quo Luna remotior , vel propinquior
ei locoexttterit; quoniam Luna fingulisdie-
bus locum fuum in Zodiaco mutat , atque

^ fibi fimi

adeo aliis diebus , aliis locis fit verticalis, Conjecl. ■-
&per confequens a quovis loco remotior,ye\. Quafl.
eidem vicinior. • •«

Hoc pofito concludimus , quod diverja '. .
fit ad diverfos dies in eodem loco quantifas
Fluxus & Refluxus , five eaquantitas fitfen-' ' • •
fihilis, five infenfthiUs. Quod itaque tam^c^/r /a»».
difpar Fluxus &. Refiuxus tSLtio in diver/is I:i-^^''^^^-^^' ■
tortbus oblervetur, id non tam Lunae nun- fluxus r^ris.
quam in certo loco ftabili, quam diverfce'^ div^rfis .
Continentium 7'^/"/-(jr»w, Sinuum,-Infula-'-
Tum , Fentorumqae conditionizdfctihendum
efleputes, uti poftea oftendemus. , ' ■
Obferv^tum enim per ftrefragabilem ex-
perientiam pmnium.eorum qui LitoraOcea-
ni , aut cxter:omm'Mariiim adhabitant ; Pri-
mo , maximam .Maris intumefcintiam tunc
primum .:§eri cum i^ma l^eridiani ejus
loci fupremum vel imum p'un£lum oc^cupat;
fedinmultis dliislocis intumefcintiam illam
fieri alio Lunce fnu , obfervatum fuit.
^- Secundo : Obferyatum fuit, Mare ad ple-
raai^itorayex horis cuni 1 2 Minut. affluere,
&roplem horis defluere ; in nonnullis ta-
msMocis , plurihus horis affluit , pauciorihus
refluit, uti poftea dicetur ; ita tamen , ut
tempus Fluxus & Refluxus , nempe inter duas
maximas intumefcentias, fimul faciat 1 2 ho- ^l'^^^^^
ras cum 24 »7/»«/. vel, utalii volunt, reredefeiftus
zfhoras. Atque adeb tumor Maris fingulis/L''.''"^^ ''''»-
diebus integra fere hora ferius accidit ; quia , jToras,
Luna integra fere hora, fcilicet 48 minut. 2.4 niinut.
tardiusadeundem Meridianum\e\ vertica-
lemreditfingulis diebus.

Tettio : obfervatum fuit , in aliquibus lo-
cis Afljluxum e(fe maximum & vehementiffi-
mum,innonnullis minimum; inquibufdam
I w«//»w,velvixfenfibilenicontingere. Quae- Caufa »-
jrituritaque ratio omnivmi harum diverfita- ^^"^^^^^
tum. Quae ut quam luculentiffime oftenda- fitatum.
tur , lilc Hydrographicas Figuras apponendas
duximus , ut per eas , tanquam in prototypo
fingularum adduftarumhucufque obferva-
tionum ratio liquidius appareat.

.Q_U j; s T I O.

Curin nonnullis /omfumma Maris Intume-
fcentia contingat Luna Meridianum oh-
tinente ; in aliquihusvero locis , Lun a inter-
medium inter Cardinalia pun£la\oc\xm oh-
tinente .>

O Efpondeo: \nomn^ViSi^\s Oceanilocis,
■■-«•ubi nullum impedimentum intervenit,
Fluxumfexhoris & Refluxum totidem horis
Luna Meridianum ohtinente , durare obferva-
tum eft ; uti fit in Freto Magellanico, in Ca-
nali ad litora inter Africam & Infulam
S. Laurentii interjefto ; in Freto Manilano,
JavsE & Malaccae : in his enim locis Mdr^
veluti carminatum fuum motum verfus Oc-
cidentem re^a & conftanter tenet , uti ex
Mappa patet : fitamena Ventis^ Currenti-
hus Maris , de qmhus poftea dicetur , non im-

pedia-

/ LIB. III. HYDROGRAPHICUS.

Cap. tV. pediatur aut interturbetur , uti paflim fit,
& de hoc apud neminem controvertitur.
Difficultatis cardo in hoc verfatur , Cur in
nonnullis locis Jumma accidat Maris intume-
fcentia antequam Luna Meridianum attingat, ! j-jori

149

Obferyathnes EMis Maris in Belgio, An- Difqui-

c;lia,Francia,Hollandia, ^x yarns col-fi^j"^^^'
fm Ohferv.

Londini
vttritt M-

ideft , Cur tempore Novilunii aut^ Pknilunii,
•tum.tandemfummum Mare robur&incre-
niantum fumat , cum in Plaga Auflro-Zephy-
rea ,!LVit Euro-Borea conftiterit //»«». Siqui-
dem Londini maxime heteroclitum fe mon-
ftrat Mare ; aqua enim tum»primum altijfma
eft , cum Luna pervenit ad Plagam B vel A.

• Aufter

Eurus

Zephyrus

Boreas

Martmus
Martinii.

InChina

heteroditus

In China in Portu UrbisMaccan , uti refert
P. Martinus Martinii in fuo Atlante , a^ua
diverfts temporihus diverjo Lunje fnu Mnm^^^^^.^J^^^^l^^^^^

2 Plenilunii auc Novilunii incipit obfervatio-
Mare intumefcere ad fummum in Litori- neiJEjimm
bus Flandris, Enckhufae in Holiandia ; It^fervJlrm.
Frifia , Zelandia. Dorembernis in An-
glia. Minut. 45- poft duodecimam Fliflin-
gse in Zelandia.

Hora i^ poft duodecimam in Occidentali
latere Infulae Wicht , Caleti , ad Oftia
FluviiTamefis Anglise, adlitora Zelan-
diae in Oftiis Scaldis.

Hora 2^ poft 1 2. ante Oftia Scaldis & Mofae.

Hori 3 pofti2. Amftelodami , Roteroda-
mi, Dordraci,Novi Caftri in Anglia,ante
Pulvinos Flandrias. in Oftio Garumnae in
litoribus Britanniss, Galliae, Hifpaniae. In
Occidentali litore Irlandiae ad Holian-
diam ufque.

Hori jipoftia. Rhotomagi in Gallia, ad
Cupellam , in Fluvio Garumna , caeteris-
que finibuslitoris Hifpanici , Lufitanici.
Galliciae.

Hora^i poft 12. a Texelia ad Auftralia li-
tora Irlandis.

Horayipoft i2.inomnibuspartibusAuftra-
lis litoris Hybernis, Plimuthi Anglije.

obtinet incrementum. Circa Septemhris vi-
gefimum diem Lunanova maximum incremen-
/«wfumithori fere fefquioftava ante meri-
diem , Luna tribus horis adhuc a Meridiano
diffita. T^fr/i^die/f^raamjtertiadieNovi-
lunii maximus affluxus Maris fitpoftduode-
cimam ; undecoIIigitur;»ri»?^/^if /^^ra^jrii,
fummumfive maximum Affluxum aquaiuiiTQ
poft horam decimamMinuto quadragefimo.
& deinde 1 6 Fehr. ipfo Plenilunii die ob-
fervatum fuit incrementum maximum Maris
fuifi^e fere circa meridiem. Secunda Junii,
quarto aNoviIuniidie:j//i/««^i«f»? maximam
Maris pariter fuifi"e fere circa duodecimam;
unde colligitur , primo die Novilunit fuifi^e
circiter tribus ante meridiem horis Incre-
mentumfummum. Addit,obfervatum, tem-
pora & horas maximcc altitudinis & decre-
menti aquce non convenire cum illis horis
quae ex Lunce motu fupputantur , nifi quinque
Exceffus diehus ante & poft Novilunium : /iffluxum ta-
^ defe£tus ^^^ jj^ j^^j, parte non nifi horis ut plurimum

horarum m -. '' i t^ n i

mvLfimui novem durare , tribus Defluxum : adeo ut
addittu ad- femper tempora Aifluxus & Defluxus fimul

Kquat to- f l r - , ■ ■

tiM iEftus iumpta connciant 1 2 horas cum 24 minutis

incremen. circiter , uti /i</)radiximus.

mTnthmque ^^^ ^t petfpicacius de fingulorum Mo-
zhoTiTum tuum ^i'y£';"//fl/ephilofophari poffimus, Oh-
fervationes primo adducends funt.

In Belgio, Francia, Anglia, Hollandia
Mare ad diftarum Regionum Utora , tem-
pore Ncvilunii & Pknilunii , ita fe habere,
uti fequitur, perpetua experientia obferva-
tum fuit.

in Canali inter Angliam & Brabantiam.
Hori di poft 12. inter Bavick & Vael-

muyam.
Hori7jpoft^^- ii^ ftatione navium (op&e

JUce&c) ad Texeliam Kilduinae.
Hor^ S^poft 1 2. juxta Infulam Wicht, ulque

H6M| poft 1 2. ante oftia Amifis Fluvii Fri-

ir^ « ad omnia ejus litora.
Hora 1 02 poft 1 2. ante Oftia Tamefis Fluvii

Angliae,ad litora Normandiae ScPicardise.
Horai i^inFluvioTamefi, aliifque Anglia;

locis.

"ih

24 min.

Obferlfatiafies /^PM 2\[autis in Oceano
Occidentali circa iEftum Maris , iti

ISloVihmiis.

In Freto Gaditano Luna nova , aqua plejia

eftpoftmediamnoftemhori i?

Eodem temporeinPortu Caleffi , & intota

illaPIaga maritima aTarifa, & S. Luca.
A Promontorio Ruts ufque ad Caput S.Ma-
rije , Mare plenum eft poft mediam no-

ftem ' ■ 2i

ACapiteS. Mariae ufque ad Caput S. Vin-
I centii , & hinc ufque ad Caput Finis Ter-
I rae , & hinc per Litora Bifcajs & Franciae
I aliquibus locis , excepto Oftio Garumnse,
aliifque nonnullis locis , quas Boglienas
& la Ollona vocant , Mare plenum eft

poft mediam no(R:em 5

In citatisvero exceptis plenum eftpoftmed.

T 3 In Li-

[^o

MUNDI SUB

rietatii
^(itti.

Se^.U. In Litoribus Franci» ad Pondavid, Cora-
dum , Blancabum , &c quem Furnum vo-
cant. 3t

A Forno ufqueadlnfulamHebasMareple-
num. • 4i

Ab Infula Hebas , & quas Cafihettas vocant,
ufque in Carneful ad iitus. ■ f^

In Continenti Francias, quas refpicit diftas
Infulas, 61

In Normandia & Picardia , Caleti , Neo-

In medio Canali Franciam inter & An-

gliam. 12,

A Caleto ufque Neoportum in Mari 1 3 mil-

liaribus a litore. i

A Caleto ufque ad Gravelingam in Mari a

litore dilTito. • ' i?

A Gravelinga per totum Flandriae Litus &

Zelandiam. ■ ■ 3

EtinMariaLitoribus diflito. — : 3|

Cur itaque tanta diverjitas contingat in
fupra cltatis locis nec uniformiter fiat Maris
commotio , Rationes five caufiz partiales plu-
rimas concurrunt.

Prima & radicalis caufa eft Motus Maris
geMeraliszLuna inalio&alio Zodiaci Do-
decamorio conftituta, concitatus.

Secundaratio eft, diverfus OceaniadLi-
tora America appulfus @ repulfus , ex qua
multimoda reflexione ad litora difparatae
CGnfl:itutionis nafcitur maxima tum quoad
tempus , tum quoad incrementum Maris di-
'verdtas.

Tertia efl; , fundi Maris alia & alia difpofi-

tio. Neque enim quifpiam fibi eum ubique

Terrera/a- aequalem imaginetur ; feduti in Itinerario

ferfieies ia- Extatico Sulmanno o^endimus, difpamtifi-

arquahse/?. ^^ conditionis. QviQmzdimodMm eniminT^-r-

reno Gloho ubiqueingentia Montium cacUmi-

na aflurgunt ; i^alles profundiflimas in alias

& alias valles difcriminatae , longiflTn-no fpa-

tio in innumeras regiones deducuntur ; Flu-

mina ex montibus evoluta innumerifque a-

liis ditata per immenfas terrarum ambages

fmuofis voluminibusdecircinantur : Idem

intra Mare contingere tibi perfuadeas ve-

lim. In quo Infulas praecelfis fuis verticibus

Montes altijfmos efle putes , imo Marisfundo

^ontibM infertos ; jpatia vero M^raintralnfulas &

^„J^^^^ Infulas fretorumque fubmarinorum gur-

rU exaf^e- gufl:ia . profund/fimas f^alks efle fcias ; neque

ratfn, deefl^e putes Flumina fuhmarina, quibusfub-

'mdG.Iluxus ^eneralismmrQCiviS, , tumrefle-

xus mirum in modum impeditur. Iterum,

quemadmodum experientiadocet ,i^/«wi»<j

hiter Montes coarcflata femper velociora iis

quae in planis loCislento paflli intra Marede-

volvuntur, & inter angufiiasx.\[mmom.mm

tum planitierum Flumina velociusmoveri in

medio quam in litorihus , nifi fundus Cur-

renfqne Fluminis in terram magna aquarum

mole aggravatus irruat , quodfine exefione

corrofioneque litorum obviorum fieri non

potefl: : Idem mfundo Maris contingit. Cum

Fundus
Maris non
fecM KC

TERRANEI

enim tota aquea Oceani maffa virtute Lun^e Ohferv.
ufque ad fundum concitatur ; mfundo verb
innumeri ubique locorumimmenfiyco/^a/o-
rumpe£lines , ^ profundiflrim2'i;d//fi^infub-
marinas regiones longe lateque exporreftae
occurrunt ; hinc Aquarummoles\m]ufmodi
vallihus five profunditatibus fupraeminens
virtute 1«»^ concitatur Motu Maris zenetali ¥°*"* ¥**

\ *-* ris fccittttUT

ex Ortu in Occafum ; qua vero inter altifli- concavita-
morum Montium five Infularum litorum- '« vaiiium
que valles concavitatefque conclufa funtv^j^""""'
aqua: , hae impetum juxta Vallium duBum fe-
quuntur , atque hos nos Currentes naturales
vocamus. Hi enim ubi ohfijculum terreno-»
rum Montium Infularumque ofFenderint,
tunc ecce repercuffi aquam vel in oppofitas
partes , vel obliquitates , vel pericyclofi
quadam*feu circulatione alia & alia agitant,
infultibufquefuis infeftant Litora, uti/«/»r^
demonfl:ravimus. Quae cumnoneodemtem-
pore contingant, fed ferius aut tardiuspro
vario Fluttmm Maris tum reftorum tum in
alios & alios tum Currentes tum litorum
tra^s varie reflexorum concurju , certe M-
flum Maris generalem iis in locis non eodem
ternp6re contingere , vel ex didis luculen-
terpatet. Accedit, quodhi Currentes varie
pro vario in Zodiaco Lunce fitu mutentur va-
rienturo^e.. Luna fiquidemin Tropico ypcon- J^^p^"
ftituta , & longe a vertice noftro diflita, ns fitu o;^!
M^rediverfo modo agitat ; diverfo in jEqui- ritt.Mjium.
no^liali; diverfo in Tropico Snobis vicinio-
ri ; diverfo , Soli junfta ; alio . eidem oppo-
fita , alio & alio in Quadraturis pofita.

Ratio quartaeft Fentorum diverfitas , qu3epr^„,j ^^^^
fuperficiei Maris potifllmum dominatur ; '''«»* '
quibus Currentes Maris tum refti, tum re- "^'
flexi oppido nutretardantur , aut concitantur
velocius.

Ratio quinta eft , Ingsntium Fluminum in ^iumimm
Oceanumevolutio; ubi ex continuo undarum"*^'^^?"''
conflitlu naturalis Mftus Maris mirifice im- impedit
peditm,Fluminifque impetus nonnifiinpenti -^fi"!"
Oceam irruentis pondere tandem luperatur,
atqueade6y(^«xai' tardius, citius Defluxus
contingit ; uti videre eft in Garumnae Gal-
lici Fluminis Oftio , & in Africano Flumi-
ne , quod Senega vocant , uti poftea docetur.

Ratio fexta. Cum Maris fundiu , quem-
admodum in citato Itinerario Exflatico Suh- mlittufui.
marino oftendimus , fit innumeris Canalihus '"^J.'^J ""'
perfoffus , fit ut ex fuhterraneis A.ftuariis nul- ^y?»».
lo non tempore ingentes exfufllentur exha-
lationes, quibus M^remirum in modum tu-
midum redditur , iifque Motus generalis Ma-
ris non parum turbatur.

Atque ex hac caufarum conglobatione
omnes heteroclitiMaris aftuantis Effe^us fol-
vuntur ; in quibus producendis , nunc tuna,
jam phires , fubinde omnes concurrunt.
Sed jam ordo poftulat , ut nonnullos pro-
pofitosnobis cafui^etrationes pmmiffas re-
folvamus.

Ca-

LIB. III. HYDROGRAPHICUS.

Cap.M.

y^i

IV.

C A P U T
D I S Q_U I S I T I O

Cnr Londini in FluVio Tamefi Uinc maxima Maris mtumQiccntidL accii^ai , quancE

Luna in Quadrantis Auftro-Zephyrea parte con/iituta fuerit ; Contra^ Luna

mefcentia contingat , tribus Videlicet horis antequam ad Meridianum

Londinenfem pertingat.

Ico itaque, Cum Luna in Jujlralii>us\ mum in obvium Tamefis X Oflium depel-
Sigfiis con{\.itMta. abOceano Germatiicoiiit ; unde ibidem incrementum maximum

tio IV.

ConJeBari

quamuteum radiis fuis attingat re
motior (it, hinc Rt,\itTper: amlages idpriEftet
quod re^is aut ohliquis radiis non potefl .
Mox enimac LunaMeri^iavum Londmenfem
attigerit , tum fimul etiam Londini in Tamefi
Mare crefcere incipit ; hoc autem initium
incrementi non proveriit a Lunari virtute im-
mediate , qim Mare Germanicum premitur,
fed per Oceani reverherationem quandam ex
Litoribus fadam, utfequiptir ;: ,Siquidem
Luna in Meridiano per Londinum ttzn^enntQ
conftituta, dum 'virtute Gbipropria fubditum

contingit aquarum , trihus horis pollquam
Luna a Meridiano Londinenji difcefllt , tan-
to enim tempore , uti ex noflra jEjiui ma-
rini Rota patet , difta Maris circulatio ab
America Litorihus ufque in conjiitutum lo-
cum dma.t.

Sed Jam ad alteram difficultatis partem
progredianiur , qua didlum fuit , Lunam in
Bvrealihus Signis avx. s Tro/^icoconflitutam,

tunc primum maximum tncrementum aqua-
rumLondini caufare cum ea conflituta fue-
rit iiri oppofita Euro-horea plaga. Dicimus ^^"^* ?''
fibi Oceanum Indicum normaliter premit , hic 1 itaque ,' hoc ideo fieri, quod Luna tunc Mari regukritar
prefEis&fenfimintumefcens.perque#;f/;/o-|a'i&/>rox/w<J ut fupereminet^ ita 'Tjirtute fua^^^^°^^^^-

picum Oceanum longe latequedifhifus, cum
2id AmericieBorealis Litora exitum non in
veniat, i?,mo% repercujfus e^ind^e duplici via

idfotentius quoqueferiat. Unde Luna orien-
te Mare D paulatim prefjum , mox intu-
mefcere incipit , dumque liberum in Fauci-

aditum fibi in Germanicumpa.ndit Oceanum-Ahus X exitum non reperit , hinc Aqua ad
)pnmbexOccafuinOrtum^etMareAnglia.mWjiiumFluminis X conglobaxa , intta. tres
inter & Franciam conflitutum ; fecundo horoi fummam intumefcentiam Maris efHcit,
per Oceanum Septentrionakm circa ^c(7/i,flfwlquodaliasfiliberumin/idife»/iM(3/-iexitum
circulatus, ubi adNorvegKB Litoraa^p^^vXius, reperiret, intxa fex horarumfpatium contin-
repulfufque inde dum fe in Germanicum

Mare violentius infinuat, intexim prior 0

geret , uti in reliquis Litorihus Anglice. Luna.
itaque inEuro-Borea plaga conftituta obdi-

ceani pars per Anglicum {\Ye Britannicum\&:&cauiastrihushorJsanticipatincrementum

Marefaucejque I^ias irruens , dum longe la-

teque fe pariter in omnes Germanici Maris

plagas explicat , fit,ut utriufque Oceaniflu£ii-

bus concurrentihus ingens iu£la in Mari na-

fcatur, & uti inferitts Marefuperius fupera-

re nequit , ita illud Borealis Oceani pondere

prefTum, quadataportafugiens , refta ohTjio

fefe Tamefis Ojiio committit, unde paulatim

aqua ufque ad maximum incrementum exube-

rat, quod fit horh circiter tertia poft meri-

diem, Lunhin plaga Aujiro-Zefhyrea confti-

tuta ; &ftatimcefrante(9i;e'd«i fluftuatione,

una etiam paulatim aqua Fluminis decrefce-

re videtur.

Sed Figura te melius omnia docebit ; in
qua ad Litora Americce A , fit appuljus Oceani a
Luna concitatus; hicex ArepercufTus par

Interea Oceanus Atlanticus ad Americam ap-
pulfus retropulfufque , uti per Britanaicum
Mare ruens , averjum a fe Tamefis Ojlium
reperit , ita illud prateriens vel in Bo-
reales vel Ortivos Maris /r<7^«5' diffufum
una fecum tumidas in Oflio didlo Jlahulan-
tes aquas rapiens ahducii , unde & decre-
mentum contingit ah hora 9 ufque ad 12 ._
& ultra.

CONSECTARIUM I.

Ex his patet , quandocunque Currens Ma- Fi«A;w
ris redla fibi obvium vel Sinum , vel Litus Iia- utorumfi-
buerit , in illud quoque vim fuam maxime tumfro^ai
exerere ; uti fit in Litorihus Z Hyhernix , Sco-^^''"''
tice , ]nfulif(\ue M L. Contra vero , fi Litus
aliquod ohlique tantum raferit , aut illud

timinC&B, partiminFcirculatus , &adjprorfus averfum habuerit , in illo quoque
Infulas yi^l^ a^iiuste^vdiuic^e, denuo Ciir-fncrementum nullum fieri , uti in Litorihus
reK/ewfuumvelperO, autperPorditur, quijB B Maris Britannici , ni{i ohflaculum a.li-
ohviis Litorihus C & H repulfus , Mari Ger- , quod , aut Infulam , aut Promontorium
manico D impetuose infinuatus , cum in V, poft illud invenerit ; in illud enim illi-
Currentem X Y ofFendat, tanquamadfibi fus Maris Currens reflexufque , tandem
refiftendum impotentem infufficientem-|in loco quem prius praeterierat , aliquo
que, partim ad circumvicina Anglia, par- |poft tempore , incrementum caufat. Atque
tim ad Flandrie^ Dania:que Litora, potifsi- hsc cauja eft , quare in diverfis litorihus

I tam

151 MUNDI SUBTERRANEI

Sell.ll. t3Lm inconfians {\x. tempus hom incrementi. i
Quia Mare primb re^o curfu illud litus
prateriefis , dum in aliud litus refleaitur.

Ahxd repulfum iti loco derelifto , tandem Confecl.
quod primo neglexerat , refiexo curfu re-
petit.

varietath Multum quoque j uvat ad irregularis tem-
iiuxm & poris rationem intumefcentia Maris quae fit

HefiHXM ' , \ . T

ratio, per Motum generd^emaLuna concitatum ; vel
enim in Ortivo quadrante Mare crefcit , &
in Occiduo decrefcit, vel contram Ortivo
decrefcit, in Occiduo crefcit; vel denique
in utroque crefcit , vel in utroque decrefcit ;
ex qua comhinatione nafcitur ingens Marini
aflus quoad tempus diverfitas. Contingit
enim, Vit Mare in cujufpiam PromontoriiOr-
tiva parte decrefcat , inOcciduaYerh crefcat,
&contra,ut fitmSinu Gallici Maris W lite-
ra fignato ; ubi in Occiduo li/ori? Promonto-
rii X aqua, Maris Britannici ^Eftucrefcente
ob illifionem in dictum Caput faftamcre-
fcit;in oppofitayenbparte Ortiva decrefiit cum
Maris aqui generaliter praetereunte & de-

fluente ; poft aliquot vero horas hic in Li-
torihus X crefcere incipit , eo quod Mare de-
crefcens in curvumMaris Litus juxta Fauces
Ximpulfi,aquas in Litus oppofltum ^- re-
troagat ; interim in oppofita Occidui Pro-
montorii parte aqua decrefcente.

Qiiod itaque de unodicimus, deomni-
bus aliis diftum elTe intelligas.

PofTem hoc loco omnes heteroclitos Maris
in diverfis litoribus tum Regionum tum
Infularum effe^lus defcribere, eorumque ra-
tionem dare ; fed qui hucufque dida peni-
tius intellexerit , in hujufmodi folvendis
nullamdifficuitatemreperiet:cumadunam
fempervelplures aut etiam adomnescon-
currentes {\x^r2imemoratast2i\\ones^caufas,
exoticus Maris ajlus revocari poffit.

CON-

-jEftus fint
ex Ortu in
Occaiura.

LIB. IH. H Y D R O

Cap.V. CONSECTARIUM II.

in uiti- ^^^^^ quoque, cur iii Freto J¥etgatz ^ftus
ma. septm- Maris cx OccafumOrtum contingat. Dico,
mraifinfu- Qzmoh caufam id fieri, quod illijus Oceanus
- ^ - ad Litora Americce F , Currentem fuum per E O
& P , ex Oceafu in Ortum , uti Mappa mon-
ftrat, Jucat, atque ibi inter Infulas , Novam
Zemhlam & Wei^atz, Continentemque/i«-
marchia & Biarmia ftriftum , fummo impetu
in Oceanum Orientalem fefe exonerando,de-
vehat; decrefcente^exh Mari E O P , JEftum
quoque ex Ortu in Occafum remeare necefTe
eft. Cur quoque inter Angliam & Hihemiam, j
tam infolentei K Maris motus obferventur,
caufam dicimus effecircuLtionem Currentium
exEMari Deucalidonio & B Britannico inK
reflexam, ubi Mare inter varios Sinuum,In-
fularumque anfraftus , variifque Igurguftiis
fraftiim , </iTyi/^w , undarumquediverfa, re-
«fta, obliqua , ac finuofa repercufTione con-
turbatum heteroclitos Mfius effeSus caufare,
nil mirum eft. Accedithi^ce /uhterraneorum

GRAPHICUS.

'53

v> X». *» . XX * vv ^ ^. *^^

\Canalium utriufque Infulse ultro citroque ^2)//^«^/?-
! aquas fufcipientium eruciatio ; quibus con- t'o V.
I currentibus nil tibi in jEflu marino ftabile ConfcSlar-
\ promittas.

Eadem caufa adfcribitur incovftantia Ma-
ris in Infulis Hehridihus.

CONSECTARIUM III.

Cur in Litorihus H Occiduis NorvegiacurinNor.
Fluxus & Refluxus nunquam fenfihilis obferve- '^'P'^ ^'1°-
tur ; Kelpondeo , cum Currens Mans E Oy?^ infenft-
P , a Glaciali Mari , & a Litore Finmarchice re- Mis,
pulfus viam fuam verfus H & V, in Germani-
cum Oceanum decircinet , atque adeb difta
Litora H, re£la appellere non polTit, fed ex
H , verfus V defluat , decrementum quoque
ibid.em Jwgulare non notari; SLCcedit, a/terum
Currentem EMH per L obvias Infulas tum
Hehridas & Orcadas , tum per Infulas H Nor-
vegite adjacentes veluti carminatum , virtutem
fuam Fluxu M«m paulatim languefcente, de-
perdere.

C A P U T VI.
DiscLUisiTioY.

Cur in Oftio Garuam^ GatlU Flumlne aqua {eptenls horis creicat , quinis Vero

tantum decrefcat ; Contra yero in Senega Jfricx Fluyio aqua Maris

quaternis horis crefcat , odonis decrefcat.

Cap.-Wl.

Caufa ciir
JEfimin
Garumna
Tluvie 7
horis ftuat,
freflu/ft.

Iluvii Se-
regx .Afri
t<e jEftus
ratio.

REfpondeo ad primum : Quia cum
Oceanus ex America Litorihus repulfus
refta Cantahricum Sinum C ingredia-
tur , reftaque Garumnte fibi Oftium obvium
habeat , fitut Currentes Littora /3 Scyraden-
tes , atque in C concurrentes , magnh luB:'a
decertent , atque adeo Oftium Garumnce C
obfepiant. Quoniam tamen Fluxus direB.us
A A C, reda Oftium petit , fit,',ut priores Cur-
rentes reluB,antes impetu Currentis K kQ,
fra^i , una fimul Oflium penetrent ; fed hic
nova luda undarum Garumnce fefe Fluxui
Maris opponentium accedente , dum po-
tentiori Maris Currenti refiftere non poffit,
cum tempore Mare prxvaleat , incremen-
/«wque una horh tardius , feptenis videli-
cet horis , quam generalis Motus Maris poftu-
lat , ob lahores in. evincendis Fluvii undis ex-
antlandos perficiat. Detumefcentewetb Ma-
ris Fluxu, & Fluvius veluti liberiori aurae re-
ftitutus, facilius breviorique tempore, vide-
licet q^uinis horis , decrementum fuum confi-
cit ; ut hoc pafto tempus FluxusSirefluxus,
quod 1 2 horarum Natura conftituit , uti fe-
ptenis horis in laboriofo afliuxu infumfit , ita
illud in defluxu brevitate temporis , ^uinis
Yidelicet horis recompenfet.

Ad Senegam Fluvium, quem & Geographi
■ Nigrum vocant,quod attinet, Cur is ^uaternis
horisaffluat, oHonis defluat, dicimus \iocideo
fieri, quod generalis MotusMaris i\\ Indico
Mari concitatus , & per Mthiopicum Oceanum
longe latequedifFufus, cum InJulasHefperi-
TOM, I.

dumi^timum {\hi ohvias im^etzt , fitutinde
repercujfus verfus Ojiium Fhiminis Senega,
cseteroquin lenti tardique , illud tamen in-
trans , incrementum paulatim ordiatur ; cum
vero interim Oceanus ad Brafilite Litora ap-
pulfus r^/»«//»/que inde refta didium Oftium
petens , quaternarum horarum fpatio mire
augmentet , fit ut interim alius ex Borea.
Maris Currens , impetum prioris Currentisin-
fringat,alioque divertat;hinc detumefcente
paulatim ad Fluminis Oftia ^ftu, Mare quod
in interiora Fluminis quieti & tranquilli fi-
nuofavolumina irrepferat , fenfimunacum
lentitudine Fluminis decurrens, fuo tandem,
detumejcente jam Currente qui Fluxum Flu-
minis cohibuerat , poft oBonos horas alveo
reftituatur.

CONSECTARIUM.

Iiinc^a.tet.,t2.nt6 Mare plus temporis , cX' inoftiii
teris ip2itih\\s,inAffluxu atque incremento P'"™'"""»
alicujus Fluminis infumere , & tanto Jaci- ^(UiTL,
lius Defluxum contingere , quanto Flumi-elfrantur.
na , quorum Oftia incrat , fuerint rapi-
^io/-^ declivioraque;contra, M^rf tanto mi-
nus in Fluminihus Affluxu lahorare , ^ plus.
lahorare in Defluxu , quanto flumina fuerint
planiora , quietiora , tranquilliora ; hsc enim
irruente Mari facile replentur ; contra in
declivioribus Fluminibus Mare plurimum
ad eorum undas fuperandas laborat. Pa-
tetquoque, Currentes feje mutuo impedire,
& naturaiem Affluxus jnotum ita refecare,
V ut

154 MUNDI SUBTERRANEI

Seii.ll.vit qaodfexhrarum{p2itioylffluxu{xioMare\ciipSitione aut pofticipatione perficiat , ut Difqui-
prseftare debebat incrementum , id non nifr ex didlis patet . Atque lianc ego caufam litio VI.
quaternu aut paucioribus horis , pro Cur-\e{fe putem , in differentibiu Ftuminum JE-
rentis alteriiu iwpetu intercedentis Zi\ti-\Jiihus.

C A P U T VII.
D I S Q_U I S I T I O

VI.

Cap-mi.

A. de Mo

ray.

Ropofuit non ita pridem Perilluflris
& Generofus Dominus J. de Moray
Eques Scotus , infigne de exotica JEftus
marini ci)nftitutione,quod in Orcadihus 8lHe-
Iridihus fe obfervaffe fcribit, Dubium ; quod
cum multis aliis peritis fruflra propofuiffet,
tandemadmeconfugit,fperans futurum ut
tam inexplorahilis ejjeclus caufam redderem,
lumenque aliquod adferrem tam impene-
trabili difEcultati. Verba didi Equitis, pro-
ut ex literis ejus ad me datis excerpta funt,
funt fequentia :

Rei nauticce, inquit ,perutile ejfet, hifloriam

juflam Maris jeflus ® motus omnes tam regu-

lares , guam anomalos uhivis occurrentes fuse

explicantemcondere. Quicquidhucufque dehac

re videre conti^it , mancum puto. Te dignum

fane facinus effet , hoc muneris fufcipere. Mira

funt in quihujdam locis Fluxds CS" Refluxus al-

uirit /Eftus ternationes. Ego hic narraho , quodin Infulis

m Hebridi- Hebridum partim propriis oculis ohfervavi,

varietas. partim ah incolis fide dignis didici. Eft locus in

Freto Infulu minufculis , rupihus ^ fyrtihus

frequenttbus confperfo inter majores vulgo^EivSk

^ Herres Infufas fito.

^flusmaximi , idefl, tempore Conjun-
^ionis <^ Oppofltionis Solis ^ Lunae , quo
plemmyra jjr hora fexta, ovdina.teprocedunt;
Fluxus ah Oriente in Occidentem fex hora-
rum fpatio , ficuti ^ Refluxus ah Occidente
in Otientem perficitur. //oc duobus diebus J
ante Plenilunium ejujque Oppofltum, acto-
tidempoftea , femperfic fe hahet ;

Tertia aufem die (gf deinceps longe aliter,
toto ew/wtempore diurno five {iua.t , five re-
fluat , curfus aquafemper Occidentem verfus
dirigiiur , nofte vero in Orientem vergit.
Hoc ego ipje deprehendi ; jed ferunt infuper In-
digence , aliudadhucmagis mirumhic accidere.
Tot^fcdicet die, dum Sol Signa Borealia
perluftrat , Curfus aquse di£los in Occidentem
tendere , tota autem hyeme in contrarium ;
quorum caufam mihi non eft conceffumpenetra-
re. Haftenusverbafupra citati Equitis.

Tria itaque in hoc propofito Dubio confi-
derandafunt: Prius, Cur duohus diehus ante
^ pofl Conjun£lionem (^ Oppofitionem Solis ^
Luna , Mare jemper fex horis fluat ^ refluat .
^t\\\c JEflus , uti exgenerali Motu Maris Lu-
nee vi concitato provenit , uti fupra fuse
oflenfum fuit , ita ulteriori expofitione non
indiget.Alterum majorem difficultatem ha-
bet; Cur tertia die a Novilunio aut Plenilunio,
Mare diurno tempore femper Occidentem ver-
fus,no£lurno verotempore Orientem verfus Ma-
re diffluat .- Tertium efl, SoleBorealta Signa

Xxpojitio
dubii.

tranfeunte Marefemper Occidentem , in Auflra-
Itbus vero Signis , hyeme yidelicet , femper
Orientem verjus currere. Verum cumdifta
Obfervatio non omnibus numeris fecun-
dum omnes circumjiantias fit expreffa^meum
inhocnegotiojudicium inconfultius inter-
ponere, aequum efie non judicavi ; cum non
fciam , wttumpoft tertiam a Conjunclione ^ Op-
pofitione diem tam exoticam mutationem
fubeat, an verb reliquis quoque fuhjequenti-
hus crefcentis aut decrefcentis Lunse diebus,
quodinDubio nonexpreflum fuit. Secun-
da ratio majorem adhuc difKcultatem pati-
tur, ideft, quod Mare in aflate Jemper Occi'
dentem , hyeme \eto femper Orientem verfus
currere dicatur,- quod pariter concipi non
potefl ; eb quod pracedenti ohfervationi con-
tradicereyide2itwt. DebuifTent itaqueomnia
quam diligentifTime fpecificari ; utrum vi-
delicet exceptis Movtluniis & Pleniluniis Ma-
rein ieflate tantumin Occidentem , autin
hyemetantum in Orientem vergeret.Quod
fi//daccidit, neceffariofequetur, Marefe-

: meftrifpatiofemperOccidentem , & altero

I femeflri , Orientem petere , quod abjurdum

I efl; cum jam extra Conjuntiionis t^ Oppofltio-

\nis tempus , no^u tantum Onentem, interditi

I vero Occidentem Marepetere obfervatum fit ;

[unde uti nihil in hocdubiodeterminatum
efl, fed confufa quadam ratione perfcri-

Iptum, ita quoque judicium de iispraecipi-
tantius ferre non hominis prudentis, fed

infenfati foret. ^Jtitzc^e genuina tantarum
mutationum caufa quamexaftiffimeeruatur,

oportetprimoa peritis hominibus Objerva-

tiones fieri c^^mprcecifijfimoi , videlicet,
Quis & an fit Motus ille exoticus tertio

ante & pofl Conjundionem & Oppofitio-

nem Solis & Lunae.

Utrum illo tantum die duret , znfequenti-

^«jquoquediebusadidis Lunaelocis remo-

tioribus.

Deinde , quo tempore incipiat nodu ver-

fus Occidentem Mare currere :

Quotemporeinterdiuin Orientem.
An ifliufmodi Contrarii FIuxus praecise

fub duodeno horarum numero comprehen-

dantur.

Deinde, quomodo hic Fluxus femeflri

fpatioinOccidentemaeflivotemporeduret:
Quomodo in Orientem tempore hy-

berno.

Utrum hoc de fingulis femeftris fpatii

diebus intelligendumfit, Utrum tantum in

diebus extra Novilunium & Plenilunium

conftitutis.

Ite-

( / , >

iomMts jyj^-"

■4^

Capyil

LIB. III. H Y D P.. O G Pv A P H I C U S. 155

illudimur , exiftat. Unde, quemadmodum Z)//^«i-

Sjlim M*-

r luxum &

Refiuxum

Inalto O-

ano ob-

/varedif-

Irerum an id quovis Lunae in Zodiaco
fitu contingat.

Tandem refte defcribendus foret Litorum
Injularumqu.e fitus , profunditas Marts ex-
ploranda , & fimiles Circum(iayiti<z , fme
quarum combinatione ut ad intentum pro-
pofitumque nobis fcopum pertingamus,
fieri non poteft.

Dici enim vix poteft , quantum in eliver-
fis Maris tluxihus oculi nos fubinde fallant,
nondicam imperitos, fed rei nauticsaju-
ventute afluefaftos ; dum putant Marein
hanc velillampartem currere , cum tamen ni-
hil aliud quam Maris qiixdam fiu^uatio^ qua

\juperius quoque diximus, niidifficiiiusfit,/,fioVir.
' quam in a/to Mari Fluxum & refiuxum Maris
' obfervare ; in iocis quoque lnjularum mul-
titudine intricatis , in fumma Marts nunc in
Iianc nunc in iliam Infuiam impafti, multi-
' piici reverheratione, & perpetua undarum cir-
culatione , Maris conjlantem in Orientem aut
Occidentem motum obfervare , quam diificilii-
mum judico.

j Sed adalios cafus exa(5lioribus Obferva-
tionibus , & nuili non.qui liujufmodi Oras
accoiunt , quotidiana experientia notos pro-
grediamur.'

Gonz.
viedo.

C A P U T VIII.

, DiscLUisiTio VII.

G/r Mare Auftrale, 'Vul^o delXm ,juxta Panamam ta?n infolitos & increclihiles

FIuxus^^Refluxus yQcw/,- Contra.^in Mari Boreali, V//^odel Nord,juxta

Tortum Nombre di Dios, ccetcrifque Continenris Americae Litoribus,

Vix fenfibilcm yfi^ftum caufet.

contegatprimo , deinde domus ipfasin Li^
tore una cum arboribus obvias obruat : in
oppofito vero Mari Orientaii feu Boreali,
vuigb delNord , eodem prorfus tempore vix
ienjihilis Maris Motus comperitur. Hujus
kaiqueeffe^us exotici rationemut allignemus,

Su^pono^vimb ,' Currentes Marisin Mari Cur Mare
Atlantico verjus Litora America , & potiffi- j^^{^"j|^°™
mum mttr: Fauces Novi Regni, & Infulas C«-AraericE
ham & Hifpaniolam, utialibioftendimus.e/ri?'"'"'"^^''*'

■ ,-r o i r r guum &

potentijlmos, & tanta aquarummoie lele in- vix fmjibi.
veronontantumingeniumrequiri, folo lu- j finuare intra difta gurguftia , ut naves ibi- ^"'. ^*-'^"'^
mine naturali tam mirificos effe£ius fi non dem non fecus ac rapidiftimo Flumine, aut "^'
intime faitem aiiquoufque penetrari pofi!e ex Montis alicujus deciivitate non tam ve-
cenfemus ; & ne tam infignem exercendi.hi quam ruere videantur ; adeoqueexM^-
ingenii occafionem neglexifTe videremur,!x/coaut Peru in Europam foluturisimpoffi-
omnibus primo effetluum utriujque Maris bile fit hunc Maris impetum fuperare , fed

f.vlll. ^ 1 "'Raftat IiancQujeftionem Francifcus
i Gonzales d'0-viedo m fua Univerfali
•^- Hiftoria Americce l.z. c.xo. aitque,
omnibus Philojophis & Literatis fe prodigio
fos hujufmodi Maris effeEius propofuiffe , at
nullum fuiffe, qui in ar«/^affignationeaii-
quam dederit fatisfadionem , ac proinde
propriam confeffosignorantiam, Quaeftio-
nem iianc tanquam infoiubiiem reliquiffe;
nec fieri poffe putat , caufam hujus rei dari
poffe , nifi a viro Divinitus iiiuftrato. Nos

circumflantiis rite examinatis , Terreni quo-
c^efitui utriufque Maris , difpofitione &
proprietatibusexploratis , tandem in veram.

variis circuitibus verfus Litora VirginitB &
Flomdce curfus tenendus eft , ut fic circulatio-
ne , quam ibi Mare circa. dii:las Infulas eificit.

ad, Sftna-
minn.

tam exoticorum Motuum caujam Deo dantejtandem concupitum EuropiC portum confe--

devenimus; quam tum primo exponam, ubi j quantur.

prius£^>^«i, quos in Ajjluxu, Defluxuc^ue\ Supponofecundo: ExobfervationeNau-

did:um Ai^r^ patitur, defcripfero. Res itajtarum ,in di^o Freto , Mare inexplorahilis

profunditatis effe ; apertum fignum , Maris
fundum in Ahyffo aiiqua ibi latente termi-
nari.

Suppono tertio , ex meo Itinerario Ter-
refiri Exfiatico SeB. 2. de Itinerario Suhma-
rino , ibidem ingentem fuhterraneum meatum
effe , quo Mare Boreale cum Auflrali communi-
cif /, uti communis Indigenarum opinio fert,

(patio,.tantatamenMo/'i!/a>w maritimorum'&(?cc«//dnegotiationis commercia in utroque

fefe habet.
^ExoticiPlu- Cum Mare AufirakkBoreali, five Occi-
fi''-'Ma' dentale ab Orientaii , fi lineam recftam at-
rif de z,ur tendas , non nifi 1 2. ieucis diftet , Jfihmo vi-
deiicet,inter Panamam ^Nomhre di Dios in-
terjedio , utrumque Mare terminante , mi-
rantur omnes & capere non poffe videntur,
cur in tam exiguo terrenae intercapedinis

differentia comperiatur. Nam in Litorihus
ad Panamam tam exceffivo Receffu deficere vi-
detur , ut in Litore ftantibusomnino oculis
tangi non poffit , atque omnino difparuifle
videatur ; in Affluxu verb incrementoque,
tanto in Litora impetu fertur , ut omnes ob-
vias Infnks Sinns S. Michaelis fluftibus fuis

Mari fat patefaciunt. Hujus autem meatus
Ifihmum yeluti pontem quendam effe, infra
quem Maris Borealis Currens fummo impetu.
tranfmeet. His itaquefuppofitis,

Dico , dum Luna radiis fuis Mare ferit

Atlanticum , Mare hujus virtute concitatum,

fummo, utjam didum, impetu, intr^ di^as

V 2 Fau'

Sea.U

1^6 MUNDI SUBTERRANEI

Fauces ruere; & quoniam ibidem exitum Marii conftituendum , fuperficialemdf^«rf>wCo»/f^.

Mans infxrmam & impotenrem reddit , ut
proinde Litorihus infultare non pofTit. Ac-
cedit, quod cumibi aq^ita in circulum agite-
tur, fiat, uteain Litora non re[ia impella-
tur , fed ea folummodo raclendo defluat , ut
fupra ample demonftratum eft. Habes hic
prodigiojorum effsd.uum in diciis Marihus cau-
jam paucis expofitam.

xusf^Re-
fluxus Ai«-
ris ad Pa-
namam.

Mugitui
Maru cum
tremere
Terra.

CONSECTARIUM I.
Hinc patet , Cur in Mexicano Regno duae. curvduits
Paludes ingentes ^7?«»7 fentiant ; quarum fiuxum%>
prior Jalfa , fex horis crefcit & totidem de- Refluxum
creJcit;2i\tQxz cum aqua «/;</c/fcateat, eafdem^'*"'"'""'-
tamen Ji.Jius vicifitudinesiwh&zt : Quia Ata-
ris Motus geyieralis a Luna concitatus cum
Oceanum JEtkiopicum partim verfus Fauces
Jjihmi Panamici^nmma. "violentiti prscipitet,
partim in Sinum Mexicanum exoneret , fit ut
ibi exitum non reperiens , jEjlum^er fuhter-
raneum meatum diftis Paludihus communi-
cet ; quod iis qui occulta Naturse commer-
cia nefciunt, mirum hucufque&paradoxum
vifum fuit.

Objeciio.

nonreperit, fefe intradictum Ijihmimcean-
drum, magnaundarum conglobatione infi-
nuare. Cum vero nifl in Mari Aujirali ad
Panamam exitum non reperiat, ibidemfefe
jntra Mare eodem tempore decrefcens exo-
jierare; unde Marea Litorihusrepulfum, eo
praefertim tempore c^zn^oi Luna^Meridiano
fuo declinat , & tumor Maris in Oceano Au-
firali deficit , uti dixi; & hinc provenit deflu-
xus ille Maris , quem capere non potuit
fupra nominatus Gonzales d^Oviedo.

Qiiando vero Luna ad oppoftum quadrantis
pervenit,'tum qccq. Mare Aujlraleintume-
fcensundas fuas \evftis Occidua America Li-
tora devolvit , occurrentihufo^e fibi invicem
prioribus undis, tum ex meatu Ifthmico , tum
exFreto Magellanico longe latequedifFufis,
ingens Flutluum tumultui exoritur , atque
adeb priorts fiuEius immenfi Maris fubfe-
quenribus undis fuhjugati , qua dataporta
ruunt tum ad Litora,tum intra meatum ijlhmi-
cum repulfi , eas quas diximus in Sinus Pa-
namici Litorihus ingentes inundationum pro-
cellas excitant. Tanta enim fcribitur efle
tunc temporis Mari? violentia , ut obvias In-
fulas,proinde inhabitabiles, neque omnino
planas fed clivis faxofis &arboribusconfi-
tas , una omnes obtedas Mari adaequet , Li-
tora & ipfam Urbem Panamam aquis repleat,
cum horrendo quodam fubterraneo mugitu,
nec non Terra motu : quem ego fieri puto, ex
magna illa violentia qua aquE fefe intra di-
Bum Meatum conftipatx infinuant. Nam ex
oppofito Maris Borealis Litore , adPortum
Nomhre di Dios eodem tempore cum eo- 1
dem formidabili fono Mare mirum in mo- 1
dum ajtuans, impetum fuum dirigit verfus |
Sinum Mexicanum & fubfequentia Litora
Americce Borealis ; quemadmodum Noftri
Patres, quihucRomam procuratoresadve-
nerunt , fspius narrarunt , & fcite fane de-
fcribitin fua Hiftoria,di<?i:us Gonzales d^Ovie-
dofrl. 87. Cujus quideni rei ratio alia efi!e
non poteft , nifi Maris Aujiralis exmeatu illo
vehemens regurgitatio.

Curverb in hoc Mari Boreali nullus ex

tanta aquarum coticitatione JE^us nifivel

admodum exiguus notetur , caufam hujus

rei eandem eiTe dico cum ea qua aqua

i\^iensmeatumun\^ecum aquas decrefcen-

tes Maris a Litorihus Panama abducit : fic

aqua per meatum recurrens , curfum fuum

in Sinum Mexicanum dejiciens , aquas Litori-

hus (ecum quoque ahducit , ita ut in iis non

ni^xexiguumimpuljumczui^te^^oii^it.

Sed dices , hanc quidem rationem fubfifte-

re pofi!e in Mari decrefcenti, at cur Mari

crefcente Boreali nullus ferein diEiis Litori- Fingetibi Sinum Mexicanum A, in quo

husAjJIuxus notetUY, explicari debere. Re- A-thiopicus Oceanus ajiuans cum exitum non.

fpondeo, /(^/«x«w indiftislocisnon fieri, reperiat, per BE fuhterraneum meatum fe

primb quia ohvii s innumeris Infulis impetus exonerat in Paludem C falfam , & hasc per

Mans infringitur ; fecundb, quia aqua in\ fuhterraneum meatum F, feexonerat in Pa-

meatuieuahyjjo ihih.tente ahforptaa.d.£jlum\ ludem Sili^mG dulci aqua fcatentem , fupra

I quaim

LIB. III. H Y D R O

CiP.VlI^^lw^i^f^^P^^Urbs Mfxicd!«<i fundata eft. Mi-
ranturquoqueplerique, curhic ultimus La-
cus innumeris receptis flwviis nunquam tamen
exuheret ; qni fi fubterranes negotiationis
conftitutionem nofient, neutiquam de re
tam manifefta dubitarent. Nonenimexu-
berat, c^iz Lacus aqua exoneratur exD, per
meatum F , in C , & hinc per meatum E B in
Mare, dum decrefcit , devolvitur; intume-
fcentevero Mari, mox eo unde effluxerat,
reditura.

G R A P H I C U S. 157

CONSECTARIUM II. Difquif.

Hinc patetquoque,c«ri«Mdri/7a^», d! vil.viir.
quaad \^ pedes excrefcat , in altero tamen vici- 1 x.
no Sinu ejufdemMaris, non nifi ad duos pedes ; ConfeB.
quia videlicet Alare ex Oriente in Occiden-
tQmruens,re£ladii^nmMare\n^r:&d,itm,\xn-^^^'^''' '
de ad oppofitum Litus appulfum in i f pedes ele-
t'.Tri,nilmirum eft. In alteroyoxb Sinu, aqua
vel non attingit difta Litora,vel fi tangat per
fuhterraneum meatum , vel in alios circum-
fitos Lacus, vcl in Maria vicina ahducitur.

C A P U T IX.
DiscLuisiTio VIII.

Caf. IX.

AbyfTiJs in
Sinu (^uevi
Ferdinando
delFooffl-
cimt.

Subterra-
neus mea-
tus in Afri-
cse L^cum

deduHtu.

Pigafetta,

ESt hcusjuxta Litus Guineaxxihxxs gradi-
bus ab j£quinoftiali diftans , in Sinu
quem Ferdinando Poo vocant , in angu-
lo , quo (ywiwf-iaf longo litorum traftu ex Ccci-
^1?«/^ in ^A-ifw/ewporrecftatandem in 4u(lrum
i[e.S:iX.w:;hk motus Maris prorfus Motuigene-
raliexOrtu in Occajumperpetuo contrarius eft:
eft autem ita vehemens , utquotquot in hunc
locum naves appulerint , abdita quadam vi
rapiantur , itaut nuUafe vi , nifi Ecnephiis
validiffimifque Ventischronicis adjuti, re-
troagere poffint : locus infamis navigiis , hor-
rendts vorticihus refertus.

Mirum autem eft , nullum hucufquehu-
jus rei caujam dediffe , cum tot Cofmographi
jam in ejus contemplatione loci cerebrum
fatigarint.

Nos hujus rei caufam dicimus effefuhter-
raneum meatum , quo Mare fefe exoneretin
Lacum /Jfrica Mediterranea, qiiema.hc[m Ti-
grai, alii Nigrum dicunt. Ilationesafsigno:
Ait enim Pigafetta in Africa Juo Itinerario,
hunc Lacum effe niitmziuz falfum , cui Niger
per eum defluens, non mifcetur ; fxpenvmie-
ro in eo fragmenta navium reperiri , & alia
multa, quse apertemonftrant, eum nefcio
quid cum Oceano vicino commercii habere.
Hinc infero , eum cum nullo alio loco Oceani
^uamcumloco quem jamdefcriplmus , commu-
fiicarepoJfe;vihi aqua vehementijfmofluxu, nec

non cum infigni navium hominumque clade,
raptis poft fe in illo angulo Oceani fluftibus
coacervatis , perillum meatumjuhterranemn
fefe exonerat; Et ratio aperta datur, quia liu-
)\x{modiiftuxus rapiditas, prxterquam quod
perpetua fit, non nifi ad 1 4 milliarium diftan-
tiarn duret.

Quod vero nonnulli putent, hunc fluxum
ex Oceani ad Litora Brafilias repercuffio-
ne in Orientem facPca , oriri , id fubfiftere
nonpoteft ; cum enim iuijufmodi Marium
repercuffio ad Lunae adfcenfum dirigatur,
illa haud dubie Luni ad oppofitum qua-
drantem pertingente , ceflaret ; hic autem
fluxus , five Mare crefcat , five decrefcat,
Jemper & in perpetuum eodem modo fe habet :
luculentiffimum fanefignum, Mare ceuper
flumen quoddam prceceps continuofluxu in cceca
Terrcc vifceraper voraginem hancjuhmarinam,
in diEium Lacum fe egerere.

Antequamhicldfca^ cognitus elTet, refert uemnatt-
Nautica Hifioria , plerafque naves ibi fuifle ff^^s"' «t
vel abforptas , vel adlitora vehementi motu
pulfas, non nifi tabulas triftis & funefti nau-
fragii reliquias depofuiffe; fiquitamen ar-
tis nauticx peritia hanc Scyllam evitarunt,
hos multis menfibus violenter detentos , o-
mnibufque ad vitam fuftentandam necefla-
riis confumptis,dum iEftum fuperare nequi-
erunt , fame fitique tandem mifere periifle.

C A P U T X.
DIS(^UISITI0 IX.

T)e Gurgite mlrahiti Norvegiae , omnium toim Orhis Terrarum celeberrimo

v^ maximo.

G/>.X.

Defcriptio
Vorttcis.

VOrtex & Euripus in adjacente Norve-
gioe. Oceano Septentrionali fummo o-
mniumNautarum horrore fpeftabilis
eft ; tredecim milliaria in circuitu habere fcri-
bitur; ab Incolisdicitur Meelflrom. Medium
Vorticis Petra occupat quam Mufke vocant
Indigense ; fub hac Vorago ingens eft , qus
fex horis ahforhet omnia quae intra Crateris
circumferentiam illata fuerint , Naves onera-
rias,minimas,maximas, Aquam, Balaenas
aliafque res , iotidemque horis-^ omnia illa

ev^xdrat evomitque magnaviolentia, ftrepi-
tu , & invifa Maris vertiginofi agitatione. Ita Olaus M.
teHntm OlausMagnus ; ita Indigenae hujus
Litoris, ita Navigatores Danorum, Batavo-
rumque referunt. EfeBus vidimus omnium
Septentrionalium Populorum teftimonio
approbatos , reftat ut & caufm tam prodi-
gioforum effe£tuum afsignemus ; prjefertim
cum nemo hucufque fuerit , qui eorum ge-
nuinam rationem dederit.

Notandum itaque primo, teftimonio Olai ^H"^ '"■
V 3 Magm, ' ■

1^8 MUNDI SUBTERRANEI

Se^. 1 1. Magni , totam Scandinavi^ Regionem caver- 1 fluxu, & per idem defluxu Maris dereliiHium
Mojam 3c inMUmeiis hucufque incompertse Oceanumrepeterefexhorarumfpatio ; ubi
longitudinis meatihm rejertam efle , qui id quoqueollendimus,curinNorvegico Lito-
confirmat ex horrihili tiim Litorum Mdw teaquadefluxus , vixfenfibilisiEfliusvefti-

Horrtbties Bothnici & Finmci , tum Lacuum , quos FeHner gia in didis Plagis relinquat.

" "" & Fetter vocant, tum denique ex M«>«/i»»2 ,.'Dicoitac[Ue,^ffluxum{iyeahforptionemm

formidabiIi/(?w^«. Quiqmdemfonitus, nifi dicftaf/^ijrjZ-^/hocpaftocontingere: Quan-
e^aquarumjuhterranearum, qusexMaribus doMareDeucaiidonium Motu generali &
vicinis Sinibufque alib derivantur , longe /VirtuteLunariconcitatum, Currentesfuos
lateque exporredis dudihus, aquarumque in jdirigit verfus Fretum tVeigatz^^twtin tantis

fonitus ad

Litora

Bothniie>

Inexplora-
bilis La-
cuutn pro-
funditas.

prjeruptis tortuofifque Terrs meatibus five
catadupis, fivevaria revsrherationefluEiuum
eflici non poteil: , quem i-n multis locis tan-
tum efl^efcribit citatus Olam Magnm , utho-
mines propius accedentes , furdos & vehiti
attonitos , ftupefacltofque , fubinde etiam
exanimesreddat, nifi tempefl:ive fefeafu-
nefliis Charontis antrisremoverint.

Notandum fecundb : Nontantum Lacus
Norvegi^ , fed & Sueciee, quos Venner ^ Vetter
vocant, inexplorahilis profunclitatis efl~e , refe-
ten.teeodiemOlac;it2i\xtfunes,cp.ive\integram
navim onerent , ad fundum penetrandum
non fuflicianr. Et idem experti funt Hollan-

Freti angufliis mirum in modum coacervati
fludlus , & Glacialis Maris impedimentis,
illud fimul penetrare non pofsint ; unde
Maris magna portio impedita curfum fuum
refleftit verfus Litora Finmarchis & Nor-
vegis; ubi interinnumerosfcopulostumo-
risfluftuumqueincremento fssviens, inter
tot Cavernarum , Infularumque fluxus re- vortexo-
flexufquetandem in Voraginis Craterem inci- mrtiaabfor.
dit ; ubioccultSE naturasingkiviem nonam-
plius ferens , ibidem cum omnibus iis rebus
tunctemporisin eam vel cafu , vel rapidita-
te Maris ex Naurarum inconfuka prscipi-
tantia illatis, abforbetur,durante tanto tem-

di in didis Norvegias Litoribus , qui holide pore voracirate , quanto tempore affluxus
130 orgjiarum , fundum reperire non potue- five tumbr circulati Oceani durat. Habemus
runt ; quemadmodum in Navigatione ad f^«/^wabforptionis/i?.v/;flmpera(ft3e ;refl:at

Arfton referunt. Qiiae quidem inzviditx pro
.funditates aliud non arguunt nidfuhterra-
neas immenfs amplitudinis ahyffos.

Notandum tertio. "Extzntdi Juhterraneo-
rum meatuum ahundantia facile inferre poflii-
m.us,mutuam circumvicinorum Marium cum
OceanoNorvegiam allumhente abditamque cor-
refpondentiam ; & idvariisexemplisofl:en-
dit Olaus , ubi citatos vaftifllmos juxta ac
profundiflimos Lacus Fetter & Venner defcri-
bit , quos & ex Mari .8<?//7«ico derivari , aper-
tc aflerit : Bothnicum autem Sinum occukam
correlpondentiam habere cum Mari Alho,
qui Tartarici Oceani Sinus eft , & Mare Alhum
cum Sinu Finmco per Lacum quem Alhum vo-
cnnt, hunc una cum Bothnico,cum OceanoNor-
vegiiB.

Quibus quidem prasmiflls jam ad genui-

nam Chdryhdis NorvegiccB fex horis affluentis

\i) totidem defluentis caufam afllgnandam nos

procingamus.

. charybdis Cum itaquedifta Charyhdis feu Vortex,

Norvegix. expenentm irretragab)h/e.v hor/s aquam vi-

6 horis fluit cinam una cum rebus ingeftis tam potenter

''~"°"-' a.hfoTheait, toiidemque /.;o w paulatim evo-

mat ; certum eft hunc affluxum refluxumque,

five abforptionem evomitionemque, quje

iz horarum fpatio contingit, aliam caujam

non habere quam generalem Oceani Motum

Lunari virtute concitatum. Qiiomodo verb

haecomniacontingerepofsint , hoc loco fi

nonperapodidicas, fakem per plurimum

prohahiles rationes oftenderetentabimus.

Oftendimus in Difquifitione 1 V. Mare
Deucalidonium per Septentrionalem Pla

e^ refluit.

explicandum , quomodofex horarumfpatio re-
vomat, quae prius abforpta fuerant, quod me-
ritohumaniingenii capacitatem excedere
mukis Naturje arcanorum inconfultis vifum
fuit.

In Notahili tertio paulb ante propoflto, Qiiomodo
oftenfum fuit , Mare Tartaricum fummo im- texomnia"
petu, tumoreMarisLunEinoppofito o^-a- <^HorpaK'
drante exiftentis virtute concitatum , Cur- ^°™*^
rentesfuos partim per Fretum (Veigatz , par-
timper Sinum Tartaricum , fex horarum de-
fluxu repetere ; cum verb fludluum glacie-
rumque fumma conftipatio in Oftio Freti
Orientalis obvia Oceanum Tartaricum im-
pediat, hinc curfualio deflexo , in Mare Al-
bum , quod Petzorche vocant , ^eie infinuare
cogitur ; hoc verb Mare , quia cum Sinu
Bothnico & Finnico occukam correfpon-
dentiam habet , hi verb Sinus cum Norvegi^
Voragine , per ea quac inprimo Notahili often-
dimus , per occukos fubterraneos meatus
paritercommunicant, patetintentum. Si-
quidem Olaus lih. 2 Sept. Hiftor. cap. 6. ex-OlausM.
prefse dicit, Bothnicum Sinum innumeris fco-
pulis intricatum , Montihufa^e altiffmis per- ^*''«*v^'.-
petua nive canis circundatum , intra quorum «.
radices per immenfas Voragines Mare cum
horribili & intolerabili fono nunc ahforhetur,
nuncrevomitur; qu£E omnia paulo <3»/t & in
pracedenti Lihro fufius expofita funt.

His itaquepofitis , dico, iis fex horis queis
Mare Norvegicum crefcitad fummum in-
crementum , Oceanum Tartaricum poft 4
circiter horas, juxta computumSitusLunje,
paulatim intumefcentem , ex una parte

gam circulatum , per Fretum fflfigd/i fefe in aquarum molem ingerere intra Mare Al

OceanumTaitaricum exonerare .^ftusaf- Ibum

hoc per fubterraneos meatus intra

Both-

LIB.III. H Y D R O

C(j».X. Botlinicum Siiium ; ex altera verb parte
Germanicus Oceanus per Cherfonefum
Cymbricam magnis litorum ambagibus
ftriftifrimifque angiportis per Mare Bal-
thicum in utrumque Sinum Bothnicum &
Finnicum infinuatus Tartaricis undis ob
vius ingentes commotiones excitat ; unde
Mare intra Bothnici Sinus anguftias ftri-
<S:um per occultas Voragines meatufque
Mari Norvegico , per eam quam defcri-
pfimus Charybdin reftituitur ; fiquidem plus
temporis Tartaricus & GermanicusOcea-
nus intumefcentix fu£B per tot "tortmefos
Regionum -ra(5lus , continuands infumit,
quam Norvegici Marisintumefcentia. Nam
cnm^qm a.dCharyl>dm noftram intumefcit,
aqua in diftis Sinibus decrefcere, &contra
hifce decrefcentibus , Charjbdis haufta re-
gurgitare videtur.
Levinw Verum ne fola conjeftura haec dixifte vi-
;^'f>*J^;!f dear , adducam meae aftertionis Auftorem
ne Regio- Levmum Algotium Antverpix imprellum,qui
num Se- ^ iafuci Septe»triofialium Regionum hiJior2a,\xbi

lium.

G R A P H I C U S. 1^9

de natura & prodigiofis rebus diftarum Re- Difquifi-
gionum agit, expreflam mentionem facit ^io IX.
yoraginis Norvegicce,8i akerius in Sinu Both-
nico ; & dicit, a Nautis notatum fuifle, quod
quando Norvegica aquas abforbet , Bothni-
cam poft aliquot horarum fpatium , illas
impulfu fuo reddere , & contra. Verbaejus
funt : Ohfervaium autem eft a peritis harum
partium ultro citroque commeantibus viris,quocl
pojtquam Norvegicus Vortex aquas ahforpft-
rit, alterum in Bothnico Mari Vortiam denuo
eas per fubterraneum Sinum Norvegicum
ad evomendas quafahforpferat^liquas, cogere.
Hucufque citatus Auftor; quaefaneitain-
ftituto noftro corigruunt , ut omnem pene
difficukatem in caufa yoraginis affignanda
fuperafte videatur.

Sed objiciet forfan nonnemo , Oceani
cum Bothnico Sinu occulta commercia non s)uomo.
quidem effe diflicilia conceptu;fedquomo- ^rvortex
do illa qu£E abforpferat Vortex Norvegicus, Norvegia
non alio deducat, fed intra fex horas revomat, "^ITtm re'
hoc enimvero inconceptibile efTe. 'vmai.

jji

TiTTrf^

Refpondeo , totamhanc prodigiofam a-
6tionem refundendam effe in naturalem con-
ftitutionemfuhterranei Vorticis. Sed oftenda-
mus rem Schematefequenti; inquo C fit Vor-
tex, Rupes B , orijicium Vorticis A fit , Canalis
-js^^i«« intras.interiQra. Terrs vifcera per-
pendiculariter deduftus D, infra quod va-
ftum Hydrophylacium E , Meatus fubter-
raneusF HI;Vortexverb Bothnici Sinusfit
K, MonsintraquemconditurG. Dicoita-
queMari Norvegico intumefcente , aquas
mirum in modum paulatim coacervatas,
fummo impetu in Vortice C , per orificium A
fefe exonerare in puteum illum prsgran-
dem D , & ex hocinreceptaculumfubter-

I raneum E , Mare verb fex horarum fpatio
continub majores & majores undas in illud
ingerere ; unde aquse in Receptaculo E, fu-
pra modum augmentatje , cum exitum non
reperiant , impetu fummo per Juhterraneum
meatumf H I , fefe exMerare in K Vortice"
Bothnico jam in infimo fuo incremento
conftituto ; crefcente verb denuo Mari
Bothnico , & aquis tumore Maris concita-
tis , denuo intra orificium K Vorticisi\xxa.m%.
violentii irruentibus,quod/(9»«J ille terrihi-
/ijteftaturquemibipercipiomnes fupra ci-
tati Hijlorici affirmant , priores per meatura
IHF repulf2,perorificium F Receptaculo
E reftituentur. Quoniam verb in Bothnico

Sinu

i5o MUNDI SU

Se^. 1 1. Sinu Mare femper magis magifque intume-
fcit,hinc aqus Receptaculi E,a fupervenien-
tibus fluftibus meatus I H F , prefTse, aquam
una cum rebus abforptis , & intra Recepta-
culum E retentis,paulatim elevabunt.atque,
Mari Norvegico jam decrefcente , res quas
abforpferat Vortex revomet ; atque hoc alter-
nis vicihus contingere experientia conftat.

Vides igitur resabforptas intraconcava
Receptaculi E , cum per F H I meatum, five
ob fiphonem , quem Heron diaheten vocat,

Heron.

BTERR ANEI

ibidem rupibus a natura infertum,five ob ri- Confe^.
marum orificiorumque anguftias , perinde
eft, effluere non polTmt , ibidem retineri,
ufquedum refluentibus aquispermeatuml
H F , paulatim eleventur , & tandem regur-
gitentur.

Habes itaque Charyhdis Sorvegica effe-
Buum caufam tandem deteftam. Quorum
Vorticumfitus ut kiculentius pateant Lefto-
ricuriofoj hic M^/i/^dfw adjungendam duxi-
mus.

CONSECTARIUM I.

E«c/^« £«- Hinc patct , Euripum Chalcidicum in Eu-

^°l^^\,fl}(£a , fabulofa Jriftotelis morte celebrem,

ratio. non alias habere fui fluxus & refluxus ratio-

nes ; fepties enim diu noftuquefluere& re-

fluere Plinius tradit; quamvis d.\npofieriores

Geographi eum jex horis fluere , & totidem

refluere teftentur, generalem ^Eftus marini

piiDius. motum fequendo ; poteft; tamen Plinius

hoc pado explicari,quafi dic^t,fepties de die
Euripumfluere ^ refluere , ^ fepties de no^e ;
quse difFerentia adfcribi poteft varice Maris
in tanta Jnfularum circumjacentium conge-
rie , fluentls refluentifque/if A-iryc/o^, fubter-
raneorumque meatuum nunc celeriori nunc
tardiori aftluxui defluxuique,

CON-

Cap.X.

Vorticum
ternii difle-
rentia.

LIB. III. H Y D R O

CONSECTARIUM II.

Hinc quoque patet , cur mnnulli Vortices
aquam femper ahforheant , nunquam evomant,
uti fupra de Euripo Africano oftenfum fuit.
Hujus generis quoque Fortex Danuhii efl,
qui quas aquas abforbet , illas per fubterra-
neummeatum intra LacumHungarispro-
peCanifTam^uti fertur,deponit. Suntprx-
rerea Vortices qu(e ahjorhent CS" revomant , ut
ille , quem paulo ante explicavimus , & Cha-
ryhdis m Freto Siculo ., cujus naturam&pro-
prietatem Lihro Tertio fuse defcripfimus.
Sunt denique , qui nunquam ahforhent , fed
/m/»!?/- inflar Columns tum inMaris, tum
in Lacuum, prsfertim fulfureorum, fuperfi-
cie violenter eruHantur ; quorum ubique lo-
corum infinitus fere numerus eft, uti fuo
loco dicetur.

D I S Q^u I S I T I Q X.

De Natura Maris Mediterranei ejufque Cur-
rentibus, Fluxu (s Refluxu, aliifp^me-
morabilibus, quce in eo ohjervantur, rehus.

jire Mediterraneum inter Europs, A-
'frics, Afisque Litora , velutiinportu

quodam conclufum , multa hahet Natura mi-

racula,mi hucufqueincognita, itaconfide-
riftoteies. ratione digniffima. Mirum non /Iriftoteli

duntaxat fed & aliis Naturalis Philofophise

Rimatoribus,vifumfuit. Quomodo videlicet

Mare vmdique & uyidique conclufum , & non

nifi per ftrifti/fimum Gaditani diftri(R:us

Fretum Oceano pervium , poftquam ingen-
Tiurimos tihus IluvHs BaEti , Ibeto , Rhodano , Varo,

WjirMare Tiberi, Pado, Nilo, in id fef: exonerantihus, eat;nonnunquam e fpiris evolutum in alias
Mediterra-. ut innumeros alios minores fileam, id «<?»}& alias partes Currentium ajftus dirigat;
neura. exundet. Accedit hifce perpetuus & con-

ftans Maris Euxini per Propontidem in

Archipelagum , & hinc in Mare Mediterra-

neum influxus ; cum omnium experientia

conftet , ditlumMarepotentifimis & celeber-

rimis totius Europse Amnihus Danubio , Bo-

ryfthene, Tanai follicitatum j^impuifumque

per angiportus Byzantinos perpetuo Jefi

CMTtot fineulla reditus iipe /Iluc devolvi. Parado-

Tiumiriibus xum ergo videri pofi^et , Mare Mari auftum,

exundet"°° ^^"^ ^"^ exoneratioue apparente tanti a-

quarum onerisincapax, id nullibi tamen in

litoribus exuberare ; accedente prsfertim

Oceani Atlantici intumefcentis tempore , quo

&illudmagnoaquarum auftu ditat , dumi conentur , ^ftits tamen vi abrejiti Damia-

fummoinid fe impetuexonerat;Hocenim' /aw 60 leucis infra Alexandriap deferun

G R A P H I C U S. 161

Diximus tum in pracedenti Lihro , tum Difquifi-
in ItinerarioSuhmarino, Lacus omnes ita efi"e tio X.
a natura conftitutos , ut receptis fluminibus Confe£l.
aud:i,dum per oftia aperta fefe exonerare
non poflint, id prxftent per ahditos quofdam ^^llJf"^^^^.
& fubterraneos meatus , quemadmodum fu- tus/eji ext-
pra Lih. 3. de Mari Cafpio ; quod etfi innu- ""'''^"
meros recipiat Fluvios, nullum tamen emit-
terevideatur, neque multitudineamnium
in id fe deponentium augeri videatur,lucu-
lentifilmum argumentum effe^-petoccultos '

quofdam wfj/^^xinaliafevicina maria, fub
ea proportione fub qua aquarum multitu-
dinem recipit, exonerare; quod& ipfi Ari-
Jloteli vifum fuit /. 4. met. & nos apodicfti-
ce id in citata Itineris Extatici Submarina
navigatione oftendimus : ubi & ex com-
municatione Marium expofuimus , Mare Mare Ca-
Cafpium cum Sinu Perfico & cum Mari sru^p.T-
Euxino per occultas femitas ultro citro- co (^ Ponto
que negotiari. Quse cum ita fint , idem ^"^'°" .

1- i ■,, ■ ^.1- 1 r commum-

dico cle Mart Medtterraneo , ob correlpon- cAt.
fum , quem ^er fuhterraneum meatum cumMjireiMcdi-
Mari Ruhro obtinet. Quae cum tum in /»r^- terraneum
cedenti Lihro , tum in citato Itinerario va- ""'"^""^'
riis adduftis exemplis fuse expofuerimus, MariRu,
hic ea non repetenda duxi. Sed ad infti- ^''°'
tutum :

r«/itaque MareMediterraneum tainvarios
motus Oceano prorfus contrarios experia- .. -.
r«r; nunc enim ex Meridie in Boream &
contra;nunc ex Ortuin Occafum, & rurfus
ex Occafu in Ortum reciproco motu volva-
tur ; fubinde contrariis & anomalis prorfus;
faspeexmotureftoincirculos & gyros ab-

quibufdam in locis non fecus ac Oceanus
ftatis horis crefcat decrefcatque ; in aliis
nonnuUis litoribus ne veftigium quidem
iEftus reperias.

Qui hSiciUa Archipelagum petunt, ^ftu y»rmum
quodam occulto abrepti verfus Adriaticum (^"^7^6/».
Sinum violenter detorquentur. E contra qui «•««.
Drepano folventes verfus Promontorium, vul-
gb Bon Andrea , fub Rhombo Euronotio ,
quem^ciroccovulgo vocant, navigant con-
trario ^ftu abrepti , verfus Tripolim Bifer-
tinam ad latus fe derivari fentiunt. Qui c
Cypro Alexandriam petunt , etfi lineam
Rhombi direftricem omni ftudig tenere

vero eft, quod nemo capere potuit. Vide
musenim FluvioszutPaludesx.\xm nivibus li-
quefaftis , tum aquis pluvialibus auftos
ftatim ob nimium incrementum , inun-
dationes , magno agrorum detrimento, cau-
fare. Qunmodo ergo Mare Marihus inte-

tur ; ex Alexandria contra veilfus Cyprum
abituri , jEftu detorti in Pamphylice Litora
adiguntur. Qui per Archipelagum Confianti-
nopolim petunt , fentiunt manifeftam & fen-
fibilem Maris refiftentiam ; contra Conftan-
tinopoli in Archipelagum folventes , veluti

gris una cum vajtifimis Fluminihus /3?/rrf! fecundo vento femper deferuntur, fmeul-
Jinum fuum. exceptis , non exundet , difcu- ' la Maris repugnantia , nifi quam contra-

tiendum eft ; latet enim procul dubio occul-
tum quid , & fcrutinio digniflTimum argu-
mentum.

TOM.I.

rii Venti conciliant,

Vidimus effe[ius , quxramus jara tantae
inconjlantiis caufas.

X Nos

i62 M U N D I S U B

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

See other formats